دیوارها فرو ریختند / مایکروسافت آغوش خود را به روی بزرگ‌ داده باز کرده است

دو دهه پیش، همه مایکروسافت را یک شرکت تکنولوژیکی می‌شناختند که دیوارهایی بلند به دور خود کشیده و هیچ اطلاعاتی از آن به بیرون نفوذ نمی‌کند. یکی از مدیران این شرکت، برنامه‌های متن باز را «سرطان» نامیده بود. این موضوع برای آن زمان بود. باارزش‌ترین شرکت تکنولوژیکی جهان، یعنی همان مایکروسافت، در تاریخ 21 آوریل امسال، به جنبش نوظهور آزادسازی داده‌های جهان پیوست. این شرکت قصد دارد تا سال 2022 میلادی، 20 گروه به اشتراک‌گذاری داده را راه‌اندازی کرده و بخشی از اطلاعات دیجیتال خود را در دسترس دیگران قرار دهد. از جمله این اطلاعات، می‌توان به داده‌های مرتبط با کووید-19 اشاره کرد.

مایکروسافت تنها شرکتی نیست که در دوران بحران کرونا، نسبت به اشتراک‌گذاری داده علاقه نشان داده است. مارک زاکربرگ، مدیر غول رسانه‌های اجتماعی فیسبوک، در تاریخ 20ام آوریل در واشنگتن‌ پست نوشت:

جهان پیش از این نیز با بیماری فراگیر دست‌وپنجه نرم کرده است، ولی این‌بار، یک تفاوت مهم با دفعات قبل دارد: امروز ما قادر هستیم داده‌ها را جمع‌آوری کنیم و در راستای اهداف خیرخواهانه، آن‌ها را به اشتراک بگذاریم.

مارک زاکربرگ، مدیر غول رسانه‌های اجتماعی فیسبوک

اتحادیه اروپا قوانین سفت‌وسختی برای حفظ حریم خصوصی دارد؛ با این حال، برخی دولتمردان اروپایی اعلام کرده‌اند به اشتراک‌گذاری داده، می‌تواند بر سرعت مقابله با ویروس نوظهور کمک کند.

موضوع به اشتراک‌گذاری داده، پیش از شیوع بیماری همه‌گیر کووید-19 مطرح شده بود. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، نهادی متشکل از کشورهایی است که اکثرا جزو کشورهای ثروتمند به شمار می‌روند. این سازمان تخمین می‌زند اگر داده‌ها در مقیاس بالا مورد مبادله قرار می‌گرفتند، اغلب مناطق جهان می‌توانستند رشدی 1 الی 2.5 درصدی را در تولید ناخالص داخلی خود تجربه کنند. این تخمین بر اساس فرضیاتی خطرپذیر، از قبیل ایجاد فرصت رشد برای استارت‌آپ‌ها محاسبه شده است. با این وجود، اقتصاددانان اعلام کرده‌اند داده‌ها ماهیتی غیر رقابتی دارند و دسترسی حاضر و آماده به آن‌ها، می‌تواند به مزایای گسترده‌ای منجر شود. داده‌ها مثل نفت نیستند که تمام شوند؛ آن‌ها را می‌توان چندین و چند بار در الگوریتم‌های هوش مصنوعی مختلف به کار گرفت.

بسیاری از دولت‌ها به این پتانسیل پی برده‌اند. در برخی شهرها، از جمله برلین و سان فرانسیسکو، طرح‌های نوآورانه داده باز پیاده‌سازی شده‌اند. استفان ورهسلت سرپرستی آزمایشگاه نظارتی دانشگاه نیویورک را به عهده دارد و روی همین طرح‌ها مطالعه می‌کند. او می‌گوید: «شرکت‌ها محتاط‌تر عمل کرده‌اند.» شرکت‌ها از این می‌ترسند که حقوق مالکیت معنوی‌شان نقض شود، حریم خصوصی کاربرانشان به خطر بیفتد و از نظر فنی با مشکل مواجه شوند.

قالب‌های استاندارد داده، برای مثال، عکس‌های JPEG، به راحتی قابل به اشتراک‌گذاری هستند، ولی اکثر داده‌هایی که نرم‌افزارهای فیسبوک جمع‌آوری می‌کنند، حتی بعد از قالب‌بندی مجدد نیز برای مایکروسافت بی‌معنی خواهند بود. این آزمایشگاه 113 مشارکت را در زمینه داده شناسایی کرده است و ردپای شرکت‌ها تنها در کمتر از نیمی از آن‌ها به چشم می‌خورد. از جمله شرکت‌هایی که در طرح‌های به‌اشتراک‌گذاری داده همکاری داشته‌اند، می‌توان به بانک اسپانیایی بانکو بیلبائو ویسکایا آرخنتاریا و یک شرکت داروسازی بریتانیایی به نام گلاکسواسمیت‌کلاین اشاره کرد. شایان ذکر است این شرکت‌ها به شکلی محدود و در مقیاس کوچک در طرح به‌اشتراک‌گذاری داده همکاری کرده‌اند.

کمپین مایکروسافت، مهم‌ترین اقدامی است که تاکنون در این زمینه انجام گرفته است. این شرکت در کنار ترغیب دیگران برای به‌اشتراک‌گذاری داده‌های غیرتجاری، دست به توسعه نرم‌افزارها، مجوزها و چارچوب‌های قانونی زده تا امکان تبادل داده را برای شرکت‌ها فراهم کند و قابلیت دسترسی به داده، بدون از دست دادن کنترل را برای آن‌ها مهیا کند.

افراد مثبت‌اندیش بر این باورند که در نتیجه جنبش این شرکت تکنولوژیکی، امکان دسترسی به داده‌هایی فراهم خواهد شد که متعلق به سیستم عامل لینوکس بودند و آی‌بی‌ام در اواخر دهه 1990 از آن‌ها استفاده کرده بود. لینوکس به رقیب ویندوز مایکروسافت تبدیل شد و در حال حاضر، مالکیت تکنولوژی پایه‌ای نرم‌افزار موبایلی اندروید گوگل و بخش عظیمی از محاسبات ابری آن را به عهده دارد.

برد اسمیت، رئیس مایکروسافت اشاره کرده است: بیش از نیمی از کل داده‌های آنلاین، در دست تنها 100 شرکت است. به اعتقاد او، هر چه داده‌ها بیشتر به اشتراک گذاشته شوند، به همان اندازه غلظت قدرت اقتصادی و سیاسی رو به خنثی شدن خواهد گذاشت. او می‌گوید: ایجاد پل بین «شکاف‌های داده‌ای» کار آسانی نخواهد بود. داده‌ها پیچیده‌تر از کدها هستند. اکثر برنامه‌نویسان با یک زبان مشترک با هم سخن می‌گویند و مجموعه‌های متن باز بخش عظیمی از مشکلات فنی را حل می‌کنند. اما افرادی که مسئولیت داده‌ها را به عهده دارند، هر کدام در یک صنعت مجزا فعالیت می‌کنند و از زبان مشترکی برای انجام صحبت‌های تجاری برخوردار نیستند.

راستش را بخواهید، مایکروسافت، درست مثل آی‌بی‌ام، به غیر از نوع‌دوستی، دلایل دیگری برای روی آوردن به رویکرد داده‌های باز دارد. مایکروسافت، همانند کمپانی‌های آلفابت و فیسبوک، بخش زیادی از درآمد خود را از طریق داده‌هایی به دست می‌آورد که برای انجام تبلیغات هدفمند مورد استفاده قرار می‌گیرند. تفاوت مایکروسافت با بقیه در این است که مستقیما تبلیغات هدفمند انجام نمی‌دهد، بلکه خدمات و نرم‌افزارش را به مشتریانش می‌فروشد تا به کمک آن، اطلاعات دیجیتالشان را پردازش کنند. هر چه داده بیشتری به اشتراک گذاشته شود، به نفع مایکروسافت خواهد بود. اسمیت معتقد است این کار، شرکتش را به بهترین بازیگر در حوزه داده‌های باز تبدیل می‌کند. او می‌گوید: «اگر می‌خواهید بدانید چه شرکتی قابل اعتماد است، به مدل کسب‌وکاری آن نگاه کنید.»

این موضوع می‌تواند صحیح باشد؛ ولی مانع بزرگتری وجود دارد. حتی اگر مشکلات فنی و حقوقی مرتبط با به اشتراک‌گذاری داده حل شوند، باز هم برخی شرکت‌ها که به حجم بالایی از داده دسترسی دارند، رغبت چندانی به آزاد کردن اطلاعات کاربران نشان نخواهند داد. اظهارات زاکربرگ را خیلی جدی نگیرید، فیسبوک به این زودی‌ها پا جای پای مایکروسافت نخواهد گذاشت.