پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آیا SNBL سهمی در سبد پس‌اندازی خانوارهای ایرانی پیدا می‌کند؟ / نگاهی به فرصت‌ها و چالش‌های این مدل پرداختی جدید
پاندمی کرونا یکی از عوامل افزایش آگاهی عمومی در زمینه پس‌انداز بود. در همین جریان‌ها استراتژی خرید جدیدی با رویکرد پس‌اندازی به نام SNBL ایجاد شد. Save Now Buy Later یا همان «الان پس‌انداز کن و بعداً بخر» امکان دریافت کالا و خدمات به‌صورت قسطی را برای مردم فراهم می‌کند؛ با این تفاوت که مشتری ابتدا تمام مبلغ را به‌صورت قسط‌بندی به فروشگاه پرداخت کرده و بعد آن کالا و خدمات را دریافت می‌کند.
کالاهای الکترونیکی، برنامه‌های مسافرتی و گردشگری، کالاهای مصرفی بادوام و طلا در حال حاضر عمده‌ترین موارد استفاده از مدل SNBL هستند. ترکیب این مفهوم با فین‌تک SNBL را به یک مدل برد-بردی تبدیل کرده که هم برای مشتری و هم برای کسب‌وکار ارزش‌آفرین است.
SNBL در واقع یک برنامه‌ریزی پس‌اندازی برای خرید کالاهای غیرفوری است؛ مدت این برنامه‌ریزی نسبت به ارزش خرید و ظرفیت ماهانه پس‌انداز و زمان عرضه کالا، می‌تواند ماه‌ها و سال‌ها به طول بینجامد. این مدل به افراد این امکان را می‌دهد که به‌تدریج وجوه خریدهای آینده خود را جمع‌آوری کنند و آن را با قیمت روز اول داشته باشند.
خرید قسطی کالا بدون بدهکار شدن، رفع چالش‌های پس‌اندازی، ثبات قیمت استفاده از تخفیف و سرویس بازگشت پول و از بین رفتن هزینه‌های پنهان یا جریمه‌ها در صورت عدم پرداخت به‌موقع عمده‌ترین مزیت‌های مدل پرداختی SNBL برای خریداران است و کاهش نرخ ترک سبد خرید، افزایش فروش تضمینی با دید بهتر به جریان نقدینگی آینده، کاهش هزینه جذب مشتری، کاهش از دست دادن وفاداری مشتری به دلیل مشکلات مالی و به تبع آن افزایش وفاداری و نگهداشت مشتری با ارائه تجربه خرید بدون بدهی از جمله مزیت‌هایی هستند که SNBL برای کسب‌وکار ایجاد می‌کند.
از آنجا که سنگینی وزنه مزایای SNBL سمت کسب‌وکار ارائه‌دهنده خدمات و کالاست، کسب‌وکار سعی می‌کند با ارائه تحفیف‌ها و کش‌بک خریداران را به فروشگاه خود جذب کند.
یکی دیگر از مزایای SNBL نظارت است. در این مدل هر یک از اضلاع یک خرید موفق که شامل خریدار، ارائه‌دهنده و پلتفرم واسط است، توسط یک نهاد نظارتی متفاوت مدیریت می‌شود. همچنین در مواردی که وجوه پس‌انداز برای معامله تکمیل شده و مشتری به هر دلیلی از خرید منصرف شود، می‌تواند مبالغ واریزی را بدون هزینه اضافی (به‌استثنای پاداش‌های نقدی اضافه‌شده توسط خریداران) برداشت کند.
رقابتی در کار نیست
Multipl ،Accrue saving ،Monkee ،Qapital، yuh ،ING ، Apple از شناخته‌شده‌ترین شرکت‌هایی هستند که تاکنون با دو شیوه وابسته به پذیرنده و غیروابسته به شبکه پذیرندگی مدل SNBL را ارائه کرده‌اند. SNBL در ایران یک ایده در مرحله مطالعه است که به دلیل ماهیت اقساطی گاه با BNPL مقایسه و این‌طور برداشت می‌شود که مفهوم «الان پس‌انداز کن و بعداً بخر» قرار است جایگزین مدل اعتباری BNPL شود.
هر دو مدل BNPL و SNBL برای بهبود تجربه خرید مشتریان و افزایش درآمد فروشندگان ایجاد شده‌اند، BNPL این هدف را از طریق اعطای وام پوشش می‌دهد و SNBL با پس‌انداز و جلب اعتماد. شاید اهداف این دو مدل پرداختی در وهله اول یکسان به نظر برسد اما فلسفه BNPL ارائه اعتبار برای افزایش قدرت خرید افراد برای کالاهای ضروری است و SNBL ماهیتی پس‌اندازمحور و غیرفوری دارد.
یکی از تفاوت‌های اصلی این دو مدل، جامعه مخاطبان آنهاست. BNPL برای کاربرانی است که رتبه اعتباری بالایی ندارند و واجد دریافت وام نیستند، اما از آنجا که SNBL برمبنای اعتبار بنا نشده، مردم در هر سن و با هر رتبه اعتباری می‌توانند از این مدل استفاده کنند. یکی دیگر از تفاوت‌های شرکت‌های BNPL با SNBL ریسک آنهاست. BNPLها همواره با ریسک عدم بازگشت پول‌شان مواجه هستند، اما SNBL با ریسک‌های این‌چنینی روبه‌رو نیست و هر کاربر به اندازه پس‌انداز خود، به کالاها دسترسی خواهد داشت.
فعالان حوزه لندتک و متخصصان صنعت پرداخت ازجمله نیما فیض‌گستر، معاون طرح و برنامه شرکت مهندسی سیستم یاس ارغوانی و محمدصادق آزادانی، رئیس کمیسیون لندتک نیز بررسی‌های تحقیقی «راه پرداخت» در این زمینه را تأیید کرده‌اند. طبق گفته‌های فیض‌گستر، SNBL و BNPL مفهوم‌های متفاوتی هستند و هریک برای نیازهای متفاوتی طراحی شده‌اند. نمی‌توانیم این دو مدل پرداختی را با یکدیگر مقایسه و یکی از آنها را به‌عنوان مدل خرید بهینه‌تر معرفی کنیم. آزادانی هم توضیح داد که گفته شده از آنجا که SNBL تبعات بدهکاری BNPL را ندارد، سرویس بهتری است، اما کارکرد این مدل فقط به کالاهای سوپرمارکتی و ضروری محدود است.
ظرفیت‌های ترکیب ولث‌تک و SNBL
بنا بر گفته‌های محمدصادق آزادانی، رئیس کمیسیون لندتک، SNBL در ایران فعلاً یک ایده است: «SNBL یک مدل پرداختی است که به‌واسطه آن افراد کالای مورد نظرشان را قسط‌بندی می‌کنند و بعد از بازپرداخت تمام مبلغ، مالک آن می‌شوند. مثلاً افراد هزینه دستگاه 90دلاری را در چهار مرحله پرداخت می‌کنند و بعد آن فروشنده کالا را به خریدار تحویل می‌دهد. در این معاملات پلتفرم نقش یک واسط و تضمین‌کننده را ایفا می‌کند و در واقع، طرفین معامله را از دریافت کالا و پول مطمئن می‌کند. تا زمان تکمیل اقساط، معامله انجام نخواهد شد. مزیت این ساختار برای خریدار تخفیف‌ها و ارزش‌افزوده‌هایی است که فروشنده برای کاربر در نظر گرفته است.»
به گفته او، در قالب کلی SNBL، مشتری وجوه خود را پس‌انداز می‌کند و هر زمان که تمایل داشت، بر حسب نیازش کالایی را انتخاب و خریداری می‌کند. حتی این امکان وجود دارد که در صورت منصرف شدن کاربر از خرید، فرد پس‌اندازهای خود را از پلتفرم خارج کند.
از نگاه آزادانی، SNBL ساختار منعطفی است که می‌توان آن را به شاخه‌های متفاوت فین‌تک منشعب کرد: «ترکیب ولث‌تک با SNBL یکی از این اقدامات است. یک شرکت تأمین‌کننده سرمایه می‌تواند پرداخت‌های مشتری را مبالغ سرمایه‌گذاری در نظر بگیرد؛ به آنها سود تخصیص دهد و در پایان دوره مبلغ را برای خرید کالا به فرد بازگرداند. در ادامه آنچه می‌تواند ارزش‌افزوده این سرمایه‌گذاری باشد، کش‌بک یا همان بازگرداندن درصدی از خرید است.»
آزادانی معتقد است نقطه ترکیب سرمایه‌گذاری و فروش می‌تواند خود مفهوم جدیدی به نام «سرمایه‌گذاری کن و پس از خرید کش‌بک بگیر» باشد.
چالش‌های SNBL از جنس پایبندی به تعهدات است
آزادانی در پاسخ به این سؤال که پیاده‌سازی این مدل بهتر است از سمت کدام حوزه فین‌تک باشد؟ گفت: «مدل SNBL یک سرویس بینابین است. پرداخت مرحله‌ای و اقساطی آن به خدمات لندتکی، موضوعات پرداختی آن هم به پی‌تک مربوط است. از نگاه سرمایه‌گذاری نیز می‌توان آن را به ولث‌تک هم مرتبط دانست. این مدل مرز مشخصی ندارد و می‌تواند محصول جدیدی باشد میان شرکت‌های لندتکی.»
آزادانی در ادامه دو مدل پرداختی SNBL و BNPL را مقایسه و تصریح کرد که گفته شده چون SNBL محدودهای BNPL و تبعات بدهکاری را ندارد، سرویس بهتری است. درست است که SNBL به خریداران کمک می‌کند بدون اینکه در تله بدهی بیفتند و به اعتبارهای خود متکی باشند، کالای خود را خریداری کنند اما این سرویس فقط به شرایطی محدود است که فرد، نیازمند اعتبار و کالاهای ضروری باشد. در SNBL ضرورت معنا ندارد و هدف فرد از استفاده از این سرویس، پس‌انداز و استفاده از آن در آینده است.»
رئیس کمیسیون لندتک با نگاهی کلی به مدل‌های پرداختی قسطی توضیح داد که فرهنگ‌سازی در هر یک از مدل‌های پرداختی اصل مهمی است که باید به آن توجه شود. یکی از انتقادات وارده به BNPL بدهکار شدن مردم است اما مردم هم باید یاد بگیرند که از اعتبارها برای استفاده کالاهای مورد نیازشان استفاده کنند و از ایجاد تقاضای کاذب جلوگیری کنند. SNBL هم با چالش تورم و پایبندی طرفین به تعهدات مواجه است؛ ممکن است کالا ناموجود یا با افزایش قیمت روبه‌رو شود. در این شرایط کسب‌وکار از تحویل کالا یا از اعمال تخفیف‌ها اجتناب می‌کند.
به گفته او، بخش زیادی از آنچه در مدل‌های پرداختی به‌عنوان چالش می‌شناسیم به فرهنگ‌سازی استفاده مربوط است و به‌مرور حل خواهد شد.
ریسک SNBL سمت خریدار است
نیما فیض‌گستر، معاون طرح و برنامه شرکت مهندسی سیستم یاس ارغوانی هم در این راستا به راه پرداخت گفت: «درست است که نرخ نکول SNBL صفر و ریسک این معامله سمت خریدار است، اما باید در نظر داشته باشیم که SNBL و BNPL مفهوم‌های متفاوتی هستند و هرکدام برای نیازها و جامعه هدف متفاوتی طراحی شده‌اند و به همین دلیل نمی‌توانیم این دو مدل پرداختی را با یکدیگر مقایسه و یکی از آنها را به‌عنوان مدل خرید بهینه‌تر معرفی کنیم.»
او ادامه داد: «BNPL که امروز در کشور از طریق تاکسی‌های اینترنتی و وب‌سایت‌ها مورد توجه قرار گرفته مختص خریدهای خرد، روزمره و سوپرمارکتی است. لندتک به افراد اعتبار تخصیص می‌دهد و آنها نیز اعتبار را در شبکه پذیرندگان لندتک استفاده و در بازههای کوتاه‌مدت و میان‌مدت بدهی خود را تسویه می‌کنند. یکی از اصلی‌ترین اهداف BNPL اعطای اعتبار به افراد تا زمان دریافت حقوق‌شان است تا افراد بتوانند ماهانه قدرت خریدی بیش از درآمدشان داشته باشند. تنها شرط دسترسی به اعتبار هم، خوش‌حسابی است. افراد هر روز ماه که بدهی خود را پرداخت کنند، می‌توانند دوباره اعتبار دریافت کنند اما برای SNBL پوشش خریدهای بزرگ با بازههای طولانی‌تر است.»
به گفته او، در مدل BNPL لندتک با چالش ریسک نرخ نکول مواجه است و از آنجا که در مدل SNBL فروشنده پیش از تحویل کالا وجوه را دریافت کرده ریسک این مدل سمت خریدار است: «در راستای رفع این چالش فین‌تک‌هایی با هدف اتصال پرداخت‌کننده و ارائه‌دهنده خدمت ایجاد شدند تا با پذیرش ریسک به پرداخت‌کننده تضمین دهند که پول آنها نزد پلتفرم حفظ خواهد شد.»
چرا خریدار ریسک SNBL را می‌پذیرد؟
BNPL در دنیا روندی کاملاً پذیرفته‌شده و در ایران روندی است که به‌تازگی راه خود را میان خانوار و افرادی که رتبه اعتباری ندارند پیدا کرده است، اما در این مدل ریسک سمت فروشنده است. سؤال اینجاست حالا که ریسک SNBL سمت خریدار است، چرا کاربر یا خریدار ریسک را قبول می‌کند؟
به اعتقاد فیض‌گستر، یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های این مدل برای کاربر خرید اقساطی است؛ اما معمولاً کسب‌وکار یا همان ارائه‌دهنده خدمت ارزش‌افزوده‌هایی مانند کش‌بک، تخفیف و… را به مشتری پیشنهاد می‌دهد. آیفون 15 ملموس‌ترین مورد SNBL است؛ فرد ماهانه مبلغی را به پلتفرم واسط می‌سپارد و هنگام عرضه این گجت او از اولین افرادی است که آن را خریداری کرده است. نمونه دیگر برنامه‌های مسافرتی است.
حفظ ارزش پول نکته مهم دیگر مدل SNBL است. در این مدل قیمت کالاها با نرخ روز اول محاسبه می‌شود. این ویژگی در کشور تورمی ایران که روزانه با کاهش ارزش واحد پولی خود نیز مواجه است، می‌تواند به‌شدت کارساز باشد: «انسان‌ها پول‌های خود را با اهداف مشخصی پس‌انداز می‌کنند. یکی از مشکلات مردم ایران این است که برنامه پس‌اندازی آنها به دلیل تورم به سرانجام نمی‌رسد. SNBL مدلی است که به‌واسطه آن کالای مورد نیاز با همان قیمت روز قرارداد به فرد فروخته خواهد شد. پلتفرم، پس‌اندازهای خریدار را نگهداری می‌کند و پس از رسیدن به قیمت توافق‌شده کالا را به خریدار تحویل می‌دهد.
از سمتی دیگر، کسب‌وکار با آگاهی از اینکه بیش از کاربر از SNBL نفع می‌برد، سعی می‌کند با پیشنهادهایی مشتری‌محور از جمله اولویت‌دهی در ارائه کالا و خدمت، حفظ ارزش پول، تخفیف و کش‌بک خریداران را به سمت خودش جذب کند.
فرصت‌های SNBL برای اقتصاد تورمی ایران
تجارب اقتصادی ایران این ساختار را به نظامی تبدیل کرده که پیروی از الگوهای جهانی هم آن را به استانداردها نزدیک نمی‌کند. سال‌هاست که با نرخ تورم دورقمی و افزایش روزانه قیمت‌ها قدرت خرید مردم در سراشیبی است و این شرایط نتیجه پیاده‌سازی SNBL در ایران را مبهم کرده، اما فیض‌گستر تورم ایران و نوسانات قیمتی را برای SNBL فرصتی می‌داند که در سایر کشورها وجود ندارد.
او می‌گوید پیاده‌سازی این مدل پرداخت در کشوری که با ریسک افزایش قیمت‌ها دست‌به‌گریبان است یک بازی برد-برد است. فروشنده مبلغ را زودتر دریافت می‌کند، به واسطه این رسوب پول می‌تواند نقدینگی داشته باشد و وام یا سود بانکی بگیرد. رسوب پول برای فروشنده ارزش‌افزوده‌ای است که با آن می‌تواند وام و سود بانکی دریافت کند. از سمت دیگر خریدار هم کالا را با قیمت مشخصی خریداری کرده است.
pspها گزینه مناسب ضلع سوم SNBL
فیض‌گستر درباره وضعیت BNPL در شرایط بی‌ثبات بازار ریالی ایران توضیح داد که در این مدل خریدار پایان هر ماه، هزینه کالا و خدمت دریافت‌شده را برای کسب‌وکار واریز می‌کند. در این بازه ممکن است همان کالا دستخوش تغییرات قیمتی شده باشد و فروشنده نتواند مانند همان کالا را خریداری و مجدد به کالاهای خود اضافه کند.
مدل پرداختی SNBL در ایران، در مرحله مطالعاتی است و تاکنون محصول و سرویسی در این زمینه راه‌اندازی نشده است. اما فیض‌گستر اعتقاد دارد شرکت‌های پرداخت با توجه به ارتباط مستقیم با شبکه پذیرنده می‌توانند مناسب‌ترین گزینه پلتفرم‌های واسط میان خریدار و فروشنده از میان لندتک و بانک‌ها باشند.