پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
سارا کروبی؛ همشهری اقتصاد؛
گام‌های اول اگرهم کمی سست باشد و لرزان، اما اگر در مسیر درستی باشد، قابل اغماض است و می‌تواند امیدبخش باشد. عرصه خدمات مالی همراه نیز عرصه جدیدی است که دو اپراتور تلفن‌همراه ایرانی با درک مزیت‌هایی همچون پرداخت در هر زمان و مکان، توسعه سریع و آسان شبکه پذیرندگان و وجود فرصت‌هایی همچون وجود بیش از ۶۰میلیون کاربر تلفن‌همراه در کشور وارد شده‌اند و به تناسب سیاست‌های خود، دو خط مشی متفاوت را در این میدان پی گرفته‌اند اما گام‌های نخست این اپراتورهای تلفن‌همراه برای ارائه خدمات مالی نه‌تنها سست و لرزان بلکه مردد نیز هست.
Mobile Financial Services یا همان «خدمات مالی همراه»، گستره وسیعی از فعالیت‌های مالی را در برمی‌گیرد که مشتریان برای دسترسی به آن‌ها از تلفن‌همراه استفاده می‌کنند و این خدمات به دو مقوله مجزای بانکداری همراه Mobile Banking و پرداخت‌های مالی همراه Mobile Payment تقسیم می‌شود.
در حالت اول که بانکداری همراه تلقی می‌شود، اپراتور از واسط کاربرهای مبتنی‌بر تلفن‌همراه برای دریافت اطلاعات حساب بانکی و انجام تراکنشهای مالی بانک‌ها و موسسات مالی بهره می‌برد و از دید کاربر، خدمات بانکداری همراه ممکن است فعال یا غیرفعال باشد. براین‌اساس خدمتی که کاربر در هر لحظه بتواند به اطلاعات حساب خود دسترسی و امکان انتقال وجه وجود داشته باشد، یک خدمت فعال خوانده می‌شود و خدمتی که توازن اطلاعات در حساب با تاخیر زمانی انجام شود، خدمت غیرفعال تلقی می‌شود.
Mobile Payment یا پرداخت‌های مالی همراه نیز عبارت است از تراکنشی که برای پرداخت مبلغی با استفاده از تلفن‌همراه صورت می‌گیرد.باید گفت واژه تراکنش دامنه وسیعی دارد که از خرید یک آهنگ تلفن‌همراه گرفته تا انتقال وجه بین
دو نفر را شامل می‌شود.
از نظر مکانی نیز پرداخت مالی همراه می‌تواند از راه دور انجام شود و البته پرداخت‌های مالی همراه ممکن است براساس مقادیرشان براساس پرداخت ریز (زیر ۲ دلار)، پرداخت کوچک بین (۲ تا ۲۰دلار) و پرداخت‌های درشت بالای ۲۰دلار تقسیم‌بندی شود.
چند عامل نیز در بازار پرداخت مالی همراه اثرگذار هستند که اهم آن‌ها شامل توانایی و قابلیت بخش‌های ذی‌نفع، حیطه‌های قانونی و مقررات و فرهنگ مالی است که همگی در هماهنگ کردن فن‌آوری‌ها و وظایف در یک خدمت پرداخت مالی همراه نقش دارند.
اما خدمات مالی همراه برای ایجاد و تقویت به عواملی مثل تغییرات فن‌آوری، تحولات فرهنگی و اجتماعی، تحول در حوزه تجارت و تغییرات قوانین، مقررات و استانداردهایی که از بیرون دربازار این عرصه سهیم و اثرگذار هستند، بستگی دارد.
در این بین خدمات مالی همراه در مسیر خود از فن‌آوری‌هایی مانند سرویس پیام‌کوتاه بهره می‌برد تا به این وسیله ذخیره و ارسال برای انتقال پیام متنی انجام گیرد.
سرویس‌های دیگری نیز همچون USSD که تاخیرهای SMS را ندارد و هفت‌برابر آن عمل می‌کند و به‌طور مستقیم از تلفن‌همراه فرستنده به سامانه خدمات USSD ارسال می‌شود نیز در حوزه پرداخت مالی مورد استفاده اپراتورها قرار می‌گیرد؛ در این بین بعضی از پرداخت‌های الکترونیکی با استفاده از امکانات اینترنتی ارائه می‌شود و این امکانات با استفاده از فن‌آوری‌های GPRS /EDGE و 3G صورت می‌گیرد.
سیستم تلفن گویای هوشمند نیز در بعضی از پرداخت‌های الکترونیکی به‌کار می‌آید. این سیستم با استفاده از امکانات IVR تعریف می‌شود. سیستم‌های IVR به گروهی از سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری اطلاق می‌شود که با دریافت ترکیبی از اصوات ورودی تلفن و شماره‌گیری‌های تلفنی اعم از پالس یا تن پاسخ متناسب را از طریق صدا، نمابر، تماس مجدد نامه‌های الکترونیکی و سایر رسانه‌ها به تماس گیرنده ارسال می‌کند.
و در آخر NFC که فن‌آوری ارتباط بی‌سیم با فرکانس بالااست، می‌تواند در فاصله کمی در حدود ۱۰سانتی‌متر قرار گرفته و امکان تبادل داده میان وسیله مجهز به این فن‌آوری و دستگاه خواننده اطلاعات یا دیگر وسایل مجهز به ارتباطات نزدیک برد را میسر سازد؛ این فن‌آوری می‌تواند جایگزین یک کیف پول الکترونیکی شود که شامل کارت‌های اعتباری، دبیت، رمزهای عبور و شناسه یا هر نوع کارت اعتباری دیگر است.
از چرایی‌های خدمات مالی همراه
امروزه وضعیت خدمات بانکداری و پرداخت همراه در جهان این فرصت را برای متقاضیان به‌گونه‌ای فراهم کرده تا در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و تجارت و تغییرات در قوانین و همچنین سرعت در کار و تسریع بخشیدن در روند اقتصادهای جهان تاثیر بگذارد.
طی سال‌های اخیر بازار تجارت مبتنی‌بر تلفن‌همراه و ارتباطات بی‌سیم توانسته از جمله سریع‌ترین رشدها را در بازارهای جهان ایجاد کند که این بانکداری مبتنی بر تلفن‌همراه توانسته گامی انقلابی پس از بانکداری الکترونیکی بردارد.
طبق تحقیقات موسسات غربی بانکداری همراه با استفاده از شرکت‌های مخابراتی برای عرضه خدمات و پرداخت همراه برای بهره‌گیری از مزایای موجود، قابلیت حل بحران‌های مالی را دارد.
ظرفیت بالقوه استفاده از خدمات مالی تلفن‌همراه در ایران چند شاخص دارد که از جمله آن می‌توان به ضریب نفوذ بالای استفاده از خدمات مالی همراه در ایران اشاره کرد. همچنین ۸۴درصد ضریب نفوذ موبایل ارائه خدمات مالی در این شبکه را امکانپذیر می‌سازد و مهم‌تر این‌که خدمات مالی همراه می‌تواند زندگی ۳۲درصد جمعیت کشور در مناطق روستایی که مایل به استفاده از خدمات مالی همراه هستند را تغییر دهد.
مزایای کیف پول همراه
کیف پول همراه امکان واریز وجه در تلفن‌همراه، انتقال آن به تلفن‌همراه فرد دیگر، انجام امور مالی مانند خرید، پرداخت قبض و خرید شارژ و در نهایت برداشت وجه را مهیا می‌سازد.
مزایا و کاربردهای کیف پول همراه در چهار دسته سهولت، امنیت، سرعت و قابلیت جابه‌جایی قرار می‌گیرد. به‌دلیل آشنایی مشتریان با تلفن‌همراه، ارائه خدمات مالی بر این بستر براساس تکنولوژی‌های ساده موجب می‌شود استفاده از این خدمات به‌راحتی انجام گیرد.
امنیت کیف پول همراه به‌دلیل استفاده از سیستم‌های امنیتی مخابراتی و شخصی بودن تلفن‌همراه بسیار بالاست و براساس تحقیقات انجام شده اکثر مشتریان کیف پول همراه از امنیت این سرویس رضایت داشته‌اند.
سرعت انجام امور مالی با استفاده از تلفن‌همراه بسیار بالاست و این ویژگی درمقایسه با سایر روش‌های جایگزین یکی از مزیت‌های اصلی آن محسوب می‌شود و در نهایت قابلیت جابه‌جایی که اساس استفاده از تلفن‌همراه است این امکان را به‌وجود می‌آورد که در تمامی نقاطی که سیگنال‌های اپراتور به صورت مستقیم یا از طریق رومینگ قابل دسترسی است بتوان امور مالی را به‌راحتی انجام داد.
همراه اول با «جیرینگ» آمد
سیستم بانکداری همراه اول با نام جیرینگ، در نمایشگاه یازدهم ایران تلکام راهاندازی شد؛ این سیستم، یک سامانه تحت تلفن‌همراه برای سهولت در انجام امور مالی نظیر انتقال وجه بین اشخاص، پرداخت صورتحساب‌های ماهانه، پرداخت‌های روزانه و اقتصاد خانواده طراحی شده که قرار است عملیات مالی را در هر زمان و هر مکان با اطمینان انجام دهد.
تمرکز خدمات «جیرینگ» بیشتر روی خریدهای روزانه و مبالغ خرد است که این کار نیاز به انجام تراکنشهای بانکی متعدد را برای بانک‌ها و موسسات، مرتفع ساخته است.
جیرینگ سامانه‌ای نوین برای مدیریت امور مالی است که از آن می‌توان برای انتقال پول، خرید شارژ اعتبار همراه اول، پرداخت قبوض، خرید و سایر امور مالی روزمره استفاده کرد؛ واریز و برداشت وجه، انتقال شخص‌به‌شخص، شارژ اعتبار، پرداخت قبوض و خریدهای روزانه از سرویس‌های جیرینگ است که استفاده از آن نیازمند نصب هیچ‌گونه نرم‌افزاری نیست و با تمامی گوشی‌های تلفن‌همراه موجود در بازار سازگار است.
چرا همراه اول جیرینگ می‌خواست؟
متولیان جیرینگ می‌گویند: تقریبا تمامی افراد بالای ۱۵سال در کشور گوشی همراه در اختیار دارند. حدود ۶۰درصد از سیم‌کارت‌ها متعلق به شرکت ارتباطات سیار ایران (همراه اول) است و ادعا دارند که حدود ۷۰درصد از مردم ایران دسترسی مناسبی به خدمات مالی ندارند و پول نقد با تمام محدودیت‌هایی که دارد نقش مهمی در زندگی مردم بازی می‌کند! جیرینگ با وجود این دو نکته ارائه خدمات مالی بر بستر تلفن‌همراه را آغاز کرده است.
این در حالی است که درحال‌حاضر با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها تعداد کارت‌های بانکی در کشور به حدود ۱۶۰میلیون عدد رسیده و از سوی دیگر پست بانک در اکثر شعب روستایی حضور یافته است.
البته این نگاه جیرینگ کاملا صحیح و قابل ستایش است که با توجه به هزینه‌های بالای بانکداری سنتی، ارائه خدمات مالی روی گوشی‌های تلفن، هزینه‌های موسسات مالی و در نتیجه هزینه ارائه خدمات را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد؛ اما آیا جیرینگ راه درست را انتخاب کرده است؟
چالش‌ها و حاشیه‌های جیرینگ
جیرینگ پر از حاشیه و چالش‌هایی است که به اعتقاد برخی از صاحبنظران می‌تواند تبعات منفی داشته باشد؛ برخی معتقدند در صورتی که همراه اول بخواهد با ایجاد سامانه‌ای کار موازی با بانک‌ها را انجام دهد علاوه‌بر افزایش حجم پول، باعث خواهد شد سامانه‌ای بانکی خارج از نظارت بانک مرکزی ایجاد شود.
به‌زعم این کارشناسان اپراتور براساس آن‌چه در قانون جزو وظایف آن تعیین شده باید خدمات با کیفیت مخابراتی به مردم ارائه دهد و نباید در حوزه مسائل مالی وارد شود. سیستم پولی نیازمند امنیت و برخورداری از شرایطی است که منابع پولی افراد را تضمین می‌کند درحالیکه اپراتورها نمی‌توانند چنین کاری انجام دهند.
این در حالی است که سامانه خدمات مالی همراه اول «جیرینگ» پول را از شبکه بانکی خارج خواهد کرد و این امر با مبارزه با پولشویی منافات دارد.
مباحث مربوط به پولشویی و عدم‌شفافیت مالی از دیگر حاشیه‌های جیرینگ است. نگرانی‌ها زمانی بیشتر می‌شود که این سامانه این امکان را دارد که با استفاده از یکسری کارت‌ها پول را از بانک‌ها خارج کند و پیامد آن مشکلاتی خواهد بود که قابل پیش‌بینی است؛ عدم‌امنیت این نوع تراکنش‌ها نیز دغدغه دیگری است، چرا‌که جایگاه بانک‌ها به‌عنوان پاسدار و حافظ پس‌اندازها و سرمایه‌های مردم مشخص است در حالی‌که اپراتور همراه اول نمی‌تواند چنین کنترل‌هایی را در راستای ایجاد امنیت تراکنشهای بانکی ایجاد کند زیرا ماهیت کار آن متفاوت است.
صد‌البته این‌که بانک‌ها مسئولیت حفظ پول مردم را می‌پذیرند درحالیکه اپراتورها چنین وظیفه‌ای نداشته و در صورت مداخله در امور بانکی نمی‌توانند چنین تضمینی را ارائه دهند.
نگاه نگران مرکز پژوهش‌های مجلس به جیرینگ
مرکز پژوهش‌های مجلس چندی پیش طی گزارشی از چالش‌ها و تبعات طرح جیرینگ خبر داد و اعلام کرد: اجرای طرح جیرینگ نوعی مداخله در سیستم بانکی کشور است و علاوه‌بر افزایش حجم پول، سامانه بانکی خارج از نظارت بانک مرکزی ایجاد می‌کند که سیاست‌های پولی و بانک مرکزی را برای کنترل اقتصاد کشور بی‌اثر کرده است.
این گزارش می‌افزاید: بنا بر تعریف بانک مرکزی، پول الکترونیک ابزاری پولی مبتنی بر فن‌آوری است که به مردم و کسب‌و‌کارها امکان می‌دهد تا تبادلات مالی را با استفاده از سازوکار پردازش الکترونیکی انجام دهند.
پول الکترونیکی درتعریف به معنی ارزش پولی ذخیره شده روی رسانه‌های فیزیکی است تا به‌طور مستقل، دارنده آن را دارای توان پرداخت کند و مشابهت‌هایی با خواص حقوقی و اقتصادی پول الکترونیکی با سایر ابزارهای پرداخت و قابل انتقال، نظیراسکناس، مسکوک و ایران چک بانک مرکزی دارد.
براساس این گزارش، همراه اول با نگهداری وجوه الکترونیکی در خارج از شبکه بانکی می‌تواند به خود از این محل وام صفر‌درصد اعطا کند که باز به نوعی دخالت در شبکه بانکی و اقتصاد کشور است.
طرح جیرینگ فعالیت‌های یک بانک همچون دریافت، پرداخت و انتقال وجه بین مشتریان را انجام می‌دهد و استمرار و توسعه آن نیازمند اخذ مجوز بانک از بانک مرکزی است.
نظر بانک مرکزی این است که توسعه این سامانه می‌تواند مبتنی‌بر اخذ مجوز کیف پول الکترونیکی یک بانک از بانک مرکزی صورت گیرد یعنی همراه اول از بانک مرکزی مجوز بانک دریافت کند و پس از آن باید براساس الگوی کارکردی صدور و راهبرد کیف پول الکترونیکی، مجوز این سرویس را نیز دریافت کند.
اما از دیگر مسائلی که مرکز پژوهش‌های مجلس مطرح کرده موضوع رسیدگی به مغایرت‌های ناشی از اشتباهات تراکنش‌ها در سیستم جیرینگ است؛ بنا به نظر بانک مرکزی، همراه اول توان پاسخگویی به مغایرت‌ها و اشکالات تراکنشهای این سیستم را ندارد که البته همراه اول این مشکل را ناشی از شبکه بانکی کشور می‌داند.
از نظر شبکه بانکی، نظام بانکی دارای اصولی تغییر‌ناپذیر است و راه‌حل مناسب فراهم کردن بستر پرداخت همراه توسط همراه اول برای بانک‌هاست به‌طوری‌که همراه اول از ترافیک ایجاد شده در شبکه سود می‌کند.
براساس نظر بانک مرکزی همراه اول نباید به اطلاعات تراکنشهای شبکه پرداخت همراه دسترسی داشته باشد.
درکنار مسائل موجود در حوزه پولی و بانکی باید مدل تجاری فعالیت اپراتورها برای ارائه خدمات پرداخت نیز مد‌نظر قرار گیرد؛ با توجه به آزادسازی ارائه خدمات موبایل، باید به بحث ایجاد فضای رقابتی برای فعالیت اپراتورها توجه کافی از طرف تنظیم‌کننده بخش حوزه مخابرات، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و شورای رقابت به‌عنوان تنظیم‌کننده کلان بازار مبذول شود و در نهایت لازم است تا سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی علاوه‌بر توجه به مباحث رقابتی، در جهت رعایت حقوق مصرف‌کنندگان استانداردهای ارائه خدمات را تدوین کند.
اپراتور دوم نیز وارد میدان می‌شود
اپراتور دوم نیز به موازات اپراتور اول تلفن‌همراه کشور، گام‌های خود را در جهت ارائه خدمات مالی همراه برداشت؛ البته کمپانی MTN تجربه خوبی در این عرصه در کشور‌هایی همچون افغانستان و نیجریه داشته است. این شرکت در نیجریه در عرصه موبایل بانکینگ موفق بوده است چرا‌که در شکل نظام قبیله‌ای این کشور که بانک‌ها در مناطق گسترده‌ای حضور کافی نداشته‌اند توانسته پاسخگوی نیازها باشد.
در افغانستان نیز ضریب نفوذ پایین کارت‌های بانکی نزد مردم، عامل خوبی برای رشد بانکداری در این دو کشور جهان سومی بوده است و شرکت خدمات ارتباطی ایرانسل نیز از آبان سال۹۰ سرویس «بانکداری همراه» را با همکاری بانک‌ها ارائه کرد.
اعتقاد این اپراتور این است که ایران با برخورداری از بیش از ۲۰بانک و سرویس‌های متنوع بانکی، ساختار بانکی مناسبی دارد و با به رسمیت شناختن بانک‌ها، در پی تبدیل کردن بستر تلفن‌همراه به بستر مورد‌نیاز بانک‌هاست.
بنابراین اپراتور دوم تلفن‌همراه معتقد است در وضعیت فعلی بانکی کشور، بانک‌ها باید نقش خود را داشته باشند و اپراتور تلفن‌همراه تنها بستر لازم را برای بانک‌ها مهیا کند.
هم‌اکنون سیستم بانکداری همراه فراهم شده توسط ایرانسل بر مبنای پیام‌های دستوری USSD است که عدم‌نیاز به آپگرید کردن روی گوشی مهم‌ترین ویژگی این سرویس است.
با استفاده از این خدمت تمامی مشترکان تلفن‌همراه ایرانسل که دارای یکی از کارت‌های پرداخت عضو شبکه شتاب بوده و رمز دوم کارت خود را نیز از بانک صادرکننده کارت دریافت کرده باشند، می‌توانند بدون نیاز به نصب نرم‌افزار روی گوشی تلفن‌همراه خود، با ثبت‌نام در سامانه اینترنتی بانک این خدمات را دریافت کنند.
مشاهده موجودی کارت‌های عضو شبکه شتاب، انتقال وجه بین کارت‌های عضو شبکه شتاب، پرداخت قبوض خدمات شهری و درنهایت خرید رمز شارژ تلفن‌همراه از امکانات این سرویس است که قابلیت استفاده از سرویس در هر تلفن‌همراه، حتی تلفن‌هایی که قابلیت‌های بسیار محدود و اولیه‌ای دارند، سهولت بالا در اضافه کردن merchant و افزایش خدمات پرداخت را نیز دارد.
این سرویس امکان اضافه کردن یا غیرفعال کردن قابلیت‌ها را داشته و عدم‌نیاز به راهاندازی مجدد سیستم در پی تغییر تلفن‌همراه را دارد؛ امنیت بالا و امکان استفاده آسان از خدمات بانکداری همراه برای همه افرادی که کارت شبکه شتاب دارند و عدم‌نیاز به نصب و بهروزرسانی هرگونه نرم‌افزار روی گوشی از دیگر مزایای این طرح است.
همچنین تمامی مراحل عضویت در سامانه بانک مربوطه، دریافت خدمات پشتیبانی، افزودن یا کاستن از فهرست کارت‌ها و دریافت سایر خدماتی که توسط این سامانه ارائه می‌شود بدون نیاز به حضور در شعب بانک انجام می‌گیرد.
آینده خدمات مالی همراه در دنیا
در سال۲۰۱۱ حدود ۲۹درصد دارندگان تلفن‌های‌همراه از بانکداری موبایل استفاده می‌کردند، اما محققان پیش‌بینی می‌کنند که در راستای افزایش کاربری در سال۲۰۱۱ حدود ۲۹درصد دارندگان تلفن‌های‌همراه از بانکداری موبایل استفاده می‌کردند، اما محققان پیش‌بینی می‌کنند که در راستای افزایش کاربری تلفن‌همراه، بانکداری موبایل در سال‌های آینده رشد بسیار جدی‌تر و سریع‌تری داشته باشد، طوری که پیش‌بینی می‌شود، بیش از نیمی از دارندگان تلفن‌های‌همراه در پنج‌سال آینده از بانکداری موبایل استفاده خواهند کرد. مهم‌ترین نکته قابل توجه، اهمیت و پتانسیلی است که بانکداری موبایل برای تبدیل به گزینه‌ای مخرب یا سودده در موسسه‌های مالی دارد؛ درست همانند نقش بسیار مهمی که دسترسی به رسانه‌های اجتماعی برای افراد حرفه‌ای جوان ایفا می‌کند. واضح است که بانک‌های بزرگ‌تر با داشتن منابع و درخواست‌های بیشتر نسبت به موسسات کوچک‌تر، برای ارائه و پشتیبانی از سرویس‌ها و خدمات موبایل تمایل بیشتری دارند. با این وجود؛ هم زمان با افزایش فروش رایانه‌های لوحی و تلفن‌های هوشمند در جهان، تمامی بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری اعم از کوچک و بزرگ باید خدمات خود را در زمینه بانکداری موبایل متناسب با نیازهای مشتریان تجهیز کنند.
منبع: همشهری اقتصاد؛ شماره تیر ماه ۹۱