بانک مرکزی با بازنگری روی دستورالعمل سابق کیپا، آیین نامه جدید نظام پرداخت های مبتنی بر کیف پول الکترونیکی را تدوین کرد.
بانک مرکزی به‌تازگی آیین‌نامه نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول الکترونیکی (کیپا ۲) را تدوین کرده است. این آیین‌نامه از روی الگوی کارکردی صدور و راهبری کیف پول الکترونیکی و نیز نقشه راه بانکداری همراه و پرداخت سیار بازنویسی شده و در مراحل تصویب قرار دارد.
کیپا ۲ ناظر بر ابزارهایی است که کاربرد آنها اساسا در زمینه پرداخت‌های خرد و مبتنی بر کیف پول الکترونیکی است. در این نظام، پرداخت‌ها بدون اتصال به شبکه بانکی تایید شده، اما عملیات تسویه آنها در اتصال با شبکه بانکی صورت می‌گیرد. با توجه به ماهیت برون‌خط (آفلاین) این پرداخت‌ها به لحاظ ارتباط با شبکه بانکی، درنظر گرفتن روش‌های مدیریت مخاطره، تشخیص تقلب و پولشویی برای مبالغ پرداختی از این کانال امری بدیهی است.
طبق آیین‌نامه مبتنی بر کیپا پول الکترونیکی فقط به معنای ارزش پولی ذخیره شده روی ابزار پرداخت تلقی می‌شود، به همین‌خاطر خواص حقوقی پول الکترونیکی با سایر ابزارهای پرداخت بی‌نام و قابل انتقال نظیر اسکناس و مسکوک بانک مرکزی مشابهت دارد. هدف از ایجاد چنین پولی نیز جایگزینی آن در پرداخت‌های خرد با دیگر ابزارهای پرداخت نظیر اسکناس است.
ردیابی کیپا:
کیف پول الکترونیکی (کیپا) به کاربران اجازه می‌دهد تا مبادلات کمتر از ۴۰ هزار تومان بر مبنای اتصال برون‌خطی (آفلاین) به زیرساخت بانک‌ها انجام دهند. چون تراکنش‌های برون‌خطی نیازی به بستر مخابراتی نیست و انجام تراکنش‌ها در کمتر از یک ثانیه اتفاق می‌افتد. تایید این تراکنش‌ها صرفا بر اساس سازوکار تعریف‌شده روی ابزار پرداخت صورت می‌گیرد.
با توجه به تعداد ارقام کوچک lمبادلات و تعداد بالای تراکنش‌های کیپا ردیابی تراکنش‌ها برای صادرکنندگان و پذیرندگان کیپا الزامی نیست. و فقدان یا سرقت کیپا (سرقت موبایل، سرقت کارت) در حکم فقدان پول نقد کاربران به شمار می‌آید. هرچند ممکن این امکان ردیابی توسط برخی از صادرکنندگان یا پذیرندگان به عنوان خدمات ارزش افزوده ارائه شود.
جاگیری کیف پول:
دو رسانه‌ی اصلی برای ذخیره‌سازی ارزش پول الکترونیکی عبارتند از : کارت هوشمند و موبایل. ارزش پول الکترونیکی در کارت هوشمند بر روی چیپ‌کارت ذخیره شده است و دسترسی برای انجام تراکنش‌های مختلف از طریق کلیدهای خاص قابل انجام است. در موبایل هم ارزش پول الکترونیکی از طریق زیر ساخت شبکه تلفن همراه امکان پذیر است.
انواع پرداخت:
در آیین‌نامه جدید کیپا به سه نوع پرداخت اشاره شده است:
– پرداخت خرد (Micro Payment): پرداخت‌هایی با مبلغ کمتر از ۴۰ هزار تومان نظیر کرایه وسیله نقلیه، اتوبوس، مترو، خدمات پارکینگ و خرید کالاهایی مانند روزنامه و … را شامل می‌شود.
– پرداخت برون‌خط (Offline Payment): پرداختی است که برای انجام آن، نیاز به تایید هیچ نوع سامانه مرکزی نیست. این موضوع از مسئله شیوه اتصال (برخط/ برون‌خط) به زیرساخت‌های بانکی مستقل است. در این سند منظور از پرداخت برون‌خط، پرداختی است که بدون اتصال به زیرساخت بانکی قابلیت تایید داشته باشد.
– پرداخت برخط (Online Payment): پرداختی است که برای تایید، نیاز به اتصال برخط به زیرساخت بانکی داشته باشد، از جمله این پرداخت‌ها می‌توان به پرداخت‌های انجام شده توسط نظام‌های شاپرک و نظام پرداخت اینترنتی اشاره کرد. به‌منظور کنترل میزان نقد صادر شده در قالب کیپا، نظام جامع اطلاعاتی و پردازشی مبتنی بر کلیدها و مجوزهای محرمانه در بانک مرکزیی ایجاد می‌شود.
ارزش نقد کیپا به هیچ جساب بانکی وایسته نیست و تراکنش‌های آن هم در هیچ سامانه‌ای ثبت نمی‌شود.
ارکان درگیر کیپا:
ارکان و ذی‌نفعان مختلفی در شکل‌گیری نظام پرداخت‌های خرد اعم از صادرکننده (مرجعی که پول الکترونیکی را صادر می‌کند وبه آن اعتبار می‌بخشد)، پذیرنده، فروشنده، مشتری، تنظیم‌کننده و ناظر بر مقررات و استانداردها و نهاد مرجع فنی‌ـ اجرایی ( نهادی جدید تحت نظارت بانک مرکزی که مسئولیت راهبری و پیشبرد طرح، معرفی، به روز رسانی استانداردها و عملیاتی کردن کیپا در سطح ملی را دارد) نقش دارند.
مطابق آیین‌نامه کیپا مشتری با مراجعه به بانک می‌تواند درخواست صدور کیف پول الکترونیکی کارتی کند، بانک نیز براساس مجوز دریافتی از بانک مرکزی با استفاده از کلیدهای صدور، شارژ و دشارژ اقدام به صدور کیف پول می‌کند.
برای صدور کیف پول الکترونیکی روی سیم‌کارت تلفن همراه نیز مشتری از طریق بانک می‌تواند درخواستش را ارائه دهد. بانک هم از طریق OTA کیف پول روی موبایل مشتری را فعال می‌کند. سیم‌کارت صادر شده از طرف اپراتور در یکی از مراحل شخصی‌سازی باید برای تعبیه کیف پول در اختیار صادرکننده قرار بگیرد. برای صدور کیف پول الکترونیکی موبایل متمرکز (جیرینگ) نیز مشتری با مراجعه به بانک می‌تواند درخواستش را ارائه دهد. بانک در زیرساخت در نظر گرفته شده برای این منظور کیف پول متناظر با موبایل مشتری را ایجاد می‌کند.
پذیرندگان، شرکت‌هایی هستند که بر اساس مجوز صادر‌شده از سوی بانک مرکزی، با اتصال به زیرساخت بانکی کیپا نسبت به انتقال پول الکترونیکی جمع‌آوری شده از طریق دستگاه‌های پذیرندگی به شبکه بانکی و حساب‌های فروشندگان اقدام می‌کنند.
دو نوع از پذیرندگان در وضعیت جاری متصور است: نوع اول پذیرندگانی که پایانه‌های خاص نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول در محل فروشگاه‌ها نصب می‌کنند. اما نوع دوم از طریق شبکه موبایل نسبت به جمع‌آوری تراکنش‌های خرید اقدام می‌کنند.
– در نوع اول شرکت‌ها با نصب پایانه‌های فروش خاص یا توانمندسازی پایانه‌های فروش موجود امکان انجام تراکنش برون‌خط از طریق کیف پول الکترونیکی کارتی را فراهم می‌کنند، از طریق کلیدهای ارائه شده توسط بانک مرکزی امکان فعال‌سازی پایانه‌های خود را دارند. پس از انجام تراکنش خرید، مانده کیف پول به روز شده و سپس تراکنش مربوطه در دوره‌های زمانی مشخص برای زیرساخت تسویه نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول برای تسویه با فروشنده ارسال می‌شود. (امکان شارژ کیف پول در این پایانه‌ها وجود ندارد)
– در نوع دوم کیف پول الکترونیکی روی سیم‌کارت تلفن همراه، از طریق رابط NFC به انجام تراکنش می‌پردازد. یا اپراتور موبایل با دریافت مجوز از بانک مرکزی به‌عنوان پذیرنده محسوب می‌شود؛ بدین‌صورت که تراکنش را با کلید مخصوص برای کیف پول موجود روی سیم‌کارت ارسال کرده و در صورت موفقیت، تراکنش را برای تسویه با فروشنده به زیرساخت تسویه نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول ارسال می‌کند.
در حالت کیف پول الکترونیکی موبایل متمرکز (جیرینگ)، اپراتور با دریافت مجوز نقش پذیرنده را ایفا کرده، پس از تولید تراکنش معتبر خرید، آن را برای کنترل قابلیت انجام به زیرساخت نگهداری مانده‌های کیف پول موبایل متمرکز ارسال می‌کند. در صورت تایید تراکنش، این تراکنش برای انجام تسویه توسط زیرساخت تسویه مورد پردازش قرار می‌گیرد.
