پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشتماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطبترین رسانه ایران در زمینه فناوریهای مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فینتک است.
معاون توسعه محصول داتین از تجربه استقرار کربنکینگ بانک سپه میگوید / مهاجرتی برای توسعه و بقا
همکاری دوجانبه شرکت داتین و بانک سپه موقعیتی را رقم زد تا بر اساس آن فصل جدیدی در سیستم بانکداری کشور باز شود. این پروژه بزرگ با وجود تمام چالشها، در نهایت به روش بیگبنگ و با موفقیت به سرانجام رسید
یک سال از مهاجرت بانک سپه به سیستم کربنکینگ جدید میگذرد؛ مهاجرتی با برنامهریزی «داتین» که با خواست مدیران بانک سپه برای حرکت در مسیر بانکداری نوین همراه بود. این همکاری مشترک در سال گذشته، بانک سپه را بار دیگر در حافظه تاریخی بانکداری کشور متمایز کرد. نتیجه آن هم انتقال دادههای بانکی بود که یک قرن تاریخ بانکداری کشور را از سر گذرانده است. حقیقت این است که کربنکینگ، نیازی غیر قابل انکار برای مدیریت دادههای بانکی در جهان امروز است.
از همین رو بانکداری کشور هم گامبهگام و همراه با راهبران و برنامهنویسان این سیستم بانکی در مسیر اجرای موفقیتآمیز آن پیش میرود. از آنجایی که مهاجرت دادههای بانک سپه به کربنکینگ جدید، توسط داتین انجام شد، در یکسالگی این پروژه، شنیدن چگونگی پیشبرد برنامههای آن خالی از لطف نیست. از همین رو به سراغ حمیدرضا آموزگار، معاون توسعه محصول و عضو هیئتمدیره داتین رفتیم و با او درباره آنچه گذشت تا بانک سپه بهعنوان قدیمیترین بانک کشور، به سامانههای بانکی داتین مهاجرت کند، به گفتوگو بنشینیم.
او از چالشها و مسائلی که در بزرگترین داستان مهاجرت دادههای بانکی در ایران توسط تیم داتین تجربه شد، میگوید؛ اینکه این مهاجرت از سال 1398 آغاز شد و همزمان با همه چالشهای از پیش تعییننشده این سال پرحادثه، در نهایت با موفقیت به پایان رسید. تیم داتین در این تجربه اتفاقی را رقم زد که نهتنها در سیستم بانکداری ایران، بلکه در سیستم بانکداری جهانی نادر است. این پرگویی و غلو نیست اگر بگوییم مهاجرت داده با این حجم و قدمت، حتی در کشورهای توسعهیافته هم خیلی پرتکرار نیست.
تولدی دوباره بعد از یک قرن
قدمت نزدیک به یک قرن بانک سپه، دلیل نمیشود که تصور کنید پشت باجههای بانک و در اتاق بایگانی دادهها و اطلاعات، همچنان کارمندان، مهرههای چوبی چرتکهها را بالا و پایین میکنند. این تصویر در واقع، یک فانتزی غیرواقعی است؛ اینکه فکر کنید میلیونها کاغذ و تمامی اطلاعات، در پوشههای کاغذی بایگانی، انبار شده بودند. پیش از استقرار کربنکینگ در این بانک نیز، بانک سپه سیستم بانکداری خاص خود را داشت؛ سیستمی که تقریباً به شکل جزیرهای این بانک را مدیریت میکرد. از آنجایی که سیستم قبلی سپه به شکل کربنکینگ نبود، بنابراین قابلیت جهش و توسعه بیشتر را برای این بانک ایجاد نمیکرد.
آموزگار با اشاره به اینکه همه بانکهای کشورهای توسعهیافته هم تا امروز به شکل یکپارچه مجهز به سیستم کربنکینگ نشدهاند، میگوید: «در حقیقت این سیستم فقط در ایران نیست که آرامآرام در جریان بانکداری مورد اقبال قرار گرفته است. برخی کشورهای توسعهیافته صرفاً به کسبوکار بانکی توجه دارند و بر اساس سیستمهای نسلهای قبل بانکداری حرکت میکنند. حتی برنامهنویسان شیوههای قبلی، از پردرآمدترین برنامهنویسان حوزه فناوری اطلاعات محسوب میشوند.»
تغییر و تحول در مسیر توسعه
حمیدرضا آموزگار با توضیح چرایی مهاجرت بانک سپه به کربنکینگ داتین میگوید: «ورود به جریان تحول دیجیتال با توجه به سنگینی سیستمهای قبلی بانک سپه ممکن نبود. از همین رو بانک سپه تصمیم به تغییر سیستمهای قبلی خود گرفت. با توجه به اینکه حلوفصل جریان کسبوکار بانکی، مهمترین هدف یک بانک است، بانک سپه نیز بر همین موضوع تمرکز کرده بود و فرصتی برای بهروزشدن اطلاعات نداشت. حقیقت این است که در پی اداره و مدیریت یک کسبوکار موفق بانکی، جریان به شکلی پیش میرود که جهش در سیستم اطلاعاتی با توجه به تحول دیجیتال، جریان روز و نوع سرویسدهی، اهمیتی قابل توجه پیدا میکند.»
مهاجرت دادههای بانکی خود بهتنهایی موضوعی مهم و البته پرخطر است. اینکه داتین در این تجربه چه چالشهایی را تجربه کرده، پرسشی است که آموزگار در پاسخ به آن میگوید: «چالش اصلی داتین، جزیرهایبودن بانک سپه در بعد فنی و همچنین یکپارچهکردن دیتای آن بود. البته موضوع بسیار پیچیدهای که در پروژه بانک سپه نباید از قلم انداخت، تغییر فرهنگ سازمانی حاکم بر این سیستم بود. این موضوع پیچیدهترین و اصلیترین اتفاقی بود که در پروژه بانک سپه باید مورد توجه قرار میگرفت. خوشبختانه هیئتمدیره بانک سپه این تغییر جریان و رفتار سازمانی را خیلی خوب مدیریت کردند و در نهایت آن را بهخوبی انجام دادند.»
بیگبنگ برای اعتماد به سیستم بانکی
جابهجایی یا مهاجرت دادهها به شیوههای گوناگونی انجام میشود که یکی از این شیوهها بیگبنگ است؛ شیوهای که توسط داتین بهمنظور اجراییکردن عملیات مهاجرت دادههای بانک سپه عملیاتی شد. خطرپذیری این روش و تجربه قبلی آن، از همان ابتدا نگرانی درباره چگونگی پیشبرد این برنامه را بیشتر کرد. البته این نگرانی در تیم داتین فرصت تجربههای تکرارنشدنی را فراهم کرد. هرقدر هم که چنین تجربهای جذاب باشد، نمیتوان از چالشهای آن صرفنظر کرد. تصور اینکه یک مهاجرت داده خاص با سیستمی متفاوت، چه چالشهایی را رقم میزند، شاید اولین پرسشی باشد که یک برنامهنویس در مطالعه مهاجرت بانک سپه به کربنکینگ با آن مواجه میشود.
آموزگار برای درک بهتر این چالش میگوید: «تصمیم ما این بود که همه اطلاعات در یک لحظه و بر اساس مدل بیگبنگ جابهجا شوند. این روش یکی از پرخطرترین روشهای جابهجایی اطلاعات است. از همین رو زمانی که این مدل پیشنهاد شد، افرادی که در این پروژه حضور داشتند، استرس و فشار کاری بالایی را تجربه کردند. بخشی از این نگرانی هم از آنجا نشئت میگیرد که استفاده از مدل بیگبنگ بارها در کشور ما با شکست مواجه شده است. تجربههای بسیاری وجود دارد که بعد از اجرای مدل بیگبنگ، دادهها و اطلاعات بانک دچار مشکل شده و اطلاعات بعد از مدت کوتاهی دیگر در دسترس قرار نگرفته است.»
او در ادامه توضیحات خود درباره مهاجرت دادههای بانک سپه به شیوه بیگبنگ میگوید: «پیشنهاد جابهجایی دیتای بانک سپه به روش بیگبنگ با توجه به همه مشکلات این مدل غیرمنتظره بود. با وجود دشواریهای بیگبنگ، در نهایت این روش دو استفاده ویژه و قابل توجه داشت؛ اول اینکه بر اساس تجربههای قبلی اگر جابهجایی اطلاعات بهصورت تدریجی انجام میشد، خطر پذیرفتهنشدن روش جدید در فرهنگ سازمانی بانک سپه وجود داشت. از سویی دیگر اگر قرار به انتخاب روشی غیر از بیگبنگ بود، شعب بانک سپه باید بر اساس دو سیستم پیش میرفتند و روند کاریشان بسیار پرتکرار میشد.»
پذیرش چنین چالش بزرگی نیازمند تجربه عملیاتی ویژهای است. از همین رو این پرسش در ذهن شکل میگیرد که آیا داتین پیش از این هم، دادهها را بر اساس بیگبنگ انتقال داده بود؟ آموزگار در پاسخ به این پرسش اینطور عنوان میکند: «داتین تجربه جابهجایی اطلاعات به شکل تدریجی در بانکهای خصوصی را داشت. این در حالی است که مدل و حجم عملکرد بانک سپه با قدمت چندینساله با یک بانک خصوصی قابل مقایسه نیست. چالشهایی وجود داشت و برای مدیریت این جریان، سه مانور مهاجرت را اجرا کردیم. بررسی جابهجایی ایمن و درست، مهاجرت کامل و بیکموکاست نیز از موضوعاتی بود که در مانورهای مهاجرت مورد توجه قرار گرفتند.»
تعامل و انعطاف در روند مهاجرت کربنکینگ
او در ادامه توضیحات خود با تأکید بر مشکلات روش بیگبنگ میگوید: «انتخاب روش بیگبنگ برای مهاجرت دادهها و اطلاعات در حقیقت یک زحمت دوطرفه را برای بانک سپه و داتین ایجاد کرد. در این روند، تیم فناوری اطلاعات بانک سپه نیز در جریان جمعآوری اطلاعات، باید توجه ویژهای به خرج میداد و زحمات تیم فناوری اطلاعات بانک سپه به انجام پروژه با روش بیگبنگ کمک کرد. این نکته بسیار مهم است که امکان مهاجرت دادهها به شکل درست، بدون اینکه دادهها کامل و در یک بازه زمانی مشخص دریافت شوند، ممکن نبود.»
معاون توسعه محصول داتین در ادامه توضیحات خود درباره اجراییکردن شیوه بیگبنگ در این پروژه، بر اهمیت هماهنگی و زمان اجرای نهایی عملیات تأکید دارد و میگوید: «مهاجرت بادقت دادهها در یک بازه زمانی 24ساعته بسیار مهم بود. هر وقفه یا خللی در پروژه، این جابهجایی 24ساعته را به 48 یا 72 ساعت تبدیل میکرد، چراکه جریانهای پیشبینینشده در حین انجام چنین پروژههایی همیشه وجود دارد. یک سال یا یک سالونیم برنامهریزی انجام میشود، اما این امکان هم وجود دارد که خللی ایجاد شود و پروژه را دچار مشکل کند.»
اتفاقی غیر قابل پیشبینی و تلاش برای ادامه مسیر
اتفاق، غیر قابل پیشبینی است و از طرفی اجتنابناپذیر. آیا پروژه بانک سپه هم درگیر یکی از این اتفاقات غیر قابل پیشبینی شد یا روند مهاجرت، بدون هیچ مشکلی پیش رفت؟ آموزگار با اشاره به اینکه در روند مهاجرت یکی از همین اتفاقات غیر قابل پیشبینی تجربه شد، میگوید: «این اتفاق هرچند موضوعی بسیار ساده بود، اما به هر حال جریانی خارج از برنامه و برهمزننده نظم و برنامهریزی بود. وقتی زمان مهاجرت دیتاها فرارسید، اتفاقی که هیچکدام از ما علت و دلیل آن را نمیدانستیم، باعث سکوتی یکساعته در جریان پروژه شد. برنامههایی که باید اطلاعات و دادهها را میخواندند و منتقل میکردند با سرعتی بهشدت باورنکردنی و پایین، اجرا شدند.»
او در ادامه میگوید: «به هر حال علت پیدا و پروژه انجام شد، اما حقیقت این است که چنین پروژههایی در عمل ترسناک هستند؛ صحبت از بود و نبود یک بانک طی انجام مهاجرت است. این امکان وجود داشت که سیستم بالا نیاید و شاهد قطعی سه یا چهارروزه در بانک سپه باشیم. به هر حال بهدلیل اجرای مانورها و تجربههایی که در مهاجرتهای قبلی داشتیم، خوشبختانه این مهاجرت با موفقیت انجام شد.»
موقعیت جنگی و تجربه بیشتر
تجربه چالشهایی که استرس، نگرانی و البته تغییر و تحول را رقم میزنند، گاهی تصمیمات قبلی را با تغییراتی مواجه میکنند. ورود بانک سپه به سیستم کربنکینگ هم شاید رویکرد داتین را نسبت به شرایط قبلی تغییر داده باشد، اما آموزگار بر این باور است که مواجهه با این تجربه، رویکردهای بنیادین داتین را تغییر نداده است. او با توضیح بیشتر درباره این موضوع میگوید: «بانک سپه یک مشتری بزرگ و مهم برای داتین است. طبیعتاً همکاری با چنین مشتری مهم و بزرگی، رویکردهای جدیدی را ایجاد میکند. من همیشه معتقدم که در موقعیتهای جنگی و دشوار، نکات بیشتری را تجربه میکنید و یاد میگیرید.»
آموزگار با تأکید بر یکپارچگی عملکرد داتینیها در این پروژه میگوید: «آنها یک سالونیم روی پروژه بانک سپه متمرکز بودند. مسئله تکتک داتینیها این موضوع بود که این پروژه باید با موفقیت به سرانجام برسد. این تجربه نهتنها در حل مسئله مهاجرت دادههای بانک سپه، بلکه در جریان زندگی داتینیها هم اثرگذاری قابل توجهی داشت.»
او با ابراز خوشحالی از چنین تجربهای میگوید: «این نسل داتین، انجام کار گروهی را با همه جزئیات و نکات ریزودرشت آن یاد گرفت. این پروژه یک ارزش ملی است و از همین رو افرادی که در این پروژه حضور داشتند، در این تجربه ملی سهیم بودند. انجام یک پروژه بزرگ امکان حضور در پروژههای بزرگ و کوچک بعدی را بهتر از قبل، برای افراد فراهم میکند.»
داتین، آینده را بهگونهای دیگر پیش میبرد؟
معاون توسعه محصول داتین تجربه مهاجرت بانک سپه برای داتین را بسیار مهم و ارزشمند ارزیابی میکند و میگوید: «این تجربه بعد از تحقق مهاجرت دادههای بانک سپه بهعنوان یک دستاورد در داتین، نمود پیدا کرده است. از همین رو انجام مهاجرت برای داتین به یک کار عادی تبدیل شده و ما مشتاق همکاری با سایر بانکهای بزرگ هستیم.»
ماراتن حوادث داخلی و خارجی در اجرای پروژه داتین
پیش از این به ماجراهای غیرمنتظرهای که طی پروژه مهاجرت بانک سپه روی سامانههای بانکی داتین در کشور رخ داد، اشاره کردیم. داتین طی این عملیات، چند اتفاق بسیار بزرگ، از جمله همهگیری کرونا و قطعی عمومی اینترنت در کشور را از سر گذراند. این موضوعات به حدی غیر قابل پیشبینی بود که بحث یا شکی را درباره تصمیمات، بر جای نمیگذاشت.
در اوج انجام پروژه بهدلیل همهگیری ویروس کرونا داتینیها ناگزیر به دورکاری شدند. این موضوع در حالی بود که بدنه داتین باید بهطور همزمان با شرایط جدید بهروزرسانی میشد. از طرفی در چنین پروژههایی قواعد امنیتی هم باید مورد توجه قرار بگیرند. برخی امور از راه دور قابل بررسی و پیگیری نبودند و کارشناسان داتین باید حتماً در بانک سپه حاضر میشدند. با توجه به این موضوع گذر از چنین مرحلهای ساده نبود.
آموزگار با اشاره به شرایط سختی که داتین در این روند تجربه کرد، میگوید: «بعد از مهاجرت داده بانک سپه در تیرماه ۱۳۹۹ میزان قابل توجهی از همکاران داتین به کرونا مبتلا شدند. با وجود چنین آسیبهایی بعد از پایان پروژه، حتی این تصمیم که با تمام قوا داتینیها مشغول به کار باشند هم درست و لازم بود. در چنین موقعیتهایی وضعیت جنگی برقرار است و با این وجود با هر چالشی به هر حال کار باید انجام شود. بانک سپه، بانک بزرگی است، از طرفی بدنه و ساختار ستادی بانک سپه و از طرفی دیگر، داتین برای انجام برنامههای تیمی و بهروزرسانی خود به زمان نیاز داشت. از این رو، موضوع به شکل همگن پیش رفت.»
ادغام و چالشی دیگر
علاوه بر این جریان، یکی دیگر از موضوعاتی که داتین در پیشبرد پروژه کربنکینگ بانک سپه با آن روبهرو شد، جریان ادغام پنج بانک با بانک سپه بود. این پروژه به اندازهای بزرگ بود که خود بهتنهایی هم میتوانست بهعنوان یک پروژه اصلی دیگر مورد توجه قرار گیرد. معاون توسعه محصول داتین درباره چگونگی مواجهه داتین با این موضوع میگوید: «برای حلکردن جریان ادغام، به یک سیستم دیگر هم نیاز داشتیم تا بعد از مراجعه مشتریان به بانک و مواجهشدن با آن، مشکلی را شاهد نباشیم. در نتیجه این ادغام بزرگ باعث شد در کنار پروژه بزرگ مهاجرت، یک پروژه بزرگ دیگر هم برای ادغام شکل بگیرد.»
معاون توسعه محصول داتین در ادامه با توضیح چگونگی این ادغام بزرگ میگوید: «تصمیم نهایی بر این بود که سرویسهای پنج بانک ادغامی و سپه به هم متصل شوند. با پیشرفتن این روند، پروژهای خلق شد به نام «سمتا» که خود، کار خاصی بود.»
آموزگار با توصیف شرایطی که داتین سپری کرد، چنین میگوید: «احساس نمیکنم مجموعههای دولتی دیگری امکان چیدمان مدیریتی را که در بانک سپه برای حلشدن این موضوع شکل گرفت، داشته باشند. برخی افرادی که در بانک سپه حضور دارند، افرادی واقعاً ارزشمند برای کشور هستند و در جریان این اتفاق مهم، بهخوبی توانستند برنامهها را مدیریت کنند.»
بومیسازی بانکی
با توجه به آنچه تیم داتین و بانک سپه طی این پروژه تجربه کردند، به نظر میرسد عنصر انعطافپذیری یکی از مهمترین عناصری است که داتین با استفاده از آن توانست روند پروژه را با موفقیت پیش ببرد. به اعتقاد معاون توسعه محصول داتین، در این فرایند، یک جریان بومیسازی مورد توجه بود که داتین و بانک سپه همزمان در حال انجام آن بودند.
آموزگار در بخش دیگری از توضیحات خود میگوید: «ما از قبل در حوزههایی که احساس خطر میکردیم، پیشبینیهایی انجام داده بودیم. همچنین این نکته را باید مورد توجه قرار داد که بانک سپه بیش از 1300 شعبه دارد. حالا همه این شعب قرار است به شکل همزمان و با یک برنامه کار کنند. همه مسائل از قبل دیده و پیشبینی شده بود و فقط نیاز به جایگذاری مناسب بود. برای عملیاتیشدن هم مانورهایی برگزار کردیم. این مانورها از ابتدا دیده شده بودند تا مشکلات را بررسی کنند و بررسیها هم نتیجه مناسبی را به دست داد.»
سؤال دیگری که مطرح میشود، این است که داتین بعد از این پروژه چه محصولاتی ارائه خواهد داد. معاون توسعه محصول داتین در اینباره میگوید: «داتین دو مدل محصول دارد. یکی محصولات جدیدی که در ردیف خروجی داتین قرار دارد. این موضوع دیگر جدید و قدیم ندارد و مسیر خود را طی میکند. از طرفی محصولات سالهای 1385 تا 1386 مسیر خود را دارند و همه این محصولات نیز نقشه راهبردی تا پایان سال 1400 دارند. یکی از این محصولات، سوئیچ داتین بود که از چند ماه آینده به بهرهبرداری میرسد. این محصولات زیرساختی هستند و از درون، باعث توسعه و بهسازی میشوند. در بازه دو سال گذشته هم مسیر خوب و قابل توجهی را سپری کردهایم.»
بزرگترین ادغام بانکی
همانطور که اشاره کردیم، بحث ادغام پنج بانک با بانک سپه یکی از پروژههای مهمی است که بانک سپه را به بزرگترین بانک کشور تبدیل میکند و ادامه مسیر هم بر اساس یک اصل روشن است؛ داتین خود را متعهد به این موضوع میداند که بانکها و مجموعههایی که از خدمات داتین استفاده میکنند، در ارائه خدمات به مشتریان خود سرآمد باشند. آموزگار در توضیح این موضوع میگوید: «باید راهکارهای مناسبی پیدا کنیم تا مشخص شود بانک سپه چطور میتواند موقعیت مناسبی را برای مشتریان خود فراهم کند. اینکه بهعنوان شریک تجاری بانک سپه نقشآفرینی مناسبی داشته باشیم، یک رویکرد مهم و قابل توجه است. در نهایت، همه این بانکها به بانک سپه تبدیل میشوند. بحث مهم در این پروژه این است که مردم باید این ادغام و مهاجرت را بپذیرند و بعد از ادغام به نرمافزارهای مناسب و با کاربری ساده دسترسی داشته باشند.»
آموزگار با تأکید بر این موضوع که معماری کربنکینگ بانک سپه، به قدری مناسب است که با مشکلی برای افزایش تعداد تراکنش مواجه نشدهایم، وضعیتی را که در این پروژه تجربه شد، چنین شرح میدهد: «در حال حاضر همه به تعداد تراکنشها توجه میکنند. در شرایطی که تقریباً یک سال است تفکر بانکداری باز و سرویسدهی بانکها در حال اجراست، در آیندهای نزدیک تعداد فراخوانی سرویسهایی که ارائه میشود، با تعداد تراکنشها برابر یا حتی بیشتر خواهد شد. ما در چارچوب بانک سپه و بانکهایی که قرار است با آن ادغام شوند، سرویس و خدمت ارائه میدهیم. از همین رو تعداد خدماتی که ارائه میشود، اهمیت زیادی دارد.»
مسیری روشن برای آینده بانکداری
بعد از تجربه کربنکینگ بانک سپه، اولینبار است که سیستم بانکداری کشور وارد کربنکینگ بیش از 1000 شعبه شده است. اهمیت موضوع هم از همین روست. بانکداری کشور تا به امروز چنین سیستمی را تجربه نکرده بود و این اتفاق نخستین تجربه به این شکل بوده است. شاید در حال حاضر اگر بانک دیگری با همان ویژگیهای بانک سپه وجود داشته باشد، بهدلیل گذر از تجربیات قبلی این پروژه، بسیار سادهتر روند مهاجرت خود را پیش ببرد. اهمیت کار داتین در مهاجرت دادههای بانک سپه به سیستم کربنکینگ بهدلیل بزرگی بانک سپه است. در حقیقت تا به امروز در ایران، پروژهای در این چارچوب و بزرگتر از این وجود نداشته که با روش بیگبنگ در یک بازه زمانی کوتاه اجرایی شود. استفاده از تجربیات علمی و عینی داتین در مدیریت این ساختار تا جایی قابل تکیه است که میتوان از آن در پروژههای بعدی نیز استفاده کرد.