پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
احمد اکبری، مدیر مالی شرکت پرداخت نوین / ساختار اقتصادی دنیای امروز با گذشته به طور اساسی تفاوت دارد. توسعه اقتصادی دنیای امروز بر پایه نوآوری و خلاقیت و علم استوار است. استارتاپ‌ها معمولاً بر اساس یک ایده خلاقانه توسط یک یا چند نفر شکل گرفته و در تلاش هستند با استفاده از این ایده جدید محصول یا خدمتی ارائه داده و درآمدزایی کنند. یکی از مزایای این نوع کسب و کارها رشد سریع آن‌هاست که سبب توسعه اقتصاد کشور شده و اشتغال‌زایی خوبی نیز به همراه می‌آورد. شرکت‌های نوپا (استارتاپ) کسب‌وکاری مبتنی بر ایده‌های ریسک‌پذیر هستند که رشد سریعی دارند و در جهت تولید راه‌حلی نوآورانه و دوام‌پذیر برای رفع یک نیاز در بازار شکل گرفته‌اند. استفاده از فناوری لازمه رشد و بقای آنها محسوب می‌شود.
شرکت‌های فعال در زمینه فناوری‌های مالی عموما استارتاپ‌هایی هستند که تلاش می‌کنند خودشان را در سیستم‌های مالی جا بیندازند و شرکت‌های سنتی را به چالش بکشند. شفافیت اطلاعات، قانونمندی مدیریت مالی و هماهنگی مالی از دستاوردهای مهم فین‌تک در شرکت‌های کوچک و متوسط است.
دلایل متعددی برای رشد و گسترش استارتاپ‌های فین‌تک شناسایی شده است. نخستین عامل اعتماد و اطمینان به این فناوری است که به ویژه بعد از بحران مالی سال 2008 مطرح شد. دیگر آنکه نوآوری‌های مالی حاصل از این رویکرد باعث افزایش چابکی، کارایی، اثربخشی، کاهش هزینه‌ها و افزایش یکپارچگی در مجموعه می‌شود. سوم فین‌تک همواره به استارتاپ‌ها این امکان را می‌دهد تا از آخرین تغییرات فناوری استفاده کنند. بر اساس گزارش‌های رسمی منتشر شده انتظار می‌رود طی سه تا پنج سال آینده 82/0 از خدمات مالی با استفاده از فناوری مالی (فین‌تک) ارائه شوند.
استارتاپ‌های فین‌تک با شناخت بازار و خواسته مشتریان، خدمات متنوعی را با کیفیت بالا، ارزان‌تر و راحت‌تر به آنان ارائه می‌کنند که بانک‌ها به دلیل محدودیت‌های ساختاری، قادر به انجام آن نبوده و یا فاقد صرفه اقتصادی برای آنها هستند. استفاده از برنامه‌های ارائه شده توسط فین‌تک‌ها سهم بزرگی در انجام تراکنش میان مشتریان پیدا کرده و فین‌تک‌ها به بازار خدمات مالی ورود پیدا کرده‌اند.
استفاده از فناوری مالی قابلیت‌های بسیاری دارد که نباید مورد غفلت قرار گیرد. در اقتصاد جهانی، اهمیت فزاینده استفاده از فناوری مالی به عنوان یک اصل پذیرفته شده است. شرکت‌های فین‌تک دو دسته خدمات مالی ارائه می‌کنند که شامل خدمات مکمل بانکی و یا خدمات جایگزین بانکداری سنتی می‌شود. به هر صورت همکاری نزدیک ارائه‌دهندگان فین‌تک با نظام بانکداری این فرصت را فراهم می‌آورد تا از مزیت‌های نسبی ارائه خدمات مالی ارزان قیمت و با کیفیت برخوردار شد و هم ریسک مالی را تا حد امکان کاهش داد.
فین‌تک
فین‌تک یا فناوری مالی به معنای کاربرد نوآورانه فناوری در ارائه خدمات مالی است. فین‌تک معادل Financial technology یا FinTech صنعتی در فضای اقتصادی است و به کمپانی‌هایی اشاره دارد که با کاربرد تکنولوژی تلاش می‌کنند خدمات مالی را کارآمدتر کنند. شرکت‌های فعال در زمینه فناوری‌های مالی عموماً استارت‌آپ‌هایی هستند که تلاش می‌کنند خودشان را در سیستم‌های مالی جا بیندازند و شرکت‌های سنتی را به چالش بکشند.
به طور گسترده، اصطلاح تکنولوژی مالی می‌تواند به هر نوآوری در مورد نحوه تعامل مردم با کسب و کار، از اختراع پول دیجیتال تا حسابداری دوگانه، اعمال شود. به دلیل انقلاب اینترنت و همچنین انقلاب اینترنت تلفن همراه و تلفن هوشمند، تکنولوژی مالی به‌صورت شدیدی رشد یافته است و فین‌تک، که در ابتدا به تکنولوژی رایانه‌ی مربوط به پشت صحنه‌ی بانک‌ها یا شرکت‌های تجاری اشاره می‌کرد، در حال حاضر انواع مختلفی از مداخلات تکنولوژیکی را به اموال شخصی و تجاری توصیف می‌کند.
انواع فین‌تک
- وام دادن: یکی از راه‌ها برای توسعه فین‌تک، وام‌های دیجیتالی است. در همین راستا سازمان‌ها و مجموعه‌های فناوری مالی در حال توسعه هستند که می‌توانند از صفر تا صد فرآیند دریافت وام را به صورت کاملا آنلاین بدون نیاز به حضور فیزیکی انجام دهند. پلتفرم‌هایى كه فرايند اين وام‌هاى ىيجيتالى را فراهم مى‌كنند از صفر تا صد را به صورت الكترونيكى بدون نياز به هيج گونه حضور فيزيكي انجام مي‌دهند.
- اینشورتک: این استفاده یا به صورت حضوری و مراجعه به دفاتر بیمه بوده و یا بیمه‌هایی بوده که کارفرما برای مشتریان انجام داده است. توجه به اهمیت این موضوع و استفاده زیادی که برای عموم افراد دارد، استارتاپ‌های بیمه‌ای برای این مسئله به وجود آمده‌اند. در کل به همه کسب و کارها و استارتاپ‌هایی که در راستای خدمات بیمه‌ای با استفاده از قابلیت‌های فناوری فعالیت می‌کنند، اینشورتک می‌گویند. این استارتاپ‌ها تلاش می‌کنند که تمامی‌خدماتی که مربوط به امور بیمه‌ای است را سرویس‌دهی کنند. از جمله این خدمات می‌توان به بیمه شخص ثالث، بیمه تکمیلی درمان، بیمه عمر و … اشاره کرد.
- خدمات پرداخت: یکی از مهمترین و کاربردی‌ترین زیرمجموعه‌های فین‌تک، خدمات پرداختی است. این قابلیت به حدی کاربردی و مرسوم است که بعضی افراد آن را معادل فین‌تک می‌دانند در صورتی که فقط زیرمجموعه‌ای از آن است. امکاناتی که این سیستم‌ها در اختیار افراد می‌گذارند بسیار زیاد است مثلا این سیستم‌ها فرآیندهای انتقالات مالی که در گذشته به صورت دستی و سنتی انجام می‌شد را به شکل الکترونیکی و بلادرنگ انجام می‌دهند. از معروف‌ترین شرکت‌های خدمات پرداخت می‌توان به پی‌پال و پی‌پینگ نام برد. همچنین یکی دیگر از کاربردهای آن در خدمات مالی مربوط به خدمات پرداخت تلفن‌های همراه است که امروزه کمتر کسی است که از این خدمات استفاده نکند.
- رگ‌تک: دراین حوزه هم مثل دیگر حوزه‌ها وجود قوانین و مقررات جزء ملزومات و اولویت‌هاست. تمامی‌استارتاپ‌ها و شرکت‌های فعال در این حوزه ملزم به رعایت این قوانین و مقررات هستند. از آنجایی که عموما رگ‌تک‌ها تلاش می‌کنند که بتوانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن قوانین و مقررات را برای انواع کسب‌وکارها و استارتاپ‌ها پیاده‌سازی کنند، در نتیجه به صورت کلی باعث کاهش هزینه‌ها می‌شوند. همچنین رگ‌تک‌ها، علاوه بر کاهش هزینه، قابلیت‌های دیگری هم دارند از جمله اینکه به بانک‌ها این امکان را می‌دهند تا بر نحوه اجرایی قوانین نظارت را داشته باشند.
- ارزهای رمزنگاری شده: یکی دیگر از موضوعات جدید و بسیار پر طرفدار در سال‌های اخیر در دنیا همین موضوع ارزهای دیجیتال است که یکی از مشهورترین و پرطرفدارترین ارز دیجیتال، بیت‌کوین است. اگر بخواهیم به صورت ساده کریپتوکارنسی‌ها را تعریف کنیم باید بگوییم که در واقع همان پول آنلاین و اینترنتی هستند که با استفاده از تکنولوژی‌های مختلف رمزنگاری شده‌اند و تنها تفاوتی که با پول کنونی دارند این است که جنبه فیزیکی ندارند.
- سرمایه‌گذاری: یکی دیگر از زیرمجموعه‌های فین‌تک، سرمایه‌گذاری است که به سایرین این اجازه را می‌دهد که بتوانند تمام یا بخشی از دارایی‌شان را در یک حوزه یا مکان حساب خودشان را مدیریت کنند. در این حوزه مشتریان قادر هستند که از طریق اسمارت‌فون‌ها بتوانند ابزارهای مالی خودشان را خرید و فروش کنند. نمونه‌های موفق آن در دنیا استارتاپ‌های هجبل و ادپار هستند.
- رمیتنس: رمیتنس یکی دیگر از انواع فین‌تک است. همیشه یکی از معضلاتی که برای افرادی که مهاجرت کردند و یا به هر دلیلی به صورت دائم و یا موقت خارج از ایران هستند این است که بتوانند پول و درآمد خودشان را به داخل کشور منتقل کنند. طبق آمار و تحقیقاتی که در این حوزه انجام شده‌است یکی از جریان‌ها و تراکنش‌های مالی وارد شده به کشور از همین طریق است.
انواع ریسک
ریسک استراتژیک: این دسته از ریسک‌ها بیشترین تاثیر را بر روی تصمیمات استراتژیک هر سازمان یا موسسه مالی دارند و یا متعاقب و متآثر از آن تصمیمات ایجاد شده‌اند. بر این اساس می‌توان گفت که این ریسک نسبت به دیگر ریسک‌ها، عمیق‌تر و گسترده‌تر بر عملکرد جاری و آینده آن سازمان یا موسسه مالی تاثیرگذار خواهد بود. تغییرات شدید در مولفه‌های بازار، واکنش‌های پیش‌بینی نشده رقبا به استراتژی یک بانک یا موسسه مالی، نوآوری‌های تکنولوژیک، توهم تمایز کیفی یا قیمتی خدمات و محصولات اعتباری، پیروی صرف از روند بازار و دیگران و تکیه بر تحلیل‌های ناکافی از عواملی است که استراتژی‌های تدوین شده در سازمان را با چالش ریسک پذیری مواجه می‌سازد.
ریسک اعتباری: چنانچه خطر و ریسک، سود سرمایه‌ای که در اختیار مشتریان و فعالان اقتصادی قرار می‌گیرد را مورد تهدید قرار دهد و اشخاص یا شرکت‌ها قادر به انجام تعهدهای مالی بین خود و بانک نباشند، ریسک اعتباری محقق می‌شود. ریسک اعتباری رایج‌ترین منبع ریسک در بانکداری اسلامی و سنتی است و البته مهمترین علت ورشکستگی این بانک‌ها به شمار می‌آید. می‌توان این ریسک را شامل ریسک‌های انجام معاملات بر اساس ترتیب مورد نیاز آنها، اطلاعات جمع آوری شده، اجرای صحیح قراردادها و آیین نامه‌ها و ریسک نیروی انسانی دانست، که در اثر عدم ایفای تعهدات در سررسید مقرر به وسیله طرف مقابل قرارداد به وجود می‌آید. لذا سود واقعی تا حد زیادی به موفقیت متقاضی و فعال اقتصادی در بخش‌های حیطه فعالیت بستگی دارد.
بر اساس قراردادهای مورد استفاده در بانکداری اسلامی می‌توان به دو نوع ریسک متفاوت از ریسک اعتباری اشاره داشت که باید برای مدیریت آن برنامه‌ریزی مقتضی صورت گیرد. اول؛ ریسک اعتباری موجود در عقود مبادله ای که در پی نااطمینانی در پرداخت اصل و سود حاصل از دریافت تسهیلات به طور کامل و در موعد مقرر توسط تسهیلات گیرنده پایدار می‌شود. دوم؛ ریسک اعتباری که به علت مساله اطلاعات نامتقارن در عقدهای مشارکتی فراهم می‌شود.
به بیان دیگر در این عقود، بانک به علت عدم تمایز در تشخیص ویژگی‌های اعتباری، سوددهی طرح و فعالیت اقتصادی از یک طرف و مشکلات مراحل اجرایی و بهره برداری از طرف دیگر، با ریسک ناشی از انتخاب بد و مخاطره اخلاقی روبرو خواهد شد. لهذا با توجه به ویژگی عقود مشارکتی -سهیم بودن بانک در زیان و مخاطرات ناشی از فعالیت اقتصادی با تسهیلات گیرنده و سخت و پیچیده بودن تشخیص و ارزیابی دقیق متقاضی و طرح پیشنهادی- ریسک اعتباری این قراردادها در مقایسه با عقود مبادله ای بیشتر خواهد بود.
مدیریت ریسک در بانکداری دیجیتال
یکی از مصادیق بارز تحول دیجیتالی بر نظام مالی و پولی جهان ظهور استارتاپ‌های فین‌تک است. بسیاری از تحلیل‌گردان، آینده صنعت بانکداری را در گرو رشد فین‌تک‌ها می‌دانند، به گونه‌ای که تمایل به سرمایه‌گذاری در این شرکت‌های نوپا، به سرعت زیادی در حال رشد بوده تا جایی که نرخ رشد شرکت‌های حوزه فین‌تک سالانه 26 درصد بوده و در حال افزایش است.
فین‌تک‌ها نیز مانند هر تکنولوژی جدیدی دارای معایب و مزایایی بوده و همانند تیغی دولبه عمل می‌کنند. این بازیگران جدید بر دو ضلع اصلی صنعت بانکداری یعنی سیستم بانکی و مشتریان اثرگذار هستند. فین‌تک‌ها مدل‌های کسب و کار بانکی را دچار تغییر نموده، حاشیه سود بانک‌ها را کاهش داده و سهم قابل توجهی از بازار را تصاحب کرده اند. از این رو، این بازیگران نوین از جمله پارامترهایی هستند که صنعت بانکی را مجبور به چاره اندیشی و واکنش به آنها کرده است. از طرفی ظهور آنها باعث شده است که مشتریان انتخاب‌ها و امکانات بیشتری را نسبت به گذشته در اختیار داشته و موضوع بانکداری را به صورت ملموس‌تر تجربه کنند.
ریسک به عنوان تحمل میزان ضرر و یا احتمال ضرر آتی که از هر تصمیم یا پدیده بالقوه ناشی می‌شود، است. گلیپ ریسک را پدیده‌ای می‌داند که بتواند نتیجه حاصل از آنچه سرمایه‌گذار انتظار دارد را منحرف کند. ریسک‌ها ناشی از عدم اطمینان در مورد آینده هستند. در تمامی‌موارد ریسک به شرایطی گفته می‌شود که کمتر از صد در صد اطمینان وجود داشته باشد. اگر وقوع پیشامد محرز باشد نمی‌توان آن را دارای ریسک نامید. ریسک را همچنین احتمال تفاوت بین متغیرهای ورودی و خروجی تخمین زده شده با آنچه که در واقعیت اتفاق می‌افتد تعریف کرده‌اند. مدیریت ریسک یک مسیر ساختاریافته برای تحلیل و پاسخگویی به عدم اطمینان‌های آینده است و در حقیقت، فرآیندی است که احتمال بروز ریسک و پیامدهای آن را کاهش می‌دهد.
مدیریت ریسک را روندی می‌دانند که به موجب آن ریسک‌ها شناخته یا پیش‌بینی می‌شوند و اقداماتی جهت کاهش دادن اثر آنها و یا احتمال وقوع آنها صورت می‌گیرد. بر اساس این تعریف آنها مدیریت ریسک را فرایند شناختن و حداقل کردن اثرات آنها می‌دانند. تحول‌های اخیر بازارهای مالی، به ویژه در دو دهه اخیر، و نیز بحران‌های مالی که هر از چند گاه در عرصه بین المللی به وقوع می‌پیوندد و کمترین اثر آن، تحرک‌های تخریبی سرمایه است، توجه بانکداران و مقام‌های مالی را به خود جلب کرده است و آنها را به همیاری و کوشش برای ریشه یابی مشکلات و نیز پی جویی راه حل‌ها برای مقابله با شکوها اعم از شوک قیمت (نرخ بهره، قیمت سهام و دیگر اوراق بهادار، کالا و ….) شوک نقدینگی (دسترسی به بازار) و شوک‌های مربوط به ساختار مالی (مانند: تحول و تکامل بازارها، تغییرها در چارچوب‌های قانونی) فراخوانده است.
سرعت گسترش نارسایی‌ها در این موسسه‌ها به علت ارتباط نظام‌مند آنها با یکدیگر به همگان ثابت کرد که ضعف‌های موجود در نظام بانکی کشور، اعم از توسعه یافته و در حال توسعه می‌تواند ثبات مالی را در داخل کشور و در سطح بین المللی مورد تهدید قرار دهد.
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج نشان داده است مدیران و سرمایه گذاران فعال در استارتاپ‌های فین‌تک ایران، می‌توانند با به کارگیری برنامه خروج موفق در استارتاپ‌های فین‌تک ایران، به درآمدزایی و سودآوری پایدار و افزایش ارزش سهام استارتاپ دست یابند.
افزایش جذب تعداد بالایی کاربر و کسب سهم بازار تراکنشی در کنار مقیاس پذیری استارتاپ‌های فین‌تک، به شرایط بسترساز مهمی‌از جمله زیرساخت قانونی، زیرساخت حقوقی، زیرساخت فرهنگی، زیرساخت فنی، سیاست‌های بین المللی بستگی دارد. در صورت اعتمادسازی میان مدیران و مشتریان به کمک مهارت‌های ارتباطی، تا حدودی می‌توان دستیابی به موفقیت استارتاپ‌های فین‌تک ایران را تضمین کرد. آمیخته بازاریابی در چارچوب‌های اصلی کسب و کار منعکس می‌شود و افراد با ویژگی‌های فردی خود در این زمینه تاثیرگذار هستند.
با به کارگیری بازارگرایی و افزایش جذب سرمایه گذار در استارتاپ‌های فین‌تک ایران، پیشرفت تکنولوژیک و ایجاد کسب و کارهای نوین حاصل خواهد شد. در این میان، چالش‌هایی برای استارتاپ‌های فین‌تک ایران نیز وجود دارد. عواملی نظیر فقدان رگولاتور مستقل، تعداد واحدهای نظارتی، عدم وجود قوانین در حوزه‌های جدید، تجمع قوانین و محدودیت‌های قانونی، تصمیمات یک شبه و ناگهانی، عدم به روز بودن دانش رگولاتور، ابهام و عدم قطعیت، محدودیت سرمایه گذار خارجی، عدم شناخت نهادهای قضایی، عدم حمایت سازمان‌های دولتی می‌توانند در تصمیمات مهم مدیران استارتاپ‌های فین‌تک ایران تداخل ایجاد کنند و مانع از دستیابی به اهداف مدنظر شوند.
مدیران استارتاپ‌های فین‌تک ایران می‌توانند با به کارگیری استراتژی‌هایی نظیر استراتژی تخته نرد، جذب سرمایه گذار هوشمند، انتخاب بازارهای گوشه، انتخاب درست افراد (تیم و سرمایه گذار) و استراتژی رقابت با شرکت‌های بزرگ، بر چالش‌های موجود غلبه نمایند و ماحصل تلاش‌های خود را که به سلامت افراد، کاهش فقر، تغییر سبک زندگی، افزایش تعاملات اجتماعی، افزایش سودآوری، کاهش هزینه ارائه سرویس و شفاف سازی تعاملات مالی منجر می‌شود، دریافت کنند.