پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
دبیرکل بانک مرکزی:۹۰درصد تراکنش‌ها موفق بود؛
با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و پرداخت یارانه‌های نقدی، نخستین مسئله‌ای که ذهن همه را درگیر کرد این بود که آیا سیستم بانکی امکان پرداخت پول نقد در حجم زیاد به مردم را خواهد داشت؟ بخش زیادی از مردم برای واریز یارانه نقدی، حساب‌های عابربانک خود را معرفی کرده بودند و از صبح ۲۹ آذر ۸۹ که برداشت یارانه‌های نقدی آزاد شد، حجم قابل توجهی از مردم مقابل دستگاه‌های خود‌پرداز بانک‌ها حضور داشتند تا بتوانند یارانه نقدی خود را برداشت کنند. اگرچه در دوره‌های بعد، برخی بانک‌ها برای مشتریان خودشان اهمیت کمتری قائل شدند و ترجیح دادند شبکه شتاب را به روی مراجعه‌کنندگان ببندند، اما دبیرکل بانک مرکزی، عملکرد بانکداری الکترونیکی در اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها را در مجموع خوب ارزیابی می‌کند. سید محمود احمدی معتقد است بانک‌ها در پرداخت یارانه‌های نقدی، سربلند شده‌اند. گفت‌وگوی وی را در ادامه می‌خوانید.
با اجرای طرح پرداخت یارانه نقدی، نظام بانکی با چه چالش‌هایی روبه‌رو شد؟
انجام طرح واریز نقدی یارانه‌ها به حساب خانوار‌ها در زمانی کوتاه، چند چالش عمده را متوجه نظام بانکی کشور کرد. اولا حجم و گستردگی تعداد خانوار‌ها و چگونگی پرداخت یارانه‌های نقدی به آن‌ها نه‌تنها در کشور، بلکه در سطح منطقه نیز بی‌سابقه و بی‌مانند بود.
همچنین تعداد زیادی از خانوار‌ها، خصوصا در مناطق روستایی و دورافتاده و نیز اقشار محروم که اتفاقا در پرداخت یارانه نقدی اولویت داشتند، فاقد حساب بانکی بوده و اصولا تعامل چندانی با نظام بانکی کشور نداشتند.
از سوی دیگر هیچ تجربه عینی در خصوص افزایش حجم مبادلات پس از انجام عملیات واریز وجوه یارانه‌های نقدی وجود نداشت که بتوان با اتکای به آن، برآوردی دقیق از افزایش تقاضا برای خدمات بانکی در زمان اجرای طرح ارائه داد.
با وجود این چالش‌ها، نظام بانکی کشور به‌حق آماده‌ترین و باتجربه‌ترین نهاد کشور برای اجرای این طرح محسوب می‌شد و بر همین اساس نیز در خط مقدم اجرای طرح و تعامل آن با مردم قرار گرفت.
شما می‌دانید به حساب چند نفر یارانه نقدی واریز می‌شود؟
در مرحل اول واریز یارانه‌های نقدی، بیش از ۱۷میلیون و ۶۰۰هزار خانوار تحت پوشش قرار داشتند که تا مرحله دهم آن در آذرماه سال۹۰ این رقم به بیش از ۲۱میلیون و ۵۰۰هزار خانوار رسید. این به‌معنی انجام عملیات واریز به بیش از ۲۰ میلیون حساب ظرف یک شب و افزایش توان پردازشی برای پاسخگویی به افزایش مراجعات به بانک‌ها در روزهای بعد از آن است که برای هر نظام بانکی یک چالش بزرگ محسوب می‌شود. به هر حال مدیریت این حجم از تراکنش‌ها باید خیلی مشکل باشد، ضمن اینکه مردم به دلایل مختلف ترجیح می‌دادند در همان روز اول یارانه نقدی خود را برداشت کنند.
برای مطمئن شدن از اجرای درست و بدون دغدغه طرح، ضمن برآورد میزان نیاز عموم به نقدینگی در سطح استان‌ها، میزان نیاز هر بانک به نقدینگی، ترافیک محتمل برای هر بانک با توجه به تعداد حساب‌های مرتبط با یارانه در هر یک از استان‌ها و ترافیک محتمل در زیرساخت بین‌بانکی نظیر مرکز شتاب برآورد شد و با حضور شبانه‌روزی پرسنل مرتبط در بانک‌ها، بانک مرکزی و پیمانکاران برای پردازش مناسب این حجم ترافیک، برنامه‌ریزی دقیق داشتیم.
در روزهای اولیه اجرای طرح، کشیک شبانه‌روزی در تمام واحدهای صف و ستاد بانک‌ها، به رصد دقیقه‌ای وضعیت عملکرد بانک‌ها و شبکه پرداخت، پول‌رسانی ۲۴ساعته به خودپرداز‌ها و افزایش ساعات کاری شعب بانک‌ها به ساعت ۱۸تا۲۰ در دستور کار قرار گرفت.
در روز اول برداشت‌ها، چه تعداد تراکنش مربوط به برداشت یارانه نقدی صورت گرفت؟
با اجرای طرح در روز اول، ظرف یک روز تعداد تراکنش‌های بین بانکی که کمتر از سه‌میلیون بود به حدود شش میلیون تراکنش افزایش یافت. چنین افزایش بار و ترافیکی، احتمالا هر سیستم دیگری را با مشکلاتی جدی روبه‌رو می‌کرد، اما خوشبختانه در طول ۱۰ دوره واریز، میزان تراکنش‌های موفق در اکثر بانک‌ها بیش از ۹۰ درصد بود که بیانگر آمادگی کامل نظام بانکی برای اجرای موفق طرح و سربلندی آن در مراحل مختلف عملیاتی کردن آن است.
نکته جالب اینجاست که در مراحل اخیر واریز نقدی یارانه‌ها، رکورد مبادلات بین بانکی در روز اول به حدود ۱۹میلیون تراکنش در روز رسید که سه برابر، بیشتر از رکورد آن در سال گذشته است و این افزایش شگرف، در حالی صورت گرفته که عملکرد نظام بانکی از نظر کیفیت نیز ارتقای قابل توجهی داشته است.
واریز یارانه‌های نقدی، در واقع امتحان بزرگی برای سیستم بانکی بود، اما جز این، نتیجه دیگری هم داشت؟
برکات این طرح نه‌تنها به‌لحاظ متغیر‌ها و برنامه‌های کلان اقتصادی، بلکه از نظر فرهنگ‌سازی و تغییر در انتظارات مردم از خدمات بانکی نیز قابل تبیین است.
با اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها و واریز نقدی آن به حساب مردم، تقریبا تمام آحاد کشور تحت پوشش خدمات بانکی قرار گرفته و همه افراد مولد جامعه دارای حساب بانکی فعال شدند. این امر نه‌تنها دسترسی همه را به خدمات بانکی میسر کرد، بلکه زمینه شفاف‌سازی مبادلات اقتصادی و گسترش قابل توجه کاربری ابزارهای پرداخت الکترونیکی را به‌دنبال داشت.
مشخص است چه میزان از حساب‌های معرفی شده به بانک‌ها برای واریز یارانه نقدی، مربوط به کارت‌های الکترونیکی بوده است؟
بیش از ۷۰درصد حساب‌های معرفی شده، به کارت‌های بانکی متصل بوده‌اند و سایر حساب‌ها نیز قابلیت مبادله الکترونیکی وجوه را داشته‌اند.
کاربری کارت به‌لحاظ مبلغ تراکنش‌ها در روزهای واریز یارانه قابل توجه بوده است. بیش از ۹۰درصد مبلغ مبادلات کارتی مردم، صرفا به مبادلات خرید و انتقال الکترونیکی وجوه اختصاص داشته است که نشان می‌دهد اتکای عمومی به وجه نقد پرداختی خودپرداز‌ها به حدود یک‌دهم مبادلات الکترونیکی رسیده است که در نوع خود موفقیت بزرگی برای نظام بانکی و کشور محسوب می‌شود. به نظر من باید عملکرد خودپرداز‌ها و دستگاه‌های کارت‌خوان در برداشت یارانه نقدی هم بررسی شود.
تعداد تراکنش‌های موفق مرکز شتاب از حدود ۲۵میلیون در زمان پیش از واریز یارانه‌ها در اوایل آذر۸۹، ناگهان به حدود ۴۵میلیون در اواخر آذر و اوایل دی‌ماه همان سال می‌رسد. این میزان در آخرین مرحله واریز یارانه‌های نقدی به بیش از ۶۷میلیون تراکنش در پنج روز پس از واریز رسیده است. در این بازه ۱۴ماهه، مبلغ تراکنش‌ها هم با رشدی ۴۳۳ درصدی از حدود ۷۵۰میلیارد ریال به نزدیک چهارهزار میلیارد ریال رسیده است.
از زمان شروع طرح واریز نقدی یارانه‌ها، سهم تراکنش‌های الکترونیکی مرکز شتاب، شامل تراکنش‌های خرید الکترونیکی و انتقال وجه از ۴۰درصد در آذر۸۹ به بیش از ۵۴درصد در بهمن۹۰ رسید که بیانگر تغییر اساسی در کاربری ابزارهای پرداخت الکترونیکی و اتکای کمتر مردم به وجه نقد است، این درحالی است که بخش بزرگی از تقاضای وارد شده بر اثر واریز نقدی یارانه‌ها، ناشی از ورود افراد به سامانه‌های کارت بوده است که تا پیش از واریز نقدی یارانه‌ها آشنایی چندانی با کارت و نحوه استفاده از آن نداشتند.
درحال حاضر میزان برداشت وجه نقد از خودپرداز‌ها چقدر است؟
سهم تراکنش‌های تمام الکترونیکی خرید و انتقال وجه هم اکنون به بیش از ۹۵درصد رسیده است. به‌عبارت دیگر، به‌لحاظ ارزش درحال‌حاضر تنها پنج درصد تراکنش‌های مرکز شتاب به برداشت وجه نقد اختصاص دارد. یک نکته هم اینکه در روزهای واریز یارانه‌های نقدی، برخی بانک‌ها شبکه شتاب را به روی مشتریان خود می‌بندند.
تعداد تراکنش‌های مرکز شتاب که در آذر۸۹ به حدود ۱۷۰ میلیون تراکنش می‌رسید، در ۲۸روز اول بهمن۹۰ با رشدی ۱۵۲ درصدی از ۴۳۰میلیون تراکنش عبور کرد. در همین زمان مبلغ تراکنش‌ها از ۵۰۵ هزار میلیارد ریال به ۲۰۰۳ هزار میلیارد ریال بالغ شده است. بنابراین می‌بینید که شبکه شتاب عملکرد خوبی داشته است.
استقبال مردم از تراکنش‌های الکترونیکی و جایگزین شدن آن با پول نقد را در مجموع چطور می‌بینید؟
تغییر در ترکیب تراکنش‌ها محسوس است و اقبال عمومی به انجام تراکنش‌های الکترونیکی، موجب جایگزینی تراکنش‌های نقدی با تراکنش‌های الکترونیکی، چه به‌لحاظ تعداد تراکنش‌ها و چه به‌لحاظ مبلغ تراکنش‌ها شده است. به هر حال نظام بانکی کشور، تمام توان و همت خود را برای اجرای موفق این طرح عظیم و ملی به میان آورد و به فضل الهی با تلاشی مضاعف، از آزمونی بزرگ سربلند بیرون آمد.
با توجه به ادامه طرح پرداخت یارانه نقدی و احتمال افزایش آن، آیا برنامه‌ای برای بهبود اشکالات جزیی در سیستم بانکی کشور در دست اجرا دارید؟
برای اجرای مراحل بعدی قانون نیز طرح‌های دیگری برای کاربری بیشتر زیرساخت‌های پرداخت الکترونیکی در دست اجراست که از جمله آن می‌توان به خدمات برداشت مستقیم، جهت اتصال حساب‌های واریز یارانه به قبوض خدماتی و پرداخت خودکار قبوض اشاره کرد. این طرح در اوایل سال۹۱ به مرحله عملیاتی خواهد رسید.
کشف ناگهانی
کدام بانک در زمینه ارائه خدمات یارانهای به مردم موفق‌تر بوده است؟ چقدر پول در این دوره رد و بدل شد؟ میزان بیشترین تراکنش یارانهای بانکی چقدر بود؟ هر چند شاید تا سال‌ها به بسیاری از این دست سوال‌ها به دلایلی چون محرمانه بودن یا ناامیدکننده بودن پاسخ روشنی داده نمی‌شود اما گاهی اوقات می‌توان از لابه‌لای سخنان برخی مدیران و دست‌اندکاران اقتصادی کشور به موارد درخور توجهی دست یافت!
حمیدرضا نصیری نژاد
منبع: همشهری اقتصاد