پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تب داغ خریدوفروش دستگاه کارتخوان با یک تماس / چرا فروش دستگاه‌های کارتخوان در ایران به‌راحتی میسر است؟
این روزها داشتن دستگاه کارتخوان پدیده غیرممکنی نیست. دیگر اگر بساط‌های دست‌فروشی، این دستگاه بی‌سیم را نداشته باشند، کارشان لنگ می‌ماند. اکنون شرکت‌های پی‌اس‌پی تنها ارائه دهنده دستگاه‌های کارتخوان نیستند، بلکه سایت‌ها و فروشگاه‌های زیادی دستگاه نو و دست دوم را در حدود یک تا دو میلیون تومان بدون نیاز به جواز کسب، سپرده و مسدود شدن حساب بانکی به‌راحتی ارائه می‌دهند.
گفته می‌شود که از 50 میلیون دستگاه کارتخوان در دنیا، هفت میلیون آن در ایران است. همین آمار بهانه‌ای برای نوشتن این گزارش است که بررسی کنیم در دنیا و ایران دستگاه‌های کارتخوان چگونه و بر چه اساسی به فروش می‌رسد و چرا در ایران این گستردگی زیاد است.
کوتاه از دستگاه کارتخوان
دستگاه کارتخوان بی‌سیم یا همان کارتخوان سیار که به دستگاه کارتخوان GPRS هم شناخته‌شده است، به خاطر ویژگی منحصربه‌فرد قابل‌حمل بودن به‌شدت مورد توجه گستره زیادی از کسب‌وکارها قرار گرفته است، مخصوصاً کسب‌وکارهای کوچک که جای ثابتی ندارند یا به خاطر نوع کسب‌وکارشان مدام باید در حرکت و جابه‌جایی باشند.
آمار فروش دستگاه‌های کارتخوان در جهان و ایران
دستگاه‌های کارتخوان برای اولین بار در دهه ۱۹۷۰ توسط شرکت IBM به بازار معرفی شدند. نشریه تخصصی و بین‌المللی نیلسون ریپورت در گزارش خود در سال 2016 اشاره کرده است که بیش از ۵۴ میلیون دستگاه کارتخوان در کل دنیا به فروش رفته که شرکت انجنیکو فرانسه با تعداد ۱۰ میلیون و ۵۱۳ هزار دستگاه پایانه فروش در جایگاه اول قرار دارد و با اختلاف عنوان پرفروش‌ترین تولیدکننده پایانه فروش را به خود اختصاص داده است. اینجنیکو در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ نیز در این جایگاه قرار داشت.
ببینید: فروش دستگاه کارتخوان در سال ۲۰۱۶ در دنیا چه وضعیتی داشته است؟ / جدول مقایسه
راهی که به اشتباه رفته‌ایم
اکنون آمارها نشان می‌دهد که از 50 میلیون دستگاه کارتخوان در دنیا هفت میلیون آن در ایران وجود دارد. جالب اینجاست که ایران در این میزان با چین برابری می‌کند. در ایران بر خلاف بسیاری از کشورها، سوئیچ‌های دستگاه کارتخوان به سوئیچ‌های بانکی متصل هستند به همین دلیل این نوع پرداخت گستردگی بیشتری در ایران داشته است.
در این رابطه محمود جراحی، معاون سابق توسعه خدمات بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی نیز گفته است: «ما در بحث پرداخت راه اشتباه را رفته‌ایم و درست بر عکس دنیا عمل می‌کنیم. در این حوزه بانک‌های دنیا دستگاه کارتخوان ارائه نمی‌دهند، ولی در ایران همه بانک‌ها دستگاه کارتخوان را توسط شرکت‌های خود ارائه می‌دهند. در دنیا از فروشنده برای دستگاه کارتخوان درصد می‌گیرند، ولی ما به او درصد می‌دهیم.»
سنگ مفت، گنجشک مفت
بر اساس روش معمول در سایر کشورها، پذیرندگان برای استفاده از ابزار کارتخوان فروشگاهی، ناچار به خرید یا اجاره دستگاه کارتخوان بوده و به علاوه موظف به پرداخت هزینه‌های نصب، نگهداری و نیز پرداخت بهای کاغذ رول مورد استفاده در آن هستند. در نتیجه در این کشورها، توجه به بهره‌وری در به‌کارگیری این ابزار بسیار بیشتر است. اما در ایران اکنون فروشنده خودش دستگاه را بدون مداخله بانک‌ها تهیه می‌کند و دیگر دستگاه به یک حساب بانکی متصل نمی‌شود، بلکه می‌تواند به سه حساب بانکی یا بیشتر به صورت همزمان متصل می‌شود. از سوی دیگر محدودیت تراکنشی برای این دستگاه‌ها وجود ندارد.
پس بی‌دلیل نیست که فروش این دستگاه‌ها در ایران با استقبال مواجه شود. همچنین در نظام کارمزدی فعلی استفاده از خدمات پرداخت الکترونیک برای دارندگان کارت و دارندگان کارتخوان یا همان پذیرنده‌ها رایگان است و در واقع هزینه ارائه این خدمت کاملا بر دوش شبکه بانکی قرار دارد. بد نیست بدانیم بانک‌ها نیز طی شش‌ماهه اول سال 13۹۷ رقمی بیش از هزار و 500 میلیارد تومان بابت کارمزد تراکنش‌های الکترونیک تنها در شبکه پرداخت الکترونیک کشور متحمل می‌شوند.
ببینید: بانک‌ها بابت تراکنش‌های رایگان خرید چه میزان کارمزد پرداخت می‌کنند؟
چم‌وخم فروش دستگاه کارتخوان
در این رابطه با تعدادی از فروشنده‌های این دستگاه‌ها به غیر از شرکت‌های پی‌اس‌پی صحبت کردیم. طبق اطلاعاتی که از آنها گرفتیم، علاوه بر فروش این دستگاه‌ها به اشخاص حقوقی، فروش این دستگاه‌ها به اشخاص به حقیقی نیز امکان‌پذیر است. به این معنی که شما برای هر کار خانگی بدون نیاز به جواز کسب، حتی با تعداد تراکنش کم می‌توانید یک دستگاه با میانگین قیمت حدود یک میلیون تومان تهیه کنید. به گفته این فروشندگان این دستگاه‌ها مالکیت شخصی دارد و افراد برای گرفتن یک دستگاه کارتخوان می‌توانند با در دست داشتن کپی کارت ملی، شناسنامه و بدون نیاز به جواز کسب در کم‌ترین زمان ممکن، اقدام کنند.
مدل‌های پر فروش ذکر شده توسط فروشنده‌ها چینی، آمریکایی و فرانسوی بودند. اما موضوع اینجاست که این دستگاه‌های وارداتی ساخت چین است و نه آمریکا و فرانسه. به این صورت که دستگاه، دست دوم محسوب می‌شود اما زمانی که به ایران می‌آید، دوباره بسته‌بندی می‌شود و نمی‌توان تشخیص داد که دست دوم است یا نه.
جزئیات فروش دستگاه کارتخوان از سوی پی‌اس‌پی‌ها
در این میان از چند شرکت پی‌اس‌پی که فروش و اجاره دستگاه کارتخوان را انجام می‌دهند نیز پرس‌وجو کردیم. اکنون 12 شرکت به ارائه دستگاه‌های کارتخوان برای بانک‌ها، فروشگاه‌ها و کسب‌وکارها می‌پردازند. تعدادی از این شرکت‌ها فقط دستگاه را اجاره می‌دهند و فروشی در کار نیست. به‌طور مثال با سقف یک میلیون تومان در حساب پذیرنده و مسدود شدن این پول از سوی بانک پذیرنده می‌توان با محدودیت روزانه 20 تراکنش دستگاه را تحویل گرفت.
شرکت پی‌اس‌پی دیگر که کار خریدوفروش و اجاره را انجام می‌داد، قیمت دستگاه‌های خود را از دو میلیون و 500 هزار تومان برای دستگاه‌های سیار و برای دستگاه‌های اندرویدی سه میلیون تومان اعلام کرد و محدودیت تراکنشی برای پذیرنده‌های شخصی قائل نبود. اما برای اجاره دستگاه به پذیرنده‌های بانک طبق دستورالعملی که به شرکت‌های پی‌اس‌پی صادر شده، 400 تراکنش برای دستگاه سیار و 700 تراکنش برای دستگاه اندرویدی در ماه الزامی است.
امکان پولشویی، تخلف و اختلاس با کارتخوان‌های سیار
با تمام این آمارها به‌دلیل سهولتی که برای خرید دستگاه‌های کارتخوان وجود دارد، امکان تخلف در آن نیز زیاد است. آنطور که رویداد ۲۴ از قول یک مقام آگاه در حوزه تراکنش‌های بانکی نوشته، اغلب دستگاه‌های کارتخوان دست دوم از کشورهای ترکیه و هند وارد کشور می‌شوند که اکثراً نیز بدون برند هستند و از این طریق پول‌های کلان بدون نظارت دستگاه‌های مربوطه جابه‌جا می‌شوند و همین امر باعث رتبه بد ایران در پولشویی و اختلاس‌های کلان بانکی شده است.
در کنار این گزارش‌ها، نماینده فروش یکی از شرکت‌های پی‌اس‌پی نیز تاکید کرد که افراد دستگاه‌ها را از فروشگاه‌های معتبر خریداری کنند، فروشگاهی که قرار است برای دریافت دستگاه از پذیرنده، شماره شبای حساب بگیرد، باید قابل اطمینان باشد.
