پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بهناز توحیدی / زمانی که وارد اتاق شدم سوالات بسیاری را در ذهنم مرور می‌کردم؛ به خصوص سوالی درباره خبر «آغاز نصب دستگاه‌های کارتخوان تاکسی تهران از هفته آینده» که از زمان انتشارش تیتر اول بسیاری از خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها بود. اما در جواب سوالم، انتظار هر پاسخی را داشتم جز این جمله:«ترجیح می‌دهم در این خصوص صحبت نکنم.»
در حالی که به نظر می‌آمد اجرایی شدن این پروژه می‌تواند پایان جنگ همیشگی مسافران و رانندگان تاکسی بر سر پول خرد باشد؛ محمدجواد صمدی معاون فنی هلدینگ فناوری اطلاعات بانک شهر اعتقاد داشت:«قضاوت در خصوص تهران هنوز زود است.»
به‌رغم این اظهار نظر، سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران اعلام کرد:«این پروژه در تهران فعلاً به صورت پایلوت اجرا خواهد شد و این دستگاه تا آخر سال از 80 هزار تاکسی تحت نظارت تاکسیرانی، روی ۱۵ هزار تاکسی نصب و در مراسمی، از این دستگاه رونمایی می‌شود. در فازهای بعدی، آژانس‌ها هم به این پروژه افزوده می‌شوند. نحوه پرداخت نیز از طریق کارت‌های شهروندی صورت می‌گیرد که تا آخر سال قصد داریم با بانک‌ها به تفاهم برسیم تا مسافران بتوانند از کارت‌های شتاب خود نیز استفاده کنند.»
البته از همان ابتدا هم اجرای این پروژه موانع و مشکلاتی به همراه داشت. در اسفند سال ۱۳۹۱ پروژه مشترکی میان بانک شهر و شهرداری تهران آغاز شد و مقرر شد دستگاه‌های کارتخوانی که کارت شهروندی را می‌پذیرند روی ۱۰۰ تاکسی ایستگاه صادقیه نصب شوند؛ اما این عملیات بازخوردهایی داشت و سرانجام شکست خورد. مسیح قائمیان مدیرعامل شرکت توسعه نوآوری شهر یکی از مشکلات اجرایی نشدن این پروژه‌ها را نبود صرفه اقتصادی برای تاکسیران‌ها دانست و گفت:«دستگاه‌های کارتخوان نزدیک به 600 هزار تا یک میلیون تومان قیمت دارند و یک تاکسی‌دار نمی‌تواند چنین دستگاه گرانی را در ماشین سه میلیونی خود نگه دارد. بنابراین باید راه‌حلی ارائه دهیم تا دستگاه‌ها ارزان‌تر شوند؛ ولی اگر آنها را ارزان کنیم نیز ریسک‌هایی ایجاد می‌شود.»
هم‌اکنون با اینکه به نظر می‌رسد اجرای این طرح با تفاهم‌نامه‌ای که میان سازمان تاکسیرانی و بانک شهر منعقد شده بدون اشکال باشد، اما صمدی اجرای این طرح را در تهران در این برهه زمانی پیچیده می‌داند و به اعتقاد او این پروژه حتی تا یک سال آینده هم اجرایی نمی‌شود.
طبق این تفاهم‌نامه رانندگان تاکسی برای نصب دستگاه‌های کارتخوان روی تاکسی‌ها هیچ مبلغی پرداخت نمی‌کنند و تنها در ازای خراب شدن یا مفقود شدن دستگاه 30 درصد از هزینه را پرداخت و مابقی را شرکت بیمه مورد نظر تقبل می‌کند.
.
در شیراز چه گذشت
در کنار خبر مجهز شدن تاکسی‌های تهران به دستگاه کارتخوان که هنوز در پیچ و خم اجرایی شدن یا نشدن مانده است، در شهر شیراز این طرح در حال اجرایی شدن است؛ صمدی در این خصوص گفت:«در شیراز در حال انجام این پروژه هستیم و الان در فاز عملیاتی به سر می‌بریم. ۱۲ هزار تاکسی در شیراز موجود است که هر کدام پیچیدگی‌های خاص خود را دارند. بعضی نو و برخی فرسوده هستند و هر کدام داشبوردهای خاص خود را دارند و ما باید برای هر کدام از داشبوردهای پراید و سمند و ون دستگاه‌های مخصوص نصب کنیم.»
او افزود:«این پروژه سه فاز دارد که در فاز اول چهار هزار تاکسی که زیر نظر تاکسیرانی هستند، تجهیز می‌شوند و فعالیت‌هایی چون back office و غیره انجام می‌گیرد. مرحله اول تا پایان دی‌ماه به پایان می‌رسد و فازهای دو و سه فقط به نصب دستگاه در آژانس‌ها و سیستم‌های حمل و نقل باری اختصاص می‌یابد. پرداخت کرایه نیز باید توسط کارت شهروندی انجام شود؛ از این رو نزدیک به ۶۰۰ هزار کارت در اختیار شهروندان شیرازی است و تقریباً تمام افراد بالغ شیرازی این کارت را دارند و می‌توانند از خدمات شهری استفاده کنند. البته هنوز دستگاه‌های کارتخوان هم در مرحله پروتوتایپ هستند و قالب صنعتی آن ساخته نشده است.»
با این حال عملیاتی شدن این طرح در این شهر نیز دردسرهای خاص خود را به همراه داشت. پیشتر بانک انصار در این شهر وظیفه صدور کارت شهروندی و نصب دستگاه کارتخوان را بر عهده داشت و پس از شش سال ارائه خدمت در حوزه پرداخت خرد الکترونیکی از این پروژه کنار گذاشته شد. محمدحسین مدرسی مدیرعامل شرکت سامانه الکترونیک انصار در این خصوص به راه‌پرداخت گفت: «اجرای این طرح را به صورت آزمایشی روی چند تاکسی پیاده کردیم اما مشکلی که وجود داشت این بود که کسی هزینه نصب این دستگاه روی تاکسی را تقبل نمی‌کرد و آن را بر عهده بانک‌ها انداختند. با این وجود، ما با سازمان شهرداری‌ها هم در خصوص تجهیز تاکسی‌های کل کشور صحبت کردیم و برآورد کردیم که چیزی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری لازم است تا کل تاکسی‌های کشور را به این سامانه تجهیز کنیم. واضح بود بانک انصار به تنهایی نمی‌تواند از پس این کار بربیاید اما ما کار خود را در شیراز ادامه دادیم تا اینکه تقریباً از یک سال و نیم پیش شهرداری شیراز اعلام کرد می‌خواهد با بانک شهر کار کند.» او افزود:«حتی حدود ۵۰ عدد از این دستگاه‌های خودپرداز غیرنقدی را برای شهر شیراز خریداری کردیم و به آنجا بردیم اما با گذشت بیش از یک سال اجازه نصب به ما ندادند.»
در آن زمان شهرداری شیراز اعلام کرد:«کارت شهروندی انصار فقط تا نیمه شهریورماه امسال اعتبار دارد و پس از آن قابل استفاده نیست و ما می‌خواهیم همکاری خود را با بانک شهر آغاز کنیم زیرا کارت جدید دارای مزیت‌های بیشتری نسبت به کارت قبلی است.» در حالی که مدرسی گفت:«کارت‌های جدیدی که می‌خواهند جایگزین کارت‌های ما کنند بر مبنای همان تکنولوژی قدیم کارت‌های ماست. حتی به همکاران‌مان در بانک شهر پیشنهاد دادیم حداقل این هزینه را در شهری که این فناوری را ندارد، صرف کنید نه در جایی که همان فناوری مشابه وجود دارد. این حوزه‌ای است که بانک‌ها زیاد در آن ورود نکردند. این بازار بزرگ است و نیازی به داخل شدن به کسب و کار دیگری نیست.»
اما صمدی معتقد است:«در گذشته وضع موجود کشور این‌گونه بود که هر کدام از شهرها یک بانک را برای ارائه خدمات برگزیدند و بانک مرکزی نیز امکان پرداخت خرد را در اختیار شهرداری‌ها نمی‌گذاشت و هر شهری برای سیستم اتوبوسرانی و مترو کارت‌های جداگانه صادر می‌کرد. حتی برای شهرداری ابزار مناسبی فراهم نبود تا کاهش قیمت تمام‌شده خدمات خود و تخلفات در حوزه بلیت کارت کاغذی را مدیریت کند اما با ایجاد بانک شهر و با توجه به اینکه شهرداری‌ها سهامدار بودند، دستوری به بانک شهر ابلاغ کردند تا راه‌حلی بیابد و تمام شهرداری‌ها از یک زبان مشترک استفاده کنند. در سال ۹۱ به این نتیجه رسیدیم که پروتکلی بر مبنای کارت هوشمند به نام city pay تولید کنیم و به صورت عام در اختیار همه بانک‌ها و پذیرنده‌ها قرار دهیم، از این رو انحصاری ایجاد نکردیم. بانک شهر در واقع فناوری‌ای ایجاد کرده است که نیازی نیست بانک‌ها در شهرداری‌ها سرمایه‌گذاری کنند تا کارت‌شان پذیرفته شود در حقیقت بانک شهر جور همه بانک‌ها را می‌کشد. در همان سال 91 نیز که پروژه کارت شهروندی را آغاز کردیم، با کلانشهرها مذاکراتی داشتیم تا بسترهایی ایجاد کنیم که با فضای کارت شهروندی منطبق باشد. در این فرآیند شهرداری شیراز پیش‌قدم شد و قراردادی با بانک شهر منعقد کرد. در گام نخست سیستم اتوبوسرانی و سپس پارکینگ، پارکومتر و تاکسی‌ها مجهز به دستگاه کارتخوان شدند. البته این پروژه را در سیستم اتوبوسرانی همدان و تبریز نیز پیاده‌سازی کردیم و در حال مذاکره هستیم تا تاکسی‌هایشان را نیز مجهز کنیم.»
او عملکرد دستگاه کارتخوان‌ها را به پوز فروشگاهی تشبیه کرد و افزود:«این دستگاه به PSP معتبر احراز صلاحیت شده و POS معتبر شاپرکی است و تمام POSهای شاپرک و شتاب را پذیراست. نوار مغناطیسی و پین هم بر اساس شتاب و شاپرک و بانک مرکزی عمل می‌کند. برای پرداخت آفلاین نیز از City pay استفاده می‌کنیم زیرا یک راه‌حل بلیت الکترونیکی بی‌نام است و به صورت پیش‌فروش خدمات استفاده می‌شود. به همین علت پرداخت‌ها هم قانونی هستند.»
.
پیشینه و نوع عملکرد دستگاه کارتخوان
سیستم کارت‌های حمل و نقل شهری در کشورهای بزرگ و پیشرفته دنیا بیش از دو دهه است که راه‌اندازی شده و خدمات بسیاری از طریق این کارت‌ها ارائه می‌شود. به عنوان مثال، هنگ‌گنگ یکی از شهرهای پیشگام در این زمینه است.
در ایران نیز در سیستم حمل و نقل عمومی شهری یک کارت واحد بدون تماس (contactless) به نام بلیت الکترونیکی در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد که از این بلیت می‌توان هم در اتوبوسرانی و هم در مترو استفاده کرد. این بلیت در مدخل‌های ورودی ایستگاههای مترو و اتوبوسها توسط دستگاه‌های خواننده مخصوص (validator) کرایه مورد نظر را در کمتر از یک ثانیه از کارت کسر می‌کند.
به تازگی نیز کارتی به نام کارت شهروندی نخستین بار توسط شهرداری شهر شیراز مورد استفاده قرار گرفت و با توجه به اینکه شهرداری شیراز سهامدار بانک شهر بود، بانک شهر با اجازه شهرداری محصولات خود را به نام کارت شهروندی صادر کرد. از این کارت فقط به عنوان بلیت استفاده نمی‌شود و به گفته شهرداری شیراز سامانه جمع‌آوری خودکار کرایه (AFC)، مدیریت ناوگان حمل و نقل درون‌شهری (AVL)، صندوق صدقات الکترونیکی، پرداخت هزینه پارکومتر، پرداخت هزینه بازدید از اماکن تاریخی، فرهنگی و موزه‌ها، پرداخت هزینه اماکن ورزشی، پرداخت هزینه پارکینگ‌های عمومی، پرداخت بلیت سینماها و سالن‌های تئاتر، پرداخت بلیت شهر بازی و پرداخت هزینه خرید نان از نانوایی‌ها را نیز می‌توان توسط کارت شهروندی انجام داد.
علاوه بر موارد فوق گاه تلاش‌هایی نیز در جهت استفاده از این بلیت در تاکسی‌ها صورت گرفت، زیرا به اعتقاد قائمیان اعداد پول ایران همیشه به گونه‌ای است که پول خرد آن مردم را به زحمت می‌اندازد و همیشه یا راننده می‌بخشد یا مسافر. اما این پروژه‌ها به نتیجه‌ای نرسیدند. به گفته صمدی در بانک شهر روی پنج پروژه پایلوت بالغ بر 500 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شد؛ چندین پروژه در شرکت‌های خصوصی تاکسیرانی تهران، شرکت‌های وابسته به فرودگاه و شرکت‌های تاکسیرانی در شهرهای کوچک طرح‌هایی اجرا شد اما همه منجر به شکست شدند. تا اینکه متولی این طرح یعنی بانک شهر مطالعاتی را در مورد این طرح به مدت یک سال و نیم آغاز کرد. پروژه در سه بعد فنی، اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی به شکل مدلی ارائه شد که چگونگی مشارکت مردم و بانک و شهرداری نیز در این طرح مد نظر قرار گرفت. به گفته صمدی در پروژه‌های پیشین که به شکست منجر می‌شد این سه حوزه با هم در نظر گرفته نمی‌شد و هر کدام به صورت تک‌بعدی مورد توجه قرار می‌گرفت.
او حتی در بحث نصب این دستگاه توجه به ابعاد فنی و اجتماعی را مهم‌ترین بخش دانست و گفت:«در این پروژه فضایی که برای نصب این دستگاه در نظر گرفته شده از منظر فنی بدین گونه است که جزیی از تاکسی تلقی شود نه یک دستگاه اضافه. در مطالعات اجتماعی نیز به این نتیجه رسیدیم زمانی که دستگاه کارتخوان جزیی از ماشین باشد رانندگان رفتار متفاوت‌تری دارند تا این دستگاه به صورت جداگانه نصب شود.» اما چون در گذشته‌ها نصب آن با هزینه هنگفتی روبه‌رو می‌شد از سوی تاکسیران‌ها مورد استقبال واقع نمی‌شد برای همین به گفته صمدی بخشی از هزینه‌ها را شهرداری به عنوان وام بالاعوض، بخش دیگر را بانک شهر تحت عنوان تسهیلات کم‌بهره و بخش دیگر را راننده تقبل می‌کند.
پس از بررسی مطالعاتی در نصب دستگاه‌ها، نوع پرداخت‌ها هم در مطالعات اقتصادی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفت و بر اساس مدل اقتصادی طراحی‌شده، هر دو نوع پرداخت آنلاین و آفلاین مد نظر قرار گرفت تا مسافران به هر طریقی که می‌توانند کرایه خود را پرداخت کنند.
به نظر می رسد این یک دستگاه کارتخوان ساده نیست و قرار است امکانات دیگری نیز به آن افزوده شود، به همین خاطر به گفته صمدی اسم این طرح تاکسی‌متر نیست بلکه نامش پروژه هوشمندسازی ناوگان تاکسیرانی است؛ از جمله این امکانات که به هوشمندسازی تاکسی کمک می‌کند، می‌توان به نصب دستگاهی برای کنترل کامپیوتر خودرو، میزان مصرف سوخت، بررسی خطای موتور، پخش و ضبط Multimedia، دوربین دنده‌عقب، سنسور روی بدنه خودرو، امکان Taxi call و غیره اشاره کرد.
از دیگر مطالعاتی که کارشناسان بانک شهر صورت دادند، مطالعه بر نوع شهری بود که قرار است این پروژه در آن اجرا شود. صمدی در این خصوص گفت:«در هر شهر بر اساس سبک زندگی و مردمی که در آن زندگی می‌کنند این طرح را اجرایی خواهیم کرد. به عنوان مثال در شیراز علاوه بر رفع مشکلات مردم بومی، به دلیل اینکه شیراز یک شهر توریست‌پذیر است خواسته‌ها و نیازهای یک توریست را برطرف می‌کنیم و سعی داریم از نگاه آنها نیز به قضیه بنگریم.»
هر چند این پروژه هنوز به صورت کامل اجرایی نشده اما مشخص است اجرایی شدن آن کار چندان ساده‌ای نیست.
منبع: پیوست