پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تحلیلی بر سیاست‌گذاری استخراج رمزارزها در ایران و ارائه پیشنهادهای سیاستی
در سال‌های اخیر موضوع تنظیم‌گری فناوری‌های نوین، به یکی از چالش‌های مهم سیاست‌گذاران در هر کشوری تبدیل شده است؛ در این راستا یکی از حوزه‌هایی که اخیرا مورد توجه نهادهای ذی‌ربط قرار گرفته شده، نحوه فعالیت استخراج رمزارزها درکشور است.
در سال‌های اخیر رمزارزها و تکنولوژی دفاتر کل توزیع شده همانند بلاکچین، به یکی از موضوعات مطرح در سطوح علمی، کسب‌وکار و سیاست‌گذاری تبدیل شده است. پس از توسعه کاربردها، تبلیغات وسیع و همچنین افزایش شدید قیمت رمزارزها در سال ۲۰۱۷ توجه مردم و سیاست‌گذاران کشورها بیشتر به این موضوع جذب شد. در ایران نیز از سال ۱۳۹۶ مسئولین مختلف سخنانی در رابطه با رمزرازها بیان کردند از مخالفت شدید، هشدار، پیشنهاد رمزارزملی، استفاده از تکنولوژی بلاکچین جایگزینی برای SWIFT ، صنعت شناختن استخراج رمزارزها، رشد مصرف بالای برق در ایران به دلیل استخراج رمزارزها و امکان دور زدن تحریم‌ها با رمزارزها حتی به‌وسیله رمزارز ملی تا مطالب دیگری که در حال حاضر نیز کم و بیش بیان می‌شود.
گزارشی تحلیلی درباره سیاست‌گذاری استخراج رمزدارایی‌ها (رمزارزها) در ایران و ارائه پیشنهادهای سیاستی با همکاری مرکز ملی فضای مجازی، پژوهشگاه فضای مجازی و مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری منتشر شده است و به فرصت‌هایی اشاره کرده که این صنعت می‌تواند در دو سطح صنعت (خرد) و سطح ملی (کلان) برای اقتصاد ایران داشته باشد.
در سطح خرد می‌توان به کوتاه بودن زمان راه‌اندازی و تولید، هزینه پایین بازاریابی و فروش و نقدشوندگی بالا اشاره کرد و در سطح کلان از دو بعد اقتصادی می‌توان به سودآوری و ارزش افزوده مناسب، اشتغال زایی، تقویت وضعیت ارزی کشور (از طریق جلوگیری خروج ارز، تقویت بخش صادرات خدمات فنی و مهندسی، جذب سرمایه گذاری خارجی)، بهره‌گیری جهت تسویه بین‌المللی، اثرات بودجه‌ای صنعت استخراج رمزارزها (از طریق افزایش درآمدهای مالیاتی، افزایش درآمدهای ناشی از فروش انرژی، افزایش درآمدهای ناشی از واگذاری نیروگاه‌های دولتی، کاهش هزینه‌ها و بدهی‌های دولت) و اثرگذاری در بازار رمزارزها اشاره کرده و نیز از بعد انرژی، افزایش بهره‌وری در صنعت برق، افزایش ظرفیت تولیدی برق، هم تراز کردن مصرف و تولید برق، افزایش ضریب بار و کاهش هزینه و در نهایت تبدیل گاز به رمزارز به عنوان برخی از فرصت‌های این صنعت برای اقتصاد کشور نام برد.
در این مطلب به خلاصه‌ای از این گزارش می‌پردازیم و در انتها فایل پی‌دی‌اف گزارش کامل را برای دانلود قرار داده‌ایم.
یکی از موضوعات بحث برانگیز اخیر که به مقررات‌گذاری دیرهنگام آن نیز منتهی شد موضوع ماینینگ یا همان استخراج رمزارزها به خصوص بیت‌کوین بوده است. به طور کلی استخراج فرآیندی است که در آن تراکنش‌ها مورد تایید قرار می‌گیرند. با این فرآیند بلاک جدید که متشکل از تعدادی تراکنش است به زنجیره بلوک‌های پیشین افزوده و به سبب آن کوین‌های جدیدی ایجاد می‌شود. استخراج رمزارزها موجب عدم نیاز به واسطه و نهاد مرکزی می‌شود و لذا یک نقش بسیار مهم در ایجاد اعتماد، امنیت و پایداری رمزارزها بازی می‌کند. شکل زیر به طور کلی چرخه فرآیند یک تراکنش را در بیت‌کوین نمایش می‌دهد.
سازوکار طراحی‌شده برای فعالیت استخراج در ایران
در علم اقتصاد، نظریه بازی‌ها به یکی شاخه‌های پرکاربرد در حوزه سیاست‌گذاری اقتصادی در چند دهه اخیر تبدیل شده است. یکی از مفاهیمی که در این حوزه برای حکمرانی اقتصاد مطرح می‌شود؛ طراحی سازوکار است که به مطالعه طراحی قواعد یک بازی یا سیستم می‌پردازد؛ این طراحی باید به گونه‌ای باشد که حتی اگر تمام عاملان اقتصادی به دنبال حداکثر کردن منفعت شخصی خود باشند، باز به هدف مشخصی همانند افزایش رفاه و رشد اقتصادی بینجامد.
نوع سیاست‌گذاری دولت در یک سال اخیر در رابطه با موضوع خاص صنعت استخراج می‌تواند به عنوان یکی از نمونه‌هایی باشد که منجر به تعادل بازنده بازنده برای بخش خصوصی و دولت شده است؛ به طوری که با تاخیر بسیار در سیاست‌گذاری موجب از دست دادن حقوق گمرکی برای درآمدهای دولت (مخصوصا در شرایط فعلی که دولت با کسری بودجه مواجه است)، افزایش ورود غیررسمی تجهیزات به صورت بعضا مستعمل و با تکنولوژی‌های قدیمی‌تر به کشور و در نتیجه افزایش مصرف انرژی، عدم ثبت و ساماندهی تجهیزات و مزارع استخراج رمزارز ایجاد شده در کشور شده است.
فرصت‌های صنعت استخراج با تاکید بر اقتصاد ایران در سطح صنعت (خرد)
کوتاه بودن زمان راه‌اندازی و تولید نهایی محصول
آماده‌سازی زیرساخت‌ها (مشتمل بر دریافت انشعابات برق و گاز) در فعالیت‌های مختلف صنعتی با ظرفیت‌های برق و گاز مشابه از زمان یکسانی برخوردار است، لکن معمولاً زمان بیشتری برای امور عمرانی و همچنین استقرار و راه‌اندازی تجهیزات در سایر صنایع به نسبت صنعت استخراج صرف می‌شود.
هزینه پایین بازاریابی و فروش محصول
برخلاف سایر محصولات تولیدشده که نیاز به هزینه‌های مرسوم برای فروش آن وجود دارد همانند هزینه بازاریابی، هزینه‌های انبارداری و حمل‌ونقل، محصول بدست آمده از فرآیند استخراج، خود دارای ارزش بوده و هزینه بسیار پایینی برای تبدیل آن به ارزهای محلی وجود خواهد داشت.
نقدشوندگی بالای محصول به دست آمده
بسیاری از محصولات کارخانه‌ها به صورت زمان‌دار به فروش رفته و درآمد آن با تاخیر به دست تولیدکننده می‌رسد. به علاوه در شرایط رکودی و کمبود تقاضا در کشور، میزان نقدشوندگی محصولات تولیدی نیز کاهش چشمگیری پیدا کرده است. اما محصول بدست آمده از فرآیند استخراج (ارزهای دیجیتال)، به راحتی قابلیت نقدشوندگی به ارزهای محلی را دارد.
فعالیت ۲۴ ساعته صنعت استخراج
تقریبا در اکثر فعالیت‌های تولیدی، زمان مشخصی برای تولید محصول در نظر گرفته می‌شود؛ به طوری که تقریبا حداکثر ۱۰ ساعت زمان تولید بوده، اما در فعالیت استخراج در صورت فراهم بودن شرایط لازم، فعالیت ۲۴ ساعته امکان‌پذیر خواهد بود. این ویژگی صنعت استخراج نسب به سایر فعالیت‌ها منحصر به فرد است.
فرصت‌های صنعت استخراج با تاکید بر اقتصاد ایران در سطح ملی (کلان)
سودآوری و ارزش افزوده مناسب این صنعت در کل اقتصاد
یکی از فعالیت‌های سودآور چند سال اخیر در سطح دنیا، فعالیت استخراج بوده که توانسته درآمدهای بسیاری را در سرتاسر دنیا برای فعالین این حوزه ایجاد کند؛ حتی برخی از دولت‌ها با حمایت‌های مالی و قانونی خود باعث رشد و رونق این صنعت در کشورهای خود شده‌اند. در این رابطه می‌توان به کشورهای گرجستان، روسیه و ایسلند اشاره کرد. پس از راه‌اندازی این فعالیت، از همان روز اول امکان درآمدزایی وجود داشته و نیازی به صرف زمان بالا نخواهد بود. البته قابل ذکر است که سودآوری بالای این صنعت در ایران با فرض تعرفه‌های صنعتی موجود برق قابل تصور است، در غیر این صورت سودآوری این صنعت همچون سایر فعالیت‌ها تابعی از دوره بازگشت سرمایه بوده و آن نیز تابع هزینه‌های سرمایهه‌گذاری صورت گرفته، هزینه‌های عملیاتی طرح و درآمدهای محقق شده است و در صورتی که سیاست‌گذار تصمیم بگیرد، از طریق افزایش تعرفه (افزایش هزینه‌های عملیاتی این صنعت) به جای اخذ مالیات سهم دولت را بیشینه کند، ممکن است سودآوری به کلی تحت تاثیر قرار گیرد.
اشتغال‌زایی در فعالیت استخراج
افزایش اشتغال یکی از اهداف اصلی سیاست‌گذاران اقتصادی هر کشوری است. یکی از مشکلات اصلی اقتصاد ایران نیز وجود بیکاری بالا مخصوصا در میان تحصیل کرده‌های آن است. فعالیت استخراج با توجه به جذب سرمایه‌گذاریی‌های داخلی و خارجی، تقویت بخش‌های پیشین و پسین آن می‌تواند زمینه‌های افزایش اشتغال را درسطح کشور فراهم کند. اطلاعات بدست‌آمده از انجام پرسشنامه صورت گرفته در این تحقیق برای میانگین اشتغال در مزارع استخراج صنعتی، نشان می‌دهد به ازای هر مگاوات مصرف برق در حدود ۹ نفر به صورت مستقیم شاغل می‌شوند که از میانگین ایجاد اشتغال در سایر واحدهای صنعتی بالاتر است،
تقویت وضعیت ارزی کشور از منظر تراز پرداخت‌ها
تراز پرداخت‌ها سندی است که در آن معاملات و مبادلات اشخاص حقیقی و حقوقی مقیم یک کشور با خارج به طور منظم برای مدت یک سال در آن ثبت می‌شود. تراز پرداخت‌ها به دو بخش حساب جاری و حساب سرمایه تقسیم می‌شود. جلوگیری از خروج ارز به جهت خرید رمزارز، تقویت بخش صادرات خدمات فنی و مهندسی با تولید رمزارز و امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کاهش ارزبری از اثرات فعالیت استخراج بر تراز پرداخت‌ها است.
تسویه بین‌المللی در شرایط تحریم
درست است که به ظاهر بیت‌کوین‌های موجود و بیت‌کوین‌های ناشی از استخراج، ماهیت یکسانی دارند اما به دلیل آنکه در حال حاضر شرکت‌های تخصصی که اکثرا وابسته به دولت‌ها هستند، بسیاری از تراکنش‌های بیت‌کوین و سایر رمزارزها را بررسی و رهگیری می‌کنند؛ بیت‌کوین‌های تازه استخراج شده به راحتی قابلیت رهگیری را ندارند در نتیجه با وجود فشارهای تحریمی بر کشور، بهره‌گیری فعالان اقتصادی داخل برای استفاده از رمزارزهای تازه استخراج شده در مبادلات بین‌المللی نسبت به بیت‌کوین‌های موجود ارجحیت دارد.
اثرات بودجه‌ای در اقتصاد ایران
توسعه صنعت استخراج به شکل منطقی می‌تواند در سه حوزه مالیات بر درآمد، مالیات بر ارزش افزوده و مالیات ناشی از حقوق ورودی درآمدهای دولت را به شکل جدی افزایش دهد. همچنین با ایجاد تقاضای جدیدی که توسط صنعت استخراج برای انرژی برق در کشور در سال‌های اخیر به وجود آمده؛ این فعالیت افزایش میزان درآمد دولت ناشی از فروش انرژی را ممکن ساخته است. با توجه به اینکه به طور متوسط این صنعت توانایی پرداخت نرخ تعرفه بالاتری را نسبت به سایر صنایع خواهد داشت لذا موجب افزایش درآمد دولت خواهد شد.
از طرف دیگر بر اساس سیاست‌های کلی اصل قانون اساسی، افزایش سهم بخش‌های خصوصی و کاهش تصدی‌گری دولت یکی از اهداف اصلی این سیاست بوده است. در این راستا وزارت نیرو نیز بایستی طرح‌ها و نیروگاه‌های دولتی را به ترتیب اولویت سوددهی و با رعایت ارزیابی اقتصادی برای واگذاری به بخش خصوصی معرفی کند؛ اما این واگذاری‌ها به دلیل عدم توجیه اقتصادی مناسب امکان تغییر مالکیت پیدا نکرده است. صنعت استخراج این فرصت را برای برخی از نیروگاه‌های دولتی که توجیه اقتصادی مناسبی نداشتند فراهم کرده است تا به سودآوری برسند.
افزایش بهره‌وری در صنعت برق
در حال حاضر در بخش‌های مختلف زنجیره تولید، انتقال، توزیع و مصرف برق بهره‌وری پایین و اتلاف بالایی را شاهد هستیم. مسئولین برق کشور، رشد مصرف انرژی در سال 98 که حدود ۷ درصد بوده را به افزایش مصرف برق در صنعت استخراج نسبت داده‌اند؛ این در حالی است که سالانه به صورت متوسط حدود 5 درصد به مصرف برق کشور افزوده می‌شود.
افزایش ظرفیت تولیدی برق در کشور
روند سرمایه‌گذاری در صنعت برق در پنج سال اخیر کاهش چشمگیری داشته است که به موجب آن بخش زیادی از طرح‌های توسعه‌ای این صنعت در بخش تولید، انتقال و توزیع به اجرا در نیامده است. با وجود سودآوری بالای فعالیت استخراج و امکان جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، شرایط برای ایجاد انواع نیروگاه‌های جدید و در نتیجه افزایش ظرفیت تولیدی کشور فراهم خواهد شد.
تبدیل گاز به رمزارز
اقتصاد ایران در شرایط تحریم به راحتی امکان فروش نفت و گاز خود را ندارد و با توجه به مخازن مشترک گاز با کشور قطر، عدم بهره‌برداری از آنها سبب از دست رفتن سرمایه‌های کشور خواهد شد. در چنین شرایطی یکی از راهکارهای موجود ایجاد نیروگاه‌های گازی مقیاس کوچک در محل مصرف برق است که تحت عنوان CHP شناخته می‌شود. با ساخت مزرعه‌های استخراج در کنار این نیروگاه‌ها، کاهش چشمگیری در تلفات برق ایجاد کرده و سبب تبدیل گاز به رمزارز شده که درآمدزایی بالایی برای اقتصاد ایران در شرایط تحریمی ایجاد خواهد کرد.
توصیه‌های سیاستی
یکی از موضوعات چالش‌برانگیز دو سال اخیر، بحث تنظیم‌گری و نوع مواجه با فناوری نوینی همچون فناوری دفاتر کل توزیع شده همانند بلاکچین بوده است. در این گزارش سعی شد به یکی از بخش‌های مرتبط با این صنعت یعنی فعالیت استخراج رمزارزها پرداخته شود. همان طور که اشاره شد فعالیت استخراج دارای فرصت‌های مناسبی برای اقتصاد کشور بوده، البته بیان این فرصت‌ها به این معنا نیست که در حوزه فعالیت استخراج هیچ چالشی وجود ندارد. در واقع سیاست‌گذار با تنظیم‌گری مناسب بایستی شرایط و ساز و کاری ایجاد کند که استفاده از این فرصت‌ها برای اقتصاد کشور بیشینه شود و چالش‌های آن نیز به حداقل میزان خود برسد.
در این گزارش به ۱۷ توصیه سیاستی اشاره شده که در ادامه خلاصه‌ای از آنها را مطرح می‌کنیم:
نخست، ظرافت ویژه‌ای که سیاست‌گذار بایستی در تدوین مقررات مناسب و انعطاف‌پذیر خود رعایت کند؛ این است که تنظیم‌گری در فضای رمزارزها متفاوت از سایر حوزه‌ها بوده چراکه اغلب، ساختار آن غیرمتمرکز است و لذا نحوه مواجه با آن نیز باید متفاوت باشد.
دوم، در حال حاضر فعالیت استخراج رمزارزها بایستی بیشتر به صورت یک فعالیت صنعتی نگریسته شود و نه یک فعالیت در سطح خرد و خانگی، استخراج در مقیاس بسیار کم توصیه نمی‌شود و پیشنهاد می‌شود برای مشارکت سرمایه‌های اندک افراد علاقه‌مند به این حوزه، امکان تامین مالی جمعی فراهم شود.
سوم، با جهت‌گیری مناسب دولت، امکان ایجاد استخرهای ماینینگ در داخل کشور توسط بخش خصوصی می‌تواند فراهم شود و لذا ماینرهای داخلی می‌توانند به آرامی نقش پررنگ‌تری در کل فعالیت استخراج در سطح بین‌المللی داشته باشند.
چهارم، با توجه به اتلاف بالای برق در مرحله انتقال و توزیع برق در کشور، ایجاد مزارع استخراج در کنار نیروگاه‌ها می‌تواند بهترین انتخاب به لحاظ استفاده بهینه از برق تولیدی در کشور باشد.
پنجم، باتوجه به اینکه به طور متوسط، تعرفه پرداختی صنعت استخراج از مقدار بالاتری برخوردار است، لذا بهبود بهره‌وری در بخش‌های مختلف صنعت برق از توجیه اقتصادی برخوردار می‌شود.
ششم، آنچه از دید سیاست‌گذار مغفول مانده، تنظیم‌گری کل فعالیت‌های مرتبط با رمزارزها در کشور با یک نگاه جامع و سیستمی است؛ به بیان دیگر نمی‌توان یک بخش را بدون توجه به سایر بخش‌ها به طور مجزا قانون‌گذاری کرد.
هفتم، در کنار اتخاذ سیاست‌های مناسب، بهره‌گیری از رسانه‌ها، هدایت صحیح و افزایش آگاهی مردم در تمام حوزه‌های رمزارزها و بلاکچین اهمیت ویژه‌ای دارد. متاسفانه نوع انتشار اخبار این حوزه در فضای رسانه‌ها باعث تشدید این ناآگاهی در میان مردم شده و حتی می‌تواند تاثیر عکس بگذارد.
هشتم، باید سیاست‌گذار به تحولات حوزه استخراج رمزارزها نیز توجه داشته باشد. به طور نمونه نصف شدن پاداش شبکه در هرچهار سال یکبار، می‌تواند موجب افزایش نااطمینانی و ریسک برای ماینرها باشد. لذا قیمت‌گذاری غیرانعطافپذیر و دستوری بدون توجه به تغییرات عرضه و تقاضا می‌تواند آسیب جدی بر فعالیت استخراج داشته باشد.
نهم، برای تعیین قیمت برق، یکی از راهکارهایی که مزایای بسیاری برای آن قابل تعریف است از جمله شفافیت معاملات و بهره‌گیری از مکانیزم عرضه و تقاضا، رجوع به بازار بورس انرژی است.
دهم، پیش‌فرض برخی از سیاست‌گذاران این است که فعالیت استخراج رمزارزها، یک فعالیت کاملا سودآور و بدون ریسک است. در حالی که فعالیت استخراج نیز همانند بسیاری از فعالیت‌های دیگر اقتصادی دارای ریسک‌های متعددی است. لذا دولت در قیمت‌گذاری و نوع سیاست‌گذاری خود به ریسک‌های موجود در این فعالیت نیز باید توجه داشته باشد.
یازدهم، سیاست‌گذار بایستی بحث مصرف انرژی و اثرات خارجی که این فعالیت بر محیط زیست می‌گذارد را در سیاست‌گذاری خود مدنظر قرار دهد.
دوازدهم، نوع سیاست‌گذاری نبایستی به گونه‌ای باشد که عدم شفافیت را افزایش داده و فعالیت استخراج را زیرزمینی کند چرا که در این صورت بدون آنکه درآمد گمرکی نصیب دولت شود؛ ورود تجهیزات استخراج از مبادی غیررسمی افزایش یافته و نیز دستگاه‌های مستعمل با مصرف انرژی بالاتر وارد کشور خواهد شد.
سیزدهم، مدیریت مناسب شبکه برق کشور یا دیسپاچینگ که موجب تامین، حفظ پایداری و امنیت شبکه برق کشور می‌شود؛ یکی از دغدغه‌های اصلی برای وزارت نیرو بوده است.
چهاردهم، دولت بایستی در رابطه با وصول سهم خود از درآمدهای ناشی از فعالیت استخراج تصمیم‌گیری مناسبی انجام دهد.
پانزدهم، در مقطع زمانی کنونی این امکان وجود دارد که فعالان بخش استخراج به ازای دریافت گاز با نرخ تعرفه صنعتی، به سرمایه‌گذاری و ایجاد نیروگاه‌های جدید برق بپردازند.
شانزدهم، کل میزان مصرف انرژی صنعت رمزارزها در کشور، حتی در صورتی که به ۱۰ درصد استخراج رمزارزها در دنیا برسد؛ کمتر 9۰۰ مگاوات ساعت خواهد بود که این عدد در حدود تنها یک درصد از ظرفیت تولید برق در کشور است و این درحالی است که باتوجه به فراوانی نسبی منابع گازی در کشور، می‌توان حتی بر ظرفیت‌های تولید برق در کشور با تامین گاز با قیمت منصفانه به نیروگاه‌ها افزوده شود.
هفدهم، موضوع استخراج رمزارزها نیز همانند حوزه بلاکچین و رمزارزها دارای ابعاد مختلفی است و لذا متولی اصلی آن در کشور مشخص نیست. لذا لزوم یکپارچه‌سازی قانون‌گذاری و تشکیل کارگروه مشترک می‌تواند از پراکندگی سیاست‌گذاری در این حوزه جلوگیری کند.
