پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بررسی رفتار اعتباری کاربران هم‌زمان با رشد روزافزون سرویس بی‌ان‌پی‌ال / شمولیت مالی یا افزایش تعداد کاربران بدهکار؟
اگر این امکان برای شما فراهم باشد که هزینه خریدهای خود را به‌راحتی و بدون نیاز به ارائه ضمانت‌نامه‌های پیچیده بانکی به بعد موکول کنید، چقدر احتمال دارد که از این امکان برای خریدهای غیرضروری استفاده کنید؟ چقدر احتمال دارد که تحت تأثیر تورم کالاهای ضروری در کشور بدون توجه به میزان توانایی‌تان در بازپرداخت از این امکان برای خرید کالاهای ضروری استفاده کنید؟ اگر از مخاطبان سرویس بی‌ان‌پی‌ال هستید تأثیر این سرویس را زندگی خود چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا با استفاده از آن قدرت بیشتری برای خرید دارید یا صرفاً هر روز بدهکارتر از قبل می‌شوید؟
آمار جهانی سرویس بی‌ان‌پی‌ال در جهان نشان می‌دهد برخلاف آنچه طرفداران ارائه این سرویس در جهان ادعا می‌کنند، افزایش قدرت خرید، سهولت استفاده و شمولیت مالی تنها یک روی سکه این فناوری مالی هستند و روی دیگر آن که نشان‌دهنده ایجاد بدهی‌های بیشتر و افزایش مصرف‌گرایی است باعث ایجاد نگرانی‌هایی در میان کارشناسان شده است.
بی‌ان‌پی‌ال (BNPL) یا سرویس «الان بخر، بعداً پرداخت کن» یکی از ترندهای روز دنیای فناوری‌های مالی است. پیش‌تر در گزارشی در «راه پرداخت» به پیشینه این سرویس و آمار و اطلاعات مربوط به آن تا سال ۲۰۲۰ پرداختیم. اما برخلاف زمانی که بیشترین گزارش‌های آماری این سرویس در رسانه‌ها و سایت‌های آماری مطرح مربوط به حجم بازار و پیش‌بینی رشد تعداد کاربران و… بود، در حال حاضر در بیشتر گزارش‌های تحقیقی از میزان هیجان ناشی از ورود یک فناوری نوظهور به بازار کاسته شده و رفتار کاربران با هدف بررسی تأثیرات منفی این سرویس مورد بررسی بیشتری قرار می‌گیرد.
به نظر می‌رسد نگرانی‌هایی که از باب تأثیر بی‌ان‌پی‌ال در میزان افزایش مصرف جهانی و ایجاد بدهی در کاربران وجود دارد نسبت به گذشته پررنگ‌تر شده‌اند. آماری که از رفتار کاربران بی‌ان‌پی‌ال منتشر شده نشان می‌دهد با وجود محبوبیت این سرویس در سطح جهان، این وام‌های کوتاه‌مدت در صورت استفاده نادرست می‌تواند منشاء ایجاد مشکلات زیادی باشد. بر اساس گزارش اخیر CFPB، کاربران در مقایسه با کسانی که از این سرویس استفاده نمی‌کنند به احتمال زیاد بدهکار یا دارای مانده حساب یا معوقاتی در حساب‌های کارت اعتباری خود هستند.
نفوذ بیشتر بی‌ان‌پی‌ال در میان اقشار کم‌درآمد
براساس آخرین آمار سرویس بی‌ان‌پی‌ال در حال حاضر متوسط مبلغ تأمین مالی در بین کاربران این سرویس در طول یک سال حدود ۱۰۰۰ دلار است. یکی از نگرانی‌هایی که در خصوص سرویس بی‌ان‌پی‌ال وجود دارد این است که به دلیل سهولت دسترسی به منابع نسبت به وام‌های بانکی این سرویس از یک طرف افراد را در وضعیت یک چرخه نامتناهی از خرید کالا و بدهی قرار می‌دهد و از طرفی براساس آمار این سرویس برای خرید کالاهایی که به صورت عادی با حقوق ماهیانه از خرید آنها صرف‌نظر می‌شود یا حتی خریدهای بعضاً ضروری مورد استفاده افرادی قرار می‌گیرد که درآمد پایین‌تر و در نتیجه توان کمتری برای بازپرداخت بدهی‌های خود دارند.
آمار نشان می‌دهد تنها ۹ درصد از افرادی که درآمد سالانه آنها بیش از ۲۰۰ هزار دلار است تنها یک بار از BNPL استفاده کردند که این آمار پایینی از استفاده از بی‌ان‌پی‌ال در میان کاربرانی با سطح درآمد متوسط به بالا است.
بر اساس آمار دیگری از فدرال‌رزرو مصرف‌کنندگانی با درآمد خانوار کمتر از ۷۵هزار دلار، چهاربرابر از کسانی که بیشتر از افرادی که درآمد خانوارشان بیشتر از این آستانه است، از خدمات بی‌ان‌پی‌ال استفاده می‌کنند.
در ادامه آمار مربوط به درآمد کاربران بی‌ان‌پی‌ال می‌توان به آمار مالکان خانه و مستاجران اشاره کرد. آمار نشان می‌دهد استفاده از بی‌ان‌پی‌ال در بین مستأجران بیشتر از مالکان خانه است، به طوری که ۲۲ درصد از کاربران بی‌ان‌پی‌ال به‌عنوان مستأجر و تنها ۱۵ درصد به‌عنوان مالک خانه شناسایی می‌شوند.
براساس آخرین آمار جهانی از وب‌سایت Harvard Business Review، در سال ۲۰۲۲، زنان، ۱۷ درصد کمتر از مردان درآمد داشته‌اند؛ بنابراین باز هم وزنه استفاده قشر کم‌درآمد از سرویس بی‌ان‌پی‌ال سنگین‌تر است. بر اساس گزارش CFPB، حدود ۲۰ درصد از کاربران بی‌ان‌پی‌ال را زنان تشکیل می‌دهند، در حالی که این رقم در مردان ۱۴ درصد است.
کاربران بی‌ان‌پی‌ال از افراد دیگر بدهکارترند
علاوه بر این آمار نظرسنجی‌های وب‌سایت CFPB نشان می‌دهد افرادی که از سرویس بی‌ان‌پی‌ال استفاده می‌کنند نسبت به دیگران بدهکارترند. بر اساس این آمار، ۱۸ درصد از کاربران بی‌ان‌پی‌ال حداقل یک مورد تخلف گزارش‌شده در حساب دیگری داشته‌اند، در حالی که این رقم برای افرادی که در نظرسنجی شرکت کرده و کاربر سرویس‌های بی‌ان‌پی‌ال نبوده‌اند کمتر و حدود هفت درصد است. همچنین آمار نشان می‌دهد نرخ نکول کارت‌های اعتباری و کارت‌های خرده‌فروشی در میان کاربران بی‌ان‌پی‌ال در مقایسه با افرادی که از این سرویس استفاده نمی‌کنند به شکل قابل توجهی بالاتر است.
به علاوه براساس تحقیقی که در ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۳ حدود صورت گرفته ۴۱ درصد کاربران بی‌ان‌پی‌ال در بریتانیا در پرداخت بدهی خود تأخیر داشته‌اند؛ در حالی که این رقم در مدت مشابه سال گذشته حدود ۱۱ درصد بوده است و این نشان می‌دهد کاربران بریتانیایی بی‌ان‌پی‌ال‌ها خود را در معرض بدهی‌هایی قرار داده‌اند که توان بازپرداخت آن را ندارند.
بیش از نیمی از کاربران بی‌ان‌پی‌ال بعد از خرید پشیمان می‌شوند
بنابراین این آمار از رفتار کاربران بی‌ان‌پی‌ال در سطح جهان می‌توان متوجه شد که سرچشمه نگرانی‌هایی که از بابت تعداد کاربران بدهکار با عدم توانایی در پرداخت بدهی وجود دارد از کجاست. اما این تنها مشکلی نیست که کارشناسان در خصوص سرویس بی‌ان‌پی‌ال درباره آن هشدار می‌دهند مورد بعدی تأثیری است که این سرویس در افزایش مصرف کالا در سطح جهان خواهد داشت. برای بررسی این تأثیر، رفتار کاربران در استفاده از بی‌ان‌پی‌ال در خرید هدیه و خریدهای تعطیلات سال نو مورد بررسی قرار گرفته و نشان‌دهنده این است که تمایل به استفاده از این سرویس در خرید این کالاها بیشتر است.
آمار وب‌سایت سی‌آر ریسرچ اثبات دیگری بر این مدعاست. براساس آمار این وب‌سایت از یک نظرسنجی، ۵۷ درصد از مصرف‌کنندگانی که توسط سی‌آر ریسرچ مورد بررسی قرار گرفته‌اند، اعتراف کرده‌اند که از برخی خریدهای خود به دلیل گرانی‌‌شان پشیمان هستند. از طرفی طبق یک نظرسنجی دیگر همین وب‌سایت ۶۶ درصد از مردم معتقدند استفاده از خدمات بی‌ان‌پی‌ال «از نظر مالی خطرناک» است. براساس آماری دیگر 48 درصد از پاسخ‌دهندگان به یک نظرسنجی اقرار کرده‌اند که برای خریدهایی که در حالت عادی بودجه خرید آن را ندارند از بی‌ان‌پی‌ال استفاده می‌کنند.
همچنین بررسی کالاها و خدماتی که افراد می‌توانند در بستر بی‌ان‌پی‌ال خریداری کنند نشان می‌دهد برخی پرطرفدارتر از مابقی‌اند که این شاخص نیز در ایران و کشورهای اروپایی و آمریکایی متفاوت است. تقریباً دوسوم (۶۳.۵ درصد) از پاسخ‌دهندگان به یک نظرسنجی در وب‌سایت پیمنتس که از خدمات BNPL استفاده می‌کنند، لباس خریداری کرده‌اند. سرگرمی با ۳۰.۳ درصد آرا دومین دسته‌بندی محبوبی بوده که کاربران BNPL به سراغش رفته‌اند. پس از آن نیز مطالب خواندنی با ۲۹.۴ درصد سومین مورد گزارش شده است.
رشد بی‌ان‌پی‌ال در ایران
آمار استفاده از سرویس بی‌ان‌پی‌ال نیز در کشور نشان‌دهنده رشد روزافزون تعداد کاربران این فناوری نوظهور مالی است. طبق گزارش سالانه اسنپ‌پی، این سرویس در سال ۱۴۰۱ حدود ۷.۵ میلیون کاربر داشته و میزان مبلغ خرید با استفاده از سرویس اعتباری و تعداد کاربران این سرویس از سال ۱۴۰۰ تا سال ۱۴۰۱ به ترتیب حدود ۵۰۶ و ۱۵۲ درصد رشد داشته‌اند.
همچنین متوسط رشد ماهانه مجموع مبلغ استفاده‌شده در سرویس اعتباری اسنپ در هشت‌ماهه انتهایی سال ۱۴۰۱ حدود ۶۲ درصد بوده و متوسط رشد ماهانه تعداد سفارش‌ها از اسنپ‌پی نیز ۶۵درصد ثبت شده است.
گزارش سال ۱۴۰۱ دیجی‌پی نیز نشان می‌دهد لوازم جانبی موبایل، مواد غذایی سوپرمارکتی، لوازم‌التحریر و مواد شوینده و بهداشتی به ترتیب در صدر کالاهای مورد علاقه کاربران سرویس بی‌ان‌پی‌ال هستند. آمار دقیقی از دسته‌بندی درآمدی کاربران سرویس‌های ایرانی بی‌ان‌پی‌ال در دست نیست، اما آمار خرید مواد غذایی سوپرمارکتی که جزو کالاهای ضروری دسته‌بندی می‌شوند می‌تواند تا حدودی نشان‌دهنده تأثیر تورم در رفتار اعتباری کاربران باشد. بدین معنی که کاربران ترجیح داده‌اند بدهی را جایگزین مصرف در لحظه پول برای کالاهای ضروری زندگی کنند.
با توجه به رفتار اعتباری کاربران و تأثیری که سرویس بی‌ان‌پی‌ال در ایجاد بدهی و هزینه‌های بیشتر داشته است، به نظر می‌رسد این سرویس نیازمند تحقیق و بررسی بیشتر در روش‌های ارائه، شیوه‌های اعتبارسنجی و حتی روش‌های بازاریابی است. در حال حاضر با فناوری نوظهوری مواجه هستیم که با توجه به ذات نوآورانه‌اش انتظار می‌رود که با مرور زمان شاهد نسخه‌های کامل‌تر و بی‌نقص‌تری از آن باشیم؛ اما در این میان نباید از حقوق مصرف‌کنندگان در استفاده از این فناوری غافل بود و این مهم نیازمند بررسی‌های بیشتر کارشناسان فناوری‌های مالی است. به دلیل اهمیت این موضوع در سلسله‌گزارش‌هایی که در ادامه در راه پرداخت منتشر خواهد شد به جزئیات رفتار کاربران ایرانی در استفاده از این سرویس می‌پردازیم.
