پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ماجرای بدهی هفت هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دانش‌بنیان به بانک‌ها چیست؟
این روزها حمایت از استارت‌آپ‌های دانش‌بنیان و جذب سرمایه برای رشد آنها حرف ثابت جلسات مشترک شرکت‌های دولتی و خصوصی است. بسیاری از سازمان‌های دولتی معتقد بوده و هستند که کمک به این شرکت‌های نوپا پیشرفت اقتصادی کشور را به دنبال دارد؛ از طرفی هم جمعیت تحصیلکرده به جای مهاجرت، جذب شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها می‌شوند.
در این میان بانک‌ها هم دیگر مانند گذشته مقاومتی در عدم سرمایه‌گذاری با این شرکت‌ها نشان نمی‌دهند و چند سالی می‌شود که قراردادهای پر رنگ و لعاب خود را در شرکت‌های دانش‌بنیان منعقد کرده‌اند.
از کجا شروع شد؟
به گفته علیرضا دلیری، معاون توسعه مدیریت و سرمایه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به بانک‌ها دو مدل برای سرمایه‌گذاری با شرکت‌های دانش بنیان پیشنهاد شد؛ اول اینکه آنها شتاب‌دهنده و مراکز نوآوری خود را در بانک احداث کنند و به این شکل، راهی برای سرمایه‌گذاری را در نیازهای آینده‌شان بگشایند. مدل دیگر این بود که بانک‌ها را تشویق به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ به ثمر نشسته کنند؛ رغبت بانک‌ها به این بخش بیش از راه‌اندازی مراکز نوآوری بود.
شاید پیشتازی این ماجرا به سال گذشته برگردد که بانک ملی بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان در پروژه‌های دانش‌بنیان با ماهیت استارت‌آپی سرمایه‌گذاری کرد. به همین منوال بانک‌های عامل زیادی مانند گردشگری، پست‌بانک، صادرات، ملت و غیره برای حمایت از استارت‌آپ‌ها تفاهم‌نامه امضا کردند.
آنطور که دلیری گفته است: «تنها تا شش ماهه اول سال 1397 بانک‌های ما ۳۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های استارت‌آپی پرداخته‌اند.» او این موضوع را نشان‌دهنده اعتمادی به جوانان می‌دانست که می‌توانند تحول ایجاد کنند.
پیش از این هم بهزاد سلطانی، رئیس هیات عامل صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری، شهریورماه 1397 گفته بود به شرکت‌های دانش‌بنیان تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان کمک بلاعوض پرداخت می‌شود.
یک ماه پیش از آن تاریخ نیز، سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در حاشیه بازدید از یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان اعلام کرده بود که شرکت‌های دانش‌بنیان حدود ۶۰ هزار میلیارد تومان درآمد سالیانه دارند و از طرفی ماهانه ۵۰۰ میلیارد تومان وام دریافت می‌کنند.
حالا چند روزی می‌شود که خبری مبنی بر بدهی هفت‌هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دانش‌بنیان به بانک‌ها منتشر شده که بسیاری از صحبت‌های اخیر مسئولان را زیر سؤال برده است.
پرداخت بیشترین تسهیلات به دانش‌بنیان‌ها توسط دو بانک ملت و صادرات
برای روشن‌تر شدن این موضوع به گزارش اخیر بانک مرکزی اشاره می‌کنیم. طبق این آمار، شبکه بانکی کشور در 9 ماه منتهی به آذرماه سال 1397، به 626 شرکت دانش بنیان معادل 51994 میلیارد ریال تسهیلات (به طور متوسط به هر شرکت 83 میلیارد ریال) پرداخت کرده است.
بر اساس این گزارش، در این مدت بانک‌های ملت و صادرات به ترتیب با حدود ۹۹۶ و ۸۵6 میلیارد تومان بیشترین مبلغ پرداختی به شرکت‌های دانش‌بنیان را به خود اختصاص داده‌اند.
همچنین مجموع تسهیلات پرداختی از آذرماه 1396 تا آذرماه 1397 به شرکت‌های دانش‌بنیان، معادل 69873.2 میلیارد ریال و سهم بانک‌های دولتی، بانک‌های خصوصی شده و بانک‌های خصوصی و مؤسسات اعتباری از این میزان به ترتیب معادل 17437.1، 27201.6 و 25234.5 میلیارد ریال بوده است.
چه تعداد از شرکت‌های دانش‌بنیان وام را دریافت کرده‌اند؟
در حال حاضر بیش از چهار هزار و 200 شرکت دانش‌بنیان در ایران مشغول به فعالیت هستند که طبق آمار بانک مرکزی از این تعداد به هزار و 40 شرکت تسهیلات داده شده که مانده کل تسهیلات اعطایی به این شرکت‌ها در پایان آذرماه 1397 چیزی حدود هفت هزار میلیارد تومان (میانگین به هر شرکت 67.5 میلیارد ریال) بوده است. بیشترین مانده به بانک‌های ملی (13404 میلیارد ریال)، ملت (9752.3 میلیاردریال) و پاسارگاد (6929.3 میلیارد ریال) تعلق دارد.
اینکه چه شرکت‌هایی و چگونه مشمول گرفتن این وام‌ها شده‌اند، مشخص نیست. اما آنطور که به نظر می‌رسد، شرایط گرفتن این تسهیلات هم کار چندان آسانی نیست. مجید کثیری‌فر، بنیان‌گذار پایگاه خبری اخبار رسمی در توئیتی اعلام کرده بود که ما هم بعد از ارزیابی‌های چند مرحله‌ای شرکتی دانش‌بنیان شدیم، ولی وقتی برای گرفتن وام مراجعه کردیم به قدری شرایط سخت بود که از خیر آن گذشتیم.
۷۱۸ میلیارد تومان مطالبات مشکوک‌الوصول شرکت‌های دانش‌بنیان
آن‌گونه که معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران گزارش داده، از بدهی هفت هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دانش‌بنیان، تقریباً ۱۹ درصد آن یعنی حدود ۱٫۳ هزار میلیارد تومان از این تسهیلات به مطالبات غیرجاری تبدیل شده است. معنای تبدیل شدن تسهیلات به مطالبات غیرجاری این است که شرکت‌های دانش‌بنیانی که این تسهیلات را دریافت کرده‌اند به دلائل یا علل مختلفی اقساط وام‌ها را نپرداخته‌اند.
همچنین طبق این گزارش بیش از ۵۴ درصد مطالبات غیرجاری بنگاه‌های دانش‌بنیان مربوط به مطالبات مشکوک‌الوصول است که شامل ۷۱۸ میلیارد تومان می‌شود و کل این مبلغ تنها متعلق به ۶۰ شرکت دانش‌بنیان می‌شود. به بیان دیگر این شرکت‌ها هر کدام ۱۲ میلیارد تومان به شبکه بانکی بدهکار هستند.
وام دادن به استارت‌آپ‌ها خیانت است
با این حال همین یک ماه پیش بود که نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات در نشست شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بیان کرده بود که پول در کشور برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور زیاد است، اما نگرانی ما از نبود بازار لازم برای فروش محصولات این شرکت‌ها است.
دولت در چند سال اخیر از طریق راه‌اندازی صندوق نوآوری و شکوفایی و وام دادن به بخشی از استارت‌آپ‌ها، سعی کرده به نوعی خودش را در این فضا ثابت کند. این صندوق در دوره مدیریت گذشته خود به ارائه تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول بود با این حال به نظر می‌رسد دولت حداقل در همین بخش متوجه اشکال در این سیستم شده است.
از حدود یک سال پیش سورنا ستاری، وام دادن به استارت‌آپ‌ها را خیانت به آنها خوانده بود. او گفته بود: «شرکت‌های نوپا نیاز به تسهیل فضای کسب‌وکار دارند نه به وام. از نظر او یکی از بحث‌های مهمی که اکوسیستم کارآفرینی ایران در آن ضعف دارد نبود سرمایه‌گذاری جسورانه (VC) است. وام برای شرکتی است که از آب و گل درآمده و می‌تواند بازار، قیمت، رقبا و ریسک‌ها را پیش‌بینی کند. اما این در اختیار یک استارتاپ نیست. هیچ‌کس نمی‌داند یک ماه بعد چه اتفاقی برای یک استارت‌آپ و شرکت نوپا می‌افتد.»
دولت استراتژیست خوبی برای کسب‌وکارها نیست
رضا قربانی، سردبیر ماهنامه عصر تراکنش هم درباره وام‌دهی دولت به استارت‌آپ‌ها گفته است که دولت نه استراتژیست خوبی برای کسب‌وکارها است و نه می‌تواند به آنها راهنمایی عملی بدهد. دولت بهترین کاری که در زمینه رشد کسب‌وکارها باید انجام دهد این است که خطوط قرمز را مشخص کند. دولت باید مشخص کند که کدام عرصه‌ها از کسب‌وکار غیرقانونی است.
او معتقد است دولت باید قوانین بیمه و مالیات را شفاف و روشن اعلام کند. استارت‌آپ که جای خود دارند، امروز قوانین بیمه و مالیات در رابطه با کسب‌وکارها هم گنگ است.
اکنون به گفته بسیاری، سال آینده، سال راحتی برای سرمایه‌گذاران، شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور نخواهد بود. با وجود این باید دید صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌ها و دیگر حامیان دولتی و خصوصی شرکت‌های دانش‌بنیان در این مسیر تا چه اندازه همراه آنها خواهند ماند.
