پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
از قطع دسترسی به جهان آزاد اطلاعات ۳۰ روز گذشت / یک ماه زندگی بدون اینترنت
شاید یک ماه پیش کسی فکرش را هم نمی‌کرد که اینترنت به‌عنوان حقوق شهروندی و ابزاری برای تنفس اقتصاد کشور برای نزدیک به ۳۰ روز از دسترس کاربران داخل ایران خارج شود.
هرچند وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در یک هفته گذشته چندین بار اعلام کرده که محدودیت‌های اینترنتی برداشته شده و تنها دو سرویس آمریکایی به دلیل شرایط امنیتی کشور در دسترس نیستند؛ اما واقعیت نشان می‌دهد همچنان و بعد از گذشت چهار هفته از شروع محدودیت‌های اینترنتی، بسیاری از سرویسهای پرکاربرد اینترنتی در دسترس نیستند و حتی ابزارهایی که باعث می‌شد مردم با دورزدن این محدودیت‌های شدید به‌صورت قطره‌چکانی به اینترنت دسترسی داشته باشند نیز در یک هفته اخیر از کار افتاده‌اند.
در یک ماه گذشته از وزیر ارتباطات تا مدیران دیگر این وزارتخانه، اظهاراتی درمورد محدودیت‌های اینترنتی مطرح کرده‌اند که بیشتر از اینکه آرام‌کننده فضا باشد، خشم و انتقاد کاربران و مدیران کسبوکارها را به دنبال داشته است.
در این یک ماه آمارهای مختلفی از میزان خسارت کسب‌وکارهای خرد و بزرگ منتشر شده؛ آمارهای نگران‌کننده‌ای که در نهایت باعث نشده محدودیت‌های اینترنتی رفع شود یا حداقل کاهش پیدا کند.
در نهایت هم مدیران وزارت ارتباطات اعلام کرده‌اند مقصر خود کسبوکارها هستند که از پلتفرم‌های خارجی استفاده کرده‌اند.
در این بین دستگیری فعالان سرشناس حوزه فناوری اطلاعات در کنار محدودیت‌های اینترنتی بیش از گذشته مردم و کسبوکارها را در ناامیدی و بهت فرو برده است.
از تکذیب تا واقعیت
ظهر ۳۰ شهریور عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات در حاشیه جلسه هیئت‌دولت مقابل دوربین‌های صداوسیما و دیگر رسانه‌ها قرار گرفت و در پاسخ به دلیل اختلال و قطعی اینترنت به دنبال مرگ مهسا امینی و شکل‌گیری اعتراضات، به شکل روشن اعلام کرد که «پهنای باند کاهش نداشته و به‌خاطر مسائل امنیتی این روزها، ممکن است گاهی محدودیت‌هایی با تصمیم دستگاه‌های امنیتی اعمال شود.»
چند ساعت از همین اظهارات نگذشته بود که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با انتشار بیانیه‌ای در خبرگزاری دولت این اظهارات وزیر را پس گرفت و ادعای قطع اینترنت در ساعات و روزهای آینده را تکذیب کرد.
این تکذیب هم چندان طولانی نشد؛ چرا که از ساعت ۱۷ و ۵۴ دقیقه ۳۰ شهریورماه اینستاگرام از دسترس خارج شد و چند ساعت بعد نیز امکان دسترسی به پیام‌رسان واتساپ بدون ابزارهای تغییر IP امکان‌پذیر نبود.
در نهایت نیز در روزهای بعد بسیاری دیگر از سرویسهای اینترنتی از لینکدین و اسکایپ گرفته تا بازی‌های کامپیوتری و اپ‌استورهای گوگل و اپل در سیاه‌چاله محدودیت‌های اینترنتی افتادند.
در حالی که بسیاری از مردم براساس یک بار سابقه قطع سراسری اینترنت در آبان ۹۸ و به دنبال اعتراض به گرانی بنزین، گمان می‌کردند محدودیت روی اینترنت بیشتر از چند روز نخواهد شد، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات یک هفته بعد از شروع قطعی و اختلال اینترنت در حاشیه جلسه هیئت دولت حاضر شد و این‌بار گفت که از زمان رفع محدودیت‌های اینترنت خبر ندارد و در این زمینه مراجع ذی‌صلاح باید تصمیم بگیرند.
او همچنین در پاسخ به خسارت‌دیدن کسبوکارها از این محدودیت‌ها، در واکنشی عجیب اعلام کرد کسب‌وکارهایی که از این محدودیت‌ها ضرر دیده‌اند باید خسارتشان را از به گفته خودش، «اغتشاشگران» بگیرند.
اظهاراتی که به باور بسیاری از کارشناسان و مدیران فناوری اطلاعات، سلب مسئولیت زارع‌پور از وظایفش و زیر سوال بردن جایگاه وزارتخانه بوده است.
در حالی که کاربران تشنه یک خبر امیدبخش برای بازشدن درهای محدودیت روی اینستاگرام و واتساپ بودند، راه‌اندازی یک پویش از سمت خبرگزاری فارس که از کاربران خواسته بود با امضای آن از مسئولان بخواهند اینستاگرام به شکل دائم فیلتر بماند و همچنین مطالبه‌گری طرفداران اجرای طرح صیانت در همین زمینه، این شائبه را بیشتر از گذشته تقویت کرد که دیگر اینستاگرام در دسترس کاربران داخل کشور قرار نخواهد گرفت.
گمانه‌زنی در مورد همیشگی‌بودن فیلتر اینستاگرام و واتساپ وقتی شدت گرفت که وزیر ارتباطات در حاشیه یک برنامه قضایی در پاسخ به صداوسیما به‌صورت شفاف اعلام کرد که احتمالاً فیلتر اینستاگرام دائمی خواهد بود.
زارع‌پور در این زمینه گفته بود هرچند آنها برنامه‌ای برای فیلتر اینستاگرام در این وزارتخانه نداشته‌اند؛ اما با توجه به عملکرد این پلتفرم، ممکن است در سیاست‌ها تجدید نظر شود و این شبکه اجتماعی دیگر در دسترس کاربران ایرانی قرار نگیرد.
همچنین در ادامه علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت در نشست خبری هفته گذشته خود در مورد زمان رفع محدودیت‌ها از روی شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام گفته که «قطعاً دولت از هر شبکه اجتماعی و پلتفرمی که قواعد و قوانین جهانی و کشور ما را رعایت کند، حمایت و از فعالیت آن استقبال می‌کند.»
حالا هم وزارت ارتباطات در پاسخ به رسانه‌هایی که خبر از ادامه محدودیت روی اینترنت و سرگردانی مردم و کسبوکارها منتشر می‌کنند، یک پاسخ تکراری دارد و آن اینکه محدودیت به جز روی دو شبکه آمریکایی کاملاً رفع شده است.
با این حال واقعیت نشان می‌دهد از ۳۰ روز گذشته تاکنون اینترنت مخصوصاً روی تلفن همراه در بیشتر ساعات روز اختلال داشته و در برخی ساعات هم این اختلال به قطعی کامل تبدیل می‌شود. از سوی دیگر پهنای باند به شکل قابل‌توجهی کاهش پیدا کرده و بسیاری از فیلترشکن‌ها هم از کار افتاده‌اند.
همچنین به جز رفع محدودیت از روی سرویس ارسال پیامک خدماتی آن هم با گرفتن تعهد از شرکت‌های خدمات‌دهنده در این زمینه و رفع فیلتر دامنه Google Ads که امروز (۲۶ مهر) اتفاق افتاده، سایر پلتفرم‌ها و سرویس‌ها مانند واتساپ، اینستاگرام، لینکدین، اسکایپ، وایبر، گوگل‌پلی، اپ‌استور، برخی سرویسهای بازی آنلاین و… همچنان در ایران مسدود است.
نهضت استفاده از سرویسهای بومی
با شروع محدودیت دسترسی به اینترنت و سرویسهای مختلف از یک ماه گذشته، دوباره بحث بر سر استفاده از پلتفرم‌های داخلی بیشتر از گذشته مطرح شد.
در یک ماه گذشته تلاش تصمیم‌گیران حاکمیتی برای انتقال فعالیت کسبوکارها از پلتفرم‌های خارجی به داخلی بیشتر از گذشته شده است.
برای نمونه در کارگروهی با حضور وزیران ارتباطات، اقتصاد و صمت که با هدف بررسی و جبران خسارت به کسبوکارها در زمان محدودیت‌های اینترنتی تشکیل شده، برای کسب‌وکارهایی که به سمت استفاده از سرویسهای داخلی بیایند مشوق‌هایی مد نظر قرار گرفته است.
در شرایطی دولت در تلاش برای هدایت کسبوکارها به سمت استفاده از پلتفرم‌های داخلی است که مدیران کسبوکارها اعلام می‌کنند هنوز سرویسهای داخلی باکیفیت و حتی مشابه با عملکرد ابزارهای خارجی وجود ندارد.
در همین زمینه و در شرایطی که در یک ماه گذشته دولت مردم را به استفاده از سرویسهای داخلی تشویق کرده، بسیاری از سرویسهای داخلی امکان ارائه خدمات باکیفیت به کاربران خود را نداشته‌اند. برای مثال پیام‌رسان ایتا که زمانی در بین پنج پیام‌رسان مورد حمایت شورای عالی فضای مجازی بود، ۶ مهر در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که موقتاً نمی‌تواند پذیرای کاربران جدید باشد.
همچنین رشد سه‌هزار برابری استفاده از فیلترشکن‌ها در یک ماه گذشته نشان می‌دهد که حداقل کاربران تمایلی به استفاده از سرویسهای داخلی ندارند و ترجیح می‌دهند با وجود تمام محدودیت‌هایی که اخیراً روی سرویسهای فیلترشکن بیشتر شده، این سختی‌ها را به جان بخرند و از همان پلتفرم‌های فیلترشده استفاده کنند.
بسیاری از فعالان اقتصادی و کارشناسان اعلام می‌کنند تلاش برای استفاده از پلتفرم‌های داخلی راه‌حل منطقی نیست و بیشتر به اعتبار کسبوکارها لطمه می‌زند.
در همین زمینه حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی در همایش روز تجارت الکترونیک با اشاره به کوچ اجباری کاربران و کسبوکارها به پلتفرم‌های بومی گفت: «کوچ‌دادن کسب‌وکارهای اینترنتی از پلتفرم‌های خارجی به پلتفرم‌های داخلی و بومی، علاوه بر تٲثیرات اقتصادی، از لحاظ اعتباری نیز به این کسبوکارها آسیب خواهد زد. ما با اجرای دولت الکترونیک فاصله معناداری داریم و محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ فقط بر کسب‌وکارهای کوچک و فروشگاه‌های آنلاین نمود پیدا نکرده، بلکه تٲثیرات آن بر کسب‌وکارهای بزرگ و همچنین شرکت ملی پست نیز قابل مشاهده است که درآمد آن یک‌سوم کاهش داشته است.»
با تمام این مشکلات طبق ادعای وزارت ارتباطات، در یک ماه گذشته سرویس‌ها و پلتفرم‌های داخلی به خوبی فعالیت کرده و توانسته‌اند پاسخ نیاز مردم و کسبوکارها را بدهند.
خسارت‌های بی‌پایان
در کنار ناامیدی مردم برای دسترسی به حق اساسی‌‌شان در استفاده از اینترنت، وضعیت کسبوکارها در یک ماه گذشته نیز آنقدر اسفناک بوده که مدیران این شرکت‌ها به‌خاطر تمام فشارهای یک ماه اخیر حاضر به انجام هیچ مصاحبه‌ای نیستند.
راه پرداخت تاکنون گزارش‌های مختلف از میزان خسارتی که چند هفته محدودیت اینترنت و ادامه این محدودیت‌ها به کسب‌وکارهای گوناگون اینستاگرامی و پرداختی و رمز‌ارزی وارد کرده، منتشر کرده است.
به جز این گزارش‌ها هفته گذشته سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران، در گزارشی تٲثیر محدودیت‌های اینترنتی بر کسبوکارها را منتشر کرد. نتایج این نظرسنجی که در آن ۱۰۴ شرکت حضور داشته‌اند، نشان داد که قطعی اینترنت و اعمال محدودیت‌ها، روزانه بین ۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان به هر کسب‌وکار ضرر وارد می‌کند؛ ضرری که تنها اثرات کوتاه‌مدت این محدودیت‌هاست و همچنان امکان برآورد خسارت‌های بلندمدت و احتمالاً جبران‌ناپذیر آنها وجود ندارد.
به این ترتیب مشخص شد ۵۳ درصد کسبوکارها روزانه ۵۰ میلیون تومان، ۲۱ درصد بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان، حدود ۱۸ درصد بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان و نزدیک به ۸ درصد روزانه بالاتر از ۵۰۰ میلیون تومان خسارت می‌بینند.
همچنین برخی فعالان اقتصادی معتقدند که قطعی اینترنت، فرآیند تولید را در نیمی از بخش‌های اقتصادی کشور محدود می‌کند و می‌تواند به کاهش چشمگیر نرخ رشد اقتصادی هم منجر شود. در کنار کاهش رشد اقتصادی، ادامه شرایط فعلی تٲثیر منفی هم روی نرخ بیکاری خواهد داشت.
در همین رابطه یک کارشناس حوزه کار در گفت‌وگو با پایگاه خبری «اقتصاد ۲۴» گفته است: «شاید در برخی موارد نرخ بیکاری خیلی بالایی در کشور اعلام نشود؛ اما این نشان از وضعیت مطلوب کسب‌وکار و توسعه اقتصاد نیست، بلکه نشانگر رشد ناکافی جمعیت فعال کشور است.»
این کارشناس با تٲکید بر اینکه قطع اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی برخلاف طرح توسعه اشتغال در کشور است، اعلام کرد: «طبق برآورد‌ها تنها در یک ماه گذشته و دقیقاً پس از قطع اینترنت و فیلترشدن برخی شبکه‌های مجازی، حدود ۳۵۰ هزار شغل آنلاین تعطیل شده است. این در حالی است که با توجه به رویکرد جدید فعالیت‌های اقتصادی در دنیا، استفاده از بستر اینترنت و فضای مجازی یکی از فرصت‌های خوب برای رونق اشتغال است.»
محدودیت‌های اینترنتی تنها کسب‌وکارهای خرد، متوسط و بزرگ را با خسارت روبه‌رو نکرده است. در یک ماه گذشته بسیاری از کارشناسان خبر از خسارت واردشده به روستاییان و زنان سرپرست خانواده داده‌اند. گروهی که ابزاری مانند اینستاگرام به آنها برای ورود به جامعه کار و توسعه یک کسب‌وکار خانگی کمک شایانی کرده است. طبق برآوردهای راه پرداخت، فیلتر اینستاگرام خطر مهاجرت ۷۰۰ هزار کسب‌وکار خرد به خیابان‌ها برای دست‌فروشی را به دنبال خواهد داشت.
در کنار آمار نگران‌کننده خسارت به اقتصاد کشور و مردم به دنبال محدودیت‌های اینترنتی؛ اما مقامات وزارت ارتباطات پیش‌آمدن چنین شرایطی را هم به گردن استفاده‌کنندگان از پلتفرم‌های خارجی می‌اندازند.
ابتدای هفته مدیرعامل پست در همایش روز ملی تجارت الکترونیکی خطاب به روستاییانی که از پلتفرم‌های خارجی برای فروش محصولات خود استفاده می‌کردند، گفت که باید از قبل به فکر چنین روزی و محدودشدن اینستاگرام می‌بودند و به هشدار مسئولان برای کوچ به پلتفرم‌های داخلی توجه می‌کردند.
هرچند محمد لیائی بعد از انتقادهای شدید کاربران به این اظهاراتش در فضای مجازی، در گفت‌وگو با خبرگزاری دولت (ایرنا) اعلام کرد که حرف‌هایش بد برداشت شده و اظهاراتش تقطیع‌شده در رسانه‌ها کار شده است.
فعالان در بند
از یک ماه گذشته و با شروع اعتراض‌ها به دنبال مرگ مهسا امینی، علاوه بر قطع و محدودیت‌های اینترنت، بسیاری از روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی نیز بازداشت شده‌اند که در کنار این بازداشت‌شدگان نام برخی از افراد سرشناس حوزه فناوری اطلاعات نیز دیده می‌شود.
هرچند گفته می‌شود نزدیک به ۵۷ نفر از فعالان صنعت آی‌تی کشور در یک ماه گذشته بازداشت شده‌اند؛ اما تاکنون نام افرادی مانند عادل طالبی، عضو هیئت‌‌مدیره انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی؛ میثم رجبی، مدیرعامل رادین؛ محسن طهماسبی، حسین درواری و آرین اقبال از فعالان فناوری و دسترسی آزاد به اینترنت و مخالف طرح صیانت، امیرعماد (جادی) میرمیرانی، فعال سرشناس حوزه متن باز و برنامه‌نویسی و همچنین ضیاء صدر، فعال حوزه رمزارز و بلاکچین بیشتر از دیگر بازداشتی‌های این صنعت شنیده شده است.
از زمان بازداشت این افراد بسیاری از مدیران و کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات در نامه‌ای خواستار آزادی این افراد شده‌اند.
روز گذشته نیز گروهی از روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه حوزه علم و فناوری در بیانیه‌ای نسبت به محدودسازی فضای مجازی و بازداشت فعالان اینترنتی اعتراض کردند.
وزارت ارتباطات در پیگیری وب‌سایت خبری دیجیاتو اعلام کرده که این وزارتخانه پیگیر وضعیت بازداشت‌شدگان اخیر حوزه فناوری اطلاعات است.
از سوی دیگر احسان خرامید، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات در توئیتر فیلترشده در یک توییت و بعد از مدت‌ها سکوت اعلام کرده که «وزیر ارتباطات طی چند روز گذشته در تماس‌هایی با مسئولان نهادهای امنیتی پیگیر آزادی برخی فعالان حوزه ICT شد که در اغتشاشات اخیر بازداشت شده‌اند.»
با تمام اینها تا لحظه انتشار این گزارش، خبری از رفع محدودیت‌های اینترنت و آزادی بازداشت‌شدگان حوزه آی‌تی کشور منتشر نشده است.
چه فرقی بین فعال اینترنتی با مردم دیگر وجود دارد که نباید/باید دستگیر شوند. اگر همه اغتشاشگران یا حتی معترضین را دستگیر کرده اند، مگر خون کسی که فعال صنعت ارتباطات است رنگینتر است؟!