پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
اکثریت قریب به اتفاق خوانندگان کمابیش با بلاکچین به‌عنوان فناوری پایه‌ای توسعه‌دهنده ارز رمز‌نگاری‌شده بیت‌کوین آشنا هستند. تاثیر بلاکچین بر آثار هنری و در حالت کلی کارهای خلاقانه، مبحثی است که می‌تواند چالش‌های مثبت و منفی زیادی را پیش روی علاقه‌مندان به این فناوری قرار دهد. گذشته از کاربردهای گسترده فناوری بلاکچین در کسب‌وکارهای مالی و تجاری، بررسی جایگاه این فناوری در هنر نیز می‌تواند جالب توجه باشد. به‌ویژه با استناد به پتانسیل‌های قابل اعتماد آن، می‌توان آینده‌ای روشن برای نقش آفرینی بلاکچین در حوزه هنر متصور شد.
کلاوس شواب (Klaus Schwab)، بنیان‌گذار و مدیر اجرایی مجمع جهانی اقتصاد، این خلاصه را در کتاب مشهور خود با عنوان «انقلاب صنعتی چهارم» آورده است:
«درواقع بلاکچین یک دفتر کل مشترک، قابل برنامه‌ریزی، ایمن و رمزنگاری شده است و از این رو قابل اعتماد محسوب می‌شود و هیچ کاربر منفردی قادر به کنترل آن نیست.»
این فناوری، قابلیت تبدیل شدن به یک نیرومحرکه بسیار قوی را دارد. نظرسنجی اتخاذ شده از 800 مدیرعامل، که در کتاب مذکور نیز آورده شده است، نشان می‌دهد که 58 درصد از افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی اعتقاد دارند که بالغ بر 10 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) در سایه استفاده از فناوری بلاکچین ذخیره خواهد شد.
فناوری بلاکچین می‌تواند چندین قابلیت منحصربه‌فرد را در اختیار جهانیان قرار دهد:
- تایید و تصویب معاملات با توافق جمع در بین طرفین شرکت‌کننده در شبکه، امکان تقلب را بسیار کم و دشوار می‌کند.
- ثبت دقیق تاریخچه تمام وقایع (از قبیل معاملات و غیره)، ردیابی معاملات سابق و تایید صحت و سقم آن‌ها را برای همه کاربران ممکن می‌سازد.
- عملکرد فناوری در سطح یک پلتفرم توزیع‌شده به جای استفاده از پلتفرم‌های متمرکز، قابلیت دسترسی کامل تمام شرکت‌کنندگان به داده‌های ثبت شده در دفتر کل را ممکن می‌سازد و از این رو، امکان ارائه یا ترک یک درخواست و مقاومت در برابر حملات وجود دارد.
پیامد‌های ناشی از این ویژگی‌های خارق‌العاده، به مراتب فراتر از کاربرد اصلی فناوری بلاکچین در تراکنش‌های مالی است. در واقع، هرگونه معامله، چرخه عمر محصول، گردش کار یا زنجیره تامین می‌تواند از بلاکچین بهره گیرد.
مدل هنر محور برای بلاکچین
در اقتصادهای خلاقانه، بلاکچین می‌تواند حق مالکیت آثار هنری را به شیوه‌های متفاوت‌تری تعریف کند و صاحبان سرمایه بتوانند از محصول خود به عنوان یک پلتفرم برای تولید سرمایه بهره بگیرند. یکی از نارضایتی‌های رایج بین هنرمندان، سازمان‌های اجرایی یا واسطه‌گرانی همچون یوتیوب و اسپاتیفای (Spotify) است که بین هنرمندان و طرفداران‌شان قرار گرفته‌اند که به طبع این مداخلات، صاحبان اثر سهم به مراتب کمتری از ارزش واقعی محصول ارائه شده، به اشتراک گذاشته شده یا تبلیغاتی خود دریافت می‌کنند. به‌عنوان نمونه، مالکین آثار در اسپاتیفای برای دریافت اولین پنی خود ناچار به پذیرش و عبور از 120 الی 170 جریان هستند که طبیعتا منجر به کاهش عواید حاصل از آثارشان می‌شود.
ونسز کاسارز (Wences Casares)، مدیرعامل شرکت ژاپو (Xapo) به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین متولیان بیت‌کوین می‌گوید: «در حال حاضر درصورتی که کسی بخواهد حق پخش یک ترانه در کنسرت یا حق پخش موسیقی یک فیلم را پرداخت کند، اصطکاک تراکنشی بسیار بالایی رخ می‌دهد و مدت زمان زیادی برای انجام تراکنش‌ها نیاز است.»
در حقیقت این ابتکار (کار خلاقانه) ارزش بسیار بالایی دارد، اما مشکل اینجاست که ارزشگذاری کارهای خلاقانه به خاطر ترافیک‌های تراکنشی که امروزه شاهدشان هستیم ممکن نیست.
برخی از ویژگی‌های فناوری بلاکچین می‌تواند در قالب پلتفرمی با هدف پاسخگویی به مشکلات، مورد بهره‌برداری قرار گیرد که آن‌ها را تحت عنوان «پنج نیرو» طراحی و ارائه کرد‌ه‌ایم:
۱) فعال‌سازی قرارداد‌های هوشمند
مهم‌ترین تاثیر بلاکچین بر آثار هنری کمک به حقوق مالکیت هنرمندان و تخصیص عواید آثار به مشارکت‌کنندگان در روند کارهای خلاقانه است. این قرارداد‌های هوشمند، پتانسیل جایگزینی با قرارداد‌های متداول را دارند. قرارداد‌هایی که ممکن است مبهم باشند و مانع از تخصیص کامل حقوق به افراد نسبت به محتوای تولید شده حقیقی توسط آن‌ها شوند.
حقوق و دستمزد آثار می‌تواند طراحی شده و جامع‌تر باشد، ضمن این‌که شرایط و ضوابط تعیین شده در مورد صاحبان اثر، از جمله آهنگ‌سازان، شعرا و موزیسین‌ها نیز می‌تواند مشروعیت بیشتری یابد و همه این‌ها در گرو بهره‌مندی از فرایند‌های خلاقانه است.
پییرترکز (PeerTracks) سرویسی است که به صاحبان اثر، امکان پی‌گیری سریع پرداخت‌ها و مالکیت کامل آثارشان را می‌دهد. این سرویس، به هر اثر هنری که توسط هنرمندان آپلود می‌شود، قراردادی هوشمند اختصاص می‌دهد و عواید آثار را نیز بر اساس همین قراردادها تقسیم می‌کند.
۲) راه‌اندازی تراکنش‌های فرد به فرد شفاف
یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های فناوری بلاکچین، طبیعت عمومی آن است. تمامی تراکنش‌های صورت گرفته برای کارهای خلاقانه قابل رویت و تایید هستند و به عبارت بهتر، امکان بررسی افراد دست برده در تراکنش‌ها و درآمد‌های حاصل از کار در هر مقطع زمانی وجود دارد. این قابلیت، دیدگاه بهتری از میزان درآمد‌های به دست آمده از کارهای خلاقانه در حال تولید در اختیار ذینفعان قرار می‌دهد. اطلاعاتی که در خلال دفتر کل توزیع‌شده دیجیتال بلاکچین قابل دسترسی، بررسی و پی‌گیری است.
علاوه بر این، بلاکچین به‌صورتی کاملا شفاف مشخص می‌کند که حقیقتا صاحب آثار هنری خلاقانه چه کسانی هستند. سرویس‌هایی همچون اسکرایب.آی‌او (Ascribe.io) قابلیت تعریف کاملا ایمن مالکیت آثار هنری را برای صاحبین آثار ممکن می‌سازند. اسکرایب.آی‌او، هر اثر هنری را با یک شناسه رمزنگاری شده (cryptographic ID) منحصربه‌فرد، که توسط بلاکچین تایید می‌شود، ارائه می‌دهد. در نتیجه، مالکیت آثار هنری قابل پی‌گیری بوده و اشتراک ایمن محتوا‌های خلاقانه به‌عنوان یکی دیگر از مصادیق تاثیر بلاکچین بر آثار هنری میسر می‌شود.
۳) قیمت‌گذاری پویا و کارآمد
قیمت‌گذاری محتویات خلاقانه می‌تواند کمی مبهم باشد، اما ردیابی میزان تقاضا برای چنین محتویاتی، قیمت‌گذاری آن‌ها را پویاتر خواهد کرد. به عبارت بهتر، قیمت‌های ارائه شده مربوط به آثار هنری و محتوا‌های خلاقانه، نسبت به عرضه و تقاضای بازار همواره در نوسان هستند. علاوه بر این، صاحبین آثار نیز قابلیت کنترل قیمت‌ها و حذف وب‌سایت‌های واسطه پیچیده از فرایند اشتراک آثار را دارند.
با توجه به این‌که بلاکچین با ثبت آمار تقاضای کاربران و مخاطبان آثار هنری، می‌تواند ارزش پرداختی برای چنین آثاری را ارزیابی کند، قیمت‌گذاری محتوا‌های خلاقانه بسیار پویاتر شده است. نکته قابل توجه دیگر که تاثیر بلاکچین بر آثار هنری را پررنگ‌تر نیز می‌کند، نزدیکی بیش از پیش مالکان به آثارشان است که دست آن‌ها را در قیمت‌گذاری باز می‌گذارد. از این رو، امکان ارائه تخفیف در شرایط ویژه نیز برای صاحبین آثار وجود دارد.
۴) قابلیت اندازه‌گیری آثار میکرو یا کسب درآمد میکرو
فروشگا‌های دیجیتال موسیقی نظیر آی‌تونز (iTunes)، امکان خرید آهنگ‌های شخصی را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند. با بهره‌مندی از فناوری بلاکچین، امکان قیمت‌گذاری حتی قطعه‌ای بسیار کوچک از آثار هنری، همچون استفاده از ثانیه‌هایی از این آهنگ در تریلر یک فیلم، وجو دارد. این نوع از اندازه‌گیری میکرو (micrometering) یا کسب درآمد میکرو (micromonetizing)، با استفاده از ثبت بلاکچین از کوچک‌ترین واحد‌های محتوای تولیدی کار می‌کند.
این امر می‌تواند پیامد‌های بسیاری به دنبال داشته باشد. چرا باید بخش‌هایی از یک محتوای خلاقانه را که نیازی به آن ندارید، خریداری کنید؟ در حال حاضر، سرویس‌هایی نظیر استریمیوم (Streamium)، روش‌های سنتی مورد استفاده توسط صاحبین آثار برای ارائه محتوا‌های خلاقانه را که از طریق واسطه‌ها صورت می‌گرفت، با سرویس‌های پرداخت میکرو جایگزین کرده‌اند. در حوزه تبلیغات، شرکت بریو (Brave) به کاربران اینترنتی خود اجازه می‌دهد تا حقوق مربوط به برنامه‌های تبلیغاتی خود را به صورت ارز رمز‌نگاری‌شده بیت‌کوین پرداخت کنند.
مایک بلش (Mike Belshe)، یکی از بنیان‌گذاران و مدیرعامل شرکت بیت‌گو (BitGo) در این باره می‌گوید: «این قابلیت، به کاربران اجازه می‌دهد تا از مالکین آثار خلاقانه منتخب خود حمایت کنند و تبلیغات غیرضروری را نیز کاهش می‌دهد.»
۵) ارائه سیستم اعتباری
از دیگر فاکتورهای تاثیر بلاکچین بر آثار هنری، اتصال سوابق به «آدرس‌های خاص» است. این قابلیت، سبب می‌شود تا دو طرف یک اثر هنری خلاقانه، که صاحب اثر و مخاطبان آن هستند، بتوانند همدیگر را شناسایی کرده و به هم دسترسی داشته باشند. این امر می‌تواند با بهبود شرایط همکاری تولیدکنندگان محتوا و مخاطبین به صورت یکسان، ارتباط رفتاری بهتر و مشارکت قوی‌تری را میان آن‌ها برقرار کند. شرکت‌کنندگانی که سعی در انجام رکورد‌های نادرست یا بازی در سیستم دارند، شناسایی شده و در سیستم جلوگیری از رفتار‌های نادرست، به‌عنوان عواملی بازدارنده معرفی می‌شوند.
ریسک‌ها، چالش‌ها و آینده
علی‌رغم تمام مصادیقی که برای تاثیر بلاکچین بر آثار هنری و مزایای آن برشمردیم، چالش‌هایی نیز پیش روی این فناوری نوین وجود دارد. استفاده گسترده‌تر از فناوری بلاکچین، مستلزم ارائه راهکارهایی برای مسائل غیر زنجیره‌ای (off-chain)، خصوصا در حوزه کسب‌وکار، فناوری و چالش‌های قانونی است.
مسائل مربوط به صدور مجوز و چالش‌های وضعیت کنونی
با وجود این‌که برخی از هنرمندان بزرگ نظیر ایموگن هیپ (Imogen Heap) و زو کیتینگ (Zoe Keating)، بلاکچین را وسیله‌ای برای انتشار آثار خود با سطح بالاتری از کنترل روی آن‌ها می‌دانند، هنوز هم هنرمندان استفاده‌کننده از فناوری بلاکچین تعداد بسیار محدودی هستند. هنوز معلوم نیست که تعداد هنرمندانی که به این انقلاب خواهند پیوست، به اندازه‌ی کافی خواهد بود یا نه؟
اما آنچه که مسلم است، در شرایط کنونی توزیع‌کنندگان و شرکت‌های واسطه از مزایای استفاده و پرداخت خوبی بهره می‌برند.
ترویج هنرمندان
اگرچه بلاکچین می‌تواند سهم هنرمندان را از عواید آثار هنری تولید شده بالاتر برده و کنترل آن‌ها را روی این درآمدها بیشتر کند، اما این سوال پیش می‌آید که آیا تولیدکنندگان آثار خلاقانه، قادرند در فقدان واسطه‌ها و شرکت‌های توزیع‌کننده و بدون استفاده از عوامل سنتی، بازار را به دست گرفته و در مورد محتوا‌های تولیدی خود تبلیغات کافی داشته باشند؟ نگرانی‌هایی وجود دارد که به کاهش درآمد برخی از مالکین در خلال خود انتشاری (self-publishing) آثار نسبت به وجود عوامل سنتی توزیع و ارائه اشاره می‌کند.
ذخیره‌سازی «زنجیره‌ای» در مقابل ذخیره‌سازی «غیر زنجیره‌ای»
سوالات زیادی در مورد نحوه و محل ذخیره‌سازی محتوا‌های خلاقانه وجود دارد. این‌که ذخیره‌سازی روی بلاکچین و به‌صورت فراداده (metadata) صورت گیرد یا به صورت کلید‌های دسترسی (access keys)؟
فناوری فعلی ممکن است ما را مجبور به ذخیره‌سازی مستقیم اطلاعات روی زنجیره بلوک کند؛ اما مساله‌ی محل ذخیره‌سازی فراداده‌ها و چگونگی انتشار آن‌ها امری بسیار مهم و قابل بحث است.
روش‌شناسی اندازه‌گیری یا کسب درآمد میکرو
باید توجه داشت که بیت‌کوین، اساسا برای پرداخت‌های میکرو طراحی نشده است و برای چنین پرداخت‌هایی، نیاز به طراحی یک لایه غیر زنجیره‌ای است تا بتواند پرداخت‌ها را مدیریت کند.
چارچوب‌های مالکیت معنوی
دولت‌ها و کنسرسیوم‌های حقوق مالکیت معنوی (Intellectual property rights)، نیاز به چارچوب‌هایی دارند تا بتوانند تراکنش‌های انجام یافته از طریق بلاکچین را شناسایی کنند. از آنجا که تمامی سوابق و تراکنش‌ها در زنجیره برای صاحبین آثار ثبت و ضبط می‌شوند، شاید مجبور شویم برای تحقق حقوق مالکیت آثار، دست به دامان روش‌های سنتی شویم. به ویژه در مواردی که تراکنش‌ها در شرایط چندان مناسبی صورت نگرفته باشند.
نظارت / صدور مجوزها
همچنین سوالات و نگرانی‌های بسیاری پیرامون عمومی‌سازی یا خصوصی‌سازی بلاکچین در حوزه اقتصاد خلاقانه وجود دارد. در صورتی که روند عمومی بلاکچین در پیش گرفته شود، تمامی تراکنش‌های صورت گرفته در زنجیره بلوک و ثبت شده در آن، برای همه اعضا فعال و در دسترس خواهند بود. چنین شرایطی می‌تواند از لحاظ حقوق مالکیت معنوی، نگرانی‌هایی را نسبت به ثبت مستقیم تراکنش‌ها روی بلاکچین برانگیزد.
از سوی دیگر، در صورتی که روند خصوصی‌سازی بلاکچین یا به اصطلاح، بلاکچین خصوصی در پیش گرفته شود، مباحث مربوط به نظارت و به ویژه صدور مجور و تاییدیه‌ها مطرح خواهند شد. در سناریوی بلاکچین خصوصی، مهم‌ترین سوال این است که چه کسی سیستم جدید را تامین خواهد کرد؟ اگر عوامل سنتی نظیر برچسب‌های ضبط تغییر یابند، توسعه این روند برای تمام هنرمندان با محدودیت مواجه خواهد شد و امکان تغییر سیستم در سراسر زنجیره‌های خصوصی وجود نخواهد داشت یا بسیار دشوار و زمان‌بر خواهد بود.
دکتر کنجی سایتو (Kenji Saito)، سخن‌گوی بلاکچین در دانشگاه کیو (Keio) اذعان می‌کند: «ما نیاز به توسعه نرم‌افزاری به منظور ضبط مستقیم مشخصات دیجیتال آثار هنرمندان در بلاکچین داریم. در غیر این‌صورت، عبور از کنسرسیوم سنتی حقوق مالکان معنوی آثار بسیار دشوار خواهد بود.»
تعریف ارزش در کارهای خلاقانه
اگرچه ممکن است بلاکچین، قیمت‌گذاری بسیار شفاف و پویاتری برای کارهای خلاقانه و آثار هنری ارائه دهد، اما در عمل چنین قیمت‌گذاری منحصرا مبتنی بر تقاضای بازار، ممکن است از ظرافتی که در مورد آثار هنری و ارزش فرهنگی، اجتماعی یا سیاسی آن‌ها انتظار می‌رود بی‌بهره باشد. چنین رویکردی می‌تواند آثار هنری را به کالا‌هایی بی‌روح و صرفا تجاری تبدیل کند. این‌که چطور فناوری بلاکچین می‌تواند این بعد از آثار هنری را نیز در ارزشگذاری مورد توجه قرار دهد، هنوز جای بحث بسیار دارد.
فناوری بلاکچین، پتانسیل فراوانی برای از میان برداشتن موانع دارد و می‌تواند منجر به کارایی بیشتر، پاسخگویی بهتر، هزینه‌های پایین‌تر، و عواید بیشتر برای مالکان آثار هنری خلاقانه شود. با این وجود، برای دسترسی به این مزایا، فناوری مذکور نیاز به طراحی و توسعه در قالب چارچوب‌های قانونی درست دارد.
منبع: Mckinsey
