پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
سهم واقعی اسنپ و تپسی از بازار تاکسی اینترنتی چقدر است؟ / نبرد روایت‌ها
سهم واقعی دو بازیگر اصلی تاکسی اینترنتی در ایران یعنی اسنپ و تپسی از این بازار چقدر است؟ سوالی که نه‌تنها امروز که در سال‌های گذشته و با پا گرفتن تاکسی‌های اینترنتی در زندگی روزمره هر یک از ما، وجود داشته است.
بعد از شکستن سد ورود شرکت‌های استارتاپی به بورس توسط تپسی، به دنبال شفافیتی که ورود به این بازار برای هر شرکتی به دنبال می‌آورد گمان می‌رفت با انتشار صورت‌های مالی تپسی در بورس دیگر جایی برای شک و شبهه در این زمینه باقی نماند و حتی سهم بازیگر دیگر این بازار یعنی اسنپ که همیشه از مسلط بودنش بر این بازار و دیگر بازارها سخن گفته هم مشخص شود، اما به نظر می‌رسد همچنان در این زمینه اختلاف نظرهای جدی بین این دو شرکت وجود دارد.
در تازه‌ترین رویارویی اسنپ و تپسی، وقتی تپسی در خبری با تکیه بر یک نظرسنجی اعلام کرد که سهمش از این بازار به ۲۰ درصد رسیده، این خبر چندان به مذاق اسنپ، رقیب همیشگی تپسی خوش نیامد، چراکه چند روز بعد با ارسال خبری به رسانه‌ها اعلام کرد که با رکوردزنی‌های جدیدی که داشته توانسته ۹۰ درصد سهم بازار تاکسی‌های اینترنتی را به نام خود ثبت کند.
به دنبال این نبرد و انتشار این آمار از سهم بازار این پرسش به وجود می‌آید که با چه فرمول و روشی اسنپ به سهم ۹۰درصدی رسیده و چه شرایطی باعث شده تپسی بورسی، سهمش از این بازار به ۲۰ درصد برسد؟ در ادامه گزارش با صحبتی که با هر یک از این بازیگران داشتیم، سعی کرده‌ایم به بررسی جایگاه و سهم هر کدام از آنها در بازار تاکسی‌های اینترنتی برسیم، کاری که به سادگی هم امکان‌پذیر نبود.
صحت‌سنجی آمار از نگاه اسنپ
محمد خلج، مدیرعامل اسنپ در گفت‌وگو با کارنگ اعلام می‌کند که هم‌اکنون این تاکسی اینترنتی در ۲۶۲ شهر بزرگ و کوچک ایران فعالیت می‌کند و ۷۵ درصد سفرهای این تاکسی‌های اینترنتی فقط در هشت استان تهران، البرز، اصفهان، فارس، خراسان رضوی، قم، خوزستان و آذربایجان شرقی اتفاق می‌افتد.
به گفته او اسنپ در ۲۰ دی‌ماه در تهران رکورد یک میلیون و ۷۱ هزار و ۶۲۸ سفر را ثبت کرده و در ۱۴ دی‌ماه نیز رکورد سه میلیون و ۸۲۱ هزار و ۹۶۹ سفر را در کل کشور به ثبت رسانده است.
براساس اظهارات او تعداد سفرهای ثبت‌شده اسنپ در آذرماه ۱۴۰۱ برابر با ۹۹ میلیون و ۵۶۷ هزار و ۵۰۵ سفر بوده و این میزان سفر را با سفرهای ثبت‌شده در کدال برای شرکت رقیب که در بورس پذیرفته شده مقایسه می‌کند و نتیجه می‌گیرد که اسنپ ۹۰ درصد از بازار تاکسی‌های اینترنتی را به خود اختصاص داده است.
مدیرعامل اسنپ تأکید می‌کند که سهم بازار تاکسی‌های اینترنتی را همان هشت استان تأثیرگذار تعیین می‌کنند، چراکه ۷۵ درصد سفرها در آن استان‌ها اتفاق می‌افتد و میزان سفرها در سایر استان‌ها فقط می‌تواند به صورت مقطعی بازار را تغییر دهد.
خلج در پاسخ به اینکه صحت‌سنجی این آمار با توجه به اینکه آنها هنوز وارد بورس نشده‌اند از چه طریقی قابل انجام است به کارنگ می‌گوید: «با استفاده از ابزار، امکانات و ظرفیت‌هایی که در اختیار داریم و رصد شهرهای محل فعالیت اسنپ به این آمار می‌رسیم. مخصوصاً در شهرهایی که به صورت مشترک با رقیب در آنها فعالیم، دائم سهم بازار را اندازه‌گیری می‌کنیم و استراتژی‌های رقابتی خود را بر همین اساس می‌چینیم.»
به گفته او اطلاعات مالی، فاکتوری است که شرکت رقیب آنها در کدال منتشر می‌کند. با در نظر گرفتن میانگین قیمت سفرها، رسیدن به عدد مربوط به تعداد سفر و قیاس آن با تعداد سفر اسنپ و تعیین سهم بازار به سادگی امکان‌پذیر است.
اما این ابزارهای داخلی چگونه قابل ارزیابی است و چگونه می‌توان روی استاندارد بودن آنها تکیه کرد؟
خلج در پاسخ به این سوال توضیح می‌دهد: «نتایج حاصل از روش‌ها و ابزارهای داخلی و قیاس آن با اعداد منتشرشده از رقیب‌مان در بورس، ضریب اطمینان بالایی در مورد تخمین سهم بازارمان به ما می‌دهد. سهم بازار اسنپ بر اساس استراتژی‌های مالی رقیب نوساناتی دارد، ولی در حال حاضر سهم اسنپ از بازار تاکسی‌های اینترنتی ۹۰درصد است.»
خلج همچنین به نظرسنجی اخیری که منتشر و طبق آن سهم تپسی ۲۰ درصد اعلام شد ایراد می‌گیرد و معتقد است رسیدن به عدد سهم بازار بر اساس تحقیق بازار، بدون ذکر روش تحقیق، قابل استناد نیست.
به باور او بازار تاکسی‌های اینترنتی دو رقیب جدی دارد و شرکت رقیب بدون دسترسی به آمارهای اسنپ امکان تعیین سهم هر یک از رقبا را ندارد و این در حالی است که اسنپ به آمار شرکت رقیب به واسطه حضورش در بورس دسترسی دارد.
خلج یکی دیگر از راه‌های راستی‌آزمایی آماری که ارائه می‌کنند را در اختیار گذاشتن اطلاعات رانندگان و میزان سفرشان به نهاد‌های دولتی عنوان می‌کند و در این زمینه می‌گوید: «تاکسی‌های اینترنتی برای دریافت مجموعه خدمات دولتی موظف به ارائه آمار مربوط به تعداد سفر خود به سازمان‌های دولتی هستند. برای مثال سامانه سماس در بحث اندازه‌گیری یارانه سوختی به رانندگان بر اساس پیمایش‌شان فعالیت می‌کند که در آن تجمیع اطلاعات و پیمایش سفرها انجام می‌شود و این سامانه و تیمی که در وزارت کشور قرار دارد می‌توانند به عنوان مرجعی در این زمینه مورد استناد قرار بگیرند. به خصوص که با توجه به بورسی شدن یکی از شرکت‌ها بحث محرمانگی اطلاعات هم برای شرکت فعال در بورس وجود ندارد.»
به گفته او این سامانه متولی محاسبه و ارائه گزارشی است که بر اساس آن سهمیه بنزین به کاربران راننده تخصیص داده می‌شود و تا حد زیادی می‌تواند در بحث محاسبه و تعیین سهم بازار در تاکسی اینترنتی تعیین‌کننده باشد.
خلج تأکید می‌کند از آنجا که یارانه پرداختی از سوی سماس به شدت حائز اهمیت است، هر دو شرکت موظف به ارائه دقیق آمار مربوط به تعداد سفر خود هستند و اطلاعاتی که نزد سماس قرار دارد دقیق و مستند است.
فرمول‌های متفاوت، نتایج متفاوت
تماس با مسئولان سماس بعد از دو هفته پیگیری برای صحت‌سنجی آمار اعلام‌شده از سوی اسنپ، بی‌نتیجه ماند. برای در جریان قرار گرفتن از جزئیات بیشتر در مورد فرمول مورد محاسبه اسنپ برای تعیین سهمش از بازار به سراغ فرید شهابی، معاون تجاری اسنپ رفتیم.
شهابی، معاون تجاری اسنپ، در گفت‌وگو با کارنگ اعلام می‌کند که وقتی در مورد سهم بازار تاکسی‌های اینترنتی صحبت می‌شود، در واقع صحبت از تعداد سفر در کل کشور است و سهم هر بازیگر مبنا قرار می‌گیرد.
او نیز مانند خلج اعلام می‌کند که تعداد سفرهای اسنپ با رجوع به دیتابیس آنها قابل رصد است و تعداد سفرهای دیگر بازیگر اصلی بازار را هم، به واسطه حضورش در بورس، با اطلاعات موجود در کدال می‌توان تخمین زد. براساس تخمین اخیری که آنها داشته‌اند، «اگر تعداد سفرهای هر دو شرکت با هم جمع شوند، تپسی یک‌دهم و اسنپ ۹دهم بازار را در اختیار دارد و به این ترتیب سهم بازار اسنپ ۹۰ درصد است.»
فرید شهابی، در حالی به آمار ذکرشده تپسی روی کدال اشاره می‌کند که در کدال تعداد سفرهای تپسی اعلام نشده و مشخص نیست مقایسه اسنپ با رقیب خود بر حسب حجم ریالی بوده یا تعداد سفرها؟
شهابی در این مورد به کارنگ توضیح می‌دهد: «در رقم‌های اعلامی تپسی در ماه آذر در سایت کدال چند ردیف درآمدی می‌بینید که برخی از آنها ربطی به سفر ندارد. مثلاً درآمدهای جانبی و… اما درآمد اصلی این شرکت از دو بخش تأمین می‌شود؛ بخش اول، درآمد حاصل از سفرهاست که در ماه آذر حدود ۵۹.۲ میلیارد تومان بوده و بخش دیگر درآمد هم به سرویس تلفنی برمی‌گردد. بر اساس مجموع این دو بخش، شرکت تپسی در ماه آذر حدود ۶۱ میلیارد تومان درآمد داشته و این درآمد حاصل از سفرهاست.»
او ادامه می‌دهد: «با یک فرمول ساده می‌توان از طریق مبلغ درآمد، تعداد سفرها را تخمین زد. فقط یک پرانتز باز کنم و بگویم زمانی که اعداد تپسی در کدال منتشر نمی‌شد هم ما برای تخمین سهم بازار روش‌های تحقیق بازار مشخصی (مانند نظرسنجی‌های آنلاین، تلفنی و میدانی) داشتیم و با این روش‌های تحقیق سهم بازار تاکسی‌های اینترنتی را به طور تقریبی تخمین می‌زدیم. تخمین‌های اخیرمان هم نتایج حاصل از روش‌های قبلی‌مان را تأیید می‌کند.»
شهابی توضیح می‌دهد فرمولی که از طریق صورت‌های مالی تپسی به آن می‌رسند به این شکل است: «درآمد حاصل از کمیسیون سفرهای تپسی در ماه آذر حدود ۶۱ میلیارد تومان ثبت شده است (درآمد سفرهای اپ ۵۹.۲ و درآمد سرویس تلفنی ۱.۹). برای به دست آوردن ارزش کل سفرهای تپسی باید رقم کمیسیون دریافتی را لحاظ کنیم. کمیسیون تپسی در ۸۵ درصد کسب‌وکارش ۱۵درصد و در مابقی ۲۰درصد و متوسط کمیسیونش حدود ۱۵.۵ درصد است. اگر ۱۵.۵ درصد سهم این شرکت ۶۱ میلیارد تومان باشد ارزش کل سفرهایش ۳۹۳ میلیارد تومان خواهد بود. ارزش سفر هم به معنای مبلغی است که کاربران برای کل سفرهای تپسی در ماه آذر پرداخت کرده‌اند.»
به گفته او هر دو شرکت، به واسطه رصد مداوم قیمت‌ها، به قیمت‌های یکدیگر اشراف دارند. طبق اعلام شهابی در حال حاضر، قیمت سفر تپسی به صورت میانگین ۳۳هزار و ۵۰۰ تا ۳۴هزار تومان است که این عدد در شهرهای بزرگ حدود ۴۵هزار تومان است. با داشتن متوسط ارزش هر سفر و ارزش کل سفرها به راحتی می‌توان تعداد سفر را محاسبه کرد. آن‌طور که شهابی می‌گوید با یک تقسیم ساده، تعداد سفرهای تپسی حدود ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تا ۱۱میلیون و ۷۰۰ هزار سفر می‌شود.
او ادامه می‌دهد: «تعداد سفرهای ما هم در ماه آذر حدود ۹۹ میلیون و ۵۰۰ هزار سفر بود. بنابراین اندازه کل بازار حدود ۱۱۱ میلیون و تعداد سفرهای تپسی حدود ۱۰.۵ درصد از کل بازار است. محاسبات ما از طریق تیم تحقیقات بازار و استراتژی هم همین اعداد را تأیید می‌کند. در نهایت تپسی تقریباً بین ١١.٥ تا ١١.٧ میلیون سفر دارد. به این شکل می‌توان با استفاده از کدال به سهم هر شرکت از کل بازار رسید.»
اما تا چه حد این آمار و فرمول‌ها قابل اتکاست؟ شهابی در مورد صحت و استاندارد بودن راهی که آنها برای به دست آوردن سهم خود از بازار رفته‌اند، می‌گوید: «در صحت اعداد ثبت‌شده در کدال که شکی نیست. کمیسیون تپسی در هشت استان بزرگ ۱۵ درصد و در سایر استان‌ها ۲۰ درصد است. میانگین کمیسیون دریافتی را ۱۵.۵ در نظر گرفتیم، زیرا کمیسیون تپسی در برخی شهرها که تعداد سفر کمی در آنها دارد هم ۱۵ درصد است. تخمین متوسط قیمت سفر تپسی هم کار پیچیده‌ای نیست و بر اساس بدیهیات رقابت، کسب‌وکارهای مشابه قیمت‌های یکدیگر را رصد می‌کنند.»
او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر، میانگین قیمت سفر با تپسی ۳۳هزار و ۵۰۰ تومان و میانگین قیمت سفر با اسنپ حدود ۳۲هزار تومان است. علت کمتر بودن متوسط قیمت اسنپ این است که ما در ماه آذر در بعضی از شهرهای بزرگ (حدود دو تا سه درصد) ارزان‌تر بودیم و همچنین در شهرهای کوچکتر بیشتری فعالیت داریم. تپسی در حدود ۴۰ شهر فعال است و ما در بیش از ۲۵۰ شهر بزرگ و کوچک، در این شهرها هم متوسط قیمت اسنپ کمتر از ۲۰ هزار تومان است که باعث می‌شود متوسط قیمت را پایین‌تر بیاورد. ولی تپسی در شهرهای بزرگتر فعال است و همین موضوع متوسط قیمت را کمی بالاتر می‌برد.»
تپسی: فرمول‌های اسنپ قابل اتکا نیست
در حالی که اسنپ با تکیه بر آمار منتشرشده تپسی روی کدال و فرمول‌های ریاضی به این نتیجه رسیده است که سهم ۹۰درصدی در بازار دارد، اما تپسی دیتاهای اسنپ در این زمینه را غیرقابل اتکا می‌داند.
به باور این شرکت دیتای هر شرکتی وقتی قابل اتکاست که نظارت و تأییدشده باشد مانند دیتایی که تپسی روی کدال منتشر می‌کند. این شرکت معتقد است دیتای شفاف روی تابلو بورس را نمی‌توان با یک شرکت غیربورسی که دیتا فقط در اختیار خودش است مقایسه کرد و در واقع هر دو شرکت از نظر شفافیت در دو زمین متفاوت بازی می‌کنند.
تپسی فرمول خاصی از محاسبه خود برای رسیدن به سهم ۲۰درصدی از بازار را در اختیار کارنگ نمی‌گذارد، چراکه اعلام می‌کند تمام دیتای مورد نیاز برای محاسبه این شرکت از طریق کدال در اختیار عموم قرار گرفته است.
با این حال این شرکت توضیحی در خصوص روش تحقیقی که این شرکت در به دست آوردن سهمش از بازار مورد استفاده قرار می‌دهد را بازگو می‌کند.
نگار پورشعبان، مدیر تیم تجربه مشتری و تحقیقات بازار تپسی در گفت‌وگو با کارنگ در مورد این روش تحقیق توضیح می‌دهد: «برای محاسبه سهم بازار با نگاه درآمدی، باید فروش یک شرکت بر کل فروش صنعت در یک بازه زمانی خاص تقسیم شود، اما در نبودِ اطلاعات قابل اتکا و صحت‌سنجی‌شده از صورت‌های مالی و درآمدی شرکت رقیب، ما از روش‌های تخصصی تحقیقات بازار در این زمینه استفاده می‌کنیم.»
به گفته او در این تحقیقات بازار، سهم بازار آنها از تعداد سفرهای تاکسی‌های آنلاین سنجیده می‌شود. پورشعبان تأکید می‌کند که به صورت مستمر و در بازه‌های زمانی مشخص، کار تحقیقات بازار را هم از سمت مسافر، هم از سمت راننده و هم در مورد بازار تاکسی‌های آنلاین و تغییرات آن انجام می‌دهند.
او در ادامه می‌گوید: «برای انجام تحقیقات در سمت کاربران مسافر، نمونه‌گیری درست و مستقل، برای ما بسیار حائز اهمیت است. برای همین پیش از هر چیز، جامعه کاربران‌مان را بر اساس ویژگی‌های آنها تقسیم‌بندی می‌کنیم تا بتوانیم بر اساس دسته‌های مختلف کاربران در هر شهر، نمونه کافی داشته باشیم. در اینجا یک شرکت تخصصی تحقیقات بازار، بر اساس گروه‌بندی مخاطبان ما، نمونه‌گیری مستقل و رندمی را از هر بخش انجام می‌دهد، به این معنی که نظرسنجی، از کاربران تپسی انجام نمی‌شود تا نتیجه سوگیری نداشته باشد، بلکه شرکت تحقیقاتی مجری پروژه، نمونه‌گیری کاملاً مستقل و تصادفی را انجام می‌دهد و کار تحقیقات بازار را به صورت کامل پیش می‌برد.»
به گفته او در نظرسنجی، بررسی کاملی از رفتار مصرف کاربران انجام می‌شود و سهم بازار نیز سنجیده می‌شود. همچنین برای سنجش این شاخص، در طول نظرسنجی چندین بار از طریق سوال‌های مختلف، پاسخ کاربر اعتبارسنجی می‌شود تا در نهایت بتوانند اطمینان داشته باشند که پاسخ نهایی هر کاربر، قابل اتکاست یا خیر.
به گفته پورشعبان، کار آنها پس از دریافت نتایج نظرسنجی تمام نمی‌شود، بلکه نتایج به‌دست آمده را از طریق منطبق کردن آن با داده‌های رشد شرکت در بازه زمانی مورد نظر، رشد تعداد سفرها در هر شهر، رشد تعداد کاربران مسافر و راننده، رشد میزان مصرف کاربران، مقایسه میزان پیمایش رانندگان در هر تاکسی اینترنتی، داده‌های منتشرشده توسط دیگر شرکت‌ها و اطلاعات مرتبط دیگری که در دست داریم، صحت‌سنجی می‌کنند و در نهایت به عدد سهم بازار خود می‌رسند.
پورشعبان تأکید می‌کند که در بررسی سهم بازار تاکسی‌های آنلاین، هر شهر وزن متفاوتی دارد و شاخص‌هایی مانند ضریب نفوذ اپلیکیشن‌های تاکسی آنلاین، میانگین قیمت، ترکیب کاربران و… در شهرها متفاوت است و این تفاوت باید در نظر گرفته شود.
در DNA ما حرف غیرواقعی نیست
میلاد منشی‌پور، مدیرعامل تپسی نیز آمارهای اعلام‌شده از سوی اسنپ را غیرواقعی می‌داند و اعلام می‌کند که تمام اطلاعات شفاف آنها روی کدال نشان می‌دهد آنها چه میزان سهم از بازار دارند و تا چه میزان به این سهم اضافه یا کم شده است.
منشی‌پور با اشاره به همین آمار منتشرشده در کدال به کارنگ می‌گوید: «اگر در کدال درآمد تپسی را نگاه کنید از پارسال تا به الان ماه به ماه درآمد تپسی ۲.۴ دهم برابر شده و قیمت‌ها هم درصد کمی افزایش داشته، پس عملاً سهم ما دوبرابر شده است. در واقع عدد درآمدی ما روی کدال مشخص است. فروش ما فرض کنید آذر پارسال حدود ۲۴ میلیارد بوده و اگر اشتباه نکنم الان حدود ۶۲ میلیارد تومان شده و دو و نیم برابر شده است، این عدد شفاف و مشخص و رسمی است.»
او ادامه می‌دهد: «اگر سهم بازار ما به گفته اسنپ در هر مقطع زمانی ثابت بوده و از آن طرف درآمد ما دوبرابر شده به این معنی است که اسنپ هم دوبرابر شده و به این معنی است که بازار هم دوبرابر شده که این اتفاق نیفتاده است. یعنی اگر شخص بیرونی هم بخواهد قضاوت کند، می‌گوید قدرت خرید مردم کمتر نشده باشد، قطعا دوبرابر نشده است. نه اسنپ به شهر جدیدی رفته و نه تهران آنقدر بزرگ شده است و خیلی ساده یعنی اسنپ واقعیت را نمی‌گوید.»
در حالی منشی‌پور به آمار روی کدال تپسی تکیه می‌کند که اسنپ نیز سالانه گزارش عملکرد خود را منتشر و آمار تعداد سفرهای خود را اعلام می‌کند. با این حال در مورد میزان سفر تپسی هیچ آماری نه در کدال و نه در گزارش‌های عملکردی این شرکت وجود دارد.
مدیرعامل تپسی اعلام می‌کند که به زودی تعداد سفرهای این شرکت نیز با هماهنگی بورس روی کدال قرار می‌گیرد. او با شبهه وارد کردن به گزارش‌های عملکردی اسنپ می‌گوید: «گزارش سالانه را من هر چیزی بخواهم می‌توانم بگویم و کسی هم نمی‌تواند آن را راستی‌آزمایی کند. با این حال از وقتی آمار درآمدی ما روی کدال به صورت شفاف رفته از این به بعد ما در مورد سهم بازارمان به صورت سه ماه یا شش ماه هم صحبت خواهیم کرد.»
منشی‌پور تأکید می‌کند که به خاطر بورسی بودنشان نمی‌توانند حرفی بزنند که درست نباشد. او اعلام می‌کند که حرف‌هایشان باید منطبق بر حقیقت باشد فارغ از اینکه در DNA آنها این مورد هم نبوده که حرف غیرواقعی بزنند.
