مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری اطلاعات بورس تهران از عوامل ایجاد اختلال در سیستم معاملات بورس می‌گوید / چگونه چالش‌های عرضه اولیه به فرصت تبدیل می‌شود؟

هفتم مهرماه بود که با اختلال مجدد در هسته معاملات، صدای اعتراض سهامداران بار دیگر بلند شد. اختلالی که تازگی ندارد و تقریباً همه فعالان بازار در زمان‌های اوج صعود بازار یا در زمان‌های ارسال سفارشات عرضه‌های اولیه با این مشکل مواجه می‌شوند. همانطور که در روز یکشنبه، 21 مهرماه نیز در خرید عرضه اولیه اختلالی ایجاد شد.

ما در این گزارش به چالش‌های معاملاتی که در عرضه اولیه انجام می‌شود، اشاره کرده‌ و به این سوال‌ها جواب داده‌ایم که با توجه به اینکه بازار تقاضای عرضه اولیه روزبه‌روز بیشتر می‌شود، سیستم معاملات فعلی پاسخگوی این حجم از تقاضاست یا خیر؟ اگر در این میان خسارتی در خریدوفروش عرضه اولیه به مشتری وارد شود، چه کسی آن را می‌پذیرد؟ آیا ورود این حجم از سهامداران تازه‌وارد تاثیر مثبتی در بازار سرمایه ایجاد خواهد کرد؟

ببینید: مهم‌ترین مسائلی که در حوزه فناوری اطلاعات در بورس باید به آنها توجه شود، چیست؟

.

چرا اقبال مردم از خرید عرضه اولیه زیاد است؟

اکنون عرضه اولیه به روش بوک‌بیلدینگ یا ثبت سفارش انجام می‌شود. در این روش نیازی نیست همه رأس یک ساعت سفارش را وارد سیستم کنند، بلکه افراد می‌توانند قیمت مورد نظر خود را وارد سیستم کنند. پس از آن شماره قیمت سهام ارزش‌گذاری می‌شود تا بتوان در بازه مشخص‌شده قیمت مورد نظر وارد سیستم شود. این درحالی است که عرضه اولیه در دنیا به‌صورت غیرمستقیم از طریق نهادهای مالی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌گیرد.

در ایران بسیاری سود کم با ریسک کم را به سود زیاد با ریسک زیاد ترجیح می‌دهند و به‌همین دلیل بازار ورود به عرضه اولیه بیشتر از پیش داغ شده است. آنچه که بسیاری درباره عرضه اولیه تصور می‌کنند این است که عرضه اولیه بازدهی تضمین‌شده و بدون سقف دارد. عرضه‌های اولیه در بسیاری از موارد بالای 30 تا 40 درصد بازده مثبت در دوره زمانی کوتاه و بدون وقفه داشته‌اند.

از سوی دیگر از نظر تعداد معاملات، رشد زیادی در یکی دوسال اخیر صورت گرفته است. سال گذشته به‌طور عادی 20 یا 30 هزار معامله در فرابورس و بورس تهران داشته‌ایم، اما اکنون در روزهای عادی بالغ‌بر 300 تا 400 هزار معامله انجام می‌شود که این رقم در عرضه‌های اولیه مرز یک و نیم‌میلیون را رد می‌کند.(+)

در همین رابطه روح‌الله دهقان، مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری اطلاعات بورس تهران در گفت‌وگو با راه پرداخت تاکید کرد: «با توجه به اینکه تعداد معاملات آنلاین روزبه‌روز بیشتر می‌شود، زیرساخت و سامانه را هر روز توسعه می‌دهیم. آمار معاملات نسبت به سال گذشته 10 برابر شده و به طرز عجیبی تعداد معاملات چه در روزهای عادی و زمان ارائه عرضه اولیه رشد داشته است. بنابراین هر روز تلاش می‌کنیم که زیرساخت را توسعه دهیم. البته این محسوس است که اخیراً بازار از توسعه ما جلوتر بوده است، اما ما هم بر توسعه سیستم‌ها تمرکز و برای حجم‌های بالاتر خود را آماده کرده‌ایم.»

.

چه عواملی باعث اختلال در سامانه می‌شود؟

باتوجه به این گفته‌ها مشکل مهمی که معمولا در هسته معاملات رخ می دهد به زیرساخت نرم‌افزاری و ارتباطی آن برمی‌گردد. سامانه معاملاتی که در ایران استفاده می‌شود، مدل سال 2004 فرانسه است که در سال 1384 خریداری و در سال 1387 راه‌اندازی شده است. البته سامانه در دو سال گذشته به‌روزرسانی شده و در حال حاضر مدل سامانه سال 2009 است. مشابه با همین سامانه در کشور عمان و بورس مسقط در حال استفاده است.

به‌گفته دهقان پروژه سامانه بومی نیز تقریباً شش‌ماه است که شروع شده و حتی بخش‌هایی از آن هم کدنویسی شده است، اما راه‌اندازی سامانه معاملاتی نسبت به دیگر پروژه‌های فناوری اطلاعات پروژه بلندمدتی است و پیچیدگی‌هایی دارد. این سامانه قابل مقایسه با سامانه‌های بانکی نیست و ممکن است دو تا سه ‌سال اجرای این پروژه به طول انجامد.

در حال حاضر 9 شرکت OMS یا شرکت‌های خدمات بر خط بازار سرمایه وجود دارند که بر سیستم‌های معاملاتی فعال هستند. از این 9 مورد شرکت‌های رایان و تدبیرپرداز حدود 80 درصد و مابقی حدود 20 درصد از تراکنش بازار را انجام می‌دهند. بقیه شرکت‌ها نیز صحرا، آسا (کارگزاری آگاه)، سوشیانت (که مربوط به کارگزاری فارابی است)، مبنا، چوگان، ارشن و داتکس هستند.

بنابراین می‌توان اختلال و مشکلات نرم‌افزاری که گاها در معاملات رخ می‌دهد را به حجم بالای بازاری که فقط دو شرکت OMS تحمل می‌کنند، نسبت داد. همانطور که گفته شد، یکشنبه هفته گذشته بود که مشکلی در خرید عرضه اولیه برای متقاضیان به‌وجود آمد.

دهقان در این باره توضیح داد که در این مورد مشکل نرم‌افزاری در یک شرکت نرم‌افزاری با مدیریت فناوری اطلاعات بورس رخ داد؛ که مشکلی داخلی بود و تاخیری در ارتباط کاربر نهایی با شرکت‌های نرم‌افزاری یا سامانه معاملات آنلاین وجود ندارد. باتوجه به رخ‌دادن این مشکل نیز برای جبران موضوع زمان ارائه عرضه اولیه تا ساعت 13 تمدید شد تا افراد بتوانند در فرایند ثبت سفارش حضور داشته باشند.

.

تمایل کارگزاری‌ها به انتخاب یک سرویس است

دهقان در رابطه با سرویس‌دهی برخی شرکت‌های نرم‌افزاری به چند کارگزاری گفته است که شرکت‌های نرم‌افزاری غیر از رایان، تدبیر، صحرا و داتکس اصولاً برنامه کسب‌وکاری آنها سرویس‌دادن به چند شرکت کارگزاری نیست. خود شرکت کارگزاری برای اینکه برای خودش سرویس‌های خاصی را در اختیار داشته باشد، آنها را ایجاد کرده است. شاید مثلاً آسا هم‌اکنون این ظرفیت را دارد که به 10 کارگزاری دیگر هم سرویس دهد، اما اصلاً هدف و برنامه کارگزاری آگاه که سهامدار عمده آسا است، این نیست.

از نظر او مشکل در سرورها برای همه شرکت‌های نرم‌افزاری به وجود می‌آید، اما برای شرکت‌های کوچکتر (غیر از رایان و تدبیر) چون تعداد نهادهای کمتری را در بر می‌گیرد، تبعاتش کمتر است، اما اگر شرکتی مانند تدبیر به مشکل بخورد 50 درصد بازار به مشکل می‌خورند. بنابراین حل مشکل برای رایان و تدبیر که بخش زیادی از فعالان بازار درگیر آن هستند، زمان‌برتر خواهد بود.

.

همکاری بین کارگزاری، فناوری و توسعه‌دهنده ابهام دارد

حدود 15 سال پیش قانون بازار اوراق بهادار سال 1384 تصویب شد؛ با تصویب این قانون شاهد ورود ارکان، نهادها و ابزار جدید به بازار بودیم و زیرساخت‌ها کاملا متحول شده و بازار سرمایه وارد یک دوره نوین شد. اکنون 108 شرکت کارگزاری وجود دارد که آنها زیرساخت‌هایی را فراهم کرده‌اند، اما با این وجود مشکل زیرساختی هنوز حل نشده است.

علیرضا تاج‌بر، مدیرعامل کارگزاری تأمین سرمایه نوین بخش عمده مشکل را در عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات می‌داند و گفته است: «زمانی‌که تحریم نبودیم و گشایشی حاصل می‌شد، اقدامی انجام نشد. به‌طور میانگین 20 درصد هزینه‌های یک کارگزاری صرف هزینه پشتیبانی توسعه‌دهنده، خرید نرم‌افزار و استهلاک نرم‌افزار می‌شود. در رابطه همکاری بین کارگزاری، فناوری و توسعه‌دهنده ابهام وجود دارد. رابطه به‌صورت پیمانکار و کارفرما نیست، یک رابطه‌ گرفتن خدمات بی‌چون و چرا و یک‌طرفه است. اولین مشکل این است که نحوه محاسبه هزینه‌ها و نحوه افزایش هزینه‌ها به‌هیچ عنوان شفاف نیست.»

.

خسارت مشتری را کارگزاری پاسخ می‌دهد

مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری اطلاعات بورس تهران به قابلیت‌هایی که سامانه‌های معاملات آنلاین در ثبت عرضه اولیه دارند، اشاره کرد و گفت: «در سامانه‌های معاملات آنلاین می‌توان از چند روز قبل سفارش عرضه اولیه را انجام داد، تا به این ترتیب روز ارائه عرضه اولیه به‌صورت خودکار فرد در عرضه اولیه شرکت کند. دلیل ارائه روش بوک‌بیلدینگ نیز بازکردن زمان ارسال سفارش است، چراکه پیش از این در روش حراج، در زمان خاصی سیستم‌ها برای ورود سفارش پاسخگو نبودند. بنابراین از دلایل روش بوک‌بیلدینگ هم ایجاد عدالت و هم بازبودن زمان ارسال سفارش است.»

دهقان درباره خسارتی که ممکن است در خریدوفروش عرضه برای افراد پیش بیاید، توضیح داد و گفت: «در بحث خسارت، کاربر نهایی با کارگزاری در ارتباط است و اصولاً در همه دنیا این موضوع وجود دارد که در همه سیستم‌های الکترونیکی، درصدی از ریسک پذیرفته می‌شود. معمولاً در قراردادهای آنلاین این پذیرفتن ریسک نیز ذکر شده است. اما اگر کاربر نهایی به دلیل اختلال‌ها دچار مشکل شود شرکت مدیریت فناوری اطلاعات بورس آن را رسیدگی می‌کند.»

.

تبدیل تهدید به فرصت با آموزش کافی

او ورود سهامداران جدید در بازار سرمایه را فرصت دانست و گفت: «آن چیزی که این فرصت را می‌تواند به تهدید بزرگی تبدیل کند، نبود آموزش کافی برای این افراد تازه‌وارد است. به‌طوری‌که وقتی تعداد افراد زیاد می‌شود و آموزش کافی وجود ندارد، رفتارهای غیرمتعارف و موج‌های سنگینی می‌توانند ایجاد کنند. درحالی‌که اگر افراد جدید سرمایه‌گذاری هوشمند برای توسعه اقتصاد را بشناسند، فرصت خوبی را برای بازار سرمایه فراهم می‌کنند.»

ببینید: سامانه‌های معاملاتی همگام با سایر بخش‌های بازار توسعه پیدا نکرده‌ است