پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
شاتوت بازیگران حوزه پرداخت را به یکدیگر مرتبط می‌کند / ارتباط به شیوه شاتوت
شبکه شاتوت قرار است سرویس‌های متفاوت مالی را دریافت کند و در یک بستر یکپارچه خدمات را به شرکت‌های مالی تحویل دهد.
ماهنامه عصر تراکنش / چند سالی می‌شود که پرداخت خرد مساله شبکه بانکی کشورمان است. به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران این حوزه اگر تدابیر درستی در این راستا اتخاذ نشود، ممکن است عواقب جبران‌ناپذیری برای اقتصاد کشور در پی داشته باشد. در این میان، نحوه دریافت کارمزد هم یکی از انتقاداتی است که مطرح می‌شود؛ اینکه پذیرنده باید کارمزد را بدهد یا مشتری. اگر شرکت‌های فین‌تک، شرکت‌های پرداخت الکترونیکی و بانک‌ها را بازیگران عرصه پرداخت کشور بدانیم، به پلتفرمی نیاز داریم تا این سه فعال را به یکدیگر مرتبط کند؛ همان نیازی که باعث شکل‌گیری شاتوت (شبکه اعتباری تخفیف و تقسیط) شده است.
ما درباره شاتوت چند سؤال اساسی داشتیم. مثلاً اینکه شاتوت تنها به پرداخت‌های خرد اختصاص دارد یا مسائل دیگری را نیز دربر می‌گیرد؟ به‌طور کلی دلیل شکل‌گیری شاتوت چه بود؟ چه خلئی موجب شد تا این طرح پی‌ریزی شود؟ برای رسیدن به پاسخ این سؤالات با عماد ایرانی، معاون فنی شرکت فاش که طراحی و پیاده‌سازی این شبکه را بر عهده دارد، گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در این گزارش می‌خوانید.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
شرکت فناوران ایمن شبکه فاش
شرکت فناوران ایمن شبکه فاش (سهامی خاص) در سال ۱۳۸۳ توسط جمعی از کارشناسان حوزه امنیت و فناوری اطلاعات و با هدف رشد و توسعه صنعت فناوری اطلاعات تأسیس شده است. شرکت راهبرد هوشمند شهر، بانک شهر و سهامداران بخش خصوصی این شرکت را تشکیل داده‌اند.
[/mks_pullquote]
عماد ایرانی با اشاره به اینکه در شبکه شاتوت رویکرد اصلی ایجاد یک پلتفرم جامع به‌منظور ایجاد ارتباط بین سه بازیگر اصلی یعنی شرکت‌های فین‌تک، شرکت‌های پرداخت الکترونیکی و بانک‌های کشور است، گفت: «در گذشته ارتباط بین این سه بازیگر از طریق رابطه‌های مستقیم با قراردادهای دوجانبه شکل می‌گرفت. در حال حاضر تعدادی از نرم‌افزارهای تلفن همراه به‌صورت مستقیم از بانک‌های عامل، سرویس‌های بانکی دریافت کرده‌اند و عملیات تسویه‌حساب و تصفیه مالی را به‌طور مستقیم با کمک سرویس‌های دریافت‌شده انجام می‌دهند. اما ارتباط بین شرکت‌های فین‌تک و شرکت‌های پرداخت الکترونیکی مالک پایانه‌های فروشگاهی، تا به حال به‌صورت واقعی و عمده شکل نگرفته و ارتباط ایجادشده با بانک‌ها هم صرفاً به‌منظور انجام عملیات مالی بوده است.»
او ادامه داد: «در شبکه شاتوت، اصلی‌ترین موضوع ارائه‌شده حذف این ارتباطات با شرط حفظ محرمانگی و قدرت تجارت‌پذیری است. در این فرایند شبکه شاتوت پس از عقد قرارداد با بانک‌ها سرویس‌های متفاوت مالی را دریافت می‌کند و در یک بستر یکپارچه خدمات را به شرکت‌های مالی تحویل می‌دهد. در این میان کلیه گزارش‌های تولیدشده شامل نقل‌وانتقال‌های حساب و تراکنش‌های حساب‌های مجازی به‌صورت گزارش‌های جزء در اختیار بانک‌های عامل و نهادهای نظارتی بالادستی قرار خواهد گرفت. همچنین شبکه شاتوت با توجه به زیرساخت استاندارد پرداختی که در بطن خود پیاده کرده، قابلیت ایجاد کانال جهت اتصال شرکت‌های پرداخت الکترونیک (PSP) به خود را فراهم ساخته است. این موضوع باعث شده ارتباطات مش بین شرکت‌های فین‌تک، بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت الکترونیک از بین برود و اتصال بین این بازیگران با سهولت بسیار بالاتری انجام پذیرد.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
ارتباطات مش
در یک شبکه معمولی وایرلس، روتر وایرلس به مودم متصل می‌شود و شروع به انتشار سیگنال برای دستگاه‌های دیگر می‌کند. اگر سیگنال ضعیف باشد، از یک ریپیتر استفاده می‌شود تا طیف پوشش‌دهی سیگنال‌های روتر را افزایش دهد. در یک شبکه، تنها روتر است که دیتا توزیع می‌کند. اما، شبکه مش کاملاً متفاوت است. این شبکه دارای چندین نود نسبتاً کوچک است. در این شبکه، هر کدام از نودها به نوبه خود دیتا را تقویت کرده و در توزیع و انتشار این دیتا در سطح شبکه مشارکت می‌کنند.
[/mks_pullquote]
ایرانی در پاسخ به این سؤال که چه خلئی موجب شد تا شبکه شاتوت شکل بگیرد، گفت: «عدم وجود یک مکانیسم و راهکار یکپارچه برای اتصال این بازیگران، موجب تشکیل شبکه شاتوت شد. برای راه‌اندازی یک تجارت با یک ایده خوب در حوزه فین‌تک، بیشترین توجه و نگاه باید به مشتریان و حوزه پذیرش باشد، در صورتی که در روش سنتی، شرکت‌های فین‌تک باید کلیه عملیات جانبی ارتباط با بانک‌ها، نگهداری و مدیریت منابع، ارتباط با شرکت‌های پرداخت، عملیات پیچیده تسویه‌حساب مالی و… را به انجام می‌رساندند که با توجه به وقت‌گیر بودن، پرهزینه بودن و پر ریسک بودن این عملیات، در عمل بخش عمده‌ای از فعالیت شرکت‌های فین‌تک معطوف به این حوزه می‌شد.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
کمپین‌های شاتوت چیست؟
رسانه‌های شاتوت (کارت، موبایل و…) بر خلاف کارت‌های بانکی صرفاً دارای یک موجود نیستند. روی رسانه‌های شاتوت می‌توان چندین کیف مجزا تعریف کرد که هر کدام از این کیف‌ها دارای مشخصات منحصربه‌فرد و دارای موجودی مرتبط با خود هستند.
[/mks_pullquote]
او درباره تطابق شاتوت با استانداردهای بین‌المللی گفت: «چندین اسکیم در این حوزه در سطح بین‌المللی فعالیت می‌کنند. بزرگ‌ترین این اسکیم‌ها نظام EMV و مجموعه فعالیت پرداخت‌های مبتنی بر تلفن همراه علی‌پی و تنسنت است. در بخش‌های عمده‌ای از شبکه شاتوت از مدل‌های موفق این نمونه‌ها برداشت صورت گرفته است. در بخش‌های بانکی، با توجه به نظام متفاوت مالی در کشور و عدم وجود راهکارهای اعتباری و نظام‌های بیمه پول، امکان مدل‌سازی کل شبکه وجود نداشت. در این بخش‌ها عملیات بومی‌سازی تا حد امکان با روش‌های مدیریت ریسک داخلی صورت گرفته است.
در کشور ما کل عملیات پرداخت Zero Risk محسوب می‌شود؛ زیرا تقریباً کلیه رسانه‌های پرداختی از نوع دبیت است، مشتریان از محل منابع خود عملیات مالی انجام می‌دهند و در عوض سودهای بانکی با رقم بالا دریافت می‌کنند. همچنین در کشور ما به‌دلیل مدل‌های تسویه‌حساب سریع با پذیرندگان، تغییر فرهنگ پذیرش پرداخت‌های جدید با زمان طولانی تسویه به‌دلیل مدیریت ریسک، کشف تقلب و محافظت از مشتریان امکان‌پذیر نیست، به همین دلیل در این بخش‌ها مجبور بودیم بیشترین همخوانی را با شبکه پرداخت کشور داشته باشیم.»
تفاوت شاتوت با شاپرک در دریافت کارمزد
به گفته معاون فنی شرکت فاش با وجود سختی‌های فراوان در مسیر اجرایی، در شبکه شاتوت کارمزد از پذیرنده اخذ می‌شود. این در حالی است که در شبکه شاپرک، بانک پذیرنده، کارمزد را می‌پردازد. تجربه در کشور نشان داده که هر زمان یک خدمت به مشتریان ارائه شد، تغییر آن به‌سختی انجام می‌شود.
در شبکه شاتوت دریافت کارمزد از پذیرنده با توجه به رایگان بودن شاپرک کار بسیار سختی بود، اما خدماتی را به پذیرندگان ارائه کردیم تا با تحریک نیازمندی آنها به خدمت مربوطه، پرداخت کارمزد را برای آنها قابل قبول کنیم. البته در این مسیر یک تجربه کسب کردیم، آن هم این بود که با ارائه خدمت مناسب با قابلیت‌های ویژه و خدمات متمایز به پذیرندگان، آنها حاضر هستند کارمزد عملیات را پرداخت کنند. البته بخش سخت کار این است که همواره باید خدمات جدید و سرویس‌های متنوع برای آنها در نظر گرفته شود تا انگیزه برای پرداخت کارمزد و باقی ماندن در شبکه همواره تازگی داشته باشد.
ایرانی به چگونگی اجرای شاتوت اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر شبکه شاتوت با چندین شرکت فین‌تک، بانک، تجمیع‌کنندگان پذیرندگی و شرکت‌های پرداخت الکترونیک همکاری می‌کند. در هر گروه، یک نیاز ویژه باعث ایجاد ارتباط شده است. پایداری، تنوع خدمت، سازگاری با شبکه بانکی، ارتباط با بانک‌ها و انجام عملیات تسویه‌حساب، ارائه گزارش‌های متنوع و خدمات ویژه پایانه‌های فروشگاهی از جمله مواردی بوده که این گروه‌ها تمایل داشته‌اند خدمات خود را از طریق شبکه شاتوت ارائه کنند.
ایجاد ارتباط گروهی بین پذیرندگان و مشتریان بدون نیاز به درگیر شدن طرفین در موضوع، حذف مسائل فنی، اجرایی و بانکی از ارتباطات تجاری، کاهش ریسک مالی و موضوعات مالیاتی نیز از دیگر دلایل اتصال مجموعه‌ها به شاتوت بوده است. در حال حاضر مشغول به توسعه شبکه به‌منظور افزایش توسعه‌پذیری و قابل اتکا بودن هستیم و مدل‌های مالی جدید را تا آنجا که به تجارت و کسب‌وکار نهادهای متصل آسیب وارد نکند، به‌صورت عمومی در شبکه شاتوت تعریف می‌کنیم و در اختیار مجموعه‌ها قرار می‌دهیم.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
EMV چیست؟
برای گسترش و شناساندن مزایای کارت‌های هوشمند در مؤسسات مالی و بانک‌ها، سه شرکت پیشرو ویزا و مسترکارت و یوروپی (که سال ۲۰۰۲ با مسترکارت ادغام شد) اقدام به تدوین مجموعه مشخصاتی برای سهولت و یکسان‌سازی نحوه استفاده از کارت‌های هوشمند کردند که این مجموعه مشخصات تحت عنوان EMV برگرفته از حروف اول نام این سه شرکت شناخته شد.
[/mks_pullquote]
او درباره همخوانی قوانین بانک مرکزی با شاتوت گفت: «در کشور ما بانک مرکزی به غیر از نقش نظارتی، مدل‌سازی و تبیین استراتژی‌های کلان، نقش فناوری و ساختارسازی اجرایی را نیز انجام می‌دهد و در بخش‌های مختلفی از مسیر، موانع و قوانین دست‌وپاگیر فراوانی وجود دارد. در سال‌های گذشته، بعد از کیپا و کیوا که منجر به تولید مستندات اولیه سامانه سپاس شد، بانک مرکزی در خصوص موضوعات مرتبط با کیف پول‌های الکترونیک سکوت کرده است.
در نمونه‌هایی از شرکت‌های استارت‌آپی شاهد عدم موافقت بانک مرکزی با فعالیت‌های انجام‌شده بوده‌ایم که تقریباً همه فعالان حوزه از کم و کیف آن مطلع هستند. بیشتر ایرادات بانک مرکزی در زمینه فعالیت‌های نوین خدمات الکترونیک در سال‌های گذشته، معطوف به سه اصل پولشویی و عدم شفافیت مالی، خلق پول بدون پشتوانه و عدم شناسایی کامل مشتریان و پذیرندگان بوده است.»
به اعتقاد ایرانی اکثر قوانین وضع‌شده در حوزه خاص کیف پول‌های الکترونیکی مانند ضمانت بانک، عدم پرداخت سود به کیف پول‌ها، عملیات KYC مشتریان و پذیرندگان، قوانین مخالفت با خلق پول مانند تولید واحدهای جدید مالی برای تسویه‌حساب بین مشتریان و سایر مواردی که در زمان‌های خاص توسط بانک مرکزی عنوان شده، کاملاً به نفع تمامی بازیگران این صنعت خواهد بود. مشکل زمانی به وجود آمده که شرکت‌ها به جهت پیشروی در رقابت با یکدیگر جهت سهولت عملیات، به بخش‌های دست‌وپاگیر فرایندهای بانکی کم‌توجه بوده‌اند. شبکه شاتوت، به علت انتخاب یک فضای جدید کم‌تحرک در این صنعت، بدون ترس از رقابت یا سرعت کم در پیشرفت سعی کرده تمامی موارد را با بالاترین حساسیت و سازوکار مناسب اجرایی در کنار امنیت مالی به انجام برساند و در ادامه مسیر نیز با همین رویکرد حرکت خواهد کرد.
ضمانت اجرایی در سامانه تقسیط شاتوت
ایرانی به شیوه تقسیط در شبکه شاتوت اشاره کرد و گفت: «این کار با شیوه‌های نوینی ارائه می‌شود. روش اول تقسیط با استفاده از منابع سازمانی/گروهی است. در این مدل یک سازمان، موسسه یا گروه مشتریان اقدام به دریافت رسانه‌های اعتباری از شبکه شاتوت می‌کند و به اندازه منابع ایجادشده در بانک عامل وجوه نقدی نظیر ریال را بلوکه می‌کند.
اصل عملیات تقسیط در این روش توسط پذیرنده صورت می‌پذیرد و در اصل منابع تسهیلات صرف انجام این مدل نمی‌شود. مزیت این روش نسبت به روش پرداخت نقدی سازمان به همکاران، مدیریت ویژه روی نحوه پرداخت، محل و روش مصرف منابع توسط آنهاست. منابع قرار داده‌شده در بانک عامل به‌عنوان عامل تسویه استفاده نخواهد شد و در سررسید، قسط از طرف خود مشتری پرداخت می‌شود.
در صورتی که مشتری اقساط خود را پرداخت نکند، سازمان فرصت دارد تا بدهی ایجادشده را با روش‌های جایگزین خود مانند کسر از حقوق یا … پرداخت کند. در صورتی که این اتفاق نیفتد، منابع ذخیره نقش تصفیه مالی را خواهند داشت. شاید سؤال پیش بیاید که سازمان‌ها می‌توانند منابع را به این شکل در اختیار خود قرار دهند و تمامی این عملیات را راسا به انجام برسانند. نکته قابل توجه آن است که پذیرندگان در این طرح با توجه به ضمانت بانک به پرداخت منابع با اعتماد بیشتری اقدام به فروش اقساطی کالا می‌کنند و سازمان‌ها نیز نیازمند عقد قرارداد مالی چندگانه با پذیرندگان مختلف و انجام عملیات سنگین مالی نیستند.»
او ادامه داد: «مزیت دیگر این روش، انجام کلیه عملیات مالی تسویه و تصفیه از طریق شبکه شاتوت است. سازمان‌ها در این طرح درگیر فرایند اجرایی نمی‌شوند و حتی فعالیت‌های مربوط به آنها مانند پیگیری معوقات، گزارش‌های عملکرد، اطلاعات تحلیلی و… از طرف شبکه شاتوت به‌صورت پرتال و Open API ارائه می‌شود. در مدل دیگر، عملیات تقسیط در سمت پذیرنده مشاهده نمی‌شود و تراکنش صورت‌گرفته در سمت پذیرنده مانند تراکنش‌های مالی دیگر تسویه می‌شود.
در این روش بانک عامل با ایجاد یک پرونده اعتباری اقدام به تأمین مالی تراکنش خواهد کرد و مشتریان اقساط خود را به جای پذیرنده به بانک بازگردانی می‌کنند. این مدل برای مشتریان تفاوتی با دریافت تسهیلات ندارد، اما برای بانک‌ها که گاهی ملزم به پرداخت تسهیلات کم‌درصد برای موارد خاص هستند، قدرت کنترل و مدیریت مصرف مشتریان ایجاد می‌شود. با استفاده از شبکه شاتوت بانک‌ها می‌توانند کانال‌های مصرف منابع ایجادشده را به‌صورت کامل کنترل کنند و صرفاً در صورت تطبیق با موضوع تسهیلات دریافتی، اقدام به ارائه خدمت کنند.»
خطوط قرمز شاتوت
عماد ایرانی با اشاره به اینکه شرکت فناوران ایمن شبکه فاش از هلدینگ راهبرد هوشمند شهر، طراحی و پیاده‌سازی این شبکه را بر عهده داشته و در حال حاضر توسعه آن را بر عهده دارد، گفت: «در رابطه با اجرای طرح‌های ارائه‌شده روی شبکه شاتوت لازم به توضیح است که شاتوت خود دارای مشتری، پایانه فروشگاهی یا پذیرنده نیست. کلیه مشتریان فعلی شبکه شاتوت از طریق شرکت‌های صادرکننده و کلیه پذیرندگان شبکه شاتوت از طریق شرکت‌های پذیرندگی یا شرکت‌های پرداخت الکترونیک جذب شده‌اند و شبکه شاتوت صرفاً به‌عنوان یک پلتفرم B2B به این مجموعه‌ها خدمت‌رسانی می‌کند. پاسخگویی به مشتریان و پذیرندگان به‌صورت مستقیم توسط مجموعه‌های مربوطه صورت می‌پذیرد و صرفاً شبکه شاتوت در صورت وجود مغایرت بین صادرکنندگان و پذیرندگان یا شکایت‌های فردی از یک سرویس‌دهنده اقدام به حل‌وفصل موضوع می‌کند.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
قابلیت اتصال شاتوت
شبکه شاتوت یک شبکه یکپارچه با قابلیت اتصال انواع ترمینال‌های فروشگاهی و انواع رسانه‌های خدمات‌رسانی است. این رسانه‌ها می‌توانند کارت‌های نوار مغناطیسی، کارت‌های مایفر کلاسیک، کارت‌های هوشمند شهروندی، تلفن همراه هوشمند NFC و تلفن همراه هوشمند بدون NFC باشند.
[/mks_pullquote]
او با تاکید بر اینکه ما در شبکه شاتوت خطوط قرمزی را تعریف کرده‌ایم، گفت: «سعی می‌کنیم با حداکثر توان این خطوط را رعایت کنیم. اولین مورد در شبکه شاتوت حفظ محرمانگی داده‌های کلیدی همکاران تجاری شبکه است. این اطلاعات اصلی‌ترین دارایی همکاران ما به‌شمار می‌رود. اطلاعاتی مانند داده‌های مشتریان، داده‌های پذیرندگان و داده‌های مالی. دلیل نگهداشت این اطلاعات در شبکه شاتوت صرفاً ایجاد خطوط Tracking جهت ارائه گزارش‌های کامل به نهادهای نظارتی است و اطلاعات دریافت‌شده از همکاران تجاری به هیچ‌وجه توسط خود شبکه شاتوت یا به‌صورت ارائه به سایر همکاران استفاده نخواهد شد.
سعی شده است شبکه شاتوت صرفاً یک پلتفرم ارتباطی پرداخت باشد تا تعریف خدمات و سرویس‌های مالی توسط همکاران تجاری صورت پذیرد. ارائه یک خدمت مالی ویژه روی ابزارهای پلتفرم شاتوت توسط صادرکنندگان یا پذیرندگان مهم‌ترین اصل تجاری این همکاران است و عدم توجه به این موضوع باعث ایجاد خدشه در رقابت‌پذیری خواهد شد. فرایندهای شبکه شاتوت به صورتی طراحی شده که از شرکت‌های فین‌تک تشکیل‌شده از چندین دانشجوی دانشگاه تا شرکت‌های پرداخت الکترونیک عظیم چندوجهی، توانایی اتصال به آن را داشته باشند و منافع کارمزدی به صورتی تعریف شده که هر گروه به اندازه خود از آن بهره‌مند می‌شود.»
ایرانی اضافه کرد: «در کنار تمامی این خطوط قرمز، در بخش‌هایی شبکه شاتوت اعمال نظر و با ارائه پروتکل‌های یکسان و مشترک، ایجاد یکپارچگی و استانداردسازی می‌کند. برای مثال در پرداخت‌های مبتنی بر بارکد، شبکه شاتوت مستند استاندارد بارکد را ارائه کرده و در آن انواع پرداخت‌های تولید بارکد توسط پذیرنده یا تولید بارکد توسط مشتری جهت پرداخت، عنوان شده است. همچنین در روش پرداخت NFC با استفاده از تلفن همراه یا کارت‌های هوشمند، شبکه شاتوت دارای اسکیم متعلق به خود است و روش‌های تسویه‌حساب متنوع با تسهیم از مبدأ در کلیه فرایندهای مالی عرضه شده است.
خدماتی مانند تعریف کمپین به‌منظور ایجاد کنترل روی نحوه مصرف، رسانه‌های پشتیبان، انتقال وجوه بین افراد، واریز وجوه به حساب‌های بانکی، گزارش‌های ریزتراکنش، مدیریت اقساط، پردازش تراکنش‌ها و انجام عملیات تسویه مالی و… که عوامل اصلی ارتباط بین پذیرندگان و صادرکنندگان به‌شمار می‌رود، به‌صورت عمومی در قالب Open API توسط هسته مرکزی شبکه شاتوت به کلیه بخش‌ها ارائه می‌شود.»
