دگرگونی دائمی در مفهوم سواد و ضرورت توجه به این اتفاق / سواد به‌مثابه توانایی ایجاد تغییر

مجید جعفریان، رئیس اداره کل مدیریت عملیات بانکی بانک ملی ایران / بر اساس نتایج یک تحقیق از مدیران اجرایی صنایع مختلف در موضوع تحول دیجیتال که در سایت دانشکده کسب‌وکار دانشگاه MIT منتشر شده، این مدیران سه حوزه کلیدی شرکت خود را به‌صورت دیجیتالی «تغییر» می‌دهند؛ تجربه مشتری، فرایندهای عملیاتی و مدل‌های کسب‌وکار.  این سه حوزه کلیدی و عناصر زیرمجموعه آنها بلوک‌های ساختمانی برای تحول دیجیتال را تشکیل می‌دهند.

یکی از یافته‌های کلیدی این تحقیق، اثر فاکتور «رهبری قوی سازمان» در تلفیق با برنامه‌ها و فعالیت‌های حوزه فناوری است. این همان چیزی است که شاید آن را بتوان بلوغ دیجیتال نامید. به عبارتی تغییرات دیجیتال پیشرو مستلزم این است که مدیران، «بینشی» در مورد چگونگی حرکت شرکت خود در دنیای دیجیتال داشته باشند.

بررسی عمق تجارب موفق، سرخط‌های کلیدی و بنیادینی نظیر «درک و باور تغییر»، «رهبری قوی»، «بینش و چشم‌انداز» را نمایان می‌سازند؛ سرخط‌هایی که ما در محیط عمل خود کمتر درصدد پرداختن به آن هستیم و از آن‌سو، تمرکز و تلاش سازمانی ما بر تعریف حجم زیادی از پروژه‌های فناورانه قرار می‌گیرد.

به عبارتی به دلایل گوناگون در ایستگاه نخست سفر تحول دیجیتال که محل روشن‌کردن سرخط‌های داستان تحول است، توقف نداریم یا خیلی کوتاه تأمل می‌کنیم. دلایل بسیاری را در ابعاد مدل اقتصادی و فرهنگی می‌توان برای این عارضه برشمرد، ولی به نظر می‌رسد در برشمردن عوامل تشدیدکننده این عارضه که نمود آن داشتن فهرستی از پروژه‌ها به جای داشتن چشم‌انداز و هدف روشن است، عوامل نقصان و فقر «سواد و بینش دیجیتال» و «سواد تغییر» به‌درستی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

نیازمند آن هستیم که توجه جدی‌تری به معنا و تعریف «سواد» داشته باشیم. تا زمانی؛ تعریف سواد در دانستن-داشتن دانش- معنا پیدا می‌کرد که در عصر جدید و با توجه جدی‌تر به مفهوم پایداری موفقیت و پایداری توسعه، تلفیق علم و عمل اهمیت دوچندانی پیدا کرده و در تعریف جدید سواد، یونسکو آن را این‌گونه تعریف می‌کند: «توانایی ایجاد تغییر». یعنی شخصی باسواد تلقی می‌شود که بتواند با بهره‌گیری از دانش‌آموخته‌ها، تغییری ایجاد کند.

حالا اگر از دریچه تعریف جدید سواد به مقوله تحول دیجیتال نگاهی بیندازیم، نسبت سواد فعلی ما و سازمان‌های ما به‌صورت عمومی با موضوعات مرتبط با بلوک‌های سازنده تحول دیجیتال یعنی تجربه مشتری، فرایندها و مدل‌های کسب‌وکار چیست؟ مشخصاً سواد رهبران و مدیران ارشد سازمان‌های ما در این موضوعات به چه میزان است؟ نسبت سواد رهبران و مدیران ارشد فعلی ما و سازمان‌های ما به‌صورت عمومی با عوامل سازنده موفقیت نظیر سبک‌های رهبری، سواد مدیریت تغییر و سواد جاری‌سازی استراتژی چیست؟

دقت به این موضوع زمانی مهم‌تر می‌شود که بدانیم قوی‌بودن رهبری سازمان یک تحول معنایی فراتر از توان  مدیریت اجرایی دارد و شامل برخورداری از «سواد مدیریت تغییر» و «سواد جاری‌سازی استراتژی» و «سواد رهبری سازمان» و «سواد ایجاد همسویی» و در یک لایه عملیاتی‌تر «سواد دیجیتال» می‌شود.

بر این اساس، شاید راهکارهای زیر به افزایش سواد و بینش تغییر و تحول دیجیتال کمک کند:

• اختصاص وقت به‌صورت مستمر و مبتکرانه برای گفت‌وگوهای استراتژیک با لایه مدیران ارشد و مدیران میانی با استفاده از ظرفیت متخصصان؛
• گنجاندن موضوع تغییرات استراتژیک فناورانه و تصویرسازی برای سازمان در افق یک سال آینده در دستورجلسات هیئت‌مدیره و جلسات مدیران عالی به‌صورت ثابت و اختصاص زمان مناسبی از جلسات به این موضوع و پرهیز از تقلیل گفت‌وگوی استراتژیک به گزارش‌های پیشرفت پروژه‌ها بدون دسته‌بندی که صرفاً شامل اعداد درصد پیشرفت است؛
• بازنگری جدی برنامه‌های آموزشی روتین سازمان و هدایت نیازسنجی و برنامه‌ریزی آموزشی به سمت بلوک‌های سازنده تحول دیجیتال و توجه جدی به کیفیت محتوای آموزشی و دقت در فرایند انتخاب مدرسان و متخصصان آموزشی؛
• طراحی برنامه منتورینگ مدیران ارشد به‌صورت اختصاصی با توجه به مشغولیت روزانه ایشان و شمولیت برنامه منتورینگ مبتنی بر توسعه مهارت‌های فردی، علاوه بر سواد دیجیتال؛
• توجه جدی به طراحی و بسترسازی گفت‌وگوی فراگیر سازمانی در باب اهداف، استراتژی‌ها و برنامه‌های سازمان و فرصت‌سازی برای انتقال دانش در داخل سازمان؛
• اختصاص وقت فراگیری آموزشی با محوریت «سواد دیجیتال» برای مدیران ارشد به‌صورت ثابت و مستمر، با هدف شناخت روندها، درایورهای تحول دیجیتال و اتمسفری که روند محتوم آینده است و پرهیز از تقلیل سواد دیجیتال به کار با نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌ها؛
• اختصاص تیمی از سازمان برای شناخت تجربیات بین‌المللی در صنعت مشابه به‌صورت عمیق و با توجه به جزئیات از مرحله دلایل تعریف، شیوه طراحی، شیوه پیاده‌سازی و شیوه تثبیت تغییر؛
• سوادآموزی تیم رهبری سازمان در موضوع مدیریت تغییر و گام‌های آن با شناخت تجارب موفق و نیز شکست‌ها، با هدف به‌کارگیری درس‌آموخته‌ها.