پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
به نام کارت اعتباری، به کام دیگران / گفتارهایی درباره اینکه چرا استفاده از کارت اعتباری در ایران بر خلاف دنیا رواج پیدا نمی‌کند؟
در فرهنگ آکسفورد، کارت اعتباری چنین تعریف شده است: «کارتی که بانک یا غیر آن در اختیار مشتری قرار می‌دهد و او می‌تواند کالا و خدمات مورد نیاز خود را دریافت کند.» اما در ایران هنوز کارت اعتباری نتوانسته بلوغ خود را ببیند
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۴۱ / بسیاری از ما به‌طور معمول وقتی از فروشگاهی خرید می‌کنیم، کارت‌خوان را برای پرداخت وجه انتخاب می‌کنیم. در صورت پرداخت اینترنتی هم از همان کارت بانکی خود استفاده می‌کنیم. در حالی که سال‌هاست در دنیا افراد از کارتهای اعتباری (Credit card) برای خریدهای معمول خود استفاده می‌کنند.
هیچ بانکی در ایران به مشتریان خود، به‌طور ساده و روان، اعتبار خرد برای مصارف روزمره نمی‌دهد و شاید تنها سرویسی که بانک‌ها در این حوزه دارند، تسهیلاتی به‌عنوان وام‌های خرد است که گرفتن آن نیاز به وثیقه و ضامن دارد، یک‌بارمصرف هستند و معمولاً افراد هر چند سال یک بار می‌توانند با گذر از هفت‌خوان بوروکراسی بانکی، آن را دریافت کنند؛ در نتیجه نمی‌توان مبلغ آن را به‌صورت همیشگی داشت و برای مخارج روزمره زندگی از آن استفاده کرد.
سال‌های سال است که درباره ارائه کارتهای اعتباری در کشور صحبت می‌شود، اما موانع و چالش‌هایی در کشور وجود دارد که باعث می‌شود در ایران کارت اعتباری نداشته باشیم. یکی از عواملی که سد راه توسعه کارتهای اعتباری است، نبود فرایند اعتبارسنجی برای مشتریان حقیقی است. از سوی دیگر با اینکه برخی بانک‌ها به ارائه کارتهای اعتباری پرداخته‌اند، اما فرهنگ استفاده از آن رواج پیدا نکرده است.
با توجه به اینکه سال‌هاست بسیاری از فعالان صنعت پرداخت درصدد توسعه کارتهای اعتباری در ایران هستند، با برخی از آنها درباره عدم شکل‌گیری فرهنگ استفاده از کارت اعتباری و موانع و چالش‌هایی که پیش رو دارد، صحبت کردیم که در ادامه می‌خوانید.
جهانی‌شدن را تجربه نکرده‌ایم
امید ترابی، مدیرعامل آپسان/ قبل از اینکه بخواهیم به عمده‌ترین دلایل عدم شکل‌گیری فرهنگ کارت اعتباری در ایران اشاره کنیم، باید بدانیم که شکل‌گیری این فرهنگ در دنیا از چه چیزهایی نشئت می‌گیرد؟ آیا نقش فرهنگ در استفاده از کارت اعتباری اهمیت بیشتری دارد یا ساختار؟ به‌طور کلی ۷۵ درصد از کارتهای اعتباری صادرشده در دنیا از دو شرکت ویزا و مسترکارت هستند. این مسئله نشان می‌دهد که کارت اعتباری به معنی مصطلح آن در دنیا منبعث از فرهنگ ایجادشده توسط این دو برند و اساساً یکی از پدیده‌های مرتبط با جهانی‌شدن است.
با توجه به نفوذ این دو برند در سطح دنیا، عملاً فرهنگ کارت اعتباری در کشورهایی شکل گرفته که همراه با جهانی‌شدن پیش رفته‌اند. هر جا که ویزا و مسترکارت وارد شده‌اند، کارت اعتباری و فرهنگ آن هم ایجاد شده است؛ اعم از اینکه این کشور فقیر بوده یا غنی، مسلمان بوده یا غیرمسلمان. حتی در چین که یونیون‌پی درصد بالایی از کارتهای اعتباری را در اختیار دارد، دنباله‌رو راه ویزا و مسترکارت بوده و فرهنگ کارت اعتباری با ورود این برندها شکل گرفته است.
اما ویزا و مسترکارت چه چیزهایی را با خود وارد یک کشور جدید می‌کنند که فرهنگ کارت اعتباری در آن کشور ایجاد می‌شود و مردم آن کشور بدون توجه به فرهنگ یا شرایط آن کشور رفتاری مشابه سایر دنیا با کارت اعتباری می‌کنند؟ این نکته بسیار مهم است که کشورهای بسیار فقیرتر از کشور ما که سال‌ها از فضای جهانی دور بوده‌‌اند، با ورود برندهای ویزا و مسترکارت رفتاری مشابه دنیا را از خود نشان داده‌اند (کشورهایی مانند ویتنام، میانمار و غیره).
شاید مهم‌ترین مشخصات پیدایش فرهنگ استفاده از کارتهای اعتباری در کشورهای مختلف که با ورود ویزا و مسترکارت در آن کشور همزمان بوده، در موارد زیر خلاصه شود:
- استانداردسازی و رعایت دقیق استانداردهای امنیتی، پیاده‌سازی، توپولوژی، کارمزدی و غیره؛
- استقلال نهاد صادرکننده کارت اعتباری از بانک‌ها؛
- ایجاد مؤسسات صادرکننده کارت یا کارت پروسسورها؛
- اعتبارسنجی و اهمیت بازپرداخت اعتبار در نظام اعتبارسنجی افراد؛
- عدم برخورد تسهیلاتی و بانکی با کارت اعتباری؛
- تبدیل کارت اعتباری به ابزار معرفی‌کننده اعتبار افراد در جامعه؛
- نظام تشویق و تنبیه مناسب برای مشتریان کارت اعتباری.
حال باید ببینیم با وارد نشدن برندهای معروف کارت اعتباری دنیا به کشورمان، به‌دلیل تحریم‌های موجود در کشور، آیا ما می‌توانیم مشخصات و پارادایم مناسب برای شکل‌گیری کارت اعتباری داخلی را ایجاد کنیم؟ (کاری که تاکنون از انجام آن عاجز بوده‌ایم!)
منبعث از مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگی کارت اعتباری در دنیا ما نیز برای ایجاد پارادایم کارت اعتباری در ایران احتمالاً باید کارهای زیر را انجام دهیم:
- برندسازی و ایجاد مؤسسات اعتبارسنجی و ارائه کارت اعتباری مستقل از بانک‌ها؛
- رگولیشن، استانداردسازی و قوانین مناسب جهت شکل‌گیری فرهنگ کارت اعتباری غیربانکی و غیرتسهیلاتی؛
- نظام مناسب کارمزد، توپولوژی و ارتباطات بین نظام پرداخت، بانک‌ها و مؤسسات کارت اعتباری.
- پذیرفتن این واقعیت که تا در چارچوب پارادایم پذیرفته‌شده کارت اعتباری در دنیا حرکت نکنیم، کارت اعتباری نخواهیم داشت.
شاید بتوانیم بدون ویزا و مسترکارت در ایران کارت اعتباری داشته باشیم، اما بدون پذیرش استانداردها، مشخصات و نظام کارت اعتباری ایجادشده و تست‌شده در دنیا، نمی‌توانیم در ایران کارت اعتباری داشته باشیم.
توسعه کارت اعتباری در گرو تسهیل فرایندهای ارتباط با مشتری
امیر طیبی، مدیرعامل شرکت توسعه سرمایه پیشگامان پویا / اصولاً کاربرد نوآوری‌های فناورانه در ارائه خدمات مالی و استفاده از شرکت‌های فین‌تک، خدمات مالی را کارآمدتر می‌کنند. شرکت‌های صنعت پرداخت نیز مدت‌هاست در زمینه فناوری‌های مالی از ساختار سنتی فاصله گرفته و به سمت ارتقای زنجیره ارزش محصولات مصرفی خود پیش رفته‌اند.
ارتباط مستقیم و تنگاتنگ فین‌تک با کسب‌وکارهای خلاقانه امری بدیهی و غیر قابل انکار است. چابکی بیشتر، ارائه خدمات بهنگام با رویکرد کاهش هزینه‌ها و ارتقای توانایی‌های هوشمندانه در جلوگیری از بروز ریسک‌های احتمالی همه از اهداف کلان فین‌تک محسوب می‌شود.
در حوزه کارتهای اعتباری زیرشاخه‌های فین‌تک در زمینه‌های پرداخت و تخصیص اعتبار با ایجاد فرایندهای شتاب‌دهنده موجبات تسریع ارائه خدمات در زمینه کسب‌وکار کارتهای اعتباری را فراهم آورده‌اند؛ روندی خلاقانه همسو با فناوری‌های مدرن که در قالب فناوری مالی پیشرفته، رابطه مطلوبی را مابین مشتریان و بهره‌گیری از خدمات بانکی و مالی فعال سبب شده است.
در شرکت پیشگامان پویا در زمینه ارائه و توسعه کسب‌وکارهای کارتهای اعتباری بانک ملی ایران، «ایجاد شرایط بهینه جهت کاربرد هرچه مطلوب‌تر فناوری‌های نوین در فرایند چرخه محصول شرکت و ارائه آن به مشتریان» از جمله اهداف اساسی در برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت شرکت است؛ اهدافی همچون صرفه‌جویی در زمان و همزمان سرعت عمل بالا.
در صورت بهره‌وری بیشتر، رویکرد واحد فناوری اطلاعات شرکت، ایجاد ابزارهای مقیاس‌پذیر بیشتر برای مشتریان و کسب‌وکارهای کارت اعتباری است. در واقع ترکیبی از ایده‌های نوآورانه و ایجاد راه‌حل‌های نرم‌افزاری صورت می‌گیرد که ارتباط مشتریان با مفهوم کسب‌وکار کارتهای اعتباری را سهل‌تر می‌کند.
ما در کسب‌وکار کارتهای اعتباری بر آن هستیم با فرهنگ‌سازی و تسهیل فرایندهای ارتباطی مشتریان با بانک ملی و شرکت در زمینه دریافت اعتبار و توسعه شبکه مشتریان و بازپرداخت اقساط در شرایط سهل و مطلوب، در مدل‌های مختلف با بهره‌گیری از مدرن‌ترین فناوری‌های مالی اقدام کنیم. چه‌بسا رشد آماری کارتهای اعتباری شرکت توسعه سرمایه پیشگامان پویا و اشغال سهم بازار از منظر تراکنش‌ها طی ماه‌های اخیر (بر حسب گزارش‌های ماهیانه شاپرک) شاهدی بر این مدعاست؛ تلفیق نرم‌افزارهای مدرن طراحی‌شده توسط واحد توسعه نرم‌افزار شرکت در جهت تسهیل ارائه خدمات اعتباری و مالی سازمان، ایجاد یک شبکه ارتباطی پویا فیمابین شرکت و بانک ملی و مشتریان، کنترل‌های مکرر منتج به رشد سیستم، زیرساخت و ارتقای مفاهیم اعتباری؛ همگی ناشی از بهره‌گیری از ابزارهای فناوری‌های مالی مدرن است.
فراموش نکنیم فناوری‌های مالی پدیده‌ای پویا و در حال رشد محسوب می‌شود و هر روز با رشد مفاهیم مالی و اجرای آنها عمق ساختارشکنی در جهت ایجاد رویکردهای فناوری‌های مدرن‌تر بیشتر می‌شود و ارتباط صادرکننده و پذیرنده کارت اعتباری و دارنده و وجود سامانه‌های اعتبارسنجی به‌عنوان پیش‌نیازهای اصلی در مرحله تکوین و رشد است. فرهنگ‌سازی مستمر، ایجاد زیرساخت‌های مدرن، افزایش و تنوع محصولات و ایجاد باشگاه مشتریان همگی در فین‌تک‌ها معنا می‌یابند و مؤثر خواهند بود.
اعتبارسنجی به سبک دنیا نداریم
امیر حق رنجبر، بنیان‌گذار و مدیرعامل لندو / واقعیت این است که روش‌های زیادی برای اعتبارسنجی در ایران وجود ندارد. در واقع اعتبارسنجی عموماً در خصوص بانک‌ها و لیزینگ‌ها استفاده می‌شود. باید به این نکته توجه داشت که موضوع اعتبارسنجی در دنیا گستره بیشتری دارد. به‌طور مثال اگر فردی بخواهد خانه خود را اجاره دهد، از گزارش‌های اعتباری استفاده می‌کند. در اجاره‌دادن خودرو نیز از این گزارش‌ها استفاده می‌شود. اما در ایران موارد محدودی هم که برای اعتبارسنجی وجود دارد، مختص بانک‌ها، لیزینگ‌ها و مؤسساتی است که کار وام‌دهی و اعتباردهی را انجام می‌دهند.
اولین تفاوتی که با دنیا داریم، این است که گستره بحث اعتبارسنجی و موارد استفاده آن در دنیا بیشتر از موضوع وام است. در دنیا حتی برای استخدام افراد نیز از گزارش‌های اعتباری استفاده می‌شود که در ایران چنین موضوعی متداول نیست. اما همان بانک‌ها و لیزینگ‌ها عمدتاً از موضوع اعتبارسنجی به‌عنوان بخش لازم استفاده می‌کنند.
به‌طور مثال یک بانک برای ارائه وام به فردی با مبلغ ۱۰ میلیون تومان به ضامن نیاز دارد و مدیریت ریسک را از طریق ضامن جلو می‌برد. بانک‌ها ملزم به پیگیری گزارش‌های اعتباری افراد هستند و تا زمانی که فرد وام معوق یا چک برگشتی داشته باشد، اجازه ارائه وام به او را نمی‌دهند.
روش مدیریت ریسک لیزینگ‌ها نیز معمولاً بر اساس دریافت چک است. مگر اینکه در مبالغ بالاتر نیاز به ضامن هم ضروری شود. لیزینگ‌ها نیز در گزارش اعتباری به نداشتن چک برگشتی یا وام معوق فرد توجه می‌کنند و فرایند اعتبارسنجی پیچیده‌ای ندارند. یعنی اگر فردی چک برگشتی نداشته باشد، به‌راحتی می‌تواند وام بگیرد.
در واقع ما نمی‌دانیم که افراد در بانک‌ها و لیزینگ‌های خود چقدر دارای اعتبار هستند. یکی از موضوعات مهم در اعتبارسنجی این است که فرد برای چه مبلغی اعتبار دارد؟ در ایران چنین موضوعی وجود ندارد. به عبارتی ما درخواست یک وام می‌دهیم و اگر وثیقه آن را داشته باشیم، وام به ما داده می‌شود. حتی توان و رفتار پرداخت ما نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
موضوع دیگر این است که بحث اعتبارسنجی در ایران بر اساس داده و هوش مصنوعی نیست و بر پایه داده‌های گذشته با خطای زیاد است. این تفاوت در روش اعتبارسنجی دنیا و ایران وجود دارد. به‌طور کلی در دنیا شرکت‌های بزرگی مانند فیکو یا اکسپرین وجود دارند که گزارش‌های اعتباری ارائه می‌دهند و عمده مؤسسات از این گزارش‌ها استفاده می‌کنند.
ما باید در وهله اول این گزارش‌ها را تقویت کنیم و مؤسساتی را که وام اعطا می‌کنند، ملزم به استفاده از این گزارش‌ها کنیم، اما مشکلی که اکنون وجود دارد این است که شرکت‌هایی مانند شرکت اعتبارسنجی ایرانیان که گزارش‌های اعتباری ارائه می‌دهند، داده‌های محدودی دارند. به‌طور مثال گزارش‌های اعتباری در دنیا از پرداخت قبض تلفن فرد تا شیوه تحصیل او را شامل می‌شود که در داده‌های اعتبارسنجی در ایران از آنها استفاده نمی‌شود.
موضوع دیگر به‌روز نبودن این گزارش‌هاست که یک نقص جدی محسوب می‌شود. داده‌ها به‌روز نیستند و برخی وام‌هایی که افراد اخذ کرده‌اند در گزارش‌های اعتباری دیده نمی‌شود. این موارد باعث می‌شود که گزارش‌های موجود از کیفیت بالایی برخوردار نباشند. این در حالی است که با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان خروجی بهتری از داده‌های خام به دست آورد.
تغییر جدی و مهمی که بانک مرکزی می‌تواند در این خصوص ایجاد کند، این است که بانک‌ها و لیزینگ‌ها برای اعطای اعتبار به گزارش‌های اعتباری افراد اتکا کنند. یعنی به جای اینکه افراد ملزم به ارائه چک، ضامن یا وثیقه باشند، به گزارش‌های اعتباری او رجوع کنند. می‌توان این راهکار را با وام‌های خرد شروع کرد. در این صورت یک قدم جدی برای توسعه کارت اعتباری برداشته می‌شود که عمدتاً برای وام‌ها و خریدهای خرد استفاده می‌شود.
در واقع هر فردی بر اساس نمره اعتباری خود که در گزارش‌های اعتباری دارد، می‌تواند به میزان مشخصی وامی را بدون ارائه چک یا ضامن دریافت کند. گزارش‌های اعتباری در دنیا یک طیف نمره‌دهی دارند و اگر نمره فردی از مقدار مشخصی بالاتر بود، فرد اعتبار بیشتری خواهد داشت و تا سقف معینی می‌تواند وام دریافت کند؛ بنابراین به‌طور کلی باید به سمت تغییر اعتبارسنجی و توسعه آن برویم.
نویسنده / مترجم
مرضیه شمس
