پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بانکداری باز؛ حرکتی پیشرو / نگاهی به میزگرد «پرونده‌ای برای بانکداری باز» در هشتمین همایش بانکداری الکترونیک
بانکداری باز یکی از اصطلاحات نوآورانه و جدید صنعت مالی و تغییر بزرگی است که در برابر بانک‌ها سر برافراشته است. سوال مهمی که در این باره وجود دارد این است که تغییرات بانکداری باز تا چه حد خواهد بود و بازیگران این اکوسیستم چگونه باید خود را برای این تغییرات ناگزیر آماده کنند؟
ماهنامه عصر تراکنش / تحولات روزافزون فناوری و ارائه خدمات نوآورانه، باعث بروز مفاهیم جدیدی در صنایع مختلف؛ ازجمله صنعت بانکی شده است. در همین راستا نیز مدیران ارشد بانکی به فکر موضوعاتی هستند که بتواند تاثیرات مهمی در حفظ جایگاه رقابتی آنها در بازار آینده داشته باشد. به همین جهت نیز بسیاری از بانک‌ها در حال تدارک برای تحول دیجیتال مرتبط با صنعت مالی هستند و بانکداری باز یکی از موضوعاتی است که می‌تواند به این دگرگونی کمک کند. یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر، به‌عنوان یکی از ارکان مهم در تحول دیجیتال نظام بانکی از آن یاد می‌شود، بحث بانکداری باز و نحوه مواجهه بانک‌ها با این پدیده است. در هشتمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت میزگردی با عنوان «پرونده‌ای برای بانکداری باز» و با حضور مهران محرمیان معلم، معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتیک؛ نیما نامداری، معاون طرح و برنامه شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا؛ حسن سلیمانی، معاون نرم‌افزار فناوری اطلاعات بانک ملت؛ احمد احمدی، سرپرست شرکت اسوه ایران و امید ترابی، معاون توسعه بازار و ارتباط با مشتریان شرکت توسن برگزار شد.
امید ترابی در ابتدای این میزگرد، درباره مفهوم بانکداری باز صحبت کرد و در این باره توضیح داد: «از دید بنده بانکداری باز ادامه یا نتیجه فلسفه اقتصاد مشارکتی و اقتصاد دیجیتالی است که در آن رویکرد و تلاش بر این است که مشارکت بیشتری را از تمامی ذینفعان شاهد باشیم و از حالت Master Slave سنتی که فردی ارائه‌کننده سرویس است و دیگران دریافت‌کننده سرویس، گذر کنیم.»
به گفته ترابی، بانکداری باز به سمتی حرکت کرده که دیگر قرار نیست بانک‌ها مانند گذشته تولیدکننده محصولات قابل‌ارائه به مشتریان باشند و شبکه گسترده‌ای از ذینفعان که در حال حاضر می‌توانیم بگوییم استارت‌آپ‌ها و فین‌تک‌ها هستند نیز می‌توانند بیایند و تولیدکننده محصولات باشند.
بانکداری باز با نیاز بازار شکل گرفته است
در ادامه میزگرد، نامداری در پاسخ به این سوال که آیا بانکداری باز در فضای کسب‌وکار ایران و دنیا باعث تغییر شده یا تنها مد و روند است، گفت: «بانکداری باز یک دورهای مد بود، ولی در حال حاضر در دوره تثبیت خود قرار دارد.»
معاون طرح و برنامه شرکت ارتباط فردا همچنین درباره تاریخچه بانکداری باز و این موضوع که چرا بانکداری باز به یک‌باره رونق پیدا کرد، این‌طور توضیح داد: «سال ۲۰۰۷ که بحران مالی جهانی شروع شد، بزرگ‌ترین بازندگان آن بانک‌ها و موسسات مالی بودند؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۸، از ۱۰ بانک بزرگ دنیا، همه زیان‌ده بودند و از یکصد بانک دنیا، ۷۰ درصد با کاهش سهام روبه‌رو شدند و به دلیل اینکه بانک‌ها دیگر حاشیه سود گذشته را نداشتند، تحرکشان کاهش پیدا کرده بود و نمی‌توانستند به خیلی از بازارها وارد شوند، بنابراین نیاز بود تغییراتی در بازار و محصولات بانکی ایجاد شود و در مجموع سرویس‌ها به شکل جدیدی به مشتریان ارائه شود. همچنین بحران مالی جهانی، بحران اعتماد برای بانک‌ها ایجاد کرد؛ به همین دلیل بانک‌ها تصمیم گرفتند بروند و پشت برندهای دیگری بایستند و از اعتمادی که آن برندها در میان مردم داشتند، استفاده کنند و سرویس‌های خود را در این قالب ارائه دهند.»
به گفته نیما نامداری، مفهوم بانکداری باز جزء مفاهیمی است که با تکنولوژی رشد نکرده؛ بلکه با نیاز بازار شکل گرفته است؛ در دنیا نیز بانکداری باز از مرحله Proof of concept گذر کرده و در حال حاضر مسئله‌ای که درباره بانکداری باز وجود دارد، درآمدزایی آن است؛ یعنی در حال حاضر بانکداری باز در دنیا در دوره تثبیت و ایجاد درآمد قرار گرفته است.
بانکداری بسته مرده
به عقیده محرمیان، معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتیک، ما اکنون وسط یک میدان جنگ که مدل کسب‌وکار بانک‌هاست، قرار داریم. فلسفه ایجاد پول و بانک، فروش اعتماد به مردم است، درحالی‌که بعد از بحران مالی ۲۰۰۸ این اعتماد بسیار کم شده و در ایران نیز این روند مصداق دارد.
او با صحبت‌های آقای نامداری مخالف بود و در این باره گفت: «مخالفم؛ چراکه عده‌ای در جایی از بازار مطالباتی داشتند که این مطالبات بانک‌ها را تحت فشار قرار داد و آنها را مجبور کرد تا به سمت بانکداری باز حرکت کنند. وگرنه یک عده که بسته فکر می‌کنند، نمی‌توانند به سمت بانکداری باز حرکت کرده و باز فکر کنند؛ بنابراین این افراد به تصمیم خود به این سمت حرکت نکردند؛ بلکه آنها مجبور شدند.» به عقیده معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتیک، بانکداری بسته، مرده یا در حال مردن است و راهی جز بانکداری باز وجود ندارد.
بانکداری باز یک ضرورت است
سلیمانی نیز در پاسخ به این سوال که از نقطه دید بانک، درباره بانکداری باز چگونه فکر می‌کند، توضیح داد: «بانکداری باز یک ضرورت است و قطعا بانک‌ها در این فکر هستند که مدل کسب‌وکاری خود را به بیرون از چارچوب شعب خود بیاورند و تلاش می‌کنند با آماده کردن زیرساخت‌ها، شرایط به‌روزرسانی را برای خود فراهم کنند و به سمت بانکداری باز حرکت کنند، ولی مسئله دیگری که وجود دارد، این است که شتاب فین‌تک‌ها به‌مراتب بیشتر از بانک‌هاست.»
به گفته معاون نرم‌افزار فناوری اطلاعات بانک ملت، بانک ملت نیز در خصوص Open API در حال تقویت زیرساخت‌هایش است تا آنها را در اختیار استارت‌آپ‌ها قرار دهد و در نسخه core 2 که در بانک در حال طراحی است، Open API نقش پررنگی دارد.
تغییر مفهوم پرداخت
احمدی با بیان اینکه با تحولات دهه اخیر، مفهوم «پرداخت» نیز دچار تغییر شده است، افزود: «مفهوم پرداخت در گذشته به سرویس‌های مبتنی بر کارت معطوف بود، اما زمانی که وارد بانکداری باز شدیم، دیگر کلمه پرداخت و بانکداری از یکدیگر جدا نیستند و شامل تمام عملیات پرداخت‌های کارتی و بانکی می‌شوند؛ یعنی در این تحول مفهوم پرداخت از سرویس‌های مبتنی بر کارت به طیف گسترده‌ای از تراکنش‌ها گسترش یافته است.»
نامداری در ادامه این میزگرد، با اشاره به تفاهم شرکت‌های کربنکینگ با یکدیگر گفت: «شرکت‌هایی که کربنکینگ دارند، تفاهم کردند که بانکداری باز را به‌طور منسجم، مرتب و مشترک ارائه دهند که این موضوع اتفاق بسیار خوبی است و نشان می‌دهد که این احساس در شرکت‌ها ایجاد شده که منابع محدود خود را صرف موازیکاری نکنند و آن را یکی کنند. به همین خاطر نیز میگویم که بانکداری باز در حال حاضر در ایران در مرحله مد نیست و در مرحله proof of revenue است.»
استارت‌آپ‌ها به خود زحمت ایجاد یک زیست‌بوم جدید را نمی‌دهند
معاون توسعه بازار و ارتباط با مشتریان شرکت توسن همچنین به تمرکز و فعالیت بیشتر استارت‌آپ‌های فین‌تک در حوزه پرداخت اشاره کرد و از محرمیان پرسید که آیا ما در نقطه پرداخت متوقف شده‌ایم یا خیر و آیا انحصاری بودن مجوز PSPها، بانکداری باز را محدود به پرداخت نکرده است؟ معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتیک در پاسخ به این سوال گفت: «سه چالش اصلی در بانکداری باز که از سوی گارتنر به‌عنوان مهم‌ترین دغدغه‌های این حوزه شناسایی شده، عبارتند از: فرهنگ، امنیت و پول‌سازی. دلیل اینکه بیشتر استارت‌آپ‌های فین‌تک در حوزه پرداخت فعالیت می‌کنند نیز این است که مسئله پول‌سازی آن قبلا حل شده؛ بنابراین استارت‌آپ‌ها دیگر به خود زحمت ایجاد یک زیست‌بوم جدید را نمی‌دهند و می‌خواهند در زیست‌بومی که قبلا شکل گرفته، فعالیت کنند.»
به گفته محرمیان، استارت‌آپ‌ها به ایجاد زیست‌بوم جدید یا فکر نمی‌کنند یا کمتر فکر می‌کنند و دلیلش هم سختی ایجاد یک زیست‌بوم جدید است. او با اشاره به تمرکز عمده استارت‌آپ‌های فین‌تک در بخش پرداخت گفت: «من فکر می‌کنم که یک بخش از این مشکل می‌تواند با رفع انحصار PSPها حل شود، اما کلید ماجرا این قسمت نیست، کلید ماجرا سیگنال درست، ایجاد زیست بوم‌ها و اتصال آن به بانک‌هاست. به نظر بنده این جایی است که می‌تواند یک ارزش‌افزوده خارق‌العاده و در نهایت یک جهش ایجاد کند.»
به گفته محرمیان، توصیه گارتنر به افراد فعال در حوزه بانکداری باز و به‌خصوص مدیران ارشد فناوری اطلاعات بانک‌ها، گسترش زیست بوم‌ها، تخریب سیلوها، فرهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی برای تولید ارزش است. او با اشاره به اینکه خیلی‌ها بانکداری باز را به API Banking در ذهن خود تنزل داده‌اند که این موضوع اشتباه است، گفت: «محدود کردن بانکداری باز به API شاید باعث این دیدی شده که در حال حاضر فین‌تک‌ها دارند و تعداد قابل‌توجهی از آنها در حوزه پرداخت فعالیت می‌کنند.»
به گفته ترابی، رقابت در حوزه پرداخت با وجود غول‌های PSP برای استارت‌آپ‌ها سخت است. او در این باره پرسید که چرا فین‌تک‌هایی که می‌خواهند از بانکداری باز استفاده کنند، وارد حوزه‌هایی که بانکداری ما در آن ضعیف است، نمی‌شوند؟ سلیمانی نیز در پاسخ به این سوال گفت: «از منظر محصولات، بازار است که برای بانک مشخص می‌کند چه سرویسی روی بانکداری باز و API ارائه شود. بدیهی است در شرایطی که عمده تقاضاهای بازار در حوزه پرداخت (مانند لیست تراکنش‌ها، مانده گیری و انتقال وجه) باشد و از سوی دیگر مقررات و ضوابط نیز سهل‌تر باشد، خروجی عمده محصولات نیز در این عرصه خواهد بود؛ بنابراین ارائه API تابع تقاضاست و هنوز از سمت فین‌تک‌ها در حوزه تسهیلات یا حوزه‌های دیگر تقاضایی به دست ما نرسیده است.»
استارت‌آپ‌زدایی از بانکداری باز
نامداری همچنین به این موضوع اشاره کرد که اساسا بانکداری باز برای استارت‌آپ‌ها شکل نگرفته و بانکداری باز یعنی بانکداری را در دل دیگران ارائه دهیم که این دیگران لزوما استارت‌آپ‌ها نیستند. او صحبت‌هایش در این باره را این‌گونه ادامه داد: «زمانی که ما بانکداری باز را به اکوسیستم استارت‌آپی گره می‌زنیم، باعث لوکس شدن این موضوع می‌شویم. در این صورت است که دیگر کسی به دنبال کسب درآمد از بانکداری باز نیست و در نتیجه در بانک پایدار نمی‌شود و به قسمتی از کارهای شیک بانک‌ها برای کمک به استارت‌آپ‌ها و مسئولیت اجتماعی آنها تبدیل می‌شود. تاکید من روی این موضوع است که بانکداری باز بیشتر از اینکه مسئله استارت‌آپی باشد، باید مسئله توسعه بانکداری شرکتی و بازاریابی بانک‌ها در بازارهای جدید باشد.»
اما به گفته محرمیان، درست است که بازیگران اصلی بانکداری باز، شرکت‌های بزرگ هستند، اما با استارت‌آپ‌زدایی نیز موافق نیست. معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتیک درباره حضور استارت‌آپ‌ها این‌طور توضیح داد: «ما با یک مسئله چالشی طرف هستیم و باید قبول کنیم که بانک‌ها، بانکداری باز را مدل کسب‌وکار اصلی خود نمی‌دانند و برای تغییر مدل کسب‌وکاری بانک‌ها نیاز به انرژی است که مسلما راه‌حل این موضوع جوانان هستند؛ بنابراین استارت‌آپ‌ها مهم هستند، ولی نه به دلیل اینکه انتظار داریم برای ما تراکنش بیاورند؛ بلکه به این دلیل که در تریبونهای مختلفی صحبت می‌کنند و انرژی می‌گذارند؛ بنابراین حضور استارت‌آپ‌ها در این موضوع بسیار مهم است.»