کارت شهروندی یا کارت‌ بانکی؟

سابقه کارت شهروندی به اوایل دهه ۸۰ بازمی‌گردد؛ درست زمانی که قرار بود کارت‌های ملی هوشمند صادر و برخی از خدمات از طریق آن ارائه شود؛ اما این پروژه به نتیجه نرسید و سرانجام کارت ملی سرنوشتی دیگر تجربه کرد و کارت شهروندی سرنوشتی دیگر. یکی از دلایل اختلاف‌ها و به سرانجام نرسیدن کارت شهروندی اختلاف‌نظر در مورد متولی اصلی این کارت بود. برخی آن را به‌عنوان زیرمجموعه سازمان ثبت‌احوال قرار می‌دادند چراکه اطلاعات هویتی افراد روی آن قرار می‌گرفت و عده‌ای دیگر آن را زیرمجموعه شهرداری‌ها. همین اختلاف‌نظر موجب شد طرح کارت‌های شهروندی در جزیره‌های قشم و کیش سرانجام دیگری داشته باشد.

سازمان مناطق آزاد در کیش و قشم هرکدام به‌صورت مجزا اقدام به صدور و توزیع کارت شهروندی کردند و با توجه به اینکه تمامی فعالیت‌ها در این جزیره‌ها زیر نظر سازمان مناطق آزاد آن منطقه صورت می‌گیرد، طبیعی است برنامه‌ریزی برای صدور این کارت‌ها نیز ساده‌تر شد. بااین‌وجود نیز نمی‌توان کارت کیشوندی یا کارت شهروندی قشم را جزو پروژه‌های موفق به شمار آورد. علاوه ‌بر اینکه دوره اجرایی شدن این طرح در این دو جزیره به نسبت زیاد بود، سرویس‌هایی که روی این کارت‌ها نیز ارائه می‌شود تقریباً محدود است و بسیاری از شهروندان این جزایر لزومی به دریافت این نوع کارت‌ها نمی‌بینند. شهروندان قشم از طریق کارت شهروندی می‌توانند برای دریافت کالا و خدمات تخفیف بگیرند، همچنین امکان عضویت در شبکه‌های خدمات‌رسانی مخصوص قشم فراهم می‌شود. امکان استفاده از خدمات ویژه بازرگانی در قشم و امکان استفاده از خدمات ویژه سرمایه‌گذاری در این جزیره از دیگر مزایای دریافت کارت شهروندی قشم به شمار می‌رود.

کارت کیشوندی نیز به‌عنوان کارت شناسایی ساکنان جزیره کیش به ‌حساب می‌آید که پس از شش ماه اقامت در این جزیره قابل دریافت است. ارائه تسهیلات برای استفاده از مراکز ورزشی و تفریحی، امکان ورود خودرو از مبادی خارجی و خروج خودرو از جزیره کیش به سرزمین اصلی، انتقال اثاثیه منزل به دیگر شهرهای کشور، ارائه تخفیف به بومیان علاقه‌مند به تحصیل در دانشگاه‌های پردیس بین‌المللی کیش از مزایای کارت کیشوندی به شمار می‌رود.

این پروژه در سایر استان‌های کشور با فراگیر شدن کارت‌های بانکی و استفاده گسترده از این کارت‌ها از اولویت خارج شد، چراکه پرداخت‌ یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای ارائه خدمات است و تکمیل زیرساخت‌های بانکی موجب شد بخش زیادی از مشکلات برطرف شود. بااین‌وجود رویای صدور کارت شهروندی از ذهن مسئولان پاک نشد و امروز برخی از بانک‌ها به فکر صدور این نوع کارت هستند و بر سر آن با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. در این میان بانک شهر با توجه به نوع رابطه‌اش با شهرداری از موفقیت نسبی برخوردار است؛ زیرا به‌صورت ناخودآگاه از یک رانت ارتباطی برخوردار است و طبیعی است شهرداری بخواهد بخش زیادی از سرویس‌های خود را از طریق این بانک ارائه دهد.

باوجوداین سابقه هنوز تعریف دقیقی از کارت شهروندی ارائه نشده و معلوم نیست قرار است چه خدماتی روی این کارت‌ها ارائه شود. آیا این خدمات محدود به خدمات شهری است یا خدمات دیگر مانند ارتباط با تمامی سازمان‌های دولتی را نیز شامل می‌شود؟ آیا این کارت‌ها می‌توانند جایگزین کارت هویتی افراد شوند؟ آیا با داشتن این کارت شهروندان بی‌نیاز از ارائه نشانی منزل و کد پستی و سایر مشخصات اولیه می‌شوند؟ از سویی ارائه‌کننده این کارت کدام سازمان است؟ آیا شهرداری به‌عنوان متولی خدمات شهری صلاحیت لازم و کافی برای ارائه این کارت را دارد؟ کدام سازمان می‌تواند این سرویس را ارائه دهد؟ شاید پاسخ این سؤالات باید به‌تدریج و با توسعه این نوع کارت‌ها داده شود اما باید از ابتدا مشخص شود منظور از کارت شهروندی چیست و چه تفاوت‌هایی با کارت‌های بانکی یا در آینده با کارت‌های ملی هوشمند خواهد داشت؟

مشخص نبودن خصوصیات کارت شهروندی موجب شده است شهروندان نیز خواسته‌های متفاوتی از این کارت داشته باشند. برای مشخص شدن خواسته‌های شهروندان از کارت شهروندی با ۱۰۰ نفر گفت‌وگو کرده‌ایم که نظرات آنان را در قالب هشت گروه زیر مشاهده می‌کنید:

12 نفر از افرادی که مخاطب ما بودند در گروه خانم‌های خانه‌دار قرار می‌گیرند. آنان بین سنین ۳۵ تا ۵۰ سال سن داشتند؛ وقتی در مقابل این سؤال قرار گرفتند که از کارت شهروندی چه انتظاری دارید، ابتدا مدتی تأمل می‌کردند و تفاوت چندانی با کارت‌بانکی برایشان متصور نبود، از همین رو تمامی آن‌ها معتقد بودند باید بتوانند کارهای بانکی خود را انجام دهند. برای خرید نیز بتوانند تخفیف بگیرند و سه نفر از آنان نیز گفتند باید از طریق این کارت‌ها بتوانند سرویس‌های اداره‌های دولتی را دریافت کنند.

در این نظرسنجی مهندسان گروه بزرگ‌تری بودند. ۲۰ نفری که در این گروه قرار گرفتند متخصص در رشته‌های مهندسی شیمی، عمران، نرم‌افزار، سخت‌افزار را شامل می‌شدند. تقریباً تمامی آن‌ها معتقد بودند با کارت شهروندی باید بتوانند به سینما و تئاتر بروند، سوار مترو شوند، از مراکز تفریحی و ورزشی بهره‌مند شوند و بتوانند از کتابخانه‌ها استفاده کنند. همچنین باید بتوانند کارهای اداری خود را انجام دهند. یکی از آنان معتقد بود روی کارت شهروندی باید خدمات سلامت نیز ارائه شود تا بتوانند با قیمت مناسبی به پزشک مراجعه و داروهای خود را خریداری کنند؛ اما دانشجویان خواسته‌های بیشتری از کارت شهروندی داشتند. اعضای گروه ۱۵ نفره دانشجویان طبق گفته خودشان می‌خواستند کارت شهروندی همه کاری برایشان انجام دهد. به‌عنوان کارت ملی، گواهینامه، کارت‌بانکی و کارت مترو و اتوبوس کارکرد داشته باشد. بتوانند به‌وسیله آن در دانشگاه ثبت‌نام کنند و دیگر نیازی به ارائه کارت ملی و شناسنامه نداشته باشند.

روزنامه‌نگاران معتقد بودند کارت شهروندی باید احتیاجات یک شهروند را برطرف سازد. بیشترین مصارف آن در بخش حمل‌ونقل است و پرداخت‌های خرد. درنهایت باید بتوان از آن در مراکز تفریحی بهره برد و احراز هویت از طریق این کارت صورت گیرد.

گروه ۱۳ نفره پزشکان معتقد بودند این کارت‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که بتوانند بسیاری از سرویس‌ها را از طریق آن دریافت کنند. آن‌ها به‌صورت دقیق خواسته‌شان را نمی‌دانستند اما معتقد بودند باید بتوانند بخشی از سرویس‌های شهری را از آن طریق دریافت کنند.

گروه ۱۰ نفره کاسبان همه معتقد بودند کارت شهروندی به دردشان نمی‌خورد و این کارت را نمی‌گیرند. برخی از آن‌ها معتقد بودند صدور چنین کارت‌هایی منجر به شناسایی دقیق‌تر آن‌ها خواهد شد و می‌گفتند هر چه ناشناس‌تر بمانیم، بهتر خواهد بود.

گروه معلمان می‌گفتند در شرایط فعلی کارت‌هایی که وجود دارد کفاف نیاز آن‌ها را می‌دهد. باید دید آیا تعداد کارت بیشتر به نفع آن‌ها خواهد بود؟ آن‌ها می‌گفتند هم‌اکنون برخی سرویس‌ها را از طریق کارت ملی و برخی دیگر را با کارت‌های بانکی می‌گیرند. سرویسی به نظرشان نرسید که با استفاده از این دو کارت قابل دریافت نباشد.

گروه ۱۰ نفره کارمندان معتقد بودند اگر کارت‌های شهروندی خدماتی به آن‌ها بدهد خوب است. مثلاً به‌وسیله آن بتوانند از تخفیف‌های مختلف مطلع شوند و تخفیف بگیرند یا خریدهایشان را سریع‌تر انجام دهند. بتوانند از آن طریق قبوض خدماتی خود را بپردازند. در اصل اگر سرویس از طریق این کارت‌ها ارائه شود خوب است اما اگر قرار باشد به‌وسیله کارت شهروندی پول به بخش‌های مختلف دولت بدهند که همان کارت‌های بانکی هست. دیگر چه لزومی به دریافت کارت شهروندی است؟

هرچند این بررسی دقیق نیست و جزو بررسی‌ها و نظرسنجی‌های علمی به شمار نمی‌آید اما مشخص‌کننده یک نکته کلی است: بیشتر افراد می‌خواهند بدانند از طریق کارت شهروندی چه خدمتی به آن‌ها ارائه می‌شود؟ اگر قرار است با این کارت شهروندی مانند کارت‌های بانکی برخورد شود چه لزومی به دریافت این نوع کارت خواهد بود؛ هم‌اکنون می‌توانند بسیاری از فعالیت‌های خود را از طریق کارت‌های بانکی انجام دهند.

البته آنچه تاکنون مشخص‌شده این است که هنوز قرار نیست سرویس خاصی به شهروندان روی این کارت ارائه شود. شاید در آینده سرویس‌ها و تخفیف‌هایی در نظر گرفته شود اما هنوز سرویس‌های زیادی روی کارت شهروندی منتقل نشده و بیشتر ارتباط مشتری با شهرداری را آسان می‌کند. البته آن نیز به دلیل خاستگاه صادرکننده کارت یعنی بانک شهر است.

در صورتی شهرداری و بانک شهر در اجرایی کردن کارت شهروندی موفق خواهند شد که سرویس‌های مختلف شهری را روی آن ارائه دهند و قادر باشند با استفاده از تخفیف‌های مختلفی که می‌توانند روی سرویس‌های مختلف دهند، مردم را به استفاده از آن ترغیب کنند؛ مانند استفاده رایگان از وسایل حمل‌ونقل عمومی در روزهای خاص یا استفاده از موزه‌ها و مراکز تفریحی تحت مدیریت شهرداری در برخی از روزها یا در نظر گرفتن تخفیف برای شهروندانی که از این کارت‌ها برای استفاده از مراکز ورزشی استفاده می‌کنند. از سویی به نظر می‌رسد بانک شهر و شهرداری‌ها باید بتوانند خدمات شهری را در زیرمجموعه و چتر این کارت شهروندی قرار دهند. به‌طور مثال با موافقت دارندگان کارت شهروندی در صورت صدور قبوض خدماتی‌شان به‌طور الکترونیکی از حساب کارت شهروندی آنان کسر شود و قبض آنان بدون دردسر پرداخت شود.

از سویی دفاتر خدمات شهر برخی از سرویس‌های شهرداری به شهروندان را ارائه می‌دهند که به نظر می‌رسد امکان ارائه این سرویس‌ها از طریق کارت شهروندی وجود داشته باشد. هم‌اکنون شهرداری به‌صورت مستقیم در حدود ۲۰ خدمت به شهروندان ارائه می‌دهد که برای دریافت این خدمات مشتریان یا باید به شعب مختلف شهرداری‌ها مراجعه کنند یا به شعب دفاتر خدمات الکترونیکی شهر. اگر امکان ارائه این خدمات از طریق کارت‌های شهروندی وجود داشته باشد به‌تدریج مردم به استفاده از این کارت‌ها ترغیب می‌شوند.

همچنین در شرایطی کارت‌های شهروندی موفق خواهند شد که امکان اتصال به کارت‌های بانکی دیگر نیز روی آن در نظر گرفته شود. در اصل دارندگان کارت‌های بانکی نیز باید بتوانند طبق ضوابط خاص از برخی سرویس‌های کارت شهروندی بهره برند یا به مشتریان کارت‌های شهروندی سرویس دهند. در این صورت است که این نوع کارت به‌سرعت گسترده می‌شود.

البته از دیگر خصوصیاتی که باید مدنظر قرار گیرد، شخصی‌سازی این کارت‌ها نسبت به سرویس‌های مختلفی است که در شهرها یا استان‌های مختلف ارائه می‌شود. بدون شک سرویس‌هایی که شهروندان کلانشهرها می‌گیرند با سرویس‌هایی که شهروندان شهرهای دیگر می‌گیرند، متفاوت است. از سویی نیاز شهروندان شهرهای مختلف نیز با یکدیگر متفاوت است. از همین رو شهرداری شهرهای مختلف باید به شخصی‌سازی این سرویس‌ها توجه ویژه‌ای نشان دهند.

لیلا حنارود

منبع: ماهنامه پیوست؛ شماره 27