پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
سارا کروبی؛ همشهری اقتصاد؛
گام‌هاي اول اگرهم کمي سست باشد و لرزان، اما اگر در مسير درستي باشد، قابل اغماض است و مي‌تواند اميدبخش باشد. عرصه خدمات مالي همراه نيز عرصه جديدي است که دو اپراتور تلفن‌همراه ايراني با درک مزيت‌هايي همچون پرداخت در هر زمان و مکان، توسعه سريع و آسان شبکه پذيرندگان و وجود فرصت‌هايي همچون وجود بيش از 60ميليون کاربر تلفن‌همراه در کشور وارد شده‌اند و به تناسب سياست‌هاي خود، دو خط مشي متفاوت را در اين ميدان پي گرفته‌اند اما گام‌هاي نخست اين اپراتورهاي تلفن‌همراه براي ارائه خدمات مالي نه‌تنها سست و لرزان بلکه مردد نيز هست.
Mobile Financial Services يا همان «خدمات مالي همراه»، گستره وسيعي از فعاليت‌هاي مالي را در برمي‌گيرد که مشتريان براي دسترسي به آن‌ها از تلفن‌همراه استفاده مي‌کنند و اين خدمات به دو مقوله مجزاي بانکداري همراه Mobile Banking و پرداخت‌هاي مالي همراه Mobile Payment تقسيم مي‌شود.
در حالت اول که بانکداري همراه تلقي مي‌شود، اپراتور از واسط کاربرهاي مبتني‌بر تلفن‌همراه براي دريافت اطلاعات حساب بانکي و انجام تراکنشهاي مالي بانک‌ها و موسسات مالي بهره مي‌برد و از ديد کاربر، خدمات بانکداري همراه ممکن است فعال يا غيرفعال باشد. براين‌اساس خدمتي که کاربر در هر لحظه بتواند به اطلاعات حساب خود دسترسي و امکان انتقال وجه وجود داشته باشد، يک خدمت فعال خوانده مي‌شود و خدمتي که توازن اطلاعات در حساب با تاخير زماني انجام شود، خدمت غيرفعال تلقي مي‌شود.
Mobile Payment يا پرداخت‌هاي مالي همراه نيز عبارت است از تراکنشي که براي پرداخت مبلغي با استفاده از تلفن‌همراه صورت مي‌گيرد.بايد گفت واژه تراکنش دامنه وسيعي دارد که از خريد يک آهنگ تلفن‌همراه گرفته تا انتقال وجه بين
دو نفر را شامل مي‌شود.
از نظر مکاني نيز پرداخت مالي همراه مي‌تواند از راه دور انجام شود و البته پرداخت‌هاي مالي همراه ممکن است براساس مقاديرشان براساس پرداخت ريز (زير 2 دلار)، پرداخت کوچک بين (2 تا 20دلار) و پرداخت‌هاي درشت بالاي 20دلار تقسيم‌بندي شود.
چند عامل نيز در بازار پرداخت مالي همراه اثرگذار هستند که اهم آن‌ها شامل توانايي و قابليت بخش‌هاي ذي‌نفع، حيطه‌هاي قانوني و مقررات و فرهنگ مالي است که همگي در هماهنگ کردن فن‌آوري‌ها و وظايف در يک خدمت پرداخت مالي همراه نقش دارند.
اما خدمات مالي همراه براي ايجاد و تقويت به عواملي مثل تغييرات فن‌آوري، تحولات فرهنگي و اجتماعي، تحول در حوزه تجارت و تغييرات قوانين، مقررات و استانداردهايي که از بيرون دربازار اين عرصه سهيم و اثرگذار هستند، بستگي دارد.
در اين بين خدمات مالي همراه در مسير خود از فن‌آوري‌هايي مانند سرويس پيام‌کوتاه بهره مي‌برد تا به اين وسيله ذخيره و ارسال براي انتقال پيام متني انجام گيرد.
سرويس‌هاي ديگري نيز همچون USSD که تاخيرهاي SMS را ندارد و هفت‌برابر آن عمل مي‌کند و به‌طور مستقيم از تلفن‌همراه فرستنده به سامانه خدمات USSD ارسال مي‌شود نيز در حوزه پرداخت مالي مورد استفاده اپراتورها قرار مي‌گيرد؛ در اين بين بعضي از پرداخت‌هاي الکترونيکي با استفاده از امکانات اينترنتي ارائه مي‌شود و اين امکانات با استفاده از فن‌آوري‌هاي GPRS /EDGE و 3G صورت مي‌گيرد.
سيستم تلفن گوياي هوشمند نيز در بعضي از پرداخت‌هاي الکترونيکي به‌کار مي‌آيد. اين سيستم با استفاده از امکانات IVR تعريف مي‌شود. سيستم‌هاي IVR به گروهي از سيستم‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري اطلاق مي‌شود که با دريافت ترکيبي از اصوات ورودي تلفن و شماره‌گيري‌هاي تلفني اعم از پالس يا تن پاسخ متناسب را از طريق صدا، نمابر، تماس مجدد نامه‌هاي الکترونيکي و ساير رسانه‌ها به تماس گيرنده ارسال مي‌کند.
و در آخر NFC که فن‌آوري ارتباط بي‌سيم با فرکانس بالااست، مي‌تواند در فاصله کمي در حدود 10سانتي‌متر قرار گرفته و امکان تبادل داده ميان وسيله مجهز به اين فن‌آوري و دستگاه خواننده اطلاعات يا ديگر وسايل مجهز به ارتباطات نزديک برد را ميسر سازد؛ اين فن‌آوري مي‌تواند جايگزين يک کيف پول الکترونيکي شود که شامل کارت‌هاي اعتباري، دبيت، رمزهاي عبور و شناسه يا هر نوع کارت اعتباري ديگر است.
از چرايي‌هاي خدمات مالي همراه
امروزه وضعيت خدمات بانکداري و پرداخت همراه در جهان اين فرصت را براي متقاضيان به‌گونه‌اي فراهم کرده تا در عرصه‌هاي فرهنگي، اجتماعي و تجارت و تغييرات در قوانين و همچنين سرعت در کار و تسريع بخشيدن در روند اقتصادهاي جهان تاثير بگذارد.
طي سال‌هاي اخير بازار تجارت مبتني‌بر تلفن‌همراه و ارتباطات بي‌سيم توانسته از جمله سريع‌ترين رشدها را در بازارهاي جهان ايجاد کند که اين بانکداري مبتني بر تلفن‌همراه توانسته گامي انقلابي پس از بانکداري الکترونيکي بردارد.
طبق تحقيقات موسسات غربي بانکداري همراه با استفاده از شرکت‌هاي مخابراتي براي عرضه خدمات و پرداخت همراه براي بهره‌گيري از مزاياي موجود، قابليت حل بحران‌هاي مالي را دارد.
ظرفيت بالقوه استفاده از خدمات مالي تلفن‌همراه در ايران چند شاخص دارد که از جمله آن مي‌توان به ضريب نفوذ بالاي استفاده از خدمات مالي همراه در ايران اشاره کرد. همچنين 84درصد ضريب نفوذ موبايل ارائه خدمات مالي در اين شبکه را امکانپذير مي‌سازد و مهم‌تر اين‌که خدمات مالي همراه مي‌تواند زندگي 32درصد جمعيت کشور در مناطق روستايي که مايل به استفاده از خدمات مالي همراه هستند را تغيير دهد.
مزاياي کيف پول همراه
کيف پول همراه امکان واريز وجه در تلفن‌همراه، انتقال آن به تلفن‌همراه فرد ديگر، انجام امور مالي مانند خريد، پرداخت قبض و خريد شارژ و در نهايت برداشت وجه را مهيا مي‌سازد.
مزايا و کاربردهاي کيف پول همراه در چهار دسته سهولت، امنيت، سرعت و قابليت جابه‌جايي قرار مي‌گيرد. به‌دليل آشنايي مشتريان با تلفن‌همراه، ارائه خدمات مالي بر اين بستر براساس تکنولوژي‌هاي ساده موجب مي‌شود استفاده از اين خدمات به‌راحتي انجام گيرد.
امنيت کيف پول همراه به‌دليل استفاده از سيستم‌هاي امنيتي مخابراتي و شخصي بودن تلفن‌همراه بسيار بالاست و براساس تحقيقات انجام شده اکثر مشتريان کيف پول همراه از امنيت اين سرويس رضايت داشته‌اند.
سرعت انجام امور مالي با استفاده از تلفن‌همراه بسيار بالاست و اين ويژگي درمقايسه با ساير روش‌هاي جايگزين يکي از مزيت‌هاي اصلي آن محسوب مي‌شود و در نهايت قابليت جابه‌جايي که اساس استفاده از تلفن‌همراه است اين امکان را به‌وجود مي‌آورد که در تمامي نقاطي که سيگنال‌هاي اپراتور به صورت مستقيم يا از طريق رومينگ قابل دسترسي است بتوان امور مالي را به‌راحتي انجام داد.
همراه اول با «جيرينگ» آمد
سيستم بانکداري همراه اول با نام جيرينگ، در نمايشگاه يازدهم ايران تلکام راهاندازي شد؛ اين سيستم، يک سامانه تحت تلفن‌همراه براي سهولت در انجام امور مالي نظير انتقال وجه بين اشخاص، پرداخت صورتحساب‌هاي ماهانه، پرداخت‌هاي روزانه و اقتصاد خانواده طراحي شده که قرار است عمليات مالي را در هر زمان و هر مکان با اطمينان انجام دهد.
تمرکز خدمات «جيرينگ» بيشتر روي خريدهاي روزانه و مبالغ خرد است که اين کار نياز به انجام تراکنشهاي بانکي متعدد را براي بانک‌ها و موسسات، مرتفع ساخته است.
جيرينگ سامانه‌اي نوين براي مديريت امور مالي است که از آن مي‌توان براي انتقال پول، خريد شارژ اعتبار همراه اول، پرداخت قبوض، خريد و ساير امور مالي روزمره استفاده کرد؛ واريز و برداشت وجه، انتقال شخص‌به‌شخص، شارژ اعتبار، پرداخت قبوض و خريدهاي روزانه از سرويس‌هاي جيرينگ است که استفاده از آن نيازمند نصب هيچ‌گونه نرم‌افزاري نيست و با تمامي گوشي‌هاي تلفن‌همراه موجود در بازار سازگار است.
چرا همراه اول جيرينگ مي‌خواست؟
متوليان جيرينگ مي‌گويند: تقريبا تمامي افراد بالاي 15سال در کشور گوشي همراه در اختيار دارند. حدود 60درصد از سيم‌کارت‌ها متعلق به شرکت ارتباطات سيار ايران (همراه اول) است و ادعا دارند که حدود 70درصد از مردم ايران دسترسي مناسبي به خدمات مالي ندارند و پول نقد با تمام محدوديت‌هايي که دارد نقش مهمي در زندگي مردم بازي مي‌کند! جيرينگ با وجود اين دو نکته ارائه خدمات مالي بر بستر تلفن‌همراه را آغاز کرده است.
اين در حالي است که درحال‌حاضر با اجراي طرح هدفمندي يارانه‌ها تعداد کارت‌هاي بانکي در کشور به حدود 160ميليون عدد رسيده و از سوي ديگر پست بانک در اکثر شعب روستايي حضور يافته است.
البته اين نگاه جيرينگ کاملا صحيح و قابل ستايش است که با توجه به هزينه‌هاي بالاي بانکداري سنتي، ارائه خدمات مالي روي گوشي‌هاي تلفن، هزينه‌هاي موسسات مالي و در نتيجه هزينه ارائه خدمات را به شکل قابل توجهي کاهش مي‌دهد؛ اما آيا جيرينگ راه درست را انتخاب کرده است؟
چالش‌ها و حاشيه‌هاي جيرينگ
جيرينگ پر از حاشيه و چالش‌هايي است که به اعتقاد برخي از صاحبنظران مي‌تواند تبعات منفي داشته باشد؛ برخي معتقدند در صورتي که همراه اول بخواهد با ايجاد سامانه‌اي کار موازي با بانک‌ها را انجام دهد علاوه‌بر افزايش حجم پول، باعث خواهد شد سامانه‌اي بانکي خارج از نظارت بانک مرکزي ايجاد شود.
به‌زعم اين کارشناسان اپراتور براساس آن‌چه در قانون جزو وظايف آن تعيين شده بايد خدمات با کيفيت مخابراتي به مردم ارائه دهد و نبايد در حوزه مسائل مالي وارد شود. سيستم پولي نيازمند امنيت و برخورداري از شرايطي است که منابع پولي افراد را تضمين مي‌کند درحاليکه اپراتورها نمي‌توانند چنين کاري انجام دهند.
اين در حالي است که سامانه خدمات مالي همراه اول «جيرينگ» پول را از شبکه بانکي خارج خواهد کرد و اين امر با مبارزه با پولشويي منافات دارد.
مباحث مربوط به پولشويي و عدم‌شفافيت مالي از ديگر حاشيه‌هاي جيرينگ است. نگراني‌ها زماني بيشتر مي‌شود که اين سامانه اين امکان را دارد که با استفاده از يکسري کارت‌ها پول را از بانک‌ها خارج کند و پيامد آن مشکلاتي خواهد بود که قابل پيش‌بيني است؛ عدم‌امنيت اين نوع تراکنش‌ها نيز دغدغه ديگري است، چرا‌که جايگاه بانک‌ها به‌عنوان پاسدار و حافظ پس‌اندازها و سرمايه‌هاي مردم مشخص است در حالي‌که اپراتور همراه اول نمي‌تواند چنين کنترل‌هايي را در راستاي ايجاد امنيت تراکنشهاي بانکي ايجاد کند زيرا ماهيت کار آن متفاوت است.
صد‌البته اين‌که بانک‌ها مسئوليت حفظ پول مردم را مي‌پذيرند درحاليکه اپراتورها چنين وظيفه‌اي نداشته و در صورت مداخله در امور بانکي نمي‌توانند چنين تضميني را ارائه دهند.
نگاه نگران مرکز پژوهش‌هاي مجلس به جيرينگ
مرکز پژوهش‌هاي مجلس چندي پيش طي گزارشي از چالش‌ها و تبعات طرح جيرينگ خبر داد و اعلام کرد: اجراي طرح جيرينگ نوعي مداخله در سيستم بانکي کشور است و علاوه‌بر افزايش حجم پول، سامانه بانکي خارج از نظارت بانک مرکزي ايجاد مي‌کند که سياست‌هاي پولي و بانک مرکزي را براي کنترل اقتصاد کشور بي‌اثر کرده است.
اين گزارش مي‌افزايد: بنا بر تعريف بانک مرکزي، پول الکترونيک ابزاري پولي مبتني بر فن‌آوري است که به مردم و کسب‌و‌کارها امکان مي‌دهد تا تبادلات مالي را با استفاده از سازوکار پردازش الکترونيکي انجام دهند.
پول الکترونيکي درتعريف به معني ارزش پولي ذخيره شده روي رسانه‌هاي فيزيکي است تا به‌طور مستقل، دارنده آن را داراي توان پرداخت كند و مشابهت‌هايي با خواص حقوقي و اقتصادي پول الکترونيکي با ساير ابزارهاي پرداخت و قابل انتقال، نظيراسکناس، مسکوک و ايران چک بانک مرکزي دارد.
براساس اين گزارش، همراه اول با نگهداري وجوه الکترونيکي در خارج از شبکه بانکي مي‌تواند به خود از اين محل وام صفر‌درصد اعطا کند که باز به نوعي دخالت در شبکه بانکي و اقتصاد کشور است.
طرح جيرينگ فعاليت‌هاي يک بانک همچون دريافت، پرداخت و انتقال وجه بين مشتريان را انجام مي‌دهد و استمرار و توسعه آن نيازمند اخذ مجوز بانک از بانک مرکزي است.
نظر بانک مرکزي اين است که توسعه اين سامانه مي‌تواند مبتني‌بر اخذ مجوز کيف پول الکترونيکي يک بانک از بانک مرکزي صورت گيرد يعني همراه اول از بانک مرکزي مجوز بانک دريافت کند و پس از آن بايد براساس الگوي کارکردي صدور و راهبرد کيف پول الکترونيکي، مجوز اين سرويس را نيز دريافت کند.
اما از ديگر مسائلي که مرکز پژوهش‌هاي مجلس مطرح کرده موضوع رسيدگي به مغايرت‌هاي ناشي از اشتباهات تراکنش‌ها در سيستم جيرينگ است؛ بنا به نظر بانک مرکزي، همراه اول توان پاسخگويي به مغايرت‌ها و اشکالات تراکنشهاي اين سيستم را ندارد که البته همراه اول اين مشکل را ناشي از شبکه بانکي کشور مي‌داند.
از نظر شبکه بانکي، نظام بانکي داراي اصولي تغيير‌ناپذير است و راه‌حل مناسب فراهم کردن بستر پرداخت همراه توسط همراه اول براي بانک‌هاست به‌طوري‌که همراه اول از ترافيک ايجاد شده در شبکه سود مي‌کند.
براساس نظر بانک مرکزي همراه اول نبايد به اطلاعات تراکنشهاي شبکه پرداخت همراه دسترسي داشته باشد.
درکنار مسائل موجود در حوزه پولي و بانکي بايد مدل تجاري فعاليت اپراتورها براي ارائه خدمات پرداخت نيز مد‌نظر قرار گيرد؛ با توجه به آزادسازي ارائه خدمات موبايل، بايد به بحث ايجاد فضاي رقابتي براي فعاليت اپراتورها توجه کافي از طرف تنظيم‌کننده بخش حوزه مخابرات، سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي و شوراي رقابت به‌عنوان تنظيم‌کننده کلان بازار مبذول شود و در نهايت لازم است تا سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي علاوه‌بر توجه به مباحث رقابتي، در جهت رعايت حقوق مصرف‌کنندگان استانداردهاي ارائه خدمات را تدوين کند.
اپراتور دوم نيز وارد ميدان مي‌شود
اپراتور دوم نيز به موازات اپراتور اول تلفن‌همراه کشور، گام‌هاي خود را در جهت ارائه خدمات مالي همراه برداشت؛ البته کمپاني MTN تجربه خوبي در اين عرصه در کشور‌هايي همچون افغانستان و نيجريه داشته است. اين شرکت در نيجريه در عرصه موبايل بانکينگ موفق بوده است چرا‌که در شکل نظام قبيله‌اي اين کشور که بانک‌ها در مناطق گسترده‌اي حضور کافي نداشته‌اند توانسته پاسخگوي نيازها باشد.
در افغانستان نيز ضريب نفوذ پايين کارت‌هاي بانکي نزد مردم، عامل خوبي براي رشد بانکداري در اين دو کشور جهان سومي بوده است و شرکت خدمات ارتباطي ايرانسل نيز از آبان سال90 سرويس «بانکداري همراه» را با همکاري بانک‌ها ارائه کرد.
اعتقاد اين اپراتور اين است که ايران با برخورداري از بيش از 20بانک و سرويس‌هاي متنوع بانکي، ساختار بانکي مناسبي دارد و با به رسميت شناختن بانک‌ها، در پي تبديل کردن بستر تلفن‌همراه به بستر مورد‌نياز بانک‌هاست.
بنابراين اپراتور دوم تلفن‌همراه معتقد است در وضعيت فعلي بانکي کشور، بانک‌ها بايد نقش خود را داشته باشند و اپراتور تلفن‌همراه تنها بستر لازم را براي بانک‌ها مهيا کند.
هم‌اکنون سيستم بانکداري همراه فراهم شده توسط ايرانسل بر مبناي پيام‌هاي دستوري USSD است که عدم‌نياز به آپگريد کردن روي گوشي مهم‌ترين ويژگي اين سرويس است.
با استفاده از اين خدمت تمامي مشترکان تلفن‌همراه ايرانسل که داراي يکي از کارت‌هاي پرداخت عضو شبکه شتاب بوده و رمز دوم کارت خود را نيز از بانک صادرکننده کارت دريافت کرده باشند، مي‌توانند بدون نياز به نصب نرم‌افزار روي گوشي تلفن‌همراه خود، با ثبت‌نام در سامانه اينترنتي بانک اين خدمات را دريافت کنند.
مشاهده موجودي کارت‌هاي عضو شبکه شتاب، انتقال وجه بين کارت‌هاي عضو شبکه شتاب، پرداخت قبوض خدمات شهري و درنهايت خريد رمز شارژ تلفن‌همراه از امکانات اين سرويس است که قابليت استفاده از سرويس در هر تلفن‌همراه، حتي تلفن‌هايي که قابليت‌هاي بسيار محدود و اوليه‌اي دارند، سهولت بالا در اضافه کردن merchant و افزايش خدمات پرداخت را نيز دارد.
اين سرويس امکان اضافه کردن يا غيرفعال کردن قابليت‌ها را داشته و عدم‌نياز به راهاندازي مجدد سيستم در پي تغيير تلفن‌همراه را دارد؛ امنيت بالا و امکان استفاده آسان از خدمات بانکداري همراه براي همه افرادي که کارت شبكه شتاب دارند و عدم‌نياز به نصب و به‌روزرساني هرگونه نرم‌افزار روي گوشي از ديگر مزاياي اين طرح است.
همچنين تمامي مراحل عضويت در سامانه بانک مربوطه، دريافت خدمات پشتيباني، افزودن يا کاستن از فهرست کارت‌ها و دريافت ساير خدماتي که توسط اين سامانه ارائه مي‌شود بدون نياز به حضور در شعب بانک انجام مي‌گيرد.
آينده خدمات مالي همراه در دنيا
در سال2011 حدود 29درصد دارندگان تلفن‌هاي‌همراه از بانکداري موبايل استفاده مي‌کردند، اما محققان پيش‌بيني مي‌کنند که در راستاي افزايش کاربري در سال2011 حدود 29درصد دارندگان تلفن‌هاي‌همراه از بانکداري موبايل استفاده مي‌کردند، اما محققان پيش‌بيني مي‌کنند که در راستاي افزايش کاربري تلفن‌همراه، بانکداري موبايل در سال‌هاي آينده رشد بسيار جدي‌تر و سريع‌تري داشته باشد، طوري که پيش‌بيني مي‌شود، بيش از نيمي از دارندگان تلفن‌هاي‌همراه در پنج‌سال آينده از بانکداري موبايل استفاده خواهند کرد. مهم‌ترين نکته قابل توجه، اهميت و پتانسيلي است که بانکداري موبايل براي تبديل به گزينه‌اي مخرب يا سودده در موسسه‌هاي مالي دارد؛ درست همانند نقش بسيار مهمي که دسترسي به رسانه‌هاي اجتماعي براي افراد حرفه‌اي جوان ايفا مي‌کند. واضح است که بانک‌هاي بزرگ‌تر با داشتن منابع و درخواست‌هاي بيشتر نسبت به موسسات کوچک‌تر، براي ارائه و پشتيباني از سرويس‌ها و خدمات موبايل تمايل بيشتري دارند. با اين وجود؛ هم زمان با افزايش فروش رايانه‌هاي لوحي و تلفن‌هاي هوشمند در جهان، تمامي بانک‌ها و موسسه‌هاي اعتباري اعم از کوچک و بزرگ بايد خدمات خود را در زمينه بانکداري موبايل متناسب با نيازهاي مشتريان تجهيز کنند.
منبع: همشهری اقتصاد؛ شماره تیر ماه ۹۱