پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مروری بر تجربه سه کشور در اجرای فرایند فراگیری مالی / چه کشورهایی در اجرای طرح فراگیری مالی موفق بوده‌اند؟
فراگیری مالی در حقیقت دسترسی افراد و کسب‌وکارها به محصولات و خدمات مالی برای رفع نیاز در زمینه تراکنش مالی، پرداخت، پس‌انداز، اعتبار و بیمه را نشان می‌دهد. اما همه مردم جهان به‌صورت یکسان به خدمات مالی دسترسی ندارند، در حالی که این امر نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. به همین خاطر است که دولت‌ها با همکاری سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی قدم در این مسیر گذاشته‌اند و برای فراگیری مالی تلاش می‌کنند.
نسیم بنایی / آیا شما از حساب بانکی برخوردار هستید؟ آیا می‌توانید به کمک تلفن همراه خود کارهای بانکی را انجام دهید؟ آیا به بیمه دسترسی دارید؟ پاسخ به هر یک از این پرسش‌ها و همچنین پرسش‌هایی شبیه به اینها نشان می‌دهد که فراگیری مالی تا چه اندازه در کشور شما با موفقیت اجرا شده است.
فراگیری مالی در حقیقت دسترسی افراد و کسب‌وکارها به محصولات و خدمات مالی برای رفع نیاز در زمینه تراکنش مالی، پرداخت، پس‌انداز، اعتبار و بیمه را نشان می‌دهد (برای آشنایی بیشتر با این مقوله، اینجا کلیک کنید).
اما همه مردم جهان به‌صورت یکسان به خدمات مالی دسترسی ندارند، در حالی که این امر نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. به همین خاطر است که دولت‌ها با همکاری سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی قدم در این مسیر گذاشته‌اند و برای فراگیری مالی تلاش می‌کنند. در این میان، برخی کشورها توانسته‌اند به شکلی موفقیت‌آمیز طرح فراگیری مالی را اجرا کنند که در این گزارش، نمونه‌های موفق را مرور کرده‌ایم.
هند: وقتی کف هرم به حرکت درآمد
بحث فراگیری مالی تقریباً از سال ۲۰۰۵ از طرف بانک مرکزی هند مطرح شد. در آن زمان نشستی سالانه در زمینه مباحث مالی در هند برگزار می‌شد. همان زمان بانک مرکزی هند به مقوله فراگیری مالی به‌عنوان امری ضروری اشاره کرد و به این ترتیب، اقدامات در راستای فراگیری مالی در هند آغاز شد.
عمده نگرانی‌ها در هند این بود که جمعیت زیادی از این کشور به خدمات بانکی و به‌صورت کلی نظام بانکی دسترسی نداشتند. این امر رشد اقتصادی را در کف هرم متوقف می‌کرد.
هند در نخستین اقدام، بانک‌ها را هدف قرار داد و از آنها درخواست کرد فراگیری مالی را جزء اهداف خود در زمینه رشد و توسعه کسب‌وکار قرار دهند. هدف اصلی این بود که هر یک از شهروندان بتوانند درآمد و پولی را که از محل کار کردن به دست می‌آورند، در مسیری درست وارد نظام مالی کشور کنند.
در ابتدا، خدمات بانکی صرفاً به مناطق شهری و آن هم شهرهای اصلی نفوذ پیدا کرد. بانک‌های خصوصی از آوریل ۲۰۱۰ به‌مرور، برنامه‌های سه‌ساله برای اجرای طرح فراگیری مالی را در دستور کار خود قرار دادند. عمده تلاش آنها این بود که خدمات مالی به دست روستاییان هم برسد. به‌مرور روستاهایی که بالای دو هزار نفر جمعیت داشتند، تحت پوشش قرار گرفتند. هدف این بود که هر نقطه‌ای که خارج از نظام مالی قرار دارد، تحت پوشش این خدمات قرار بگیرد.
یکی از اقدامات مؤثر هندی‌ها، راه‌اندازی کارت اعتباری هندی با عنوان روپی (RuPay) بود که در تاریخ ۲۶ مارس ۲۰۲۱ وارد بازار شد. این کارت اعتباری زمین بازی را عوض کرد و زیرساختی دیجیتالی برای ایجاد فراگیری مالی در هند فراهم آورد. پس در همان دوره، عابربانک‌ها هم در روستاها نصب و راه‌اندازی شدند تا شهروندان بتوانند از خدمات آنها بهره ببرند.
طی سال‌های گذشته، بانک‌ها نقشی فعال در بهبود خدمات مالی و همچنین فراگیری مالی در هند داشته‌اند. عمده سیاست‌ها هم بر اقدامات نوآورانه و فناورانه بانک‌ها استوار بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت فراگیری مالی در هند برای افراد بزرگسال پیش از این اقدامات در سال ۲۰۰۸ کمتر از ۴۰ درصد بود. در سال ۲۰۱۷ رتبه این کشور در زمینه شاخص فراگیری مالی عدد ۴۳.۴ را نشان می‌دهد، اما اکنون در سال ۲۰۲۱ پس از انجام همه این اقدامات، شاخص فراگیری مالی در هند به بیش از ۵۳.۹ رسیده است.
هند هنوز راه طولانی تا اجرای کامل فراگیری مالی دارد. هنوز هم بسیاری از افراد در این کشور نمی‌توانند از تسهیلات بانکی بهره‌مند شوند، اما اجرای طرح‌ها و سیاست‌ها توانسته وضعیت را به‌مرور برای مردم این کشور بهبود ببخشد.
اوگاندا: فراگیری مالی برای برابری
کشورهای زیادی برای بهبود شرایط فراگیری مالی متعهد شده‌اند. یکی از آنها کشور اوگانداست که در سال ۲۰۰۹ تنها ۲۸ درصد از جمعیت بالغ و بزرگسالش به خدمات مالی دسترسی داشتند، اما با اقداماتی که این کشور انجام داد، این رقم در سال ۲۰۱۳ به بیش از ۵۴ درصد رسید.
اوگاندا عمده تمرکز خود را بر موبایل‌ها گذاشت. هدف اصلی از اجرای فراگیری مالی در این کشور، کاهش نابرابری، کمک به خوداشتغالی و حمایت از فعالیت‌های اقتصادی بود. به همین خاطر کمیته‌ای با عنوان استراتژی ملی فراگیری مالی از طرف وزارت اقتصاد و برنامه‌ریزی توسعه اقتصادی در این کشور راه‌اندازی شد که با قانون‌گذاری‌های به‌موقع تلاش می‌کرد فرایند فراگیری مالی را سرعت ببخشد.
بانک مرکزی اوگاندا همزمان با اجرای فرایند فراگیری مالی، تلاش‌هایی جهت افزایش سواد مالی داشت تا از این طریق به لحاظ مالی از مصرف‌کنندگان حمایت و حفاظت کند. همین اقدامات باعث شده که سطح آگاهی مردم اوگاندا نسبت به مسائل مالی از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۶ افزایش ۷۰ درصدی داشته باشد.
کمیته استراتژی ملی فراگیری مالی از سال ۲۰۱۷ برنامه‌ای پنج‌ساله در جهت افزایش فراگیری مالی در نظر گرفته است. طبق این برنامه، تمامی شهروندانی که در طبقه متوسط قرار دارند، باید تا پایان برنامه پنج‌ساله یعنی تا سال ۲۰۲۲ به تمامی خدمات مالی به شکلی پایدار دسترسی داشته باشند.
اوگاندا برنامه‌های خود را از طریق ایجاد زیرساخت‌های مالی و اقتصادی پیش برده و از این طریق توانسته بسیاری از خانواده‌ها را به سطحی از رفاه برساند. پیش از اجرای برنامه فراگیری مالی در اوگاندا، نشست‌های متعددی با افراد متخصص در این زمینه برگزار شده تا بهترین راهکارها برای اجرا در نظر گرفته شوند.
تشویق بخش خصوصی به ایجاد بستری برای فراگیری مالی و همچنین رفع موانع قانونی از جمله اقداماتی بود که اوگاندا برای رسیدن به هدف خود در زمینه فراگیری مالی در پیش گرفت.
کنیا: کشوری موفق در حذف موانع فراگیری مالی
یک دهه پیش، دسترسی افراد بزرگسال به خدمات مالی در کنیا ۲۶.۷ درصد بود، اما حالا با اجرای طرح فراگیری مالی این رقم به بیش از ۸۲ درصد رسیده است. کنیا یکی از موفق‌ترین کشورها در زمینه اجرای فراگیری مالی است.
بر اساس گزارش‌های دولت کنیا، تنها حدود ۱۷ درصد از جمعیت این کشور از خدمات مالی جا مانده‌اند که تقریباً همه آنها ساکن مناطق روستایی هستند، اما چه چیزی مانع شده که این جمعیت به نظام مالی دسترسی نداشته باشند؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد فقدان اعتماد به ارائه‌دهندگان خدمات مالی، سندسازی‌های بسیار و هزینه بالای دسترسی به خدمات مالی از جمله مواردی هستند که مانع دسترسی بخشی از افراد بزرگسال روستایی به خدمات مالی می‌شوند.
یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در کنیا در رابطه با فراگیری مالی انجام شده، ایجاد ظرفیت‌هایی برای دسترسی زنان به خدمات مالی است. ایجاد توانایی، مهارت و سواد لازم برای برخورداری از خدمات مالی از جمله اقداماتی است که دولت کنیا برای از میان برداشتن شکاف جنسیتی در برخورداری از خدمات مالی به کار بسته است.
کنیا که به لحاظ اقتصادی هم جزء بهترین اقتصادهای آفریقایی به‌شمار می‌آید، توانسته به موفقیتی بی‌نظیر در میان کشورهای آفریقایی در زمینه فراگیری مالی دست پیدا کند. بسیاری از ابتکارات و نوآوری‌ها در زمینه فراگیری مالی در این کشور را بانک کنیا انجام داده است. به‌علاوه بانک مرکزی در این کشور به‌صورت مرتب فراخوان‌هایی برای نوآوری در زمینه اجرای فراگیری مالی می‌دهد که به کمک آن، مدل‌های کسب‌وکار متحول می‌شوند و فضایی برای دسترسی همگانی به خدمات مالی فراهم می‌شود.
بسیاری از دیگر کشورهای آفریقایی برای فراگیری مالی تلاش کرده‌اند، اما میزان موفقیت آنها به اندازه کشوری مانند کنیا نبوده است. برای مثال نیجریه هم تلاش کرده تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۸۰ درصد از جمعیت خود را زیر پوشش خدمات مالی قرار دهد، اما آمار و ارقام نشان می‌دهند تنها ۶۴ درصد از جمعیت این کشور از خدمات مالی برخوردارند. این یعنی ۳۶ درصد از جمعیت بزرگسال این کشور که معادل ۳۸ میلیون بزرگسال هستند، هنوز به خدمات مالی دسترسی ندارند و از نظام مالی این کشور جا مانده‌اند. با این حال کشورها هنوز برای فراگیری مالی تلاش می‌کنند تا همه شهروندان جهان در نظام مالی قرار بگیرند.
در ایران چه خبر است؟
ایران هم مانند سایر کشورهای در حال توسعه، تلاش‌هایی در زمینه فراگیری مالی داشته است. آخرین آمار رسمی از وضعیت فراگیری مالی در این کشور مربوط به سال ۲۰۱۷ است. طبق این آمار ۹۴ درصد از افراد بالای ۱۵ سال در این کشور، از حساب بانکی برخوردار هستند. زنان هم سهم نسبتاً مطلوبی در این جریان دارند. طبق این آمار، ۹۲ درصد از زنان بالای ۱۵ سال از حساب بانکی برخوردارند. متأسفانه آماری در صفحه شاخص جهانی فراگیری مالی در رابطه با ایران وجود ندارد. برخی شرکت‌ها مانند داتین چشم‌انداز خود را فراگیری مالی قرار داده‌اند و تلاش می‌کنند با انواع روش‌ها دسترسی را ساده‌تر کنند.
واضح است که فراگیری مالی نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. به همین خاطر است که تمامی کشورها باید بستری را برای فراگیری مالی فراهم آورند و در عین حال آماری شفاف از وضعیت شهروندان خود در این زمینه ارائه دهند. چنین اقداماتی به توسعه اقتصادی در بلندمدت کمک خواهد کرد.