پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
دومین دورهمی چای تلخ با محوریت بررسی اقتصاد اشتراکی، چالش‌ها و فرصت‌ها دیروز 15 بهمن ماه در مرکز نوآوری ایران زمین برگزار شد. در این دورهمی رضا قربانی، رئیس هیات‌مدیره موسسه تراکنش، حسین اسلامی، قائم مقام پروژه ققنوس و مهدی دریایی، مترجم کتاب اقتصاد اشتراکی به سخنرانی پرداختند و پنلی نیز با عنوان «بررسی اقتصاد اشتراکی، فرصت‌ها و چالش‌ها» و با حضور حسین اسلامی قائم‌مقام پروژه ققنوس، فرهاد اینالویی معاون فناوری اطلاعات بانک ایران زمین، مهدی دریایی مترجم کتاب اقتصاد اشتراکی و با مدیریت پنل رسول قربانی سردبیر راه پرداخت برگزار شد. در ادامه نگاهی به این رویداد خواهیم داشت.
رضا قربانی، رئیس هیات مدیره موسسه تراکنش در ابتدا با اشاره به اینکه خیلی خوب است که کتاب بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن ما و گفت‌وگو شده به تشریح موضوع اقتصاد اشتراکی پرداخت و گفت: «کتاب اقتصاد اشتراکی از کسب‌وکارهای فعال در این حوزه مانند اوبر تعریف نمی‌کند و آنها را اقتصاد واقعاً اشتراکی نمی‌داند. تمرکز آن هم اقتصاد کمونیستی نیست بلکه به شدت در فضای لیبرال است. به بهانه اقتصاد اشتراکی اگر بخواهم صحبت کنم باید بگویم در فصای کسب‌وکارها خشونت در آنها موضوعی عادی بوده و هدف آنها از بین بردن رقیب بوده و کتاب محبوب ما هم در این سال‌ها هنر رزم بوده است. در حقیقت نگاه ما این بوده که در کسب‌وکار در جبهه جنگ هستیم.»
او ادامه داد: «اما اتفاقی در دنیا افتاد تا خشونت در کسب‌وکارها از بین برود، کم شود و اتفاقی بزرگتر بیفتد. ساده‌انگارانه به اقتصاد اشتراکی نگاه نکنیم. برخلاف آنچه فکر می‌کنیم کسب‌وکارها و علم مدیریت عمر زیادی ندارند. جهان کسب‌وکار را هم نمی‌توان با استعاره‌هایی مانند جنگ و رزم تفسیر کرد بلکه دور هم بودن نعمت است. اقتصاد اشتراکی از فضای متفاوتی با آنچه فکر می‌کردیم صحبت می‌کند. چند سال پیش موضوع فین‌تک‌ها در برابر بانک‌ها یا بانک‌ها در برابر فین‌تک‌ها را داشتیم که به اعتقاد من دنیا از این موضوع رد شد. اتفاقی که در دنیا حداقل در فضای مالی به آن رسیده‌ایم این است که هر سازمانی خود یک فین‌تک می‌شود. الان چند صنعت یا شرکت پیدا می‌کنید که فناوری اطلاعات در آنها نباشد؟»
قربانی در ادامه درباره فعالیت راه پرداخت گفت: «ما دوم اردیبهشت ۱۳۹۰ راه پرداخت را راه‌اندازی کردیم. در ابتدا تمرکز ما وب‌سایت بود، یکی از انتخاب‌های درست من وردپرس بود و به اعتقاد من هیچ ابزاری به این حد نمی‌توانست به ما کمک کند. کم کم به این نتیجه رسیدیم که ماهنامه عصر تراکنش را منتشر کنیم. اصرار داریم که خیلی منظم این انتشار را دنبال کنیم. با وجود تمام سختی‌ها و اینکه هزینه‌هایمان در یک سال اخیر سه تا چهار برابر شد، ۳۰ شماره ماهنامه را منتشر کردیم. به این فکر می‌کنیم که هر جایی نتوانستیم ادامه دهیم اما این محتوا را تولید کرده‌ایم.»
او درباره انتشار کتاب توسط راه پرداخت گفت: «تاکنون ۳۵ هزار نسخه چاپی کتاب را منتشر کردیم. دلیل آن هم این بود که به این نتیجه رسیدیم که افراد کتاب‌ها را می‌خوانند اما ممکن است مقالات طولانی را در وب نخوانند. سال بعد هم برنامه داریم ۵۰ عنوان کتاب را منتشر کنیم. علاوه بر این امسال 45 وایت‌پیپر را منتشر کردیم که برخی از آنها 150 صحفه بودند.»
متمرکز روی آموزش
سال ۱۳۹۹ می‌خواهیم کاری جدی را شروع کنیم و تمرکزمان را روی آموزش بگذاریم. قربانی با بیان این موضوع گفت: «افراد زیادی هستند در کشور که در این حوزه می‌توانند به ما کمک کنند. دانشگاه ما با آموزه‌هایی مثل بلاکچین و اقتصاد اشتراکی به شدت فاصله دارد. به اعتقاد من چه علوم انسانی و چه علوم فنی ما از علم روز دنیا عقب هستند. برای مثال، سال 1390 یکی از موضوعاتی که خیلی تکرار می‌شد موبایل بود، هنوز 10 سال از آن روزها نگذشته که اندروید و گوشی‌های اچ‌تی‌سی آمد اما چه شد که به این نتیجه رسیدیم همه به سراغ موبایل برویم؟ سرعت این اتفاق عجیب است و تنها راه همگام شدن با آن این است که سعی کنیم با آرامش آموزش ببینیم. یاد گرفتن مهم‌ترین کاری است که باید انجام دهیم. موضوعات زیادی به زندگی ما با سرعت زیاد افزوده می‌شود و در این میان، هیجان زده کردن افراد کار درستی نیست بلکه باید راه‌حل یافت که چارچوب ذهنی داشته باشیم. مدام راه را پیدا کنیم، اگر این کار را نکنیم مدام وضعیت سخت‌تر می‌شود. در حال حاضر آموزش و یاد گرفتن اینکه چگونه یاد بگیریم دغدغه جدی من شده است.»
پنج عامل مهم در شکل‌گیری اقتصاد اشتراکی
مهدی دریایی، مترجم کتاب اقتصاد اشتراکی با تاکید بر اینکه بدون وجود راه پرداخت کار کردن روی موضوع جدیدی مانند اقتصاد اشتراکی و چاپ کتاب پیرامون آن ممکن نبود، گفت: «آرون سندراراجان، نویسنده کتاب اقتصاد اشتراکی هندی‌الاصل است، او ۵۰ کتاب و مقاله درباره اقتصاد دیجیتالی نوشته و تخصص او کالاهای دیجیتال است. این کتاب هم عصاره 50 مقاله‌ای است که او سال‌ها پیش منتشر کرده است. نویسنده واژه اقتصاد اشتراکی را پذیرفته چراکه جا افتاده است. البته با شنیدن واژه اشتراک ممکن است فکر کنیم به سمت موضوعات کمونیستی می‌رویم.»
به گفته دریایی فلسفه اشتراک‌گذاری جدید نیست. ما قبلاً هم در خانه هم مهمان هم می‌شدیم که در کتاب به این موضوعات اشاره شده است. اما آنچه در اقتصاد اشتراکی جدید است این است که به ازای این خدمات، پول می‌گیریم و این دریافت وجه فردبه‌فرد است. این موضوع و گستره خدمات که اینترنت باعث آن شده مرز حرفه‌ای بودن و فردی بودن را کمرنگ کرده است. در اقتصاد سنتی فعالیت‌های فرد و ساعت کاری او مشخص است اما در اقتصاد جدید مرز بین حرفه‌ای بودن و کار شخصی به سختی جدا می‌شود.
دریایی پنج عامل خیلی مهم را درباره اقتصاد اشتراکی مهم خواند و گفت: «اقتصاد اشتراکی به سمت بازار است، در آن خدمات فردبه‌فرد است، تعادل زندگی در آن کمرنگ شده، مرز بین حرفه‌ای شدن و کار تغییر کرده است و موضوع مهمتر در آن داشتن وب تعاملی است.»
او تصریح کرد: «نویسنده کتاب دانسته یا نادانسته به این نکته کلیدی کم اشاره نمی‌کند و آن هم این است که ما با نسل جدیدی مواجه هستیم که ذائقه کاملاً متفاوتی دارد. ما بعد از جنگ جهانی دوم و هر 20 سال یک نسل جدید را تجربه کرده‌ایم و به اشتراک گذاری آن چیزی است که این نسل جدید می‌پسندد و ما فکر می‌کنیم اشتراک اقتصادی برای آنها مطلوب‌تر است. مهم‌ترین فایده اقتصاد اشتراکی برای ما بهره‌وری و بحث استفاده از منابع است. اینکه از منابع بیکار استفاده کنیم به نوعی اعتماد را فرموله کرده‌ایم.»
یک همکاری بی‌نظیر در بلاکچین
او با تاکید بر اینکه وب تعاملی اعتماد آورده است، گفت: «به خاطر امیتازدهی‌ها اعتماد، دیجیتالی و فرموله شده است. وجود وب تعاملی کمک کرد اعتماد تعاملی شود که آن را در بیت‌کوین و بلاکچین هم داریم. ناکاماتو می‌گوید من واسطه‌ها را از بین برده‌ام، او اعتماد را دیجیتالی کرده و آن را در ماشین ریاضی گذاشته است. بیت‌کوین و بلاکچین، اعتماد را جهانی کرده‌اند که این در اقتصاد اشتراکی به نحوی می‌گنجد. افراد با اعتقادات و مذاهب مختلف هر آنچه در توان داشتند به اشتراک گذاشتند، برق، ماینر و … را کنار هم گذاشتند تا شبکه بلاکچین بیت‌کوین را سر پا نگه دارند. بعد از دو جنگ جهانی نمونه چنین همکاری بین‌المللی را سراغ نداریم.»
در ادامه حسین اسلامی، قائم مقام کنسرسیوم ققنوس در دومین دورهمی چای تلخ گفت: «تغییر سبک زندگی ما از خودمان شروع می‌شود و خودمان حال خوبمان را تعیین می‌کنیم. ما یاد گرفتیم طی اعصار با داشتن چیزی و با منفعت بردن از آن، حالمان را خوب کنیم. وقتی مالک چیزی بودیم هم جرات نکردیم آن را به کسی بدهیم درحالی که خیلی از آرزوهای ما با به اشتراک‌گذاری برآورده می‌شود. فناوری دارد به ما کمک می‌کند حال ما دوباره خوب شود.»
او با طرح یک سؤال به گفته‌های خود ادامه داد: «چقدر افراد دوست دارند مالکیت جا یا چیزی را داشته باشند که ندارند؟ در کدام اقتصاد می‌توان با ۲۰ یا ۳۰ میلیون مشارکت کرد. فرصت استفاده از منابع اندک را باید قدر بدانیم. از سوی دیگر چگونه می‌خواهیم از سرمایه‌های انسانی کشورمان استفاده کنیم که فرار مغزها نداشته باشیم؟ نگاه دیگر این است که در مالکیت یک حرکت یا پروژه بزرگ به حد بضاعت خود سهیم باشیم.»
او به مساله واسطه‌ها اشاره کرد و گفت: «در طول سال‌ها همواره باید نهاد ثالثی می‌بود که در معاملات افراد منفعت می‌برد. چرا این منفعت نباید به خود افراد معامله‌کننده و استفاده‌کنندگان برسد؟»
ققنوس به دنبال چیست؟
اسلامی با طرح این سوالات گفته‌های خود را ادامه داد: «چرا در بورس ما تعداد زیادی از افراد وارد نمی‌شوند؟ چرا نمی‌توانیم روزهای تعطیل سهام بخریم؟ با توجه به بررس‌های انجام شده حجم زیادی از تراکنش‌های رمزارزها در کشور ما ساعت یک شب است. باید این تغییرات را ببینیم و خودمان را بر مبنای آنها تطبیق بدهیم. چرا نمی‌توانیم مالک بخشی از یک پروژه بشویم و بعد آن را توسعه بدهیم؟ فناوری قرار است برای حل این مسائل به ما کمک کند. سعی ما در ققنوس این است که موضوعات بزرگ را ریز کنیم و در اختیار افراد قرار دهیم. ما می‌خواهیم شرایطی را فراهم کنیم که افراد دارایی‌هایی را داشته باشند و در هر زمان و به سرعت آن را منتقل کنند. سعی کردیم از میکرواینوستمنت استفاده و یکی از وجوه اقتصاد اشتراکی را هدف‌گذاری کنیم. تمرکز ما هم نسل‌های جدید هستند. پیشران این کار نیز نسل جدید است و آنها از این موضوع بیشتر استقبال می‌کنند و بعد از آن نسل‌های دیگر به آن می‌پیوندند. فناوری هم کمک می‌کند این حال خوش ایجاد شود.»
اقتصاد اشتراکی در بانکداری دیجیتال
در ابتدای پنل بررسی اقتصاد اشتراکی، فرصت‌ها و چالش‌ها اینالویی با اشاره به اینکه امروز اوبر، بزرگ‌ترین شبکه تاکسیرانی جهان، حتی یک تاکسی هم ندارد، بوکینگ، بزرگ‌ترین شبکه هتل جهان یک هتل هم ندارد، علی‌بابا، بزرگ‌ترین شبکه خرده‌فروشی دنیا هیچ انباری ندارد، گفت که بزرگ‌ترین بانک دنیا نیز در آینده هیچ شعبه‌ای نخواهد داشت. به گفته او می‌توان این انتظار را داشت که در آینده نزدیک بانک‌های دیجیتال شعبه‌ای برای خود نداشته باشند و یکی از نمونه‌های این موضوع در حال حاضر پست بانک در کشور است که این بانک صاحب هیچ‌کدام از باجه‌های خود نیست و افراد تنها خدمات بانکی را از این باجه‌ها دریافت می‌کنند. درنتیجه می‌توانیم فکر کنیم که در آینده نزدیک بانک‌هایی وجود خواهند داشت که شعب آنها متعلق به خودشان نیست و درواقع سوپرمارکت‌های مالی شکل خواهند گرفت.
با توجه به صحبت‌های معاون فناوری اطلاعات بانک ایران زمین، اصل موضوع اقتصاد اشتراکی در بانکداری دیجیتال از به اشتراک‌گذاری خدمات بانکی شکل می‌گیرد؛ برای مثال استفاده از Open API که بانک‌ها سرویس‌های خود را در یک پلتفرم به اشتراک می‌گذارند و استفاده‌کنندگان از آنها استفاده و به مشتریان ارائه خدمت می‌کنند و در منافع آن با بانک سهیم می‌شوند. اینالویی در این باره ادامه داد: «در نتیجه به نظر من اقتصاد اشتراکی به‌جز P2P بودند، می‌تواند B2C نیز باشد. اقتصاد اشتراکی در بانکداری دیجیتال یعنی بانک به‌جای ارائه محصول، سرویس ارائه دهد و با اشتراک‌گذاری این سرویس‌ها می‌تواند بازار جدیدی را کسب کند؛ درنتیجه این فضای جدید بانکداری آینده است. همچنین بانک می‌تواند فضای فیزیکی خود را نیز به اشتراک بگذارد. درواقع این محتمل‌ترین سناریو برای آینده بانکداری است.»
ابزارهای سرمایه‌گذاری خرد در اقتصاد اشتراکی
به گفته حسین اسلامی نیز در خارج از کشور اقداماتی برای کم‌شدن فساد انجام شده است که یکی از این اقدامات لیزینگ است، توضیح داد که این اقدامات بدین منظور انجام شده‌اند که افراد در لحظه خوشحال باشند و فردی که مطمئن است درآمد آتی دارد و کار می‌کند می‌تواند از همان ابتدا خوشحال باشد نه اینکه فقط برای آینده کار کند. او با بیان این موضوع، درباره ققنوس گفت: «ما نیز در ققنوس همین موضوع را دنبال می‌کنیم و میگوییم اگر یک فرد نمی‌تواند در یک اقتصاد بسته شریک شود، باید بتواند در خلق ارزش کمک کند. پول و داشتن توان مالی در خلق ارزش‌افزوده مهم است ولی همه‌چیز نیست. به اشتراک گذاشتن وقت، ایده، تلاش جمعی و معرفی یک محصول خوب همه بار و ارزشی دارند و کم‌کم تبدیل به عدد و رقم می‌شوند. آن چیزی که ما تعهد داده‌ایم به دوستان بانکی خود این هست که یکسری از اموال و بیشتر املاک بزرگ را به‌صورت توکن به اشتراک بگذاریم البته به شرطی که بتوان آن را انتقال داد و آن را با سرعت بالایی تبدیل کرد. آن چیزی که قطعی می‌توانیم بگوییم این است که ابزارهای سرمایه‌گذاری خرد می‌تواند برای عامه مردم به وجود آید و آنها می‌توانند در موضوعات مختلف مشارکت داشته باشند.»
مهم‌ترین نکات اقتصاد اشتراکی
مهدی دریایی نیز با اشاره به اینکه نکته مهم اقتصاد اشتراکی بحث بهره‌وری بالا آن است، توضیح داد: «اقتصاد اشتراکی دسترسی ما به منابع را زیاد می‌کند و این فرصت را به ما می‌دهد تا دارایی‌هایی را که کمتر از آنها استفاده می‌کنیم را به اشتراک بگذاریم اما در این بین یکی از چالش‌ها در اقتصاد اشتراکی موضوع قانون‌گذاری آن است؛ اما از مزیت‌های آن آزادسازی انبوهی از پتانسیل‌ها است و تنها مکان فیزیکی نیست بلکه به اشتراک‌گذاری تجربه‌ها و مهارت‌ها نیز در این موضوع مطرح هستند.»
با توجه به صحبت‌های مترجم کتاب اقتصاد اشتراکی، اینترنت به وجود آمد تا غیرمتمرکزسازی را در جهان ایجاد کند اما بعد از مدتی اینترنت یک سرویس‌دهنده متمرکز شد. ما در حال حرکت به سمت غیرمتمرکزها هستیم و این موضوع باعث می‌شود که خدمات بسیار گسترده‌تر و ارزان‌تر شوند و مهمتر از همه، موضوع نوآوری بدون اجازه است که روی قراردادهای هوشمند و رمزارزها اتفاق می‌افتد. «اقتصاد اشتراکی فرصت‌های زیادی دارد و جهانی‌شدن در سال‌های گذشته به نفع بسیاری از کشورها نبوده اما رمزارزها و بستر بلاکچین فرصتی به ما می‌دهد که جهانی‌شدن را به معنای واقعی تجربه کنیم به خاطر اینکه توسط دولت خاصی اداره نمی‌شود. بلاکچین کمک خواهد کرد تا مردم دنیا در یک رای گیری جهانی و برابر شرکت کنند.»
ترس بدترین آفت اقتصاد اشتراکی
اینالویی درباره پلتفرم بانکداری باز بانک ایران زمین توضیح داد: «زمانی که ما پلتفرم بانکداری باز خود را ارائه کردیم دغدغه سایر بانک‌ها این بود که با این کار ما درآمد کارمزدی خود را از دست خواهیم داد ولی آمار دو سال اخیرمان نشان نشان می‌دهد که نه‌تنها آمار کارت به کارتمان کم نشده بلکه حدود 4 میلیون تراکنش از بسترهای بانکداری باز به سمت ما آمده است و درآمد ما در این زمینه بسیار افزایش پیدا کرده است.» او با بیان این مطلب گفت که ترس بدترین چیز در ورود به موضوعاتی مانند اقتصاد اشتراکی است. به گفته اینالویی، نباید صبر کرد تا رگولاتور ورود کند چراکه رگولاتور در بسیاری از موارد محافظه‌کار است و به همین دلیل از فناوری عقب است. اقتصاد اشتراکی در سیستم بانکی درنهایت باعث مشتری محوری می‌شود درنتیجه در اقتصاد اشتراکی تفکرها باید تغییر کند.
اسلامی نیز در این خصوص گفت: «هیچ متمرکزی نمی‌تواند از غیرمتمرکز حمایت کند. تجربه به ما ثابت کرده که باید با همراهی زیادی با رگولاتور کار را شروع کرد اما باید شروع کرد. نکته‌ای که ما به آن رسیده‌ایم این بود که حمایت‌ها وجود دارد ولی نه به‌صورت مکتوب درنتیجه نیاید صبر کرد و باید حرکت کرد. درواقع هیچ راهی به‌جز حرکت به سمت جلو وجود ندارد.»