پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بانکداری باز؛ حرکتی پیشرو / نگاهی به میزگرد «پرونده‌ای برای بانکداری باز» در هشتمین همایش بانکداری الکترونیک
بانکداری باز یکی از اصطلاحات نوآورانه و جدید صنعت مالی و تغییر بزرگی است که در برابر بانک‌ها سر برافراشته است. سوال مهمی که در این باره وجود دارد این است که تغییرات بانکداری باز تا چه حد خواهد بود و بازیگران این اکوسیستم چگونه باید خود را برای این تغییرات ناگزیر آماده کنند؟
ماهنامه عصر تراکنش / تحولات روزافزون فناوری و ارائه خدمات نوآورانه، باعث بروز مفاهیم جدیدی در صنایع مختلف؛ ازجمله صنعت بانکی شده است. در همین راستا نیز مدیران ارشد بانکی به فکر موضوعاتی هستند که بتواند تاثیرات مهمی در حفظ جایگاه رقابتی آنها در بازار آینده داشته باشد. به همین جهت نیز بسیاری از بانک‌ها در حال تدارک برای تحول دیجیتال مرتبط با صنعت مالی هستند و بانکداری باز یکی از موضوعاتی است که می‌تواند به این دگرگونی کمک کند. یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر، به‌عنوان یکی از ارکان مهم در تحول دیجیتال نظام بانکی از آن یاد می‌شود، بحث بانکداری باز و نحوه مواجهه بانک‌ها با این پدیده است. در هشتمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت میزگردی با عنوان «پرونده‌ای برای بانکداری باز» و با حضور مهران محرمیان معلم، معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتیک؛ نیما نامداری، معاون طرح و برنامه شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا؛ حسن سلیمانی، معاون نرم‌افزار فناوری اطلاعات بانک ملت؛ احمد احمدی، سرپرست شرکت اسوه ایران و امید ترابی، معاون توسعه بازار و ارتباط با مشتریان شرکت توسن برگزار شد.
اميد ترابي در ابتداي اين ميزگرد، درباره مفهوم بانکداري باز صحبت کرد و در این باره توضيح داد: «از ديد بنده بانکداري باز ادامه يا نتيجه فلسفه اقتصاد مشارکتي و اقتصاد ديجيتالي است که در آن رويکرد و تلاش بر اين است که مشارکت بيشتري را از تمامي ذينفعان شاهد باشيم و از حالت Master Slave سنتي که فردي ارائه‌کننده سرويس است و ديگران دریافت‌کننده سرويس، گذر کنيم.»
به گفته ترابي، بانکداري باز به سمتي حرکت کرده که ديگر قرار نيست بانک‌ها مانند گذشته توليدکننده محصولات قابل‌ارائه به مشتريان باشند و شبکه گسترده‌ای از ذينفعان که در حال حاضر می‌توانیم بگوييم استارت‌آپ‌ها و فين‌تک‌ها هستند نيز می‌توانند بيايند و توليدکننده محصولات باشند.
بانکداري باز با نياز بازار شکل گرفته است
در ادامه ميزگرد، نامداري در پاسخ به اين سوال که آيا بانکداري باز در فضاي کسب‌وکار ايران و دنيا باعث تغيير شده يا تنها مد و روند است، گفت: «بانکداري باز يک دورهاي مد بود، ولي در حال حاضر در دوره تثبيت خود قرار دارد.»
معاون طرح و برنامه شرکت ارتباط فردا همچنين درباره تاريخچه بانکداري باز و اين موضوع که چرا بانکداري باز به یک‌باره رونق پيدا کرد، این‌طور توضيح داد: «سال 2007 که بحران مالي جهاني شروع شد، بزرگ‌ترین بازندگان آن بانک‌ها و موسسات مالي بودند؛ به‌طوری‌که در سال 2008، از 10 بانک بزرگ دنيا، همه زيان‌ده بودند و از يكصد بانک دنيا، 70 درصد با کاهش سهام روبه‌رو شدند و به دلیل اينکه بانک‌ها ديگر حاشيه سود گذشته را نداشتند، تحرکشان کاهش پيدا کرده بود و نمی‌توانستند به خيلي از بازارها وارد شوند، بنابراين نياز بود تغييراتي در بازار و محصولات بانکي ايجاد شود و در مجموع سرویس‌ها به شکل جديدي به مشتريان ارائه شود. همچنين بحران مالي جهاني، بحران اعتماد براي بانک‌ها ايجاد کرد؛ به همين دليل بانک‌ها تصميم گرفتند بروند و پشت برندهاي ديگري بايستند و از اعتمادي که آن برندها در ميان مردم داشتند، استفاده کنند و سرویس‌های خود را در اين قالب ارائه دهند.»
به گفته نيما نامداري، مفهوم بانکداري باز جزء مفاهيمي است که با تکنولوژي رشد نکرده؛ بلکه با نياز بازار شکل گرفته است؛ در دنيا نيز بانکداري باز از مرحله Proof of concept گذر کرده و در حال حاضر مسئله‌ای که درباره بانکداري باز وجود دارد، درآمدزايي آن است؛ يعني در حال حاضر بانکداري باز در دنيا در دوره تثبيت و ايجاد درآمد قرار گرفته است.
بانکداري بسته مرده
به عقيده محرميان، معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتيک، ما اکنون وسط يک ميدان جنگ که مدل کسب‌وکار بانک‌هاست، قرار داريم. فلسفه ايجاد پول و بانک، فروش اعتماد به مردم است، درحالی‌که بعد از بحران مالي 2008 اين اعتماد بسيار کم شده و در ايران نيز اين روند مصداق دارد.
او با صحبت‌های آقاي نامداري مخالف بود و در این باره گفت: «مخالفم؛ چراکه عده‌ای در جايي از بازار مطالباتي داشتند که اين مطالبات بانک‌ها را تحت فشار قرار داد و آنها را مجبور کرد تا به سمت بانکداري باز حرکت کنند. وگرنه يک عده که بسته فکر می‌کنند، نمی‌توانند به سمت بانکداري باز حرکت كرده و باز فکر کنند؛ بنابراين اين افراد به تصميم خود به اين سمت حرکت نکردند؛ بلکه آنها مجبور شدند.» به عقيده معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتيک، بانکداري بسته، مرده يا در حال مردن است و راهي جز بانکداري باز وجود ندارد.
بانکداري باز يک ضرورت است
سليماني نيز در پاسخ به اين سوال که از نقطه ديد بانک، درباره بانکداري باز چگونه فکر می‌کند، توضيح داد: «بانکداري باز يک ضرورت است و قطعا بانک‌ها در اين فکر هستند که مدل کسب‌وکاری خود را به بيرون از چارچوب شعب خود بياورند و تلاش می‌کنند با آماده کردن زیرساخت‌ها، شرايط به‌روزرسانی را براي خود فراهم کنند و به سمت بانکداري باز حرکت کنند، ولي مسئله ديگري که وجود دارد، اين است که شتاب فين‌تک‌ها به‌مراتب بيشتر از بانک‌هاست.»
به گفته معاون نرم‌افزار فناوري اطلاعات بانک ملت، بانک ملت نيز در خصوص Open API در حال تقويت زیرساخت‌هایش است تا آنها را در اختيار استارت‌آپ‌ها قرار دهد و در نسخه core 2 که در بانک در حال طراحي است، Open API نقش پررنگي دارد.
تغيير مفهوم پرداخت
احمدي با بيان اينکه با تحولات دهه اخير، مفهوم «پرداخت» نيز دچار تغيير شده است، افزود: «مفهوم پرداخت در گذشته به سرویس‌های مبتني بر کارت معطوف بود، اما زماني که وارد بانکداري باز شديم، ديگر کلمه پرداخت و بانکداري از يکديگر جدا نيستند و شامل تمام عمليات پرداخت‌هاي کارتي و بانکي می‌شوند؛ يعني در اين تحول مفهوم پرداخت از سرویس‌های مبتني بر کارت به طيف گسترده‌ای از تراکنش‌ها گسترش يافته است.»
نامداري در ادامه اين ميزگرد، با اشاره به تفاهم شرکت‌های کربنکينگ با يکديگر گفت: «شرکت‌هایی که کربنکينگ دارند، تفاهم کردند که بانکداري باز را به‌طور منسجم، مرتب و مشترک ارائه دهند که اين موضوع اتفاق بسيار خوبي است و نشان می‌دهد که اين احساس در شرکت‌ها ايجاد شده که منابع محدود خود را صرف موازيکاري نکنند و آن را يکي کنند. به همين خاطر نيز ميگويم که بانکداري باز در حال حاضر در ايران در مرحله مد نيست و در مرحله proof of revenue است.»
استارت‌آپ‌ها به خود زحمت ايجاد يک زیست‌بوم جديد را نمی‌دهند
معاون توسعه بازار و ارتباط با مشتريان شرکت توسن همچنين به تمرکز و فعاليت بيشتر استارت‌آپ‌هاي فين‌تک در حوزه پرداخت اشاره کرد و از محرميان پرسيد که آيا ما در نقطه پرداخت متوقف شده‌ايم يا خير و آيا انحصاری بودن مجوز PSPها، بانکداري باز را محدود به پرداخت نکرده است؟ معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتيک در پاسخ به اين سوال گفت: «سه چالش اصلي در بانکداري باز که از سوي گارتنر به‌عنوان مهم‌ترین دغدغه‌های اين حوزه شناسايي شده، عبارتند از: فرهنگ، امنيت و پول‌سازی. دليل اينکه بيشتر استارت‌آپ‌هاي فين‌تک در حوزه پرداخت فعاليت می‌کنند نيز اين است که مسئله پول‌سازی آن قبلا حل شده؛ بنابراين استارت‌آپ‌ها ديگر به خود زحمت ايجاد يک زیست‌بوم جديد را نمی‌دهند و می‌خواهند در زیست‌بومی که قبلا شکل گرفته، فعاليت کنند.»
به گفته محرميان، استارت‌آپ‌ها به ايجاد زیست‌بوم جديد يا فکر نمی‌کنند يا کمتر فکر می‌کنند و دليلش هم سختي ايجاد يک زیست‌بوم جديد است. او با اشاره به تمرکز عمده استارت‌آپ‌هاي فين‌تک در بخش پرداخت گفت: «من فکر می‌کنم که يک بخش از اين مشکل می‌تواند با رفع انحصار PSPها حل شود، اما کليد ماجرا اين قسمت نيست، كليد ماجرا سيگنال درست، ايجاد زیست بوم‌ها و اتصال آن به بانک‌هاست. به نظر بنده اين جايي است که می‌تواند يک ارزش‌افزوده خارق‌العاده و در نهايت يک جهش ايجاد کند.»
به گفته محرميان، توصيه گارتنر به افراد فعال در حوزه بانکداري باز و به‌خصوص مديران ارشد فناوري اطلاعات بانک‌ها، گسترش زیست بوم‌ها، تخريب سيلوها، فرهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی براي توليد ارزش است. او با اشاره به اينکه خیلی‌ها بانکداري باز را به API Banking در ذهن خود تنزل داده‌اند که اين موضوع اشتباه است، گفت: «محدود كردن بانکداري باز به API شايد باعث اين ديدي شده که در حال حاضر فين‌تک‌ها دارند و تعداد قابل‌توجهی از آنها در حوزه پرداخت فعاليت می‌کنند.»
به گفته ترابي، رقابت در حوزه پرداخت با وجود غول‌های PSP براي استارت‌آپ‌ها سخت است. او در این باره پرسيد که چرا فين‌تک‌هايي که می‌خواهند از بانکداري باز استفاده کنند، وارد حوزه‌هایی که بانکداري ما در آن ضعيف است، نمی‌شوند؟ سليماني نيز در پاسخ به اين سوال گفت: «از منظر محصولات، بازار است که براي بانک مشخص می‌کند چه سرويسي روي بانکداري باز و API ارائه شود. بديهي است در شرايطي که عمده تقاضاهاي بازار در حوزه پرداخت (مانند ليست تراکنش‌ها، مانده گیری و انتقال وجه) باشد و از سوي ديگر مقررات و ضوابط نيز سهل‌تر باشد، خروجي عمده محصولات نيز در اين عرصه خواهد بود؛ بنابراين ارائه API تابع تقاضاست و هنوز از سمت فين‌تک‌ها در حوزه تسهيلات يا حوزه‌های ديگر تقاضايي به دست ما نرسيده است.»
استارت‌آپ‌زدايي از بانکداري باز
نامداري همچنين به اين موضوع اشاره کرد که اساسا بانکداري باز براي استارت‌آپ‌ها شکل نگرفته و بانکداري باز يعني بانکداري را در دل ديگران ارائه دهيم که اين ديگران لزوما استارت‌آپ‌ها نيستند. او صحبت‌هایش در این باره را این‌گونه ادامه داد: «زماني که ما بانکداري باز را به اکوسيستم استارت‌آپي گره می‌زنیم، باعث لوکس شدن اين موضوع می‌شویم. در اين صورت است که ديگر کسي به دنبال کسب درآمد از بانکداري باز نيست و در نتيجه در بانک پايدار نمی‌شود و به قسمتي از کارهاي شيک بانک‌ها براي کمک به استارت‌آپ‌ها و مسئوليت اجتماعي آنها تبديل می‌شود. تاکيد من روي اين موضوع است که بانکداري باز بيشتر از اينکه مسئله استارت‌آپي باشد، بايد مسئله توسعه بانکداري شرکتي و بازاريابي بانک‌ها در بازارهاي جديد باشد.»
اما به گفته محرميان، درست است که بازيگران اصلي بانکداري باز، شرکت‌های بزرگ هستند، اما با استارت‌آپ‌زدايي نيز موافق نيست. معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتيک درباره حضور استارت‌آپ‌ها این‌طور توضيح داد: «ما با يك مسئله چالشي طرف هستيم و بايد قبول کنيم که بانک‌ها، بانکداري باز را مدل کسب‌وکار اصلي خود نمی‌دانند و براي تغيير مدل کسب‌وکاری بانک‌ها نياز به انرژي است که مسلما راه‌حل اين موضوع جوانان هستند؛ بنابراين استارت‌آپ‌ها مهم هستند، ولي نه به دلیل اينکه انتظار داريم براي ما تراکنش بياورند؛ بلکه به اين دليل که در تريبونهاي مختلفي صحبت می‌کنند و انرژي می‌گذارند؛ بنابراين حضور استارت‌آپ‌ها در اين موضوع بسيار مهم است.»