پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
برگزاری ششمین دوره انتخابات سازمان نصر بر بستر بلاکچین چه تجربه‌ای را رقم زد؟
مهرداد فرنوش، مدیرعامل همراستا، محمدجواد صمدی‌راد، قائم‌مقام مدیرعامل شرکت ققنوس و مصطفی امیری، مدیرعامل زرین پال در میزگردی که در راه پرداخت برگزار شد به تجربه خود از فرایند برگزاری این انتخابات بر بستر بلاکچین اشاره کردند و به این سوال پاسخ دادند که آیا می‌توان این فرایند را برای انتخاباتی بزرگتر پیاده‌سازی کرد؟
ششمین دوره انتخابات هیئت مدیره و بازرس نظام صنفی رایانه‌ای تهران ۲۹ آبان‌ماه برگزار شد. این دور از ثبت‌نام و برگزاری انتخابات سازمان نصر با دوره‌های گذشته تفاوت بزرگی داشت. به‌دلیل شیوع ویروس کرونا این سازمان بر آن شد تا هم مرحله ثبت‌نام و هم مرحله رأی‌گیری در انتخابات به صورت الکترونیکی و غیرحضوری برگزار شود. در مرحله ثبت‌نام، متقاضیان عضویت در هیئت مدیره از طریق پورتال سازمان نصر این فرایند را انجام دادند و برگزاری انتخابات در ۲۹ آبان بر سامانه‌ای مبتنی بر بلاکچین انجام شد.
هرچند در روز انتخابات که پنجشنبه بود، در ساعات اولیه سیستم انتخاباتی با مشکل مواجه شد و به‌همین دلیل فرایند رأی‌دهی به شنبه یکم آذرماه موکول شد تا فرایند رأی‌دهی به پایان برسد. باتوجه به تجربه‌ای که این انتخابات بر بستر بلاکچین رقم زد و انتظار می‌رود در آینده برای نمونه‌های دیگر هم به‌کار رود، در میزگردی که در راه پرداخت برگزار شد، تجربه انتخابات به صورت بلاکچین را مورد ارزیابی قرار دادیم.
مهرداد فرنوش، مدیرعامل همراستا، محمدجواد صمدی‌راد، قائم‌مقام مدیرعامل شرکت ققنوس و مصطفی امیری، مدیرعامل زرین پال در این میزگرد از تجربه‌ای که در این انتخابات الکترونیکی داشته‌اند، گفتند. آنها به این موضوع نیز اشاره کردند که چالش‌های این کار تا چه اندازه می‌تواند حقوقی و تا چه اندازه فنی باشد. همچنین به این سؤال پاسخ داده شد که آیا می‌توان این فرایند را برای انتخاباتی بزرگتر پیاده سازی کرد؟
تجربه برگزاری انتخابات سازمان نظام صنفی رایانه‌ای بر بستر بلاکچین را چطور دیدید و آیا فکر می‌کنید این نمونه در آینده قابل تعمیم به سایر انتخابات هم باشد؟
مهرداد فرنوش: به عنوان یکی از متولیان برگزاری این انتخابات، باید بگویم که این کار از نظر فنی تجربه ارزشمندی بود و البته در طول فرایند کار ایرادهایی را هم دیدیم که حتماً در نسخه‌های بعدی باید بهبود پیدا کند.
برای بحث در مورد برگزاری این انتخابات باید در مورد اینکه چه مراحلی را طی کردیم توضیح بدهم. ما در سال گذشته سیستمی را برای کمیسیون‌های وزارت علوم توسعه دادیم و قرار بود این کار در آنجا اجرایی شود. در شهریورماه بود که از سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تماسی گرفته شد و خواستند که انتخابات به صورت الکترونیکی انجام شود.
ما از ۳ آبان‌ماه شروع به توسعه محصول کردیم و قرار بود که در تاریخ بیستم آبان پایلوت نهایی را با همکاری سازمان اجرا کنیم و پس از آن تا تاریخ ۲۹ آبان یکسری از فیچرها را به محصول اضافه کنیم. اما وقتی وارد کار شدیم یکسری ویژگی‌های دیگری به کار اضافه شد و مهم‌ترین آنها وزن‌دار بودن رای‌ها بود. در حالی که در سیستم قبلی چنین مسئله‌ای لحاظ نشده بود. این تغییر بسیار بزرگی بود که مجبور بودیم در زمان کوتاه آنها را اعمال کنیم.
همچنین در میانه‌های کار اعلام شد کاری که قرار بود به صورت پایلوت انجام شود، پایلوت نیست و همان انتخابات اصلی نظام صنفی رایانه‌ای استان البرز است. در هر حال به هر زحمتی که بود محصول را تا تاریخ بیستم آبان‌ماه آماده کردیم و در حالی که ساعت ۱۴ همان روز انتخابات باید برگزار می‌شد، آخرین آپلود سرویس را ساعت 12:57 انجام دادیم و تمام تیم شبانه‌روزی کار کردند تا بتوانیم این محصول را برسانیم.
در فرایند انتخابات هم تقریباً هر روز و یا یک روز در میان با هیئت نظارت سازمان سیستم را تست می‌کردیم تا ببینیم که واقعاً رای‌ها ثبت و شمرده می‌شود. علاوه بر این در حین کار فیچرهای دیگری را درخواست می‌کردند و از این رو تقریباً هر روز این رفت‌وآمدها وجود داشت و در روزهای آخر هم در یک روز چند بار تست داشتیم.
مشکلی که برای سیستم در طول رأی‌گیری پیش آمد، از روز پنجشنبه آغاز شد. حوالی ساعت ۱۰ بود که اتک خوردیم و تا حوالی ساعت ۱۴ یکسری از ورودی‌ها را بستیم. این مسئله اما ۱۵-۲۰ درصد از مشکلات کار بود. از حدود ساعت ۱۴:۳۰ وقتی کاربران وارد صفحه می‌شدند، لیست نامزدها آنجا وجود داشت که باید برای آن درخواست می‌دادند و این درخواست برای بلاکچین می‌رفت و سپس لیست نامزدها باید به کاربر ارائه می‌شد. این کار باعث شد بار زیاد شود و ندها نمی‌توانستند یک به یک درخواست‌ها را جواب بدهند و درخواست‌ها در صف می‌ماند.
وقتی کاربران به این مشکل بر می‌خوردند، لیست نامزدها خالی ارسال می‌شد و خود افراد دائم سیستم را رفرش می‌کردند. از طرف دیگر وقتی خبر این موضوع هم پخش شد هجوم کاربران بیشتر شد و تعداد درخواست‌ها بسیار بالا رفت. در این شرایط برای اینکه بتوانیم فیکس سریع انجام بدهیم، تعدادی از صفحه‌هایی که دیتای داینامیک نداشتند را استاتیک کردیم. این پیک تا حدود ساعت ۱۷-۱۸ ادامه داشت و در نهایت توانستیم سیستم را پایدار کنیم و تمام درخواست‌هایی که در صف بودند، یک به یک پردازش شدند.
در کنار تمام این مسائل فکر می‌کنم مشکل اصلی، در تعریف یک پروژه نرم‌افزاری است. معمولاً علاقه‌مندیم که در زمان محدود بهترین نتیجه را بدون منابع مالی، از یک پروژه داشته باشیم. البته اینها از مسئولیت ما کم نمی‌کند ولی مشکل اصلی این بود.
آقای صمدی انتخابات تمام استان‌ها به جز تهران و البرز توسط شرکت ققنوس انجام شد، تجربه شما از برگزاری این انتخابات چطور بود و آیا شما هم با مشکلاتی که اشاره شد، مواجه بودید؟
صمدی: حضور ما در اجرای انتخابات اینطور شروع شد که در شهریورماه، آقای جعفر محمدی تماس گرفت و گفت که در هیئت مدیره سازمان مطرح شده که انتخابات به صورت غیر حضوری برگزار شود و از ما برای این کار درخواست پیشنهاد کردند. از آنجایی که تمرکز ققنوس دفترکل توزیع شده مالی (Financial DLT) است، تا آن زمان به این نیازمندی فکر نکرده بودیم که چنین کاری را انجام بدهیم اما از نظر تکنیکال انجام این کار محدودیتی نداشت.
بنابراین طرحی را برای برگزاری انتخابات بر بستر بلاکچین آماده کردیم و به سازمان ارائه دادیم. در این طرح پیشنهاد داده بودیم شرکت‌ها بر اساس ساختار مشخصی احراز هویت شوند و به صاحبان امضا، گواهی دیجیتال (Digital Certificate) داده شود. با کلیات این موضوع موافقت شد اما نکته‌ای که به ما اعلام کردند این بود که امکان فراخوان شرکت‌ها برای مراجعه به دفاتر صدور گواهی (RA) محدود است و از این طریق نمی‌توان داده‌های دقیق اعضای سازمان نصر را دریافت کرد. بنابراین ما از راه‌حل پیشنهادی سیستم امضای دیجیتالی مبتنی بر زیرساخت کلید عمومی (PKI) را حذف کردیم و راهکار دیگری را جهت امضای الکترونیکی آرا پیشنهاد کردیم.
از سوی دیگه درخواست شد که سکوی انتخابات مبتنی بر وب باشد و از ارائه اپلیکیشن موبایلی نیز برای اخذ رأی پرهیز شود. در حین فرایند تحلیل متوجه شدیم که انتخابات سازمان نظام صنفی به آن شکل ساده‌ای که ما فکر می‌کردیم نیست و پیچیدگی‌های زیادی دارد. از جمله اینکه رأی‌دهی وزنی است. پیچیدگی بعدی این بود که در ساختار رأی‌دهی، رای‌های حقیقی و حقوقی داریم و اینکه یک فرد می‌تواند هم نماینده شرکت باشد و هم صاحب فروشگاه و هم در بخش مشاور رأی بدهد.
بر اساس این موارد تغییراتی را در تولید محصول انجام دادیم و یکی دو مرحله هم طرح را به صورت پایلوت اجرا کردیم. همزمان با این روند، لیست نامزدها تهران اعلام شد و چهار نفر از اعضای هیئت مدیره ما نیز نامزد هیئت مدیره نصر تهران بودند. به همین علت هیئت نظارت بحث تضاد منافع در انتخابات تهران را مطرح کرد. ما هم تمکین کردیم و تمرکزمان را روی انتخابات سایر استان‌ها گذاشتیم. اما این نکته را نباید فراموش کرد که برگزاری انتخابات مبتنی بر بلاکچین، راهی برای افزایش شفافیت، کاهش نگرانی‌ها و حذف مفهوم تضاد منافع است.
در اولین روز انتخابات، فرایند رأی‌گیری در پنج استان را به صورت همزمان برگزار کردیم که مشارکت آنها نزدیک به تهران بود و هزار نفر رأی‌دهنده و به ازای هر استان پنج تیپ لیست نامزد داشتیم که هر کدام از آنها ترکیبی از شرکت، مشاور و فروشگاه‌ها را داشت.
در مجموع باید بگویم در این تجربه‌ای که ما در شرکت ققنوس داشتیم، از نظر بازدهی مشکلی به وجود نیامد و با مسائلی که دوستانمان در همراستا به آنها برخوردند مواجه نبودیم. مشکل اساسی ما منطق‌های متنوعی همچون ترکیب رأی‌دهی بود که در لحظات پایانی ارائه می‌شد. ما فکر می‌کردیم که یک نفر در نهایت می‌تواند با دو عنوان رأی بدهد ولی بعد متوجه شدیم که یک فرد می‌توان با سه عنوان نسبت به ثبت رأی اقدام کند. بنابراین با توجه به اینکه ماژول احراز هویتمان را هم کاملاً از فضای بلاکچینی جدا کرده بودیم، مجبور شدیم برای این کار Patch بزنیم. بنابراین مشکل ما مشکل تحلیل و منطق انتخابات بود و به غیر از آن مسئله خاصی نداشتیم و بعد از آن هم انتخابات شش استان برگزار شد و تا 29 آذر نیز در دیگر استان‌ها انتخابات برگزار می‌شود.
نکته‌ای که باید به آن اشاره کنم این است که فرایند اجرای انتخابات، فرایندی حقوقی-فنی است و معمولاً بخش فنی است که قربانی می‌شود اما در مجموع از این تجربه بسیار آموختیم و متوجه شدیم که فضای رأی‌گیری بر بستر بلاکچین تنها شمردن آرا نیست و باید انتخابات دیجیتالی با شرایط امنیتی و حقوقی مشابه رأی‌دهی کاغذی اجرا شود.
نمایندگان مجموعه‌هایی که انتخابات را برگزار کردند به چالش‌های این کار و ابعاد حقوقی آن اشاره کردند، آقای امیری شما به عنوان کاربر، این فرایند را چطور ارزیابی می‌کنید و تا چه اندازه این مشکلات را فنی و تا چه اندازه حقوقی می‌دانید؟
مصطفی امیری: ابتدا باید از کاری که سازمان نظام صنفی رایانه‌ای انجام داد تشکر کرد. برگزاری انتخابات به این شیوه جسارت بزرگی بود. آمار مشارکت هم برای سازمان به نوعی رکورد محسوب می‌شود هر چند در مقایسه مشارکت با تعداد کل، نشان می‌دهد که جایگاه سازمان از نظر اعتبار صنفی متزلزل است.
در رابطه با این انتخابات مسائلی وجود داشت که به نظرم بخشی از آنها خارج از چیزی است که در اختیار بخش فنی بوده است. براساس اساسنامه‌ای که وجود دارد، انتخابات بخشی از مجمع است. یعنی مجمع برگزار می‌شود و دستور جلسه آن برگزاری انتخابات است. طبیعتاً وقتی به این شکل مجمعی برگزار می‌شود نمی‌توانیم بگوییم انتخابات سه روز ادامه پیدا کند مگر اینکه بگوییم در طول این مدت هیچ کدام از افراد مجمع از محل خارج نشوند. بنابراین اگر بخواهیم ساختار حقوقی مشخصی برای این کار داشته باشیم یا باید اساسنامه را اصلاح کنیم و یا بگوییم که اعضای مجمع تا پایان شمارش آرا حق ندارند محل را ترک کنند. این چالشی است که اول از همه باید برطرف شود.
برخورد من با انتخابات بلاکچینی اینطور بوده که باید همه چیز را شفاف کنیم و بتوانیم نظارت مشخصی روی فرایند از لحظه ورود رأی تا لحظه ثبت آن داشته باشم. بنابراین موضع من این است که در این شرایط ما باید ابزاری را داشته باشیم تا نظارت انجام شود. نظارت یا باید نظارت استصوابی باشد یا نظارت همگانی و اصولاً در بلاکچین مسئله این است که نظارت باید به سمت همگانی شدن پیش برود ولی در این مدلی که در انتخابات سازمان برگزار شد، به نظرم مدل نظارت، استصوابی هم نبود. آیا هیئت نظارت می‌توانست بگوید که من در چه ساعتی رأی دادم؟ آیا آرای من همان لحظه‌ای که ثبت کردم، در بلاکچین هم همان لحظه ثبت شده است؟ از همین رو ابزاری بیش از آن داشبوردی که در اختیار هیئت نظارت بود لازم است.
در این انتخابات از لحظه‌ای که سیستم قطع شد، افرادی که در هیئت نظارت بودند هم ارتباطشان با سیستم قطع بود ولی بعد از آن وقتی که سیستم باز شد دیدیم که رأی ثبت شده است. اینها شفافیت را از بین می‌برد. چه کسی در این بازه زمانی بر ثبت آرا نظارت کرده است؟
بنابراین به نظرم حداقل کاری که می‌شد انجام داد این بود داشبوردی که در اختیار اعضای هیئت نظارت بود، با داشبورد کاربران متفاوت باشد تا بتوانند نظارت کامل را انجام دهند.
فرنوش: در زمانی که سیستم دچار اختلال شده بود، ما خطایی در سیستم نداشتیم، بلکه با کندی سیستم مواجه بودیم. سیستم متوقف نشده بود و فقط درخواست‌ها WAIT می‌خورد و به دلیل اینکه تایم اوت می‌شدند، به بار شبکه اضافه می‌شد.
انتخابات الکترونیکی بنا داشت که اعتماد ایجاد کند اما خیلی‌ها این نظر را ندارند. چه اتفاقی باید می‌افتاد تا ابهام‌های این افراد برطرف شود و ابهاماتی که آقای امیری مطرح کرد چه پاسخی دارد؟
فرنوش: در خصوص تمدید سه روز باید بگویم که این کار دست ما نیست و اگر این اتفاق می‌افتاد برای ما هم بهتر بود. در مورد اینکه ساعت رأی‌دهی کجا ثبت می‌شد هم باید بگویم که یکی از چکینگ‌هایی که در مورد کسانی که رأی ثبت می‌کردند انجام می‌شد این بود که آیا کد رأی گرفته‌اند و شناسه یک بار مصرف برای آنها رفته است. این چک انجام شد و برای اینکه اطمینان حاصل بشود هم گفتیم از بیرون سیستم هم چک کنیم.
چرا زمانی که بار روی سیستم زیاد شد و کار با مشکل مواجه شد، انتخابات متوقف نشد تا بعد از اینکه شرایط پایدار شد برگزار شود؟
فرنوش: ساعت پنج با هیئت نظارت و اعضای هیئت مدیره سازمان نظام صنفی در مورد اینکه انتخابات لغو شود یا خیر جلسه داشتیم. از ما سئوال شد که آیا سیستم استیبل می‌شود و تضمین کامل می‌دهیم که تا آخر رأی‌گیری دوباره اختلال ایجاد نخواهد شد یا خیر که حوالی ساعت 17:45 گفتم که تا یک ساعت دیگر سیستم استیبل می‌شود و مشکلی هم تا پایان رأی‌گیری پیش نخواهد آمد. پس از اینکه این موضوع را اعلام کردیم، تصمیم گرفتند که رأی‌گیری را تمدید کنند.
بی اعتمادی که نسبت به برگزاری انتخابات بر بستر بلاکچین به وجود آمده را چطور می‌توان برگرداند؟
فرنوش: من صحبت‌های دوستان را قبول دارم. یکی از تجربه‌هایی که این انتخابات داشت این بود که مهمتر از بحث‌های فنی در این زمینه، مسائل حقوقی و اجرایی است. این بستری که اکنون ایجاد شده نسخه صفر بستری عمومی است. اعتماد زمانی باز می‌گردد که به جای نظارت از طرف یک نهاد، همه مردم بتوانند نظارتی که می‌خواهند را داشته باشند. نظارت هم به این معنی است که من به عنوان رأی‌دهنده بدانم که واقعاً رأی من ثبت شده است و دوم اینکه از این موضوع مطمئن شوم که رأی من حتماً شمرده خواهد شد. در نسخه‌های بعدی دو فیچر اضافه خواهد شد که این مسئله را حل می‌کند.
آیا برگزاری انتخابات نصر، باعث شد بخش‌های دیگری نسبت به برگزاری این مدل انتخابات رغبت پیدا کنند؟
صمدی: نکته جالب این تجربه برای ما این بود که متوجه شدیم کاربردهای غیر مالی بلاکچین داغ‌تر و جذاب‌تر است. از زمان اجرای این کار تا کنون ۳۰ تقاضای برگزاری انتخابات غیرحضوری به ما داده‌اند. یکی از این درخواست‌ها از طرف انجمن نابینایان و کم بینایان بود که دیروز برگزار شد. در مجموع این موضوع بازار جذابی است. برگزاری انتخابات نصر کار اول بود و دیکته نانوشته هم غلط ندارد. حتماً در کارمان باید بهبود مستمر داشته باشیم ولی به نظرم انتخابات نصر تجربه خوبی بود و این حوزه، جذاب است در حالی که فعالیت بلاکچینی در حوزه پرداخت و مالی ساختارهای رگولاتوری سنگینی دارد و به سادگی نمی‌توان از آنها رد شد و از همین رو استقبال در فضای غیرمالی مانند انتخابات و برگزاری مجامع بیشتر است.
اما با این حال تجربه حوزه پرداخت بود که به برگزاری انتخابات بلاکچینی کمک کرد.
صمدی: حتماً همین طور است. ما این انتخابات را بر بستر شبکه عمومی ققنوس انجام دادیم. ما برای ایجاد اعتماد رأی‌دهندگان یک شبکه DLT با دسترسی عمومی و احراز شده(public permissioned DLT) ایجاد کردیم، که ۲۴ سرور مربوط به ۸ میزبان ققنوس در کشور توزیع شدند و این سرورها هرلحظه و هر ثانیه یک صفحه از این دفتر مالی ( یا همان بلاک) را می‌بندند. در کنار این موضوع می‌توان حجم زیادی از اطلاعات را ذخیره کنید. یکی از مزیت‌های ما این بود که نیازی نبود که اقلام بزرگ داده‌ای مانند رأی را مستقیماً روی DLT قرار دهیم. از همین رو، اقلام داده‌ای رأی و انتخابات برروی بستر IPFS ذخیره می‌شد و تنها هش آن برروی DLT قرار می‌گرفت. در پایین‌ترین سطح DLT قرار دارد که همه می‌توانند آن را مشاهده کنند و در این فرایند ۲۴ نقطه همزمان این موضوع را پشتیبانی می‌کنند.
تعریف انتخابات در قالب یک بسته داده شامل اطلاعات کلیه رأی دهندگان، ساعت شروع و پایان رأی‌گیری و نامزدها و تمام موارد مورد نیاز برای انجام یک انتخابات ساماندهی شده و سپس بر روی IPFS ذخیره می‌شود. هش بسته تعریف انتخابات به یک حساب در شبکه ققنوس مرتبط شده و آن حساب مسئولیت نگهداری هش آرای انتخابات را بر عهده خواهد داشت.
با ثبت هر رأی یک تراکنش بر روی حساب انتخابات ثبت می‌شود که برای همه قابل رویت است. همچنین ثبت آرا هم کاملاً مشخص است و در لحظه‌ای که یک فرد رأی خود را ثبت می‌کند، هش رأی ثبت شده را به کاربر نشان می‌دهیم و کاربر رسید رأی را دریافت می‌کند. کاربر ما زمانی که رأی خود را ثبت می‌کند رسید آن را نیز دریافت می‌کند.
در لحظه می‌توان در سیستم ققنوس تشخیص داد که چه کسی و با چه وزنی رأی داده است. شاید این برداشت صورت بگیرد که وقتی افراد رأی دهنده قابل تشخیص باشند، شفافیت را زیر سئوال ببرد ولی ما متوجه شدیم که این کار کمک می‌کند. در طول برگزاری انتخابات در یکی از استان‌ها، دو بار به کسانی که رأی نداده بودند پیامک ارسال کردیم و این باعث شد که درصد مشارکت در آن استان به ۹۸ درصد برسد. در ساختار تعریف شده به نحوی است که هیئت نظارت با کلید مخصوص خود می‌تواند بر آرا نظارت داشته باشد و در نهایت فردی که رأی را ثبت کرده نام و نشان آن حذف و به نحوی آرا پخش می‌شود که آرا مخفی می‌ماند و سپس شمارش انجام می‌شود. در این پروسه گمنانی و صحت آرا به طور کامل در نظر گرفته شده است. با این سیستم می‌توان شفافیت و صحت آرا را تضمین کرد.
یکی از قابلیت‌هایی که در ابتدا داشتیم، اما به درخواست سازمان نصر آن را حذف کردیم این بود که یک فرد می‌توانست چند بار رأی دهد. این موضوع برای قابلیت مقاومت در برابر اخذ رأی با زور بسیار کاربردی بود. این مسئله هم می‌تواند سطحی از گمنامی را افزایش بدهد و هم به مقاومت در برابر زور کمک کند.
پس تجربه اول برای شما تجربه شیرینی بود؟
صمدی: همانگونه که عرض کردم ۳۰ پروژه جدید به ما پیشنهاد شد که اولین آن هم با موفقیت به انجام رسید. چند سال بود که به بخش مالی بلاکچین چسبیده بودیم، اما مشخص شد که در خارج از فضای بانکی هم علاقه بسیار زیادی به بحث شفافیت وجود دارد. همین جا لازم می‌دانم که از اعتماد جناب آقای اثنی‌عشری، آذرکار، قنبری و سایر اعضای هیئت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور که فرصت این تجربه رو برای ققنوس فراهم کردند تشکر کنم.
آقای امیری به نظر شما با این تجربه، سایر بخش‌ها به سمت برگزاری چنین انتخاباتی می‌روند و باعث جلب اعتماد می‌شود؟
امیری: این یک واقعیت است که راه دیگری نداریم و به هر حال چه بخواهیم و نخواهیم شرایط به این سمت پیش خواهد رفت.
حسنی که سیستم‌هایی مانند پلفترم ققنوس و همراستا دارند این است که دائماً می‌توانند خود را بهبود بدهند و این بهبود هم مشهود خواهد بود. یکی از مسائلی که بلاکچین را جذاب می‌کند این است که بلاکچین حقوق را فرموله می‌کند. وقتی ورودی مشخص باشد، خروجی هم مشخص خواهد بود. چه من امیری قبول کنم و چه قبول نکنیم واقعیتی که در حال رخ دادن است این است که ما در مسیر جدیدی در حال حرکت هستیم و فکر می‌کنم تا پنج سال آینده اگر کسی بخواهد انتخابات را به شیوه سنتی برگزار کند باعث تعجب خواهد بود.
در مورد برگزاری انتخابات نظام صنفی هم هدف ما این است که بگوییم این کار می‌توانست بهتر انجام شود و شکل قانونی آن بهتر باشد. از بد روزگار قرعه به نام دوستان افتاد که مجری اولین نمونه انتخابات بلاکچینی باشند و اگر ما هم به جای آنها بودیم احتمالاً نتیجه کارمان بهتر از کار دوستان نمی‌شد.
آقای فرنوش با تجربه‌ای که از برگزاری این انتخابات به دست آوردید، آیا فکر می‌کنید نتیجه کار می‌توانست بهتر باشد و آیا به شما هم پیشنهاداتی برای برگزاری انتخابات از سوی بخش‌های دیگری شده است؟
فرنوش: از فردای انتخابات تهران چند تماس از بخش‌های مختلف داشتیم که آنها را به آینده موکول کردیم و گفتیم که سیستم را باید برای عرضه عمومی به روزرسانی کنیم.
در مورد اینکه شیوه برگزاری انتخابات می‌توانست بهتر باشد یا خیر هم باید بگویم که در مورد مسائل زیرساختی و فنی این موضوع صادق است، اما بخشی از ماجرا بحث‌های حقوقی است. به عنوان مثال در مورد انتخابات ریاست جمهوری اگر بنا باشد چنین تجربه‌ای صورت بگیرد، باید فرایندها و مسائل حقوقی آن اصلاح شود. موضوعی که در فناوری اطلاعات همیشه وجود دارد این است که از دید مشتری و کارفرما فرایندها همیشه مشخص است، ولی وقتی وارد کار می‌شویم مسائل دیگری رخ می‌دهد. به عنوان مثال در همین انتخابات اینکه یک نفر می‌تواند سه رأی داشته باشد موضوعی بود که دو روز قبل از انتخابات استان البرز اعلام شد و ما محبور شدیم همه چیز را تغییر بدهیم.
مشخصاً پرسش این است که با توجه به این تجربه آیا از نظر فنی این امکان وجود دارد که انتخاباتی در سطح گسترده‌تر با این شرایط انجام شود؟
فرنوش: بله، از نظر فنی قابل انجام است.
در انتخابات اخیر آمریکا گروه‌های خاصی مانند معلولان و نظامیان این امکان را داشتند که به صورت الکترونیکی رأی بدهند و این کار به صورت پایلوت انجام شد. با توجه به اینکه انتخابات ریاست جمهوری ایران هم نزدیک است، آیا شرکت‌های داخلی این امکان را دارند که از نظر فنی زیرساختی را ایجاد کنند تا برای بخشی از جامعه رأی‌دهی الکترونیکی انجام شود و در عین حال اطمینان از رأی هم وجود داشته باشد؟
صمدی: به لحاظ فنی این امکان وجود دارد و امروز در حد بضاعتمان این کار را کردیم و در حال حاضر هم خودمان را برای برگزاری مجامع سازمان‌های بورسی که تا یک میلیون سهامدار می‌توانند داشته باشند آماده می‌کنیم. در انتخابات چهل میلیونی هم حتماً این کار جواب می‌دهد اما نکته مهم زیرساخت‌های حقوقی و اجرایی است و فکر می‌کنم از نظر قانون انتخابات کشور این امکان وجود نداشته باشد. ولی ساختار انتخابات مجلس یا ریاست جمهوری پیچیدگی که انتخابات نصر داشت را ندارند.
امیری: در انتخابات ریاست جمهوری یک رأی وجود دارد، اما در نصر یک نفر می‌تواند چند رأی بدهد.
صمدی: در انتخابات ریاست جهوری پیچیدگی‌ها خیلی کمتر است و تنها مسئله‌ای که وجود دارد مقیاس‌پذیری است که آن هم قابل حل است، اما در مورد مسئله حقوقی آن باید راهی پیدا کرد. در حال حاضر دو اتفاق مثبتی که در حال رخ دادن هست این است که وزارت تعاون در حال نوشتن دستورالعملی برای مجامع عمومی تعاونی‌ها است و سازمان بورس هم دستورالعمل خود را مشخص کرده است. وزارت کشور نیز دستورالعمل انتخابات سمن‌ها را ابلاغ کرده و اگر این چند مورد تجربه شود، حتماً در ادامه در اندازه انتخابات شورای شهر و شورایاری‌ها می‌توان این مدل را تجربه کرد.
آقای امیری نظر شما در مورد این روند چیست؟
امیری: چه بخواهیم و چه نخواهیم این روند ادامه پیدا می‌کند. همان‌طور که گفتم در مورد انتخابات نصر مسئله‌ای که وجود داشت این بود که پیچیدگی‌های زیادی وجود داشت و من به عنوان رأی‌دهنده به نوعی حق توکیل داشتم ولی در انتخابات دیگر این کار شدنی نیست.
واقعیت این است که در مورد انتخابات نصر هنوز قانع نشده‌ام که من رأی داده‌ام. در واقع دوستان همراستا به جای من رأی داده‌اند. از دید من مکانیزمی که اینجا رخ داده به این شکل بوده که به نوعی من به همراستا وکالت داده‌ام و آنها هم همان رایی که گفته بودم را اعمال کرده‌اند. در مجموع می‌خواهم بگویم در انتخابات کاغذی حداقل این امکان وجود دارد که در نهایت بتوانم رایی که داده‌ام را تشخیص بدهم ولی در انتخابات الکترونیکی این اطمینان وجود ندارد.
بنابراین شما فکر می‌کنید این نوع انتخابات چالش برانگیزتر از انتخابات کاغذی است؟
امیری : بله. احتمالاً ابزارهای کنترلی بیشتری نیاز است که در اختیار هیئت نظارت قرار بگیرد. واقعیت این است که چیزی مانند بلاکچین آمده تا هر کسی بتواند ببیند چه خبر است. بنابراین بهتر است امکانی را ایجاد کنیم تا به جای هیئت نظارت، خود رأی‌دهنده بتواند نظارت داشته باشد.
فرنوش: در بستر بلاکچین این امکان وجود دارد که هم شفافیت اتفاق بیفتد و هم اعتماد به شبکه را ایجاد کرد.
به عنوان حرف پایانی هم باید اشاره کنم که شخصاً دوست ندارم در انتخابات سیاسی کشور ورود کنم زیرا آنجا بحث سیاسی است و بیش از اینکه خود انتخابات مطرح باشد، حواشی آن اهمیت دارد، ولی برگزاری چنین انتخاباتی در نصر چند نتیجه خوب را به همراه داشت. اول اینکه متوجه شدیم نه تنها در انتخابات بلکه در سایر مسائل غیر مالی هم می‌شود از بلاکچین استفاده کرد به شکلی که هم برخی از خدمات فیزیکی بر این بستر ارائه شود و در عین حال اعتماد هم وجود داشته باشد و علاوه بر آن سایه نهاد قدرت هم در انتخابات کمرنگ شود.