پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بررسی آخرین وضعیت ریال دیجیتال به بهانه رویداد ۹ ژانویه / بانک‌ها تا پایان سال ریال دیجیتال را در دسترس عموم قرار خواهند داد؟
نیمه‌های سال ۱۴۰۰ بود که برای اولین‌بار بحث ریال دیجیتال از سوی بانک مرکزی مطرح شد. اکنون با گذشت دو سال‌ونیم از کلید خوردن این طرح، ماده چهار قانون جدید بانک مرکزی که هفته گذشته برای اجرا ابلاغ شد، انتشار انواع اسکناس، مسکوک و پول رقومی (دیجیتال) بانک مرکزی (CBDC) را از اختیارات این بانک دانسته است. از سوی دیگر آخرین صحبت‌های معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی نیز از رفع موانع حقوقی راه‌اندازی ریال دیجیتال حکایت دارد و به نظر می‌رسد بانک مرکزی به عملیاتی‌شدن پروژه راه‌اندازی و عرضه رمزریال نزدیک شده است.
راه‌اندازی ریال دیجیتال به کجا رسید؟
ریال دیجیتال یکی از پروژه‌های مهم بانک مرکزی بوده و قرار است گسترش عمومی یابد. در این راستا و به گفته مهران محرمیان، در مسیر اجرای آزمایشی ریال دیجیتال یکسری موانع حقوقی وجود داشت و این موضوع، مقداری روند را کند کرد که در حال حاضر رفع شده است.
از سوی دیگر، توسعه فنی سامانه ریال دیجیتال سال گذشته به پایان رسید و از آن زمان دوره آزمایشی آغاز شد. سه بانک ملی، ملت و تجارت به صورت عملیاتی به سامانه متصل شدند و ریال دیجیتال را در اختیار کاربران خود گذاشتند. حسین یعقوبی، مدیر واحد بلاکچین شرکت خدمات انفورماتیک درباره آخرین وضعیت ریال دیجیتال توضیح داد: «علاوه بر این سه بانک، پست‌بانک، رفاه، آینده، کشاورزی و پارسیان نیز در شرف عملیاتی کردن ریال دیجیتال هستند.»
او درباره روند پذیرش ریال دیجیتال گفت: «تا پایان سال، تعداد بانک‌های بیشتری به این پروژه متصل می‌شوند و کاربردپذیری آن بین کاربران نهایی رواج بیشتری پیدا می‌کند. با سرویس‌هایی که در حال حاضر روی آن وجود دارد، انتقال همتابههمتا برای ریال دیجیتال طراحی شده که نیاز به تسویه‌های بین‌بانکی را از بین می‌برد و برای کاربر این قابلیت را ایجاد می‌کند که در لحظه پول بانک مرکزی را در کیف خود دریافت کند.»
فلسفه تولد ریال دیجیتال
طراحی رمرارز ملی فقط مختص ایران نیست و کشورهای مختلفی در دنیا به این سمت حرکت کرده‌اند؛ چراکه دنیا طی یک دهه اخیر شاهد تغییر و تحولات زیادی در حوزه فناوری بوده و اکنون کم‌تر کسی است که با واژه‌هایی مانند بلاکچین، رمزارز و… آشنایی نداشته باشد. دولت‌ها نیز برای اینکه از سیر تحولات جا نمانند و قادر به کنترل این حوزه و تدوین قوانین باشند، دست به راه‌اندازی و عرضه رمزارز ملی خود زدند که نام ایران نیز در این فهرست به چشم می‌خورد.
در این راستا زمزمه‌های تولد رمزریال از اواسط سال 1400 آغاز شد و علی صالح‌آبادی، رئیس‌کل وقت بانک مرکزی از راه‌اندازی رمزریال ملی از اوایل سال 1401 خبر داد و گفت که رمزریال توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود؛ افراد اسکناس ریال خود را تحویل بانک مرکزی می‌دهند و رمزریال تحویل می‌گیرند.
در نهایت در ۲۰ فروردین ۱۴۰۱ بانک مرکزی مقررات رمزریال را منتشر کرد و در مردادماه سال 1401 صالح‌آبادی اعلام کرد که «رمزریال» یا «ریال دیجیتال» جایگزین اسکناس ریال است و کارهای آن انجام شده است. او وعده داد که ریال دیجیتال به صورت آزمایشی در شهریورماه همان سال اجرایی می‌شود.
گام‌های ابتدایی راه‌اندازی ریال دیجیتال
راه‌اندازی ریال دیجیتال در شهریوری که وعده داده شده بود صورت نگرفت تا اینکه در ابتدای آبان سال گذشته اعلام شد که دو بانک ملی و ملت و تعداد محدودی فروشگاه و فرد به‌عنوان اولین افرادی که ریال دیجیتال در کیف پول‌شان وجود دارد برای فاز اول عملیاتی‌شدن رمزریال انتخاب شده‌اند. همچنین نهم آبان‌ماه سال 1401، بانک مرکزی پیش‌نویس سند ریال دیجیتال را منتشر و یکی از اهداف خود از انتشار این پول را فعالسازی و گسترش ظرفیت برنامه‌پذیری پول در ذیل کارکردهای اقتصاد دیجیتال اعلام کرد.
بر این اساس شاهد اجرای پیش‌آزمایشی آن با رقم یک میلیارد تومان در دو بانک ملی و ملت بودیم و فاز آزمایشی آن نیز از ۲۲ اسفندماه سال گذشته شروع شد.
ریال دیجیتال در یک نگاه
از همان ابتدا بر این موضوع تأکید شد که رمزریال قابل استفاده برای سرمایه‌گذاری نیست و صرفاً جایگزین اسکناس خواهد شد؛ به این صورت که افراد اسکناس ریال خود را تحویل بانک مرکزی می‌دهند و رمزریال تحویل می‌گیرند. همچنین بانک مرکزی هدف خود از طراحی رمزریال را تبدیل اسکناس به یک موجودیت قابل برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی اعلام کرد تا با این فرآیند پول دارای موجودیت هوشمند شود.
از سوی دیگر اعلام شد در رمزریالی که در داخل گوشی قرار می‌گیرد، بانک به‌عنوان شخص سوم و واسط که امکان انتقال وجه را فراهم می‌کند، حذف و عین پول و اسکناسی که در جیب داریم به صورت الکترونیک منتقل می‌شود. تفاوت مهم ریال دیجیتال با اسکناس کاغذی این است که این پول، هوشمند و قابل برنامه‌نویسی است.
ریال دیجیتال بانک مرکزی همانند اسکناس و مسکوک، کاربری عمومی دارد و به صورت دیجیتال در کیف ریال دیجیتال مشتریان قرار می‌گیرد؛ همچنین به‌صورت همتابههمتا قابل انتقال است. ریال دیجیتال مشتریان بانک‌ها در حساب بانکی نگهداری نمی‌شود، بلکه در مشابهت با اسکناس، بدون نیاز به حساب بانکی در کیف ریال دیجیتال نگهداری می‌شود. همچنین مبتنی بر توکن بوده و در آن از فناوری رمزنگاری استفاده شده است. در این میان امکان تبدیل یک‌به‌یک ریال دیجیتال به سایر انواع پول رایج کشور ازجمله اسکناس وجود دارد.
ریال دیجیتال قابلیت اعمال سقف تراکنش و مقدار قابل نگهداری در کیف ریال دیجیتال را دارد و هیچ‌گونه سود یا بهره‌ای بر ریال دیجیتال توسط بانک نظام بانکی پرداخت نمی‌شود. بر این اساس ریال دیجیتال به‌منظور تسویه مبادلات خرد استفاده می‌شود و در هدف‌گذاری اولیه جهت اجرای آزمایشی، برای تسويه ميان بانک‌ها و اجرای سیاست‌های پولی کاربردی نخواهد داشت. ایجاد مکملی برای پول نقد و جلوگیری از رشد هزینه‌های چاپ و توزیع اسکناس و بهره‌مندی از مزایای پول برنامه‌پذیر از دیگر مختصات ریال دیجیتال است.
معایب و مزایای ریال دیجیتال
راه‌اندازی ریال دیجیتال موافقان و مخالفانی دارد و هرکدام از کارشناسان از زاویه‌ای مختلف به این پدیده نوظهور نگاه کرده‌اند.
یکی از مزایای ریال دیجیتال از نگاه وحید والی، مدیرعامل هلدینگ نیک‌اندیش، این است که عمیق‌شدن بازارهای صرافی داخلی می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند؛ یعنی هرچقدر مردم به انباشت دارایی‌های خود در صرافی‌های ایرانی تشویق شوند، باعث امن شدن داده‌های آنها خواهد شد و دشمنان به‌سختی می‌توانند نقل‌وانتقال‌های کشور را ردیابی کنند. همچنین محمد قاسمی، مدیرعامل صرافی مزدکس بر این باور است که پول فیزیکی در ایران با اشکال مختلف، هزینه‌های اضافی را به بانک‌ها و مردم تحمیل می‌کند و رمزریال به‌خوبی می‌تواند این وزنه‌های اضافی را سبک کند. او یکی دیگر از مزیت‌های پیاده‌سازی این طرح در ایران، البته در صورتی که اجرای موفقی داشته باشد را تعاملات بهتر و تبادلات مالی با کشورهای دوست می‌داند.
مشخص نبودن ماهیت رمزریال، از منظر احسان قاضی‌زاده، مدیرعامل سابق صرافی اکسیر، یکی از معایب ریال دیجیتال به شمار می‌رود. او اعتقاد دارد با توجه به اینکه پشتوانه آن ریال است، دغدغه جدی این است که سرنوشت رمزریال مانند ریال نشود.
جدا از معایب و مزایای ریال دیجیتال، رگولاتور در حوزه توسعه رمزارز و ریال دیجیتال نقش پررنگی ایفا می‌کند. در این راستا، امیرعباس امامی، فعال حوزه بلاکچین و رمزارز با تأکید بر این نکته که نهادهای مالی بزرگ و رگولاتورها در ایران به این نتیجه رسیده‌اند که باید در پذیرش امر نو منعطف باشند و رمزارزها را به رسمیت بشناسند، گفت: «وقتی به رگولاتورهای کشورهای دیگر نگاه می‌کنیم، دغدغه‌های رگولاتورهای خودمان قابل فهم می‌شود و متوجه می‌شویم که بخش بزرگی از مقاومت‌هایی که وجود دارد به نبود آشنایی و شناخت آنها از مفاهیم نو برمی‌گردد. در نتیجه، این‌طور می‌توان گفت که کارنامه رگولاتوری در ایران، آنقدرها هم که می‌گویند بد نیست و همین که بانک مرکزی پروژه ریال دیجیتال را با همه کم‌وکاستی‌ها و نقدهایی که به آن وارد است، اجرایی کرده، باید امیدوار بود.»
او ادامه داد: «اجرایی شدن پروژه ریال دیجیتال از سمت بانک مرکزی به این دلیل ارزشمند است که رفته‌رفته باعث آشنایی مردم با مفاهیم این حوزه می‌شود و این خود به برنامه‌ریزی برای توسعه رمزارزها کمک می‌کند. اگر مردم با مفاهیمی نظیر کیف پول دیجیتال، پول قابل برنامه‌ریزی، بیت‌کوین و اتریوم آشنا شوند، کار ما راحت‌تر می‌شود.»
