پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
برای بسیاری از خانوار‌های فقیری که در جهان امروز زندگی می‌کنند، ر‌هایی از فقر تنها زمانی امکان‌پذیر خواهد بود که دو حقیقت مهم دنیای امروز کنار هم قرار داده شوند: دسترسی بیش از ۵ میلیارد انسان، از اقصی نقاط جهان به گوشی‌های تلفن همراه، در حالی‌که هنوز بالغ بر ۱.۷ میلیارد نفر از مردم جهان، فاقد حساب بانکی و شمول خدمات مالی رسمی هستند.
استفاده از نفوذ سرسام‌آور گوشی‌های موبایل در خانوار‌های سراسر جهان، برای کاهش شکاف مالی به وجود آمده، به‌ویژه در مناطق در حال توسعه، امری است که به تغییراتی اساسی در نظام اقتصادی جهان انجامیده است. به‌عنوان مثال، در بازار پر رقابت و چندجانبه‌ی کنیا که بالغ بر 96 درصد از خانواده‌ها به موبایل دسترسی دارند، بیش از ۲۰۰۰۰۰ خانواده فقیر توانسته‌اند وضعیت مالی خود را به بالای خط فقر انتقال دهند.
در سراسر کره خاکی، این رویکرد مبین عصری جدید و پررنگ از رشد شمول مالی است که به تبع آن، ابزار‌ها و گزینه‌های بیشتری برای مقابله با فقر در اختیار خانوار‌ها قرار می‌گیرد.
امروزه، اپراتور‌های پول موبایلی روزانه بیش از یک میلیارد دلار تراکنش را پردازش می‌کنند که حاکی از معاملات حیاتی و معیشتی بیش از ۶۹۰ میلیون دارنده حساب پول موبایلی از اقصی نقاط جهان است. حقیقتی که بر همگان روشن است، تاثیری است که فناوری پول موبایلی طی دهه اخیر روی بهبود زندگی اقتصادی افراد و خانوار‌ها در مناطق محروم گذاشته است. تاثیری که علی رغم یک قرن فعالیت، از عهده‌ی سیستم‌های بانکداری سنتی خارج بود.
اما هنوز هم موانعی وجود دارد. تمرکز فعالان صنعت روی رقابت و تقلای بی حد و مرز آن‌ها برای تسلط روی بازار، تردید‌های بسیاری برای مشارکت و همکاری در بازار پدید آورده که مهم‌ترین فاکتور برای توسعه اکوسیستم‌های مبتنی بر پول موبایلی در سطح جهان است. به‌عبارت بهتر، دست‌یابی به شمول مالی حقیقی و همه‌جانبه، مستلزم اتصال شرکت‌های رقیب و تجهیز کاربران با ابزار‌های ارزان و آسان مبتنی بر پول موبایلی است.
در این مقاله، ارزیابی تاثیر فناوری پول موبایلی روی زندگی و وضعیت مالی خانوار‌های کم درآمد، با افشای حقایقی تلخ در مورد محرومیت این خانوار‌ها از خدمات مالی آغاز شده و هم‌زمان با بررسی نفوذ آماری این پدیده، نقش آن در حذف محرومیت‌های مالی و گشودن دری به سمت سیستم‌های رسمی مالی به روی میلیون‌ها خانوار فقیر مورد بحث قرار گرفته است.
ضمن این‌که، همکاری کسب‌وکار‌ها و پتانسیل‌های آن برای توسعه بیشتر شمول مالی در سراسر جهان در بوته‌ی آزمایش قرار گرفته، که به خانواده‌ها کمک می‌کند تا خود را از ورطه فقر بیرون کشیده و به سطح قابل قبولی از ثبات و انعطاف‌پذیری برسانند. در پایان نیز به منظور نتیجه‌گیری نهایی، داستانی در مورد خانواد‌ه‌ای از پاپوآ گینه نو (Papua New Guinea) ترتیب داده شده، که در خلال دسترسی به پول موبایلی و سرمایه‌گذاری روی پروژه انرژی خورشیدی با استفاده از آن، فرصت بی‌نظیری برای پیوستن به اکوسیستم رسمی‌مالی و ارتقای فعالیت‌های کشاوری کوچک خود، از امرار معاش تا سودآوری به دست آورده‌اند.
نقطه‌ای که در آن قرار داریم
تمرکز روی مشکل: محرومیت مالی جهانی
براساس گزارشی از بنیاد بیل و ملیندا گیتس (Bill & Melinda Gates Foundation)
«فقیر بودن هزینه بالایی دارد. برای اکثر جمعیت ۲.۵ میلیاردی کره‌ی زمین، که با درآمد روزانه کمتر از ۲ دلار زندگی می‌کنند، پس‌انداز دشوار است، اعتبارات –درصورت لزوم– فقط با نرخ‌های بالایی قابل دسترسی هستند و عواملی هم‌چون خشکسالی یا بیماری می‌توانند افراد فاقد پس‌انداز یا بیمه را بیش از پیش در فقر فرو ببرند.»
هیچ راهکار مشخصی برای فائق آمدن خانواده‌های سراسر جهان بر فقر و ایجاد انعطاف‌پذیری و تمکن مالی وجود ندارد. برای عد‌ه‌ای، یک وام کوچک می‌تواند سودآوری قابل ملاحظه‌ای را به دنبال داشته باشد. برای عد‌ه‌ای دیگر، سکونت یا کار کردن عضوی از خانواده، پیشرفت فناوری‌های مربوط به حوزه کشاورزی، یا کسب درآمد از طریق کارآفرینی و غیره جواب‌گو خواهد بود. هر یک از این داستان‌ها، علیرغم تفاوت‌های‌شان، یک بعد مشترک دارند: دسترسی به یک نظام مالی رسمی.
در حال حاضر، تقریبا ۱.۷ میلیارد نفر از بزرگسالان جهان فاقد حساب بانکی هستند.
این جمعیت، فعالیت‌های مالی خود را در خلال اقتصاد غیر رسمی انجام می‌دهند که در آن، نه تنها پول نقد، دارایی‌های فیزیکی و وام‌های غیررسمی، سطح بسیار ناچیز و متزلزلی از ایمنی در قبال بحران‌های مالی را تجربه می‌کنند، بلکه سطح هزینه‌ها و پیچیدگی‌های تحمیلی نیز بسیار بالا است.
علیرغم این‌که این جمعیت، به تدریج با گذر زمان کاهش می‌یابد (از ۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۴ به این رقم افت کرده است) اما هنوز هم مجموعه‌ای از موانع، نظیر فاصله جغرافیایی دور تا موسسات فیزیکی فقدان اسناد رسمی مورد نیاز برای افتتاح حساب بانکی و باور‌های رایج مردم مناطق فقیر مبنی بر گران بودن، غیر قابل اعتماد بودن و سرمایه اولیه مورد نیاز هنگفت سیستم‌های بانکی، بر نظام مالی جهانی سیطره دارند. به همین دلیل نیز بسیاری از افراد، محروم از خدمات مالی رسمی به زندگی خود ادامه می‌دهند، هرچند که در فقر کامل فرو رفته باشند.
بدون این خدمات، فرصت برای پس‌انداز ایمن و کارآمد، قرض گرفتن یا کاهش هزینه‌های ناشی از اتفاقات پیش‌بینی نشده مانند برداشت محصول اندک یا فوت یکی از اعضای خانواده محدود بوده یا وجود نخواهد داشت. حتی در صورتی که برخی از افراد چنین خانوار‌هایی بتوانند برای مدت زمانی موقت خود را در چرخه پول نقد باقی نگه دارند، حصار فقر بیش از دیگران آن‌ها را در کام خود خواهد کشید.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
زنان بیش از مردان در معرض محرومیت‌های مالی قرار دارند
زنان، بیش از ۵۶ درصد از بزرگسالان غیرمشمول خدمات بانکی در سطح جهان را تشکیل می‌دهند که بالغ بر ۹۸۰ میلیون نفر است. حتی در نظام‌های اقتصادی توسعه یافته‌ای که تعداد بزرگسالان غیرمشمول خدمات مالی کمتری را شامل می‌شوند نیز آمار و ارقام، حضور پررنگی از زنان محروم از خدمات مالی را نشان می‌دهند. به‌عنوان مثال در کنیا، تنها ۵۰ درصد از بزرگسالان فاقد حساب بانکی هستند؛ اما دو سوم همین تعداد را نیز زنان تشکیل داده‌اند. بر اساس داده‌هایی که از سوی بانک جهانی منتشر شده است، دلایل این تفاوت می‌تواند شامل موراد زیر شود:
- تعیین هویت: در بسیاری از کشور‌ها، زنان بیش از مردان برای اثبات هویت خود به منظور افتتاح حساب دچار مشکل هستند.
- دسترسی فیزیکی: در ۱۷ کشور جهان، زنان متاهل برای خروج از منزل با مشکلاتی مواجه هستند که سبب محدودیت آن‌ها در دسترسی به شعب بانکی شده است.
- اعتبارمندی یا شایستگی اعتباری: زنان بیش از مردان نسبت به میکروتراکنش‌ها و دریافت و پرداخت پول در مقادیر کم علاقه نشان می‌دهند و از آن‌جا که چنین تراکنش‌هایی ارزش و اعتبار چندانی در تاریخ معاملات رسمی‌ندارند، بنابراین مانع شمول مالی برای آن‌ها می‌شوند.
[/mks_pullquote]
تمرکز روی راهکار: پول موبایلی
راجر وور‌هایز (Rodger Voorhies)، مدیر اجرایی بخش رشد و فرصت‌های جهانی، بنیاد بیل و ملیندا گیتس می‌گوید: «خانواده‌های فقیر، به شکل ناباورانه‌ای زندگی مالی پیچید‌ه‌ای دارند و ابزار‌های در دسترس آن‌ها برای مدیریت مالی‌شان جور نیست. با دسترسی بهتر به طیف وسیعی از ابزار‌های مالی و خدمات، که حقیقتاً پاسخ‌گوی نیاز‌های فقرای جهان باشند، آن‌ها قادر به کنترل زندگی مالی خود خواهند بود.»
پول موبایلی مربوط به آینده نیست، بلکه همین امروز است
در حال حاضر، بیش از یک میلیارد نفر از افراد غیرمشمول خدمات مالی دارای گوشی موبایل هستند و بالغ بر ۴۸۰ میلیون نفر از آن‌ها نیز به اینترنت دسترسی دارند. با این سطح از نفوذ، می‌توان امیدوار بود که پول موبایلی بتواند راهکاری درخور برای فقر و محرومیت‌های مالی ارائه دهد.
هرچند که باور کردنش کمی سخت است، اما آمار و ارقام حاکی از این تاثیر در سطح جهانی هستند. در سایه استفاده از پلتفرم‌های معاملاتی موبایلی – که برای بسیاری از دارندگان گوشی‌های تلفن همراه آشنا هستند – فرایند‌های موبایلی روزانه بیش از یک میلیارد دلار تراکنش را پردازش می‌کنند که گستر‌ه‌ای سترگ از ۶۹۰ میلیون کاربر دارنده حساب پول موبایلی را تحت پوشش قرار می‌دهد. آماری خیره کننده که در طول تنها دو سال، ۲۵ درصد افزایش داشته است. بالغ بر ۶۶ درصد از جمعیت بزرگسال کنیا، رواندا (Rwanda)، تانزانیا و اوگاندا (Uganda) – کشور‌هایی که سهم بالایی از غیرمشمولان خدمات مالی جهان در صحرای آفریقا را به خود اختصاص داده‌اند – به‌صورت فعالانه از پول موبایلی استفاده می‌کنند.
تاثیرات مثبت پول موبایلی، کاملا ثابت شده است
تحقیقات بی‌شماری حاکی از این حقیقت هستند که ارائه ابزار‌های مالی درست در لحظات بحرانی می‌تواند، کفایت افراد در عرصه مدیریت مالی را نشان دهد. به‌عبارت بهتر، با تکیه بر چنین ابزار‌هایی می‌توان افرادی که قادرند بر مشکلات مالی فائق آیند را از افرادی که در چرخه فقر گرفتارتر خواهند شد، متمایز کرد. با تجهیز خانواده‌ها به چنین ابزار‌هایی، از طریق گوشی‌های تلفن همراه‌شان، حجم قابل توجه و فزایند‌ه‌ای از خانواده‌ها، به مجموعه‌ای از خدمات مالی ویژ‌ه‌ای متصل می‌شوند که منحصرا برای کاربران محروم و غیرمشمول خدمات مالی طراحی شده‌اند و خدماتی نظیر پس‌انداز، کسب اعتبارات، بیمه و حتی فرصت‌های سرمایه‌گذاری را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
مطالعه موردی: نوآوران در جهان روبه‌رشد
علیرغم این‌که میزان استفاده از گوشی‌های موبایل در کشور‌های در حال توسعه جهان بسیار بالا است، اما نظریه‌های موجود، مبنی بر توانایی یا الزام کاربران برای دسترسی به پلتفرم‌ها و قابلیت‌های مالی این گوشی‌ها بسیار اندک هستند. در حالی که کاربران جهان اولی، از موبایل‌های خود برای اغلب امور روزمره، از تبادل سهام گرفته تا ویدئو کنفرانس با اعضای دور افتاده خانواده استفاده می‌کنند، کاربران کشور‌های در حال توسعه از سخت‌‌افزار‌های منسوخ شد‌ه‌ای استفاده می‌کنند که با اتکا به مدل‌های خدماتی منسوخ و ناکارآمد، نه تنها پاسخ‌گوی نیاز‌های روز کاربران در این مناطق نیستند، بلکه برای پردازش فرایند‌های اصلی نیز نیاز به پشیتبانی چندساعته کاربران دارند و از سرعت و کارایی سیستم‌های روز دنیا، هنوز فاصله زیادی دارند. به‌عبارت بهتر، برای این‌که کاربران جهان سومی‌نیز بتوانند به شمول مالی برسند، تنها یک گوشی موبایل کافی نخواهد بود، بلکه سطح استفاده از این ابزار بالقوه و به‌روزرسانی آن در حد نیاز‌های روز کاربران نیز حائز اهمیت است.
با رشد سرسام‌آور تعداد مشترکین خدمات مبتنی بر پول موبایلی در سراسر جهان، بسیاری از اپراتور‌های شبکه به دنبال کاهش هرچه بیشتر شکاف موجود در تجربه کاربری موجود بین جهان‌های اول و سوم از فناوری هستند.
رویکردی که دو فعال به نام بازار آفریقا، ایرتل رواندا (airtel Rwanda) و تیاگوی تانزانیا (Tigo Tanzania)، به‌عنوان نوآوران پیشتاز عرصه خدمات مبتنی بر پول موبایلی نقش مهمی‌در پیشبرد آن داشته‌اند. در میان نوآوری‌های بدیع این دو، مواردی را می‌توان یافت که دقیقا همسو با فشار جهانی برای پیوستن به جریان شمول مالی طراحی شده‌اند و عبارتند از:
۱) در تانزانیا: کاربران می‌توانند پولی را که به اشتباه ارسال شده است را بازخوانی کنند
تیاگو اخیرا ویژگی سلف سرویسی را معرفی کرده است که به کاربران اجازه می‌دهد تا پولی را که به اشتباه ارسال کرده‌اند بازخوانی کنند. قبل از این، کاربران برای چنین منظوری ناچار بودند تا با خدمات مشتریان تماس حاصل کنند و این فرایند معمولا ساعت‌ها زمان می‌برد. با معرفی این قابلیت جدید، که برای کشور‌های جهان اولی معرف حضور بود اما در کشور‌های جهان سوم چندان شناخته شده نبود، کاربران قادر خواهند بود تا در عین بهره‌وری بالاتر، کنترل بیشتری نیز روی رفتار‌های مالی خود داشته باشند. نوآوری سودمندی که باعث آزاد شدن وقت گران‌بهای کاربران شده تا بتوانند آن را در راستای اهداف بهتری صرف کنند.
۲) در رواندا: کاربران می‌توانند با استفاده از ایرتل، از فرایند‌های سنتی به گوشی‌های موبایل کوچ کنند
جامعه رواندا، سیستم سنتی دیرینه‌ای برای پس‌انداز پول دارد که مبالغ جمع‌آوری‌شده در خلال آن، اغلب در یک مکان فیزیکی و تحت نظارت یک ریش‌سفید معتمد محلی نگهداری می‌شود. این پول‌ها، که تا سال ۲۰۱۶ چیزی بالغ بر ۱۳ میلیارد دلار تخمین زده می‌شد، صرف اموری هم‌چون بهداشت و درمان، تجهیز و هزینه‌های جاری مدارس و یا هزینه‌های کشاورزی می‌شوند. در پی اولویت‌بندی نیاز‌ها و به منظور ترغیب سیستم سنتی رواندا برای پیوستن به جریانات مبتنی بر فناوری به جای اعمال زور، ایرتل پروژه آزمایشی جدیدی را ارائه کرده است که گروه‌های اجتماعی رواندا را برای پس‌انداز در کنار هم با استفاده از راهکار پول موبایلی ایرتل فرامی‌خواند. این پروژه تا به امروز، ۲۰۰ کاربر فعال ثبت‌نام کرده و توانسته است مجموع پس‌انداز اندوخته شده را به ۱.۲ میلیون دلار برساند.
این دسترسی، مزایای زیادی را در سطح فردی و سازمانی به دنبال خواهد داشت. برای افراد، دسترسی به پول موبایلی به منزله پتانسیل افزایش درآمد است که مفهومی‌جز ر‌هایی از ورطه فقر ندارد. موضوعی که در بسیاری از اسناد و تحقیقات نیز به اثبات رسیده است. ضمن این‌که گروه‌های حمایتی و رگولاتوری جهان نیز با نظر به اوضاع اسفناک بسیاری از افراد در مناطق محروم، نگاه موشکافانه‌تری به مساله شمول مالی این افراد دارند و سعی می‌کنند با بازنگری در قوانین و سیاست‌ها، دستورالعمل‌های کارآمدی در حمایت از نوآوری‌های مبتنی بر فناوری در حوزه خدمات مالی ارائه دهند.
به‌عنوان مثال، گروه بیست (Group of Twenty) شاخص‌های شمول مالی خود را به منظور حمایت از کشور‌های در حال توسعه مبارز با فقر، در سال ۲۰۱۶ به‌روزرسانی کرده است که شامل شاخص‌های جدیدی برای سنجش استفاده، دسترسی و کیفیت خدمات مالی دیجیتال است. سازمان ملل متحد نیز با شناسایی تاثیر فناوری پول موبایلی در فقرزدایی، اولویت‌بندی این نوآوری در سطح جهانی را مورد حمایت قرار داده است. از هفده بند اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، پول موبایلی سیزده بند را پوشش می‌دهد که بند‌های اول، مبنی بر پایان دادن به فقر در همه اشکال آن و در همه‌جا، و بند پنجم، مبنی بر دست‌یابی به تساوی جنسیتی و توانمند‌سازی همه زنان و دختران از آن جمله‌اند.
[/mks_pullquote]
سایر مزایای فناوری پول موبایلی در سطح فردی و رگولاتوری
برای افراد و خانوار‌ها:
- ثبات مالی بیشتر – اقتصاد دیجیتال، از جمله پول موبایلی، پتانسیل این را دارد تا امکان دسترسی به خدمات مالی را برای ۱.۶ میلیون نفر مردم غیرمشمول مالی در اقتصاد‌های در حال توسعه فراهم سازد. قابلیتی که به آن‌ها کمک می‌کند تا هزینه‌ها و ناامنی اقتصاد مبتنی بر پول نقد را پشت سر بگذارند.
- تامین مالی بیشتر برای کارآفرینان – زندگی و فعالیت‌های افراد و شرکت‌ها، در سایه افزایش سالانه ۲.۱ تریلیون دلاری وام‌ها و اعتبارات، دست‌خوش تغییرات مثبتی خواهد شد که یکی از نتایج قابل توجه توسعه فناوری پول موبایلی در سطح جهانی است.
- صرفه‌جویی در زمان – اقتصاد مبتنی بر پول نقد معمولا زمان زیادی برای سفر و جابجایی دارایی‌های فیزیکی نیاز دارد و از همین رو نیز فرصت درآمدزایی افراد را محدود می‌کند. یک برنامه پنج ماهه در نیجر (Niger)، که پرداخت‌های ما‌هانه عام‌المنفعه دولتی را با استفاده از فناوری موبایل ارائه می‌کند (در مقایسه با سیستم‌های مبتنی بر پول نقد در برخی از مناطق این کشور)، به طور متوسط ۲۰ ساعت در زمان سفر و انتظار ذینفعان صرفه‌جویی کرده است.
برای دولت‌ها و موسسات:
- افزایش درآمد مالیاتی – خروج بزرگسالان از اکوسیستم غیرقانونمند مبتنی بر پول نقد و پیوستن آن‌ها به سیستم مالی قانونمند و رسمی‌کشور‌ها، در سایه فناوری پول موبایلی، بالغ بر100 میلیارد دلار درآمد مالیاتی سالانه برای دولت‌ها در پی دارد که رقمی‌قابل ملاحظه است.
- کاهش جرایم مالی – به دنبال کاهش نرخ محرومیت مالی و به تبع آن، کاهش نرخ تراکنش‌های غیرقانونی مبتنی بر پول نقد، که امکان پی‌گیری جرایم را محدود می‌کند، تلاش‌های بنیادی برای کشف و محاکمه فعالیت‌های مالی مجرمانه – نظیر پول‌شویی و تامین مالی تروریسم – شانس بیشتری برای موفقیت دارند.
- افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP) – اقتصاد دیجیتال قادر است تولید ناخالص داخلی سالانه کشور‌های در حال توسعه را، تا سال ۲۰۲۵، به بیش از ۳.۷ تریلیون دلار ارتقا دهد، که با رشد ارائه شده توسط یک سناریوی کسب‌وکار مرسوم (Business as usual)، بیش از ۶ درصد فاصله دارد.
- سلامت اقتصادی سرتاسری – تقریباً تمام شواهد و قراین نشان می‌دهند که شمول مالی ناشی از فناوری پول موبایلی، به پایداری نظام‌های اقتصادی و افزایش درآمد دولت‌ها می‌انجامد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
مطالعه موردی: ارتقای سطح زندگی در بازار پر رقابت کنیا، در سایه پول موبایلی
پول موبایلی، رشد بی‌سابقه‌ای را برای کنیا به ارمغان آورده است. تنها پس از سه سال از ورود اولین سیستم مبتنی بر پول موبایلی به بازار این کشور در سال ۲۰۰۷، سهم آن از کاربران ثبت‌شده – که عموما نیز کاربران فعال را در بر می‌گیرند – از صفر تا ۴۰ درصد افزایش داشته که حاکی از روند فزاینده تاثیر‌گذاری این فناوری در کنیا است. امروزه، بازار پررقابت کنیا، که شرکت‌های ساختارشکن و پیشتازی هم‌چون تلکام کنیا (Telkom Kenya) را در خود جای داده است، با افزایش سرسام‌آور تقاضا برای خدمات و فشار برای ارائه راه‌کار‌های نوآورانه مواجه است.
تاثیرات رشد دراماتیک پول موبایلی در کنیا قابل توجه است. مطالعه بلندمدت صورت گرفته توسط دانشکده کسب‌وکار اسلون دانشگاه ام‌آی‌تی(MIT’s Sloan School of Business) نشان می‌دهد که استفاده از فناوری پول موبایلی ۱۹۴۰۰۰ خانوار کنیایی را از فقر نجات داده و به زنان و سرپرستان خانوار‌های فقیر این امکان را داده است، تا درآمد به مراتب بیشتری در خلال این شمول مالی مدرن داشته باشند. در حقیقت، محققان به این نتیجه رسیده‌اند که بالغ بر ۱۸۵۰۰۰ نفر از زنان فقیر، این شانس را دارند که با پذیرش فناوری پول موبایلی، به جای امرار معاش از طریق مشاغل سختی هم‌چون کشاورزی، به سمت کسب‌وکار‌ها یا مشاغل خرده‌فروشی سرازیر شوند. تغییری که می‌تواند پس‌انداز بالاتر و انعطاف‌پذیری مالی بیشتری برای آن‌ها در پی داشته باشد.
[/mks_pullquote]
مسیر پیش رو
کوستا پریک (Kosta Peric)، نایب رئیس بخش خدمات مالی برای فقرا، بنیاد بیل و ملیندا گیتس می‌گوید: «فقدان تعامل‌پذیری پرداخت‌های دیجیتال، سخت‌ترین مانع پیش روی صنعت خدمات مالی برای چیرگی است.»
علیرغم وعده پول موبایلی، مبنی بر کاهش فقر در جهان و پیشبرد اهداف شمول مالی، برخی باد‌های مخالف نیز وجود دارند که از سرعت حرکت این فناوری می‌کاهند.
تعامل‌پذیری (Interoperability) فشار برای دسترسی دموکراتیزه
در سال ۲۰۰۷، تعداد ارائه دهندگان خدمات مبتنی بر پول موبایلی به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسید. این در حالی است که امروزه، تعداد این ارائه دهندگان به ۲۷۶ شرکت از ۹۰ کشور دنیا می‌رسد.
در چنین بازار پراکنده و توزیع‌شد‌ه‌ای، فقدان تعامل‌پذیری در میان خدمات مالی دیجیتال و پلتفرم‌های پرداختی می‌تواند توسعه جهانی نوآوری‌های مبتنی بر پول موبایلی را به میزان قابل ملاحظه‌ای محدود کند. با وجود محدودیت در تعاملات و تراکنش‌های بین ارائه دهندگان، موسسات و غیره، کاربران سیستم‌های مبتنی بر پول موبایلی قادر نخواهند بود کاری به جز خریداری ایرتایم یا ارسال و دریافت وجه از طریق سیستم‌های خانگی پرداخت مشابه انجام دهند.
علیرغم این‌که این دو فرایند جزو پرکاربرد‌ترین قابلیت‌های پول موبایلی در سطح جهان هستند و سهم قابل قبولی از تراکنش‌های موبایلی در سراسر جهان را به خود اختصاص داده‌اند، اما برای چشم‌انداز آتی صنعت خدمات مالی کافی نیستند. دسترسی دموکراتیزه‌ی کاربران به مجموعه‌ای کامل از خدمات درخور و به‌روز، مستلزم ارتقای تعامل‌پذیری میان ارائه دهندگان و سیستم‌های بانکی، تجار و موسسات است. بدیهی است که نتیجه چنین رویکردی می‌تواند مستقیما روی فقر جهانی تاثیر‌گذار باشد.
در سال ۲۰۱۷، چهار مورد از بزرگ‌ترین ارائه دهندگان پول موبایلی در جهان –که تله‌پین (Telepin) نیز جزو آن‌ها است– گرد آمده و در صدد توسعه‌ی یک رابط برنامه‌نویسی کاربردی باز (Open API) برآمدند تا از طریق آن، تعامل‌پذیری سیستم‌های مبتنی بر پول موبایلی را ارتقا دهند. این همکاری تاریخی، بخشی از نوآوری بنیاد بیل و ملیندا گیتس بود و هدف از آن نیز راه‌اندازی نرم‌‌افزار متن باز و رایگان موجالوپ (Mojaloop) برای اتصال بهتر کابران فقیر به تجار، بانک‌ها، ارائه دهندگان پول موبایلی و دولت‌ها بود (واژه «موجا» در زبان سواحیلی (Swahili) به معنی«یک» است.)
رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی توسعه یافته در خلال تلاش هماهنگ این چهار غول پول موبایلی، ارائه دهندگان سراسر جهان را قادر خواهد ساخت تا با ماجولوپ و محصولات جانبی آن ادغام شده و صنعت خدمات مالی را به پتانسیل‌های فوقالعاده راه‌کار‌های مبتنی بر پول موبایلی در مبحث شمول مالی نزدیک‌تر کنند.
اولین ارائه موجالوپ در سطح بازار، در اواخر سال جاری در تانزانیا صورت خواهد گرفت. انتخاب تانزانیا برای میزبانی چنین رویداد تاریخی و شگفت‌انگیزی تصادفی نیست؛ در سال 2014، در خلال موج عظیمی‌از استقبال کاربران از فرایند‌های دیجیتال و دسترسی حجم بی‌سابقه‌ای از آن‌ها به خدمات مالی رسمی، که توانسته بود طی مدت زمان پنج سال به چهار برابر افزایش پیدا کند، رقابت شکل گرفته در میان ارائه دهندگان خدمات مالی مبتنی بر پول موبایلی در این کشور، آن‌ها را بر آن داشت تا سیستم‌های خود را به رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی متصل کنند که به‌صورت سفارشی طراحی شده بودند.
این رویکرد، تانزانیا را به اولین کشور آفریقایی تبدیل کرد که در آن، کاربران قادر بودند پول خود را بدون فوت وقت میان اپراتور‌ها انتقال دهند. یکی از این اپراتور‌ها، با عنوان تیاگو پیسا (Tigo Pesa)، یک گام نیز فراتر گذاشته و همان سال اعلام کرد که سود خود را میان کاربران‌اش تقسیم خواهد کرد. این حرکت، انگیزه فوق‌العاده‌ای در کاربران تانزانیایی برای استفاده از پول موبایلی ایجاد کرد و از منظر تجاری نیز کاملا قابل درک بود – کمااین‌که تیاگو، در حال حاضر ۳۶ درصد از سهم بازار تانزانیا را در اختیار دارد – ضمن این‌که، اگر از منظر وسیع‌تری به این رویکرد بنگریم، تاثیر بسزای آن در تقویت تعامل‌پذیری سیستم‌های کشور را شاهد خواهیم بود که به نوبه خود، چشم‌اندازی روشن از آینده فناوری پول موبایلی پیش روی همگان قرار می‌دهد.
امروزه، تانزانیا به‌عنوان یکی از رهبران جهانی ارائه خدمات مالی به جمعیت غیرمشمول مالی شناخته می‌شود، که از جمعیت52 میلیون نفری آن، ۳۶ درصد از پول موبایلی به‌عنوان خدمات مالی انحصاری خود استفاده می‌کنند. آماری که در مقایسه با اقلیت ۲ درصدی استفاده کننده از حساب‌های بانکی سنتی، حاکی از رشد فزاینده پول موبایلی در این کشور است.
این تصویر دلگرم کننده از موجالوپ، می‌تواند وعده تانزانیا برای دسترسی بهتر و بیشتر به پول موبایلی را تسریع کند. بانک ملی تانزانیا (Bank of Tanzania)، که کاربران و ارائه دهندگان، قابلیت تعامل‌پذیری ایجاد شده در سال ۲۰۱۴ را، به دلیل ایجاد محیط نظارتی حمایتی مناسب برای ادغام و همکاری ارائه دهندگان، مرهون آن هستند اخیرا اعلام کرده است: «ما از این انتخاب به‌عنوان میزبان نخستین ارائه موجالوپ بسیار شگفت زد‌ه‌ایم چرا که این اقدام می‌تواند قابلیت کسب‌وکار‌ها و دولت‌ها را تسهیل کرده و دسترسی به خدمات مالی را سرعت ببخشد.» دنیای پول موبایلی نظاره‌گر راه‌اندازی موجالوپ در تانزانیا خواهد بود، که تلفیقی از تلاش‌های ارائه دهندگان و اپراتور‌های هرچند رقیب بوده و به بهبود و ارتقای خدمات مالی در دسترس خانوار‌های فقیر در سراسر جهان کمک خواهد کرد.
تعامل برای محصولی خوب – دستاورد‌هایی خوب‌تر
ایده پشت موجالوپ و سایر فناوری‌های نوظهوری که برای نیل به تعامل بیشتر طراحی شده‌اند، نظیر فناوری بلاکچین یا دفتر کل توزیع‌شده، به منظور فائق آمدن بر موانعی است که به لحاظ تاریخی، بانک‌ها و سایر سیستم‌های مالی را از ارتباط با یکدیگر باز داشته است. روندی که باعث افزایش صعودی هزینه‌ها و تقسیم شدن بازار به بهانه رقابت شده و بسیاری از کشور‌ها را در کنج انزوای اقتصادی کشانده است. نتیجه انتخاب رقابت به جای مشارکت، تسلط شرکت‌های بزرگ‌تر روی بازار و دیکته شدن قیمت‌ها و هزینه‌ها از سوی آن‌ها است و در چنین بازاری، بدیهی است که قابلیت تعامل‌پذیری به نوعی یک بازدارنده و مانع تجاری قلمداد خواهد شد تا یک مزیت.
مادامی‌که چنین دیدگاهی وجود دارد، محرومیت اقتصادی ادامه خواهد داشت. سازمان بین‌المللی مشارکت جهانی برای شمول مالی(Global Partnership for Financial Inclusion) که سازمانی وابسته به گروه بیست است، در سال ۲۰۱۶، این مهم را به این صورت عنوان کرده است:
«رشد اولیه سریع یک سیستم، که فاقد تعامل‌پذیری با سایرین است، ممکن است چنان تاثیر شگرفی داشته باشد که سایر سیستم‌ها، قادر به رقابت با آن نباشند. چنین تسلطی می‌تواند اثراتی منفی از خود به جای بگذارد… چه از طریق قیمت‌گذاری‌های بالا و چه از طریق کاهش نرخ نوآوری.»
خوشبختانه، بسیاری از شرکت‌ها در اقصی نقاط جهان، در حال تغییر موضع خود نسبت به تعامل‌پذیری هستند و با ایجاد کسب‌وکار‌هایی برای ارتباط با سایر شرکت‌ها، گام‌های مثبتی در پذیرش استراتژی مشارکتی و تعاملی برداشته‌اند. از جمله پیشتازان این حرکت، ارائه دهندگان پول موبایلی اندونزی، با اجرای نخستین طرح مبتنی بر تعامل‌پذیری خود در سال ۲۰۱۳ هستند که اپراتور‌های پاکستان، سریلانکا، تانزانیا و سایر نقاط جهان نیز پیرو آن‌ها، و تنها یک سال پس از آن، سیستم‌های مبتنی بر تعامل‌پذیری خود را به راه انداختند.
سیستم‌هایی که دری تازه از فرایند‌های پرداختی درون شبکه‌ای را به روی کاربران پول موبایلی این کشور‌ها گشودند. طی اوایل سال جاری نیز دو اپراتور در کنیا، در راستای مبارزه تاریخی برای کنترل صنعت پول موبایلی، وارد تعامل و مشارکت شده‌اند تا بتوانند در خلال این تعاملات داخلی، امکانات و خدمات بهتر و بیشتری در اختیار کاربران پول موبایلی این کشور قرار دهند.
تعامل‌پذیری داخلی، کلید نوآوری‌های شمول مالی است، اما کافی نیست. تسهیل فرایند‌های برون‌مرزی مبتنی بر پول موبایلی نیز به‌عنوان یکی از نیاز‌های روز بازار، گام بعدی است. در برخی از کشور‌ها، پرداخت‌های برون‌مرزی می‌تواند تا یک چهارم به تولید ناخالص داخلی کمک کند. برای خانوار‌هایی که یکی از اعضای آن برای امرار معاش در خارج از کشور کار می‌کند، پرداخت بین‌المللی پول می‌تواند فرایندی حیاتی قلمداد شود.
سازمان ملل متحد با اشاره به این شاهراه حیاتی، از جامعه جهانی خواسته تا برای کاهش هزینه‌های انتقال وجه مهاجرین به متوسط جهانی ۳ درصد تا سال ۲۰۲۰ تلاش کنند، که نتیجه آن، سالانه ۲۰ میلیارد دلار سرمایه مستقیم اضافی برای خانوار‌ها است. گفتنی است، یکی از منطقی‌ترین راه‌کار‌ها در حوزه تسهیل فرایند‌های پرداخت برون‌مرزی، پول موبایلی است که می‌تواند در سایه ارتقای سطح تعامل‌پذیری سازمان‌ها در سراسر کره خاکی، تاثیری شگفت‌انگیز روی کیفیت زندگی خانوار‌های محروم داشته باشد.
هزینه ارسال پول از طریق روش‌های دیجیتال، به‌طور متوسط، نصف هزینه‌ای است که برای انتقال پول از طریق کانال‌های سنتی لازم است. ضمن این‌که، فرایند‌های دیجیتال محدودیت زمانی و مکانی ندارند و از این رو برای کاربرانی که دسترسی محدودی به مکان‌های عامل دارند مزیتی فوقالعاده به حساب می‌آیند. روستاییان و زنانی که برای مسافرت و دسترسی به شعب بانکی و امثال آن دارای محدودیت هستند، بالقوه‌ترین کاربران چنین سیستم‌هایی هستند.
علیرغم این‌که پیشرفت‌های صورت گرفته در این عرصه (تعامل‌پذیری در سطح بین‌المللی) هنوز در مراحل اولیه رشد خود قرار دارد، اما آثار قابل توجهی در پی داشته است. در حال حاضر،51 کشور بزرگ جهان برای پیاده‌سازی فناوری پول موبایلی به منظور بهبود فرایند‌های پرداخت برون‌مرزی خود وارد تعامل شده‌اند. این تعداد، از هشت کشور در سال2013 به اینجا رسیده است و اکنون نیز اپراتور‌های انتقال پول سنتی بزرگی هم‌چون وسترن یونیون (Western Union) و مسترکارت (MasterCard) به تعاملات ارائه دهندگان پول موبایلی پیوسته‌اند، تا از این طریق به بهبود و تسهیل تراکنش‌های بین‌المللی کمک کنند.
ادغام تخصص‌ها و زیرساخت‌های فناورانه در خلال چنین مشارکت‌هایی، دستورکار تعامل‌پذیری حقیقی است که در نهایت، به امکان انتقال پول به دور دست‌ترین نقاط دنیا می‌انجامد و گامی بزرگ در راستای تحقق شمول مالی برای همگان است. با این حال، هنوز راه زیادی تا شمول مالی همگانی در سطح جهان و حمایت از خانوار‌های محروم از خدمات مالی در کشور‌های فقیرنشین باقی است و برای دست‌یابی به این مهم، اقدامات، تعاملات، اصلاحات و نوآوری‌های بسیاری لازم است.
آمار و ارقامی که بیان‌گر تاثیر فناوری پول موبایلی روی بهبود زندگی کاربران و ر‌هایی آن‌ها از فقر هستند تنها نکاتی سطحی و کوچک از حقیقت این فناوری شگرف را منعکس می‌کنند. درک حقیقی این ایده و مفهوم پشت پرده آن، با مطالعه داستان‌های تاثیر‌گذاری این فناوری روی زندگی خانواده‌ها شکل می‌گیرد. داستان‌هایی هم‌چون ماجرای کتی رومینتز (Cathy Rumints)، که خانه خود در پاپوآ گینه نو را به منظور مطالعه روی مهندسی انرژی خورشیدی به مدت شش ماه ترک گفت.
تامین مالی این دوره از طریق یک وام کوچک مبتنی بر فناوری پول موبایلی صورت گرفته بود. همان فناوری مدرنی که کتی و میلیون‌ها میلیون بزرگسال کم درآمد و محروم دیگر از جنوب اقیانوس آرام را به خدمات مالی رسمی‌متصل می‌کند. افرادی که از نگهداری سنتی پول‌های نقد خود در زیر تشک‌های‌شان خسته شده‌اند و پول موبایلی و سیستم‌های مبتنی بر آن، فرصتی مغتنم برای نگهداری دارایی‌های هرچند اندک آن‌ها در منبعی امن است، که مدیریت به مراتب آسان‌تری نیز دارد. فناوری نوظهوری که امکان تثبیت، مدیریت، کنترل و نقل و انتقال بهتر و آسان‌تر پول را در اختیار این کاربران قرار می‌دهد.
برای کتی، این دوره و وام کوچکی که به دست آورده بود، به منزله فرصتی استثنایی برای تبدیل شدن به یک متخصص انرژی خورشیدی محسوب می‌شد. وی با کسب این مهارت‌ها و آوردن آن‌ها در جامعه فقیر و جهان سومی‌خود، خانواده‌های پاپوآیی را قانع کرد تا با خرید و نصب پنل‌های خورشیدی روی بام خانه‌های‌شان، جایگزینی امن، بی‌خطر و به مراتب کم‌هزینه‌تر برای نفت داشته باشند. البته، خانواده خود کتی دست‌خوش تغییرات عمیق‌تری شدند که باعث شد تا با استفاده از این منبع انرژی جدید، فرایند‌های مربوط به کشاورزی خود را توسعه داده و با افزایش درآمد، علاوه بر بازپرداخت وام کوچکی که در سایه پول موبایلی گرفته بودند، وضعیت مالی خود را تثبیت کنند.
برای خانواده‌هایی هم‌چون خانواده کتی، پول موبایلی حقیقتاً یک شاهراه حیاتی است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
مواردی در خصوص پول موبایلی: سه مورد راهبردی کلیدی
۱) شمول مالی به فقرای سراسر جهان کمک می‌کند
بخش خدمات مالی، در حال حاضر بیش از ۱.۷ میلیارد بزرگسال غیرمشمول مالی را در لیست ناکامی‌‌های خود دارد، که عموماً ناشی از عدم دسترسی این افراد به این دست از خدمات است. تحقیقات نشان می‌دهند که افزایش دسترسی به خدمات مالی، به شهروندان فقیر کمک می‌کند تا میزان آسب‌پذیری خود را با تکیه بر انجام فرایند‌های حیاتی و بنیادی نظیر ارسال و دریافت پول، پرداخت صورت‌حساب‌ها و ارسال پول برای بستگان‌شان، به شیوه‌ای امن و کم هزینه نسبت به فرایند‌های سنتی بکاهند.
۲) پول موبایلی برای شمول مالی ضروری است
از این تعداد بزرگسال غیرمشمول مالی، بیش از میلیارد نفر راهکار مشکل آسیب‌پذیری ناشی از عدم شمول مالی خود را مدام در جیب‌شان به این‌سو و آن‌سو می‌برند؛ گوشی موبایل‌شان! فناوری پول موبایلی، به‌عنوان جایگزینی برای اقتصاد ناکارآمد و پرهزینه مبتنی بر پول نقد، هزینه انجام تراکنش‌های اساسی را تا 90 درصد کاهش می‌دهد. در حال حاضر، بیش از 690 میلیون حساب کاربری پول موبایلی فعال وجود دارد که حاکی از رشد25 درصدی پذیرش این فناوری طی دو سال اخیر است. به ویژه در کشور‌های دورافتاده و در حال توسعه‌ای که شاخص دسترسی کاربران به سیستم‌های بانکی پایین است. بسیاری از مطالعات صورت گرفته روی تاثیرات توسعه این فناوری، حاکی از کاهش فقر در مناطق محروم و بهبود شرایط زندگی کاربران در این مناطق بوده‌اند.
۳) پتانسیل پول موبایلی در صورت فقدان تعامل‌پذیری بین ارائه دهندگان محدود خواهد شد، چه به صورت خانگی و چه به صورت برون‌مرزی
نوآوری فناورانه و تعامل‌پذیری، دو مولفه ضروری برای دست‌یابی به شمول مالی حقیقی و جهانی هستند. نوآوری‌های آزمایشی در بسیاری از بازار‌های داخلی، نظیر اندونزی، پاکستان و سریلانکا، موارد کسب‌وکار سودمندی را برای ارائه دهندگان تعامل‌پذیر در این بازار‌ها فراهم کرده است. ضمن این‌که، توسعه جهانی تعامل‌پذیری برون‌مرزی و بین‌المللی در سطح موسسات و ارائه دهندگان کشور‌های مختلف نیز می‌تواند کاربران را قادر به تراکنش‌های برون‌مرزی با هزینه‌ای به مراتب پایین‌تر از روش‌های سنتی کند. استمرار این رویه، مستلزم تعاملات بیشتری است.
[/mks_pullquote]
نتیجه‌گیری
برای افراد فقیر جهان، مسیر رو به آینده تنها به پیداکردن راهی برای امرار معاش و کسب درآمد بیشتر محدود نمی‌شود، بلکه مستلزم یک سیستم مالی رسمی‌است تا بتوانند در خلال آن، نگهداری، ارسال و اشتراک پول خود را به ایمن‌ترین حالت ممکن مدیریت کنند، بدون این‌که تحت تاثیر نوسانات و ناکارآمدی‌های اقتصاد مبتنی بر پول نقد آسیب ببینند. با این حال، به دلیل عدم دسترسی بسیاری از مردم به حتی ساده‌ترین نوع سیستم‌هایی از این دست، میلیون‌ها بزرگسال در چنگال فقر گرفتار مانده‌اند.
پول موبایلی، راهکاری است که می‌تواند این مشکل بزرگ را حل کند. این فناوری، با تکیه بر یکی از آشنا‌ترین و در دسترس‌ترین ابزار‌هایی که حتی در دورافتاده‌ترین نقاط جهان نیز استفاده می‌شود کار می‌کند و آن را به یک راهکار بانکی فوقالعاده تبدیل می‌کند. امروزه، پول موبایلی این امکان را به میلیون‌ها خانوار غیرمشمول مالی در سراسر جهان می‌دهد، تا خود را از ورطه فقر بیرون کشیده و زندگی اقتصادی‌شان را تثبیت کنند. ضمن این‌که با ارتقای سطح فناوری و تعامل‌پذیری میان ارائه دهندگان، می‌توان امیدوار بود که این فناوری، تعداد بیشتری از محرومان جهان را پشتیبانی کرده و یک‌بار برای همیشه، شمول مالی را در سطح جهانی پیاده کند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
بیشتر بدانید
یک پلتفرم پول موبایلی، تنها وسیله‌ای برای پرداخت پول نیست، بلکه در خلال ویژگی‌ها و قابلیت‌هایی که دارد، شمول مالی را برای همگان ممکن ساخته و زندگی کاربران را متحول می‌سازد. جریان‌های دیجیتال‌سازی پرداخت، منجر به افزایش استفاده از فرایند‌های مبتنی بر پول موبایلی شده و آن نیز به نوبه خود، منجر به توسعه شمول مالی در اقصی نقاط جهان، به‌ویژه مناطق محروم می‌شود.
[/mks_pullquote]
منبع: Nmgprod.s3.amazonaws
