پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
شرکت‌های پرداخت معضل رسیدهای کاغذی دستگاه‌های کارتخوان را چگونه حل می‌کنند؟ / از هزینه زیاد تا مضرات
امروزه برای کوچکترین کسب‌وکارها حتی دستفروشی‌ها، دستگاه کارتخوان موجود است. این دستگاه‌ها آنقدر زیاد است که برای جمعیت 85 میلیونی ایران چیزی حدود هفت میلیون و 325 هزار دستگاه کارتخوان فروشگاهی فعال وجود دارد. طبق گزارش شرکت شاپرک تا اسفندماه 1397، دستگاه‌های کارتخوان با سهم بیش از 89 درصد در سال 1397، بیشترین تعداد تراکنش را با بیش از یک میلیارد و 975 هزار در بین سایر ابزارهای شاپرکی داشته‌اند.
ببینید: نگاهی به آمار شاپرک از وضعیت صنعت پرداخت در سال ۱۳۹۷ و سهم شرکت‌ها
درنتیجه عجیب نیست که با افزایش مصرف رسیدهای کاغذی دستگاه کارتخوان روبه‌رو باشیم. در این گزارش به این معضل پرداختیم که راهکارهای جایگزین برای کاهش مصرف کاغذ یا حذف آن چیست و تا چه اندازه عملیاتی شده است؟
کاغذ حرارتی و خطرات آن
کاغذ حساس حرارتی یا همان کاغذ رول حرارتی که مردم معمولاً آن را به نام «کاغذ رسید تراکنش» می‌شناسند، کاغذی است که نظام بانکی و پرداخت کشور از آن در دستگاه‌های خودپرداز، دستگاه‌های کارتخوان فروشگاهی و شعب، دستگاه‌های خودپرداز غیرنقد و برخی از دیگر دستگاه‌های الکترونیکی جهت چاپ رسید روی آن استفاده می‌کند که پراستفاده‌ترین آن به‌ترتیب دستگاه‌های کارتخوان و خودپرداز هستند.
واضح است که چاپ تعداد زیاد این کاغذهای حرارتی به محیط زیست ضربه وارد می‌کند. علاوه‌بر آن گفته میشود ماده شیمیایی خطرناکی به نام (BPA (Bisphenol A در ساخت بسیاری از کاغذهای پرینترهای حرارتی وجود دارد که در کاغذهای حرارتی دستگاه‌های کارتخوان نیز استفاده میشود. این کاغذها حاوی نیترات نقره هستند و هنگامی که این ماده در معرض گرما قرار گیرد، رنگ کاغذ را تغییر می‌دهد؛ این مساله در تعداد بالا برای مثال روزانه بیش از ۱۰۰ تراکنش و دریافت رسید کاغذی توسط پذیرنده دستگاه کارتخوان، خطراتی جدی را برای سلامتی او به دنبال دارد.
همچنین نیترات نقره‌ای که در کاغذهای حرارتی استفاده میشود، سرطان‌زاست و برای انسان و محیط زیست مناسب نیست. با این حال برخی از دستگاه‌های خودپرداز کشور از کاغذ حساس حرارتی استفاده نمی‌کنند. روی دستگاه خودپرداز، فیش پرینترهایی قرار داده‌اند که پرینتر نقطه‌ای دارد؛ اما استفاده از فیش پرینتر در دستگاه کارتخوان مقرون‌به‌صرفه نیست. به‌همین دلیل در دستگاه‌های کارتخوان از پرینترهای حرارتی استفاده میشود که لازمه آن هم استفاده از کاغذ حرارتی است.
راهکارهای شرکت‌های پی‌اس‌پی برای بهینه‌سازی رسید کاغذی
امروزه هر دستگاه کارتخوان در هر تراکنش حداقل یک و حداکثر دو تکه کاغذ مصرف می‌کند. کاغذی که برای خریدار و فروشنده حاوی پیام اطمینانی است که تراکنش به‌درستی انجام شده است. در حال حاضر رایگان بودن رول‌های کاغذی برای پذیرنده‌ها موجب شده تا افراد صرفه‌جویی چندانی در مصرف آن نداشته باشند. برخی فعالان حوزه پرداخت‌های الکترونیکی درباره رسیدهای تراکنشی اعتقاد دارند که می‌توان راهکارهای جایگزینی را برای آن در نظر گرفت.
با افزایش تراکنش‌ها در سال جدید، بهینه‌سازی کاغذ بی‌اثر می‌ماند
برای جایگزینی کاغذ بعضی از شرکت‌های پی‌اس‌پی رسیدهای کاغذی خود را کوچک یا رسید دوم کاغذی را اختیاری کرده‌اند. شرکت‌هایی مانند شرکت پرداخت الکترونیک سداد، ایران‌کیش، به‌پرداخت ملت ، تجارت الکترونیک پارسیان، پرداخت الکترونیک سامان و آپ اندازه کاغذهای خود را کوچک‌تر از قبل کرده‌اند.
طبق گفته پیمان طبری، سرپرست مدیریت عامل شرکت کارت اعتباری ایران‌کیش این شرکت با کسب اجازه از بانک مرکزی و شاپرک علاوه بر اختیاری‌کردن رسید پذیرنده، اندازه آن را از ۹ سانتی‌متر با رعایت موارد اعلامی و استاندارد شاپرک به ۵ سانتی‌متر رسانده که این موضوع مصرف کاغذ را در تعداد بالا کاهش می‌دهد.
طبری اعتقاد دارد که با افزایش تعداد تراکنش‌ها در سال جدید، کوچک‌تر شدن رسیدهای کاغذی شاید تنها راه‌حل مؤثر برای کم‌کردن هزینه‌های کاغذ نباشد.
او در این باره می‌گوید: «در سال جاری حجم تراکنش‌ها افزایش خواهد یافت و بر همین اساس نیز انتظار داریم که ۲۰ میلیون رول کاغذ مصرفی ایران‌کیش در سال گذشته، به ۳۰ تا ۴۰ میلیون رول کاغذ در سال جاری برسد.»
هزینه رسید پیامکی بالاتر از هزینه رسید کاغذی است
رسید پیامکی به عنوان یکی از راهکاریی برای جایگزینی کاغذهای رسید کارت‌خوان‌ها نام برده شده است، اما مشکلی که وجود دارد هزینه بالاتر تمام‌شده رسید پیامکی توسط اپراتورهای تلفن همراه نسبت به کاغذ مورد استفاده در شبکه پرداخت است. سرپرست شرکت ایران‌کیش توضیح می‌دهد: «در همین راستا باید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و بانک مرکزی تعاملاتی داشته باشند و بتوانند پیامک را با قیمت مناسب برای ارائه رسید تراکنش در اختیار شرکت‌های پرداخت الکترونیک قرار دهند.»
کاهش اثربخش مصرف کاغذ با حذف رسید اول
شرکت آسان‌پرداخت پرشین (آپ) نیز از شرکت‌های ارائه‌دهنده دستگاه کارتخوان است که برای کم‌کردن مصرف و هزینه کاغذ راهکارهایی ارائه داده است. به گفته بهرنگ فاطمی، معاون فروش و امور مشتریان آسان‌پرداخت، در کلیه نسخه‌های جدید نرم‌افزاری دستگاه‌های کارتخوان آپ، بهینه‌سازی کاغذ انجام شده و حدود سه یا چهار سانتی‌متر اندازه رسید کاغذی کاهش یافته است. اکنون مصرف کاغذ در هر دستگاه کارتخوان آپ با نسخه‌ی جدید به طور میانگین به‌ازای هر تراکنش و برای رسید اول و دوم با هم حدود ۱۲ سانتی‌متر است.
او درباره حذف رسید کاغذی و تاثیر آن بر کاهش مصرف کاغذ توضیح داد: « قطعا حذف رسید کاغذی اول موجب کاهش مصرف کاغذ خواهد شد و آن را حدود 50 درصد کاهش خواهد داد.»
فاطمی ادامه داد: «نیاز به صدور رسیدهای دستگاه‌های کارتخوان بیشتر یک عادت برآمده از گذشته است و با وجود ابزار و سرویس‌های جدید نرم‌افزاری الزاما نیازی به آنها نیست. صرفه‌جویی در مصرف کاغذ یک رسالت عمومی و عاملی مستقیم در توسعه پایدار محسوب میشود که با حمایت عمومی و مردمی قابل انجام است و حفظ منابع و ثروت ملی را در بردارد.»
پرداخت الکترونیک، راهکاری جایگزین
شرکت آپ به‌طور رسمی اختیاری‌کردن رسیدهای دوم کاغذی را با هدف صرفه‌جویی در خروج ارز ناشی از واردات دستگاه کارتخوان و تجربه کاربری بهتر برای کاربران در سی‌ودومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران آغاز کرد. بر این اساس کاربران پس از انجام خرید خود و رویت رسید پرداخت الکترونیک چه بر دستگاه کارتخوان و چه روی اپلیکیشن آپ و اطمینان از نتیجه تراکنش، از چاپ رسید خودداری می‌کردند.
علاوه‌بر آن امکان پرداخت از طریق «تله‌پرداز» که در اپلیکیشن آپ فراهم شده نیز به کاربران در این نمایشگاه معرفی شد. بدین‌صورت که کاربران می‌توانستند بدون نیاز به کارت بانکی تنها با اسکن کیوآرکد نصب‌شده در محل پذیرنده وجه مورد نظر خود را به پذیرنده پرداخت کنند.
حمید جعفری، رئیس روابط عمومی شرکت آپ استفاده از خدمات اپلیکیشن آپ را هم به‌عنوان راهکاری جایگزین نام می‌برد. او می‌گوید: «انجام تراکنش موفق روزانه توسط کاربران شرکت آسان‌پرداخت نقش به‌سزایی در حفظ محیط زیست و منابع طبیعی دارد.»
رسید کاغذی اول بالاخره حذف میشود یا نمی‌شود؟
با تمام این حرف‌ها، این شرکت شاپرک و بانک مرکزی هستند که باید جایگزینی برای رسیدهای کاغذی پرهزینه و پرخطر ارائه دهند. در این رابطه روابط عمومی شاپرک به ما اعلام کرد که درباره حذف یا جایگزینی رسیدهای کاغذی، طرحی از سوی این شرکت به بانک مرکزی ارائه داده شده است. همچنین یکی از مواردی که در این طرح پیشنهاد شده این است که در خریدهای با مبالغ پایین، رسید اول کاغذی نیز اختیاری شود.
اما به گفته روابط عمومی بانک مرکزی، طرح مرتبط با حذف رسیدهای کاغذی دستگاه‌های کارتخوان هنوز در حال بررسی است و جزئیات آن نهایی نشده است.
رسیدهای کاغذی قابل استناد در محکمه قضایی هستند؟
مساله دیگری که درباره رسیدهای کاغذی وجود دارد، قابل استناد بودن یا نبودن آنها برای پیگیری‌های قضایی است. اینکه آیا رسیدهایی که عمر آنها به یک‌ماه هم نمی‌رسد، در محکمه قضایی قابل استناد است؟
در این‌باره محمدعلی حکیم‌ایمانی، مدیر حقوقی و قراردادهای شرکت زرین‌پال به راه پرداخت می‌گوید: «هرچند رسیدهای کاغذی کارت‌خوان‌ها مانند گواهی بانک سند رسمی برای تراکنش محسوب نمی‌شوند، اما نمی‌توان گفت که قابل استناد نیستند. بر اساس ماده 1286 قانون مدنی و قوانین مربوط به پولشویی، کاغذهایی که در دستگاه کارتخوان و خودپرداز به‌عنوان رسید ارائه می‌شوند، قابل استناد هستند، اما به این معنی نیست که تنها راه باشد.»
به گفته او نکته مهم اینجاست که در طول یک سال رقمی نزدیک به 155 میلیارد تومان صرف واردات کاغذ برای دستگاه‌های کارتخوان میشود. بهتر است در راستای حفظ سرمایه ملی و کمک به محیط زیست این رسیدها حذف شود؛ مانند کشورهای پیشرفته که رسیدها بر اساس پیامک به مشتری اعلام میشود و معمولاً رسیدهای کاغذی حذف شده‌اند. هرچند این امکان باید با وجود زیرساخت فنی از سوی بانک‌ها فراهم شود و احراز هویت دقیقی از مشتریان وجود داشته باشد.
حکیم ایمانی درخصوص ماندگاری کوتاه رسیدها برای استناد به آنها می‌گوید: «با توجه به ماندگاری کم رسیدهای کاغذی برای هر تخلف یا استعلامی، با دستور قضایی، بانک موظف است برای حساب‌های مشخص به دادگاه ریزتراکنش‌ها را اعلام کند.»
به نظر من دستگاه کارتخوان و رسید کاغذی آن جز هدر دادن سرمایه هیچ حسن دیگری ندارند. اما حیف که مافیای بزرگی دارند. این همه سامانه پرداخت همراه با وجود آمار نفوذ اینترنت و تلفن همراه هوشمند آیا کافی نیست تا به جای کوچک کردن سایز کاغذ تمرکز خود را بر پرداخت همراه بگذاریم. ما الان قریب دو سال است که امکان پرداخت از طریق بلوتوث را در کشور راه‌اندازی کرده‌ایم در شرکت شبکه همراه آتی‌پی ولی متأسفانه تمام اکوسیستم پرداخت کشور در خواب خرگوشی هستند.
تغییر روش پرداخت ان هم در کل کشور کاری نیست که به سرعت امکان پذیر باشد ، نیاز به تلاش زیاد و نرم افزار و سرمایه و هماهنگی های بسیار زیاد دارد ، بنظر کار ساده می اید ، افرادی که کار مدیریتی کرده اند به این مساله و دشواریهای ان واقف هستند، گفته اینکه مافیا دارد کار ساده است ولی در واقع پیچیدگی کار باعث میشود اینکار انجام نشود بعلاوه اشنایی مردم بسیار مهم و زمان بر است