پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مجید نوری / ام‌پوز یا mPOS یا mobile Point of Sale و یا پایانه‌های فروش همراه (که من اینجا نام هم‌پاف بر آن گذاشته‌ام) خط دیگری از فناوری نه‌چندان جدید است که به مدد ظهور تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند تلفن، سعی در تصاحب جایگاه پاف‌های (پایانه فروش) سنتی دارند. درست است که ارزان‌تر، ساده‌تر، کاربری راحت‌تر و امن‌تر (با در اختیار گزاردن کارت‌خوان به دست مشتری برای کارت کشیدن و ورود رمز) از پایانه‌های معمول است، اما عوامل و موانعی برای نفوذ و گسترش این دستگاه‌ها در بازار پرداخت ایران وجود دارد.
در این یادداشت بیشتر با اهداف ساخت هم‌پاف آشنا می‌شویم و نگاه کوتاهی به آمار و ارقام خواهیم داشت تا شاید منابع کشور و تصمیم سرمایه‌گذاران به مسیر شایسته‌تری جهت‌دهی شود.
تجربه جدید «پرداخت در حرکت»
گرچه مشابه این تجربه را با پاف‌های سیار داشته‌ایم، اما هم‌پاف‌ها، هم از طرف پذیرندگان و هم از طرف خریداران تجربه جدیدی به حساب می‌آید. انقلاب مداوم دیجیتالی و به‌طور مشخص ظهور تلفن‌های همراه، ارتباطات داده‌ای سریع و گسترش تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند قدرتمند، در حال دگرگون کردن صنعت پرداخت است. هم‌پاف شاید نوعی پرداخت همراه محسوب شود، اما به‌تازگی با به چالش کشیدن پاف‌های سنتی، رنگ و بوی تازه‌واردی نابودگر را به خود گرفته است.
سؤال ساده‌ای که می‌توانست روزی چند میلیون بار پرسیده شود!
پذیرنده برای داشتن پایانه فروش و بهره‌مندی از مزایای آن که شامل پذیرش طیف بزرگ‌تری از مشتریان و واریز بی‌دغدغه وجوه به حساب بانکی‌اش است، به لطف سیاست‌گذاران کشور از پرداخت هرگونه هزینه و کارمزدی معاف شده است! بنابراین تقریباً تمامی صنوف و فروشندگان از خرد تا کلان، هم‌اینک دارای یک یا چند پاف هستند. این است که در کشور ما برخلاف دیگر نقاط جهان، کسی وارد فروشگاه می‌شود این سؤال را نمی‌پرسد که «آیا شما پرداخت کارتی هم قبول می‌کنید!؟»
بله این سؤال نقطه شروع توجه به هم‌پاف است، چراکه هزینه‌های تهیه و استفاده از آن در حدی است که فروشندگان خرد و کوچک نیز می‌توانند خود را به پرداخت کارتی مجهز کنند، ولی قصه در صنعت پرداخت ما چیز دیگری است! جالب آنکه برخی شرکت‌های مجوز گرفته و آماده ارائه هم‌پاف، توقع دارند راه نرفته در دوره پاف را با هم‌پاف بپیمایند! (فروش دستگاه و اخذ کارمزد برای تراکنش‌ها!)
دستگاهی فراتر از پرداخت کارتی
هم‌پاف‌ها درست شدند تا دنیای جدید مالی را شکل دهند. پرداخت تنها بخشی از امور حوزه مالی است. هم‌پاف دری ورای پرداخت کارتی باز می‌کند. هدف اصلی هم‌پاف‌ها ارائه راه‌کار جامع و کامل برای پذیرندگان بوده و باید تمامی نیازهای کسب‌وکاری مثل بازاریابی، حسابداری، تدارکات و مالی را دربر بگیرد. به همین خاطر است که هم‌پاف بیشتر از اینکه یک سخت‌افزار باشد یک سیستم نرم‌افزاری مالی-فروش است.
هم‌پاف می‌تواند در دسترس هر شخصی باشد، از یک دست‌فروش کنار خیابان تا فروشگاه‌های بزرگ و تولید و توزیع‌کنندگان عمده کالا. این دلیل دیگری است که ارائه‌دهندگان هم‌پاف در دنیا به فروش یک ابزارک کوچک بسنده نمی‌کنند و مجموعه نرم‌افزاری مکمل را دلیل و راه‌کار مناسب هر پذیرنده متناسب با سطح گردش مالی‌اش معرفی و توصیه می‌کند.
گوشی هوشمند و پرداخت الکترونیک
روش‌های متداول پرداخت با توجه به فناوری‌های ارائه شده به مشتریان، شامل کارت کشیدن (برای کارت‌های مغناطیسی)، فرو بردن کارت در شیار (برای کارت‌های هوشمند)، نزدیک کردن تگ یا گوشی (برای NFC)، خواندن و نمایش تصویر (برای کد QR) و نزدیک شدن به ایستگاه (برای beacon های بلوتوثی)، نیاز به ابزار پذیرش متناسب با هر یک از این فناوری‌ها دارد. گوشی‌های هوشمند برغم توانایی و قدرت پردازش فراوان، عموماً ابزار لازم برای ایجاد این ارتباطات را ندارند. علت هم مشخص است، برای این منظور ساخته نشده‌اند. البته برخی فناوری‌های ارتباطی در آن‌ها شبیه‌سازی شده یا به مرور در حال اضافه شدن به گوشی‌ها هستند.
در ایران تنها به یک ابزار پرداخت بها داده شده و آن‌هم کارت مغناطیسی است. بازار تشنه چند کانالی است. بایستی به تنوع سلایق احترام گذاشت، ضمن اینکه به «پرداخت همه جانبه» (همه کار با یک وسیله) هم توجه کرد؛ یعنی با یک دستگاه، روش، ابزار یا کانال بتوان تمامی امور روزمره مربوط به پرداخت را به انجام رساند. از پرداخت خرد در حمل‌ونقل و خرید روزنامه تا خرید لباس و لوازم منزل. درست است که هم‌پاف‌ها در آمریکا طی سه سال اخیر سالانه 2/9 درصد رشد داشته‌اند ولی افتراق شرایط و فرهنگ آن کشور با ایران غیرقابل‌اغماض است. هم‌پاف‌ها عمدتاً در پرداخت‌های اعتباری (تسویه در آینده) مورداستفاده قرار می‌گیرند، هم آنچه که در کشور ما هنوز بوجود نیامده است. علت اصلی هم ریسک کمتر در پرداخت‌های اعتباری است.
آمارهایی که می‌توان چشم انتظارش بود
آمار و ارقام مربوط به هم‌پاف‌ها در دنیا، نوری‌ست در تاریکی آینده و می‌تواند تا حدودی نشان دهد که به کدامین سو خواهیم رفت. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:
- 48 درصد از خرده‌فروشان استفاده از هم‌پاف را ترجیح می‌دهند.
- 62 درصد از خرده‌فروشان ابراز می‌دارند که هم‌پاف کار آن‌ها را آسان‌تر کرده است. (10 درصد حس سخت‌تر شدن کار را دارند و 29 درصد هم تفاوتی را احساس نکرده‌اند)
- 28 درصد خرده‌فروشان فکر می‌کنند که هم‌پاف باعث شده تا مشتریان‌شان کالاهای بیشتری خریداری کنند. (البته 5 درصد کاهش را تجربه کرده و 56 درصد هم تأثیری را مشاهده نکرده‌اند)
- 32 درصد از کسب‌وکارهایی که از هم‌پاف استفاده می‌کنند فقط همین ابزار را بکار گرفته‌اند.
- 51 درصد از فروشگاه‌هایی که از هم‌پاف استفاده می‌کنند، پرداخت همراه را نیز می‌پذیرند.
- 34 درصد از فروش‌ها با روش سنتی و 29 درصد با پرداخت همراه صورت می‌گیرد.
- 43 درصد از فروشگاه‌هایی که از هم‌پاف استفاده می‌کنند، پول نقد را کاهش داده‌اند.
- آی‌پد دستگاه ترجیح داده شده برای همنشینی با هم‌پاف است؛ اما اندروید در گوشی‌های هوشمند از اقبال بیشتری برخوردار بوده است.
- فروشگاه‌هایی که پرداخت همراه را می‌پذیرند، 76 درصد کیف پول اپل، 56 درصد پی‌پل و 45 درصد هم کیف پول گوگل را پذیرش کرده‌اند.
- 6 درصد از فروشگاه‌های پذیرنده پرداخت همراه، بیت‌کوین هم قبول می‌کنند.
- بیشترین استفاده از هم‌پاف به ترتیب در صنف لباس (38%)، لوازم الکترونیک (31%)، خواربار (16%)، رستوران (14%)، سرگرمی و صنایع دستی (6%)، تفریحات (5%)، مبلمان و اثاثیه (4%) و سایر موارد (5%) بوده است.
عوامل مؤثر بر توسعه هم‌پاف‌ها در ایران
گرچه در بسیاری از فناوری‌ها، صنایع داخلی از روندهای بین‌المللی تبعیت کرده و با اندکی فاصله در همان مسیر قرار گرفته است، اما صنعت پرداخت کشور در بخش‌هایی پیشرفت سریع و پابه‌پا داشته و در مواردی نیز به دلایل متعدد با فاصله نسبتاً زیاد در سکون باقی مانده است. عوامل زیر می‌توانند محرک نفوذ و رشد هم‌پاف‌ها در ایران باشند:
- صنعت پرداخت ایران سالیان زیادی است که تک کانال به پیش رفته است، این مقاومت به نقطه شکست خود نزدیک شده است.
- ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور قابل توجه است. (104 درصد)
- بیش از 33 میلیون نفر از اینترنت موبایل باندپهن استفاده می‌کنند.
- تعداد گوشی‌های هوشمند در کشور ورای حد تصور است! (بیش از 100 میلیون دستگاه)
موانع توسعه هم‌پاف‌ها در ایران
سیاست‌ها و قوانین حاکم بر صنعت پرداخت، نقش اساسی در جهت‌دهی به رفتار مشتریان و مسیر حرکت بازیگران این صنعت دارد. برخی راهبردها در عمل مانعی برای رشد یک فناوری بوده‌اند و برغم تلاش‌ها و سرمایه‌گذاری‌های کلان، موفق به کسب اقبال عمومی نشدند. تعدادی از موانع قابل بررسی در رابطه با توسعه هم‌پاف‌ها در کشور عبارتند از:
1. پاف‌های موجود بصورت رایگان و با طرح‌های تشویقی متعدد در اختیار پذیرندگان قرار داده شده است؛ بنابراین از نظر هزینه اولیه برای پذیرنده توجیه اقتصادی وجود ندارد.
2. ضریب نفوذ تلفن همراه، گوشی هوشمند و اینترنت باندپهن در کشور بالاست. گرچه این عامل بر توسعه هم‌پاف‌ها تأثیر مثبت دارد ولی خود خطری جدی برای توسعه هم‌پاف‌ها به حساب می‌آید. اگر سیاست‌های صنعت پرداخت به استفاده از پرداخت همراه متمایل شود (که زمزمه‌های فراوانی به گوش می‌رسد)، دیگر نیازی به هم‌پاف با این شکل و ابزار نخواهد بود.
3. ضرورت کسب اعتماد مشتری و ممانعت از سرقت اطلاعات دارنده کارت عامل بسیار مهمی در استقبال کاربران از این دستگاه‌هاست. از آنجا که ظاهری ساده‌تر از پاف‌های سنتی دارند و بخش اصلی پایانه نیز تلفن همراه است، ممکن است احساس خطر بیشتری برای سرقت اطلاعات کارت بروز کرده و مورد قبول مشتریان برای کشیدن کارت قرار نگیرند. احتمال دسترسی به اسکیمرهای ساده و ارزان قیمت در این فناوری متاسفانه بالا خواهد بود.
4. اصناف علاقمند به هم‌پاف‌ها در ایران بیشتر رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها، فروشندگان سیار و کارکنان تحویل در محل خواهند بود. این صنوف حتماً پاف‌های سنتی خود را نیز حفظ خواهند کرد؛ بنابراین استفاده جدی و مداوم از این دستگاه نخواهد شد.
5. فناوری‌های نوین در حوزه پایانه‌های فروشگاهی به سمت پاف‌های هوشمند (Smart POS) تغییر مسیر داده است. لذا هم‌پاف‌ها در آینده‌ای نه‌چندان دور جای خود را به پاف‌های هوشمند خواهند داد.
6. دو کانال NFC و کد QR بالقوه آمادگی «پرداخت همه‌جانبه» را دارند؛ بنابراین با طراحی و توسعه نرم‌افزار مناسب و بدون نیاز به هرگونه سخت‌افزاری می‌توان فرایند خرید و پرداخت را به انجام رساند.
7. فناوری تولید هم‌پاف در کشور وجود ندارد و کارت‌خوان و کی‌پد مربوطه وارداتی هستند.
نتیجه‌گیری و پیشنهاد
از آمار و ارقام جهانی و سیاست‌های پرداخت داخلی به نظر می‌رسد که فضای کوچکی از حوزه پرداخت کشور برای وزش نسیم هم‌پاف‌ها ظرفیت لازم و علاقه استقبال دارد. اگر ارائه‌دهندگان این دستگاه‌ها در توسعه نرم‌افزارهای مرتبط با آن‌ها همت بیشتری به کار گیرند، می‌توانند ترکیب جذابی از صندوق‌های فروشگاهی قابل حمل با توانایی پذیرش چندین کانال پرداخت را بوجود آورده و در اختیار پذیرندگان قرار دهند.
اما کفه ترازو به سمت نرم‌افزار سنگین‌تر است، لذا تکیه بر سخت‌افزار و اندیشیدن به جایگزینی صرف برای پاف‌های سنتی، مزیت رقابتی بالایی درپی نخواهد داشت. کارت‌های مغناطیسی به پایان سلطه خود نزدیک شده‌اند و کارت‌های هوشمند در حال خودنمایی هستند. صد البته که فراگیر شدن تلفن‌های هوشمند با امکان پرداخت همراه، بهترین جایگزین برای کارت‌های پلاستیکی است؛ بنابراین آینده متعلق به پرداخت همراه است و به همین علت هم‌پاف به شکل امروزی با یک کارت‌خوان و کی‌پد ایفای نقش قابل اعتنایی نخواهد داشت. دو گوشی هوشمند همدیگر را ملاقات خواهند کرد و با NFC یا کد QR به هم دست خواهند داد و وجه مورد توافق را مبادله خواهند کرد. این آینده پرداخت است.
با این اوصاف، پیشنهاد می‌شود فین‌تک‌ها (چه بانک، چه PSP، چه شرکت‌های دانش بنیان و چه نخبگان فعال در صنعت پرداخت) به فکر تهیه یا تولید نرم‌افزارهایی برای گوشی‌های هوشمند باشند که با رعایت تمامی جوانب امر، امکان ملاقات مفید آن‌ها را فراهم آورند.
به بیانی بسیار ساده و عملی، فروشنده در اپ گوشی همراه خود مبلغ مربوط به کالا یا خدمت را وارد می‌کند، QR کدی برروی صفحه نمایان می‌شود، مشتری در اپ گوشی خود کد QR را خوانده و پس از تائید مبلغ و پذیرنده با رمز، اثرانگشت یا هر روش تائید مضاعفی، به سادگی پرداخت یک قبض، وجه معامله را پرداخت می‌نماید. (بدون نیاز به وجود سخت‌افزار خاص و با کنترل کامل مشتری بر انجام درست و دقیق تراکنش و صد البته بدون نیاز به کاغذی برای رسید)