تغییر در معماری سامانه معاملات بورس؛ انقلابی که باید رخ دهد

در روزهایی که بورس رکورددار بازارهای سرمایه‌گذاری شده و در حالی‌که تعداد کدهای بورسی همچنان روبه‌افزایش است، هسته معاملاتی، دیگر خسته‌تر از این است که ضعف‌های خود را بپوشاند. طبق جدیدترین آمار از ابتدای امسال بیش از سه میلیون و 580 هزار کد جدید سهامداری در بازار سرمایه صادر شده که این رقم با احتساب کدهای قبلی به 15 میلیون کد رسیده است. ارزش بازار سرمایه ایران نیز از ابتدای سال ۱۳۹۸ تاکنون بیش از ۱۰ برابر شده است.

با سرعتی که در افزایش کدهای معاملاتی داریم، حال هسته خوب نیست و هر روز شاهد این هستیم که نمادهایی که صف فروش و خرید بالایی پیدا می‌کنند، در ساعات محدودی معامله می‌شوند. کار به جایی رسیده که برای توقف و بازگشایی نمادها علاوه‌بر اصطلاحات ممنوع، ممنوع-متوقف، مجاز-متوقف، مجاز-محفوظ و مجاز به اصطلاح جدیدی در بازار به نام ممنوع-مسدود هم روبه‌رو شده‌ایم. این بدین معنی است که برای یک معامله باید منتظر بمانیم که آن سهم چه زمانی و با چه محدودیتی معامله می‌شود و اگر ظرفیت صف خریدوفروش پر شود، ممکن است نتوانیم در همان روز معامله خود را انجام دهیم.

ریسک هسته معاملات؛ نوبر بورس ایران

هسته خریداری شده از آتوس در سال ۱۳۸۴ از سال ۱۳۹۵ به‌روزرسانی نشده و دیگر این شرکت فرانسوی نیز پشتیبان هسته نیست. بنابراین با اینکه استقبال به بورس از آن زمان تاکنون چندین برابر شده، اما هسته ارتقایی نیافته است.

البته اخیراً سازمان بورس نسبت به درمان موقت هسته اقدام کرده و با شیفتی کردن زمان معاملات سعی کرده از خاموشی سیستم معاملات جلوگیری کند. اینکه برقراری این زمان‌بندی چقدر می‌تواند مشکل هسته و اختلالات آن را رفع کند، سوالی بود که در این گزارش به آن پاسخ داده شده است.

به باور حجت‌اله فرهنگیان، مدیرعامل شرکت داده پردازان تدبیر سرمایه «داتکس» درحالی‌که روزبه‌روز کدهای معاملاتی افزایش پیدا می‌کند و شرکت‌های جدید نیز وارد بازار می‌شوند، تغییر زمان‌بندی در کوتاه‌مدت مؤثر اما در درازمدت جوابگوی اختلالات هسته نیست و باید راهکارهای بهتری را برای آن در نظر گرفت.

---

دو زمانه شدن هسته معاملات، پیش‌زمینه یک استراتژی بزرگ‌تر

---

فرهنگیان موافق با دو زمانه شدن معاملات سهام اما در کوتاه‌مدت است. او در این باره توضیح داد: «دو زمانه شدن به‌عنوان یک راه‌حل قطعی نیست. البته تا زمانی که بتوان مشکل را حل کرد هم راه‌حل بدی نیست. برای حل شدن مشکل، استراتژی دیگری در نظر گرفته شده است.

نهاد ناظر در این استراتژی در نظر دارد که برخی نمادها در یک هسته و برخی نمادها در هسته دیگر معامله شود و بدین ترتیب بار هسته کمتر شود. اما انجام این کار از لحاظ زیرساختی زمان‌بر و هزینه آن سنگین است. تا زمانی‌که این راه‌حل اجرا شود، راه‌حل موقت این است که معاملات هسته دو زمانه شود.»

---

ضرورت تغییر در معماری سامانه معاملات: کارگزاری‌ها، مشتری مستقیم هسته باشند

---

فرهنگیان راه‌حل بهتری را که در دنیا نیز معمول است، مطرح کرد و توضیح داد: «بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ که بحث الکترونیکی شدن در بازار شکل می‌گرفت، کارگزاری‌ها درآمد جدی نداشتند و از پس هزینه‌های الکترونیکی شدن سامانه خود بر نمی‌آمدند.

در این میان بود که شرکت‌های OMS در این حوزه سرمایه‌گذاری کردند و به هسته معاملات وصل شدند تا کارگزاری‌ها خدمات معاملاتی خود را از طریق این شرکت‌ها انجام دهند، اما معماری سامانه‌های معاملاتی در دنیا به شکل دیگری است. یعنی این کارگزاری است که به هسته وصل است و شرکت‌های OMS‌ به آنها خدمات ارائه می‌دهند. این نوع معماری باید در ایران هم اتفاق بیفتد.»

باتوجه به صحبت‌های مدیرعامل داتکس، سازوکار این نوع معماری به این صورت است که مشتری هسته معاملات، کارگزاری است. یعنی هرکدام از شرکت‌های OMS تبدیل به یک سپرده‌گذاری کوچک می‌شوند که دارایی مشتری را مدیریت می‌کنند، اما سفارشی که از OMS به سمت هسته می‌رود به نام کارگزاری است و بر اساس سفارشی که مشتری ارسال می‌کند، کارگزار سفارش‌دهنده به هسته ارسال می‌کند. درواقع تغییری در ظاهر کار سمت مشتری ایجاد نمی‌شود، اما تعداد کاربر هسته را به‌عنوان مثال از ۴۰ میلیون به دو هزار کاربر می‌رساند.

از نظر او پیاده کردن این راهکار انقلابی را در معماری بازار سرمایه ایران ایجاد می‌کند که کار کوتاه‌مدتی هم نیست و وارد شدن به آن قطعاً بحران‌های جدیدی را ایجاد خواهد کرد. بنابراین باید برای ایجاد شدن آن فرصت داد.

فرهنگیان با بیان اینکه اجرایی شدن این راهکار می‌تواند بین شش ماه تا یک سال به طول بیانجامد، گفت: «با این حال اکنون موج شدیدی از سوی سهامداران خرد به بازار سرمایه روانه شده که باعث ایجاد اعداد و ارقام غیر منطقی شده است. اکنون روزانه بیش از سه میلیون معامله انجام می‌شود. درست است که شرکت مدیریت فناوری اطلاعات تا اینجا توانسته این تعداد را مدیریت کند، اما باید به راه‌اندازی این فرایند کمک کرد و این تغییر در معماری اتفاق بیفتد.»