پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ورود مجلس شورای اسلامی به یکپارچه‌سازی داده نهادها و سازمان‌ها / تلاش برای اتصال مجمع الجزایر اطلاعات
مرتضی ترک تبریزی عضو هیئت مدیره بانک تجارت در گفت و گو با راه پرداخت معتقد است، اشتراک‌گذاری داده آخرین گام در مبحث داده و اطلاعات است. ابتدا باید بحث حاکمیت داده دنبال شود، در مرحله بعد مدیریت داده و در گام سوم اشتراک‌گذاری آن انجام شود.
داده،اطلاعات یا همان دیتا یکی از مهم‌ترین عناصری است که برای زندگی یا حاکمیت در روند تحول دیجیتال باید در تعریف و استفاده از آن با هوشمندی و دقت بیشتر پیش رفت. دنیای امروز دنیای دیجیتال است. پاندمی جهانی کرونا به اهمیت داده و اطلاعات سرعت بخشید و باری دیگر یادآوری کرد دسترسی به داده و اطلاعات روند توسعه را افزایش داد. شهروندان امروز حجم قابل توجهی از داده و اطلاعات خود را در سازمان‌ها و نهادهای مختلف ثبت می‌کنند. داده‌ها و اطلاعاتی که چندین و چند بار پروسه ثبت آن تکرار شده است.
اطلاعات آموزشی، اطلاعات پزشکی، اطلاعات مالی و انواع این اطلاعات در فضایی بی‌مرز پخش شده است. تکرار ثبت این اطلاعات بستر داده‌های کشور را به سمتی برده که با انباشت انبوهی از داده‌های نامنظم روبرو هستیم. تازه‌ترین سردرگمی و جذب داده را هم می‌توان در روند ثبت املاک سرپرست خانوارها مشاهده کرد. اطلاعاتی که به هر حال جایی در گوشه‌ای از اقیانوس اطلاعات داده‌ها ثبت شده اما حالا برای مدیریت موضوعی خاص نیاز به فراخوان و مطالبه ثبت اطلاعات از طرف شهروندان است.
شهروندان هر بار برای ثبت بخشی اطلاعات خود که پیش از این ثبت کرده‌اند باید دوباره وارد روند ثبت داده شوند. این موضوع نه‌تنها نارضایتی عمومی را نسبت به سیستم ثبت و جمع‌آوری داده‌های کشور افزایش می‌دهد بلکه بیانگر این است که روند دیجیتالی شدن ثبت داده‌ها به‌مانند گذشته بر اساس اصول اتفاقاً غیراستاندارد آرشیو و کاغذبازی گذشته انجام می‌شود. انرژی، هزینه و زمان بسیاری صرف می‌شود تا هر بار با فراخوانی تازه بخش تکراری دیگری از اطلاعات در سیستم داده‌های کشور ثبت شود.
ورود مجلس به روند یکپارچه‌سازی داده‌ها
حالا اما مجلس شورای اسلامی با تصویب کلیات طرح قانون یکپارچه‌سازی داده‌ها و اطلاعات تصمیم به مدون کردن داده‌های پراکنده موجود در بستر اطلاعات کشور گرفته است. اما همچنان این پرسش مطرح است که متولی و نهاد رسمی تصمیم‌گیر درباره موضوعات مربوط به فناوری اطلاعات چه نهاد یا فردی است؟ شاید یکی از دلایل چندپارگی و عدم یکپارچگی داده‌های موجود در بستر اطلاعاتی کشور همین متولیان بسیار باشد. مجلس شورای اسلامی به‌عنوان نهاد قانون‌گذار درباره بخش قانون‌گذاری این موضوع نقشی انکارناپذیر دارد. اما کافی است به سازمان‌های مختلف نگاهی کنید تا نهادهای عریض‌وطویل حاکمیت داده را ببینید.
حجت اله فیروزی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس در تشریح این طرح به خبرگزاری خانه ملت گفته : «هدف کلی طرح یکپارچه‌سازی داده‌ها و اطلاعات، یکپارچه‌سازی تمام داده‌ها، منسجم کردن اطلاعات و مدیریت دولت بر اطلاعات دستگاه‌های مختلف است. در حال حاضر اکثر دستگاه‌های اجرایی سامانه‌ای جداگانه دارند؛ به طور مثال ثبت احوال، اسناد، وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی و.. که اطلاعات را سلیقه‌ای جمع‌آوری می‌کنند.»
فیروزی همچنین معتقد است: «نحوه استفاده از داده‌ها و اطلاعات این سامانه‌ها تابع شرایط خاصی نبوده و شیوه جمع‌آوری اطلاعات استاندارد نیست و اطلاعات بخشی است. از همین رو هدف از ایجاد بانک اطلاعاتی استفاده همه کشور از داده‌ها است در حالی که اکنون نمی‌توان از داده موجود در سامانه سازمان‌ها استفاده کرد. عدم دسترسی دستگاه‌های نظارتی به داده‌ها یکی دیگر از ایرادات جریان داده در کشور است. مجلس و دیوان محاسبات کل کشور به‌عنوان نهادهای نظارتی اشرافی بر اطلاعات ندارند. هدف از طرح مذکور حکمرانی دولت بر دادهاست از سوی دیگر استاندارد خاصی برای جمع‌آوری در نظر گرفته خواهد شد.»
ثبت مکرر داده در روند بی‌انظباطی داده‌ها
اطلاعات و داده‌های هر شخص در هر سامانه‌ای به طور جداگانه ثبت شده است. مراجعه به هر سازمان و وزارت‌خانه‌ای هم با بارگذاری و ثبت دوباره اطلاعات و داده‌ها همراه است. سازمان بیمه تأمین اجتماعی داده‌های مربوط به خود را آرشیو کرده و از طرفی ثبت‌احوال بخش دیگری از این داده‌ها را ثبت کرده است. داده‌های مربوط به سوابق تحصیلی، سلامت و دارایی‌ها هم هرکدام در دیتاسنتر سازمان خود ثبت شده. ماجرای ثبت مکرر داده‌هایی است که در نهایت به هیچ می‌رسد. ثبت اطلاعات و داده‌ها حتی در شعب مختلف بانک‌ها هم تکرار می‌شود و شبکه‌ای یکپارچه برای دسترسی به این داده‌ها هم وجود ندارد.
تنها یکی از بخش‌های اثرپذیر از این روند مدیریت داده بانک‌ها هستند. حاکمیت و مدیریت داده‌های بانکی هرچند در مسیری حرکت می‌کند که به نظر می‌رسد بانکداری دیجیتال در حال تحقق است اما عدم دسترسی یکپارچه به اطلاعات مشتریان تحقق بانکداری دیجیتال را دچار تأخیر کرده است. مدعیان یکپارچه‌سازی بستر داده و اطلاعات بسیارند، اما این روند کماکان بی‌نتیجه مانده است.
ایجاد ساختار حاکمیت و مدیریت داده مقدم بر اشتراک‌گذاری
مرتضی ترک تبریزی، عضو هیئت مدیره بانک تجارت درباره یکپارچه‌سازی داده‌ها و چگونگی شکل‌گیری این روند با تشریح مراحل تولید و استفاده از داده‌ها به راه‌پرداخت گفت: «اشتراک‌گذاری داده آخرین گام در مبحث داده و اطلاعات است. ابتدا باید بحث حاکمیت داده دنبال شود، در مرحله بعد مدیریت داده و در گام سوم اشتراک‌گذاری آن انجام شود.»
ترک تبریزی در ادامه افزود: «اشتراک‌گذاری داده قسمت اصلی از طرف استفاده‌کننده (user) از داده است. اما اگر بخواهیم این مقوله را به طور کامل و مرتب اجرا کنیم، باید بحث حاکمیت و مدیریت داده را در مراحل قبل انجام دهیم و بعد به سراغ اشتراک‌گذاری برویم. اگر این دو بحث انجام نشود بار دیگر با مجموعه‌ای از داده‌های بی‌کیفیت و داده‌هایی که نمی‌توان به آن استناد کرد مواجه خواهیم شد.»
او با تشریح اینکه انباشت داده موجب می‌شود تا سازمان‌ها داده‌هایشان را به اشتراک نگذارند افزود: «در صورت بی‌توجهی به مقوله حاکمیت و مدیریت داده‌ها بار دیگر شاهد این موضوع خواهیم بود که سازمان‌ها داده‌هایشان را در اختیار قرار نمی‌دهند و یا اینکه داده‌های با کیفیت را به اشتراک نمی‌گذارند. باید توجه داشته باشیم که اشتراک‌گذاری داده به معنی تلنبار کردن یا جمع‌کردن داده‌ها در یک نقطه نیست. اگر داده‌ها را در فضایی انباشت کنیم هیچ نتیجه مثبتی نخواهد داشت.»
داده‌ها چگونه تولید می‌شوند؟
عضو هیئت‌مدیره بانک تجارت با توضیح چگونگی تولید داده‌های قابل‌استفاده گفت: «داده‌ها باید در یک نقطه تولید شوند و در همان نقطه تولید شده جمع‌آوری و سپس مورد استفاده قرار گیرند. این داده‌ها نباید در چندین نقطه مختلف ذخیره شوند. قاعدتاً وقتی داده‌ها در چند نقطه ذخیره شوند مغایرت و افزونگی‌های بسیاری خواهند داشت. این موضوع هم در نهایت منجر به عدم کیفیت داده می‌شود.»
رئیس کمیته احراز هویت بانکداری دیجیتال بانک مرکزی در ادامه با اشاره به مصوبه مجلس شورای اسلامی پیرو یکپارچه‌سازی داده‌ها گفت: «مهم‌ترین قسمت درباره موضوعی که در مجلس روی آن کار می‌شود، این است که دو مرحله حاکمیت و مدیریت داده را هم پیش ببریم. همه سازمان‌ها هم باید این موضوع را در برنامه خود داشته باشند. ما در کشور به طور حتم به یک مرجع رسمی حاکمیتی درباره بحث دیتا نیاز داریم. موضوعی که جای آن خالی است و همچنان سال‌های سال است که با این معضل دست‌وپنجه نرم می‌کنیم.»
ترک تبریزی در ادامه گفت: «در حوزه اشتراک‌گذاری اگر بحث حاکمیت و مدیریت داده را پیش ببریم، دیگر نیازی به تجمیع داده‌ها نیست. در صورت توجه به حاکمیت و مدیریت داده، داده‌ها می‌توانند درهمان نقطه‌ای که تولید می‌شوند مورداستفاده قرار بگیرند. خوشبختانه در حال حاضر تکنولوژی و ابزارهای لازم برای استفاده از داده‌ها در چنین شرایطی را هم در اختیار داریم.»
استفاده از داده مشتریان بانک در مسیر توسعه خدمات
او درباره چگونگی استفاده سازمان‌ها، نهادها و وزارت‌خانه‌ها از چنین داده‌هایی گفت: «برطبق اصول و قوانین و استانداردهایی که از طرف سازمان‌های بالادستی وضع می‌شود و روند حاکمیتی داده را مشخص می‌کند، می‌توان به طور درست، صحیح و کامل و با کیفیت از داده‌ها استفاده کرد.»
عضو هیئت‌مدیره بانک تجارت افزود: «در حال حاضر سیستم بانکی هر بانک اطلاعات خاص مشتریان خود را دارد. روند یکپارچه‌سازی داده‌ها باید به سمتی پیش رود که بتوانیم از اطلاعات مشتری در بانک‌های دیگر هم برای سرویس‌دهی استفاده کنیم. در حال حاضر برخی از این نوع سرویس‌ها با استفاده از زیرساخت بلاکچین و توکن بر اساس توافقاتی که بانک های مختلف با یکدیگر داشته‌اند و با توجه به ارتباطات و تکنولوژی های ارتباطی جدیدی که وجود دارد ، تا حدی فراهم شده است.»
او با اشاره به اینکه در حال حاضر نیز بانک مرکزی یا بانک‌های دیگری که با هم ارتباط داشته باشند به راحتی می توانند از این داده ها استفاده کنند، گفت: « در حال حاضر که اطلاعات همه بانک ها در بانک مرکزی وجود دارد لیکن باز هم شاهد آن هستیم که بخش های مختلف کشور تقاضای همان دیتای مشابه را از بانک ها دارند. از همین رو باید روش هایمان را با توجه به توان فنی و تکنولوژی های نو و با استقرار مباحث حاکمیتی به گونه ای تغییر دهیم که باعث شود وضعیت بهبود پیدا کند. بانک ها می توانند با ابزارهای جدید اشتراک گذاری اطلاعات را انجام دهند و نیازی به انباشت اطلاعات نیست.»
یکپارچه‌سازی و رضایت مشتریان
ترک‌تبریزی در ادامه افزود: «تحقق یکپارچه‌سازی داده‌ها باعث ایجاد رضایت در مشتریان می شود. برای مثال در حال حاضر در برخی مناطق هیچ شعبه‌ای از یک بانک خاص وجود ندارد. باید به نوعی مدیریت داده ها را انجام دهیم که مشتری بتواند با مراجعه به هر شعبه‌ای از هر بانکی به داده های خود دسترسی داشته باشد. این موضوع هم از طریق تکنولوژی های جدید و زیرساخت‌های مناسب می تواند بین بانک ها انجام شود.» و یا سرویسهای تسهیلاتی میتواند با مدیریت کامل ریسک و در زمان کمتر و با هزینه کمتر برای بانک و مشتری بوجود آید .
«اگر این موضوع همراه شود با اطلاعاتی که سازمان‌ها با هم به اشتراک می‌گذارند و دسترسی بانک به اطلاعات ثبت‌اسناد، پلیس، وزارت صمت، قوه قضاییه و سایر سازمان‌های دارای داده‌های با اهمیت بر اساس حاکمیت و مدیریت داده ایجاد شود؛ می‌توان سرویسهای بهتری به مشتری داد. دسترسی به داده‌ها موجب هوشمندسازی بانک‌ها می‌شود و از طریق این هوشمندی سرویس‌ها با کیفیت‌تر، عمیق‌تر و متنوع‌تر ارائه خواهند شد.»
انباشت و افزونه کردن داده‌ها به اعتقاد ترک‌تبریزی سم مهلکی است. او با تأکید بر این موضوع افزود: «انباشت داده‌ها از کیفیت و نوع دسترسی کم می‌کند. بحث داده بسیار متنوع است. باید بحث‌های طبقه‌بندی فیلدهای اطلاعاتی، نوع فیلدها، متادیتاها را مورد توجه قرار داد. تنها در صورت این دسته‌بندی مناسب می‌توان با دیتای مناسب ارائه خدمات داد.»
جای خالی کارشناسان IT در روند مدیریت داده‌ها
این کارشناس ارشد فناوری اطلاعات بانکی درباره اهمیت بانکداری دیجیتال و ارتباط آن با مقوله داده‌ها گفت: «اگر بخواهیم در حوزه بانکداری دیجیتال محصولات مناسبی برای مشتری خود تولید کنیم، نیازمند هوشمندی بانک هستیم. این هوشمندی بر اساس دیتا محور بودن بانک‌ها است. در حقیقت بانکداری دیجیتال بانکداری داده‌محور است. ما هرقدر که بتوانیم داده‌ها را منظم ضبط و ثبت و ذخیره‌سازی کنیم، با سرعت بیشتری به بانکداری دیجیتال واقعی دسترسی پیدا می‌کنیم. البته باید توجه کنید که بانکداری دیجیتال مقوله متفاوتی است با سرویس‌هایی که شباهت زیادی دارند به بانکداری الکترونیک.»
او در پایان گفت: «ارتباطات ما در اشتراک‌گذاری داده‌ها خیلی مناسب نیست. برای پیشبرد اهداف مرتبط با داده‌ها باید بتوانیم به اشتراک‌گذاری درست داده‌ها کمک کنیم. بانک‌ها برای هوشمندسازی و اشتراک‌گذاری مناسب داده‌های خود باید به سطحی از دانش IT دست پیدا کنند. بلوغ بانک‌های مختلف در حوزه IT یکسان نیست و این خود یکی از چالش‌های بزرگ بانکداری دیجیتال است. این در حالی است که اگر بانک‌ها بتوانند دانش IT خود را تا حد قابل قبولی افزایش دهند این موضوع به ارائه سرویسهای مناسب به مشتریان کمک قابل‌توجهی خواهد کرد.»
ثبت مکرر، نقص مکرر
مجلس شورای اسلامی با تصویب کلیات طرح یکپارچه‌سازی داده‌ها تلاشی برای قانون‌گذاری در مسیر استفاده هدفمند از داده را آغاز کرد. اما آیا قانون‌گذاری در این روند کافی است. وزارت‌خانه‌ای مستقل در حوزه فناوری اطلاعات کشور مشغول به برنامه‌ریزی و اجرای اهداف مختلف در این حوزه است. همچنین نهادها و سازمان‌های مختلف در مسیر تحلیل مقوله فناوری اطلاعات دپارتمان ویژه خود را تشکیل داده‌اند. این انباشت مسئولان در هر گوشه و کناری بی‌شباهت نیست به جریان انباشت بدون قاعده داده‌ها. تفکیک مسئولیت و برنامه‌ریزی هدفمند باید در تلاش برای تعیین حاکمیت داده پیش رود تا در نهایت مدیریت و استفاده از آن بهینه شود.
