پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تاب‌آوری در عصر کرونا / آیا کسب‌وکارهای اینترنتی می‌توانند از بحران عبور کنند؟
شیوع ویروس کرونا برای فعالان عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین کسب‌وکارهای اینترنتی هم فرصت و هم تهدید به‌شمار می‌آید؛ زیرا از یک طرف برای برخی کسب‌وکارها آزمونی بود که اگر بتوانند از آن سربلند خارج شوند، قطعا شرایط متفاوتی نسبت به گذشته خواهند داشت و اطمینان بیشتری را جذب خواهند کرد و از طرف دیگر ممکن است رکود اقتصادی به بعضی از آنها لطمه‌های اساسی بزند
ماهنامه عصر تراکنش شماره 33 / در ماه ژانویه رفته‌رفته زمزمه‌های شیوع کرونا در چین آغاز شد، این بیماری به حدی همه‌گیر شد که تنها چند ماه بعد نه‌تنها شرق آسیا؛ بلکه خاورمیانه، اروپا و حتی آمریکا را نیز فراگرفت. ایران در پاییز اگرچه تجربه ورود آنفلوآنزای H1N1 به کشور را داشت، اما به‌طور معمول تاکنون از بیماری‌های همه‌گیر چند دهه گذشته از جمله ابولا مصون مانده بود، ولی کرونا دنیا را دربر گرفت و ایران از آن مصون نبود و ایران یک میلیون و 648 کیلومتری با جمعیت 80 میلیون نفری رو به تعطیلی سراسری رفت.
با آغاز شیوع این ویروس در ایران از مردم خواسته شد تا برای در امان‌ماندن از ویروس در خانه بمانند، ولی همزمانی شیوع کرونا با تعطیلات رسمی سال نو نیاز به ملزوماتی داشت تا مردم را در خانه نگه دارد. حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین کسب‌وکارهای اینترنتی در این مرحله اهمیت خود را بیش از پیش به نمایش گذاشتند؛ زیرا اگر افراد در خانه بمانند، باید بتوانند خریدهای اینترنتی بدون نیاز به بیرون‌‌رفتن از خانه انجام دهند و از طرفی بتوانند به بخش اعظمی از کارهای خود به‌وسیله اینترنت رسیدگی کنند و همچنین سرگرمی‌هایی بر اساس نیازهای افراد مختلف با گروه‌های سنی در خانواده ایجاد شود. بنابراین می‌توان خدمات و کسب‌وکارهای اینترنتی در دوره کرونا را به چند بخش عمده تقسیم کرد.
فروشگاه‌های اینترنتی
با توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در جهان، فروشگاه‌های اینترنتی گسترش یافت. در ایران نیز اگرچه میزان خریدهای اینترنتی افزایش پیدا کرده، اما در مجموع این نوع خریدها نزدیک به پنج درصد سبد خرید شهروندان را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که در کشوری مانند چین، حدود 30 درصد از خریدهای خود را به‌صورت اینترنتی انجام می‌دهند. از همین رو در طول سال‌های اخیر فروشگاه‌های اینترنتی ظرفیت‌های خود را بر مبنای میزان تقاضا تدارک دیدند، ولی شیوع کرونا به ناگاه این فروشگاه‌ها را با چالش عمده و جدی مواجه کرد و میزان تقاضا با افزایش افسارگسیخته‌ای مواجه شد.
به نحوی که عملا فروشگاه‌ها نتوانستند پاسخگوی همه درخواست‌ها باشند. در حالی که پیش‌بینی این فروشگاه‌ها برای پاسخگویی به نیاز مشتریان با سقف تقاضا در روزهای خاص سال مانند حراجمعه یا جشنواره یلدا بود که البته برای رساندن محصولات به دست مشتری محدودیت زمانی وجود نداشت. مثلا اگر بخواهیم دو نمونه را مورد بررسی قرار دهیم، دیجی‌کالا به‌عنوان یکی از فروشگاه‌های اصلی اینترنتی، در هفته پایانی منتهی به سال نو دیگر جوابگوی درخواست مشتریان نبود. در سوی دیگر اسنپ‌مارکت به‌عنوان فروشگاه خرید اینترنتی محصولات مصرفی نیز به‌خصوص در روزهای ابتدایی شیوع کرونا در اوایل اسفند با مشکل جدی تامین محصولات خود و رساندن آنها به دست مشتریان مواجه شد.
البته آن‌گونه که این شرکت بیان کرده، با توجه به شیوع کرونا و پیش‌بینی‌هایی که آنها انجام داده بودند، ظرفیت لجستیکی خود نسبت به گذشته را حدود 50 درصد افزایش دادند، اما درخواست‌ها به حدی افزایش یافت که در روزهای ابتدایی اسفند نه‌تنها با چالش تامین کالا مواجه شدند؛ بلکه با چالش حفظ دستورالعمل‌های بهداشتی برای ارسال کالا نیز روبه‌رو بودند.
نکته اصلی اینجاست که تعدادی از کارشناسان و فعالان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بر این باورند که زیرساخت‌ها برای پشتیبانی چنین شرایطی به‌صورت اینترنتی وجود داشته، اما پیش‌بینی‌های لازم در این زمینه صورت نگرفته است.
افشین کلاهی، رئیس کمیسیون دانش‌بنیان اتاق بازرگانی ایران معتقد است: «مشکل اصلی از سمت بخش خصوصی نیست. به‌طور مثال یک سازمان برای کار خود برنامه‌ریزی مشخصی دارد. فروشگاه‌های آنلاین برای فروش عادی روزانه خود لجستیک را در یک سطح معین حفظ می‌کنند تا بتوانند به تقاضاها پاسخ دهند. اینکه به یکباره تقاضا افزایش یابد، شاید بخشی از آن را باید فروشگاه و بخش دیگر را حاکمیت پیش‌بینی کند و در واقع برای چنین جریانی مدیریت داشته باشد. از هفته‌ها قبل دولت می‌توانست به فروشگاه‌های آنلاین اعلام کند که ممکن است چنین شرایطی رخ دهد و از قبل برای تامین کالا پیش‌بینی صورت می‌گرفت تا چرخه تامین و توزیع با مشکل مواجه نشود.
حتی باید عنوان می‌شد برای چنین شرایطی این فروشگاه‌ها اگر نیاز دارند سرورهایی را اضافه کنند یا اینکه کارمندان را افزایش دهند. این‌گونه می‌توانستیم چنین شرایطی را مدیریت کنیم. نمی‌توان هنگامی که یک اتفاق رخ داد، به ناگاه دنبال مقصر باشیم؛ این نوع رویکرد بدترین روش مدیریتی است.»
کسب‌وکارهای خدماتی
طی سال‌های گذشته اپلیکیشن و استارت‌آپ‌هایی راه‌اندازی شدند که خدمات منزل ارائه می‌کردند و اوج کار و درآمد آنها نیز در آستانه سال نو بود. از کار در منزل گرفته تا کارواش ماشین در پارکینگ خانه، همگی از جمله خدماتی بود که این اپلیکیشن‌ها ارائه می‌کردند. در حالی که بسیاری از این کسب‌وکارهای خدماتی منظر درآمد قابل توجه در دو ماه پایانی سال بودند، به ناگاه با شیوع ویروس کرونا درخواست‌ها برای دریافت خدمات به حداقل ممکن رسید.
به‌طور مثال اپلیکیشن آچارباز اگرچه با شیوع کرونا خدمات خود را به مانند قبل ادامه می‌داد، اما درخواست‌ها برای دریافت خدمات به‌شدت کاهش پیدا کرد. این وضعیت بر سایر اپلیکیشن‌های خدماتی از جمله تحویل غذا و همچنین تاکسی‌های اینترنتی نیز حاکم بود. هرچند آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد و شرکت‌های این حوزه نیز آمار دقیقی ارائه نداده‌اند، ولی شواهد عینی طی یک ماه گذشته نشان می‌دهد درخواست تهیه غذا از بیرون و حتی دریافت خدمات از تاکسی‌های اینترنتی کاهش پیدا کرده است. این موضوع دو دلیل عمده نیز می‌تواند داشته باشد؛ یکی عدم اطمینان مصرف‌کنندگان به دریافت این نوع خدمات با موازین کامل بهداشتی و دیگری در خانه ماندن که درخواست برای این نوع خدمات را کاهش داد.
تلویزیون‌های اینترنتی
در این میان با توجه به تعطیلی مدارس و بسیاری از مشاغل، تلویزیون‌های اینترنتی نقش موثر و تعیین‌کننده‌ای را برای سرگرمی‌های خانگی ایفا کرد. به‌خصوص برای دانش‌آموزانی که ساعت‌های فراغت بیشتری داشتند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که سرویس‌های ویدئومحور توانسته‌اند پس از شیوع کرونا و تعطیلی مراکز آموزشی، به شکل سریع مشترکان جدیدی را جذب کنند. برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که برخی از این پلتفرم‌ها میزان کاربران خود را بین یک‌ونیم تا دو برابر افزایش داده‌اند و اگرچه با اختلالاتی نیز همراه بودند، اما مجموعه شرایط نشان می‌دهد که توانسته‌اند پاسخگوی این افزایش تقاضا باشند.
ارزهای دیجیتال
بعد از بحث سلامت، اصلی‌ترین تاثیر کرونا بر اقتصاد جهان بود. بورس‌های مهم دنیا با سقوط‌های بی‌سابقه‌ای مواجه شدند تا جایی که قیمت نفت به پایین‌ترین قیمت خود از سال 2002 تا به امروز رسید. در فضای بحرانی اقتصاد جهان رمزارزهایی همچون بیت‌کوین نیز تحت تاثیر این موقعیت قرار گرفتند و با افت 40درصدی ارزش مواجه شد. نکته جالب توجه، در هجوم خریداران به سمت بیت‌کوین بود. فعالان این حوزه بر این باورند که این افت شدید بیت‌کوین باعث شده که برخی علاقه‌مند به خرید آن شوند و حجم خریداران بیت‌کوین به ناگاه به حدی بالا رفته که ارزش بیت‌کوین در ایران حدود 10 درصد بالاتر از قیمت جهانی آن بود که به‌طور دقیق دلایل این اتفاق مشخص نیست، ولی محدودیت خریدوفروش ارزهای کاغذی پس از شیوع کرونا فرصت خوبی برای فعالان بازار بیت‌کوین شد. کارشناسان در این حوزه معتقدند که اگرچه ارزش بیت‌کوین ریزش جدی را تجربه کرده، اما این واحد پولی دیجیتال همواره پایداری خود را ثابت کرده و طی یک سال آینده می‌تواند ارزش خود را بازیابی کند.
تلاش برای بقا
شیوع ویروس کرونا برای فعالان عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین کسب‌وکارهای اینترنتی هم فرصت و هم تهدید به‌شمار می‌آید؛ زیرا از یک طرف برای برخی کسب‌وکارها آزمونی بود که اگر بتوانند از آن سربلند خارج شوند، قطعا شرایط متفاوتی نسبت به گذشته خواهند داشت و اطمینان بیشتری را جذب خواهند کرد و از طرف دیگر ممکن است رکود اقتصادی به بعضی از آنها لطمه‌های اساسی بزند. باید دید در دوره پساکرونا فروشگاه‌های اینترنتی چه نمره‌ای را از مشتریان دریافت خواهند کرد که این موضوع در پیشرفت آینده آنها می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.
در همین حال برخی کسب‌وکارها با چالش بقا مواجه خواهند شد. در طول سال‌های اخیر اینترنت به فضایی برای بازاریابی بوم‌گردی‌ها، هتل‌ها، اماکن گردشگری، رستوران‌ها و صنایع دستی تبدیل شده است. بسیاری از این کسب‌وکارها در انتظار سال نو و مسافران نوروزی بودند، ولی اکنون هیچ درآمدی حاصل نکرده‌اند. همه کسب‌وکارهایی که بر مبنای توریسم ایجاد شده بودند، باید برای بقا مبارزه کنند تا پس از کرونا خود را بازیابی کنند. بنابراین وضعیت اقتصادی را می‌توان از کاهش شدید تراکنش‌های مالی کل کشور مشاهده کرد که در ماه اسفند به نسبت ماه مشابه سال گذشته، بین 40 تا 50 درصد کاهش را نشان می‌دهد که این برای اقتصاد کشور و بسیاری از کسب‌وکارها نگران‌کننده است. حال باید این واقعیت را پذیرفت که کرونا از یک طرف تبدیل به آزمونی برای بخشی از کسب‌وکارهای اینترنتی شده که تا چه حد می‌توانند پاسخگوی تقاضاها باشند و در سوی دیگر آزمونی برای کسب‌وکارهاست تا نشان دهند چه حد تاب‌آوری شرایط را خواهند داشت.
نویسنده / مترجم
سمانه عابدی