پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشتماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطبترین رسانه ایران در زمینه فناوریهای مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فینتک است.
فناوری چه کمکی به معلولان در حوزه بانکی و پرداخت کرده است؟
سیزدهم آذر امسال، روز جهانی معلولین بود؛ روزی که با هدف ترویج درک مسائل مربوط به معلولیت، حمایت از کرامت و حقوق این افراد و افزایش آگاهی از دستاوردهای حاصل از ادغام افراد معلول در هر جنبهای از زندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است.
اطلاعات و آمار دقیقی که تعداد کل افراد کمتوان و دارای معلولیت در کشور وجود ندارد. آخرین اطلاعات مربوط به دادههای سال ۹۷ سازمان بهزیستی کشور است که تعداد یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر معلول تحت سرپرستی این سازمان قرار دارند. مرکز آمار ایران هم تا سرشماری سال ۱۳۹۰، آمار معلولان را به تفکیک نوع معلولیت و سن منتشر میکرد که این آمار در نتایج تفصیلی سرشماری سال ۱۳۹۵ دیگر وجود ندارد.
مسلما آمار افراد دارای معلولیت در کشور بیشتر از آماری است که تحت سرپرستی سازمان بهزیستی هستند. براساس آخرین گزارش بانک جهانی، یک میلیارد نفر، معادل ۱۵ درصد از جمعیت دنیا دارای معلولیت هستند. همانطور که گفتیم یکی از اهداف برگزاری روز جهانی معلولان، درک مسائل و حقوق مرتبط با این افراد است. در همین راستا فناوری کمکهای بسیاری میتواند به این افراد بکند. تکنولوژیهای جدید در دنیا علاوه بر رفاه و آرامشی که به افراد بدون معلولیت میدهند، مسلما آسایش و راحتی بیشتری هم برای افراد دارای معلولیت به ارمغان میآورند تا بتوانند با کمک سختافزارها و نرمافزارهای جدید، راحتتر با دیگر افراد ارتباط برقرار کرده و زندگی روزمرهشان را بگذرانند.
یکی از جاهایی که میتواند با بهکارگیری از فناوریهای جدید دسترسپذیری بیشتری برای این افراد فراهم کند، بانکها است. رفتن به بانک و انجام امور بانکی یکی از هزاران فعالیت روزمره معلولان در همه جای دنیا است. بانکهای بسیاری در دنیا با استفاده از فناوریهای جدید توانستند رفاه بیشتری در اختیار معلولان قرار دهند. فرزاد ابراهیمی رئیس مرکز تعالی اینترنت اشیا آسیا و اقیانوسیه ITU و رئیس آکادمی بینالمللی اینترنت اشیا است. در صحبتی که با او داشتیم به بانکها و شرکتهایی که از فناوریهای جدید به منظور ارائه سرویس به افراد نابینا استفاده کردهاند، اشاره کرد که در ادامه به برخی از این بانکها و فناوری که به کار گرفتهاند، اشاره میکنیم.
این بانک با شرکت Fitpay در زمینه پرداخت به وسیله تکنولوژیهای پوشیدنی همکاری میکند. این همکاری موجب شده تا صاحبان کارتهای اعتباری بتوانند پرداختهای خود را مستقیما از طریق تکنولوژی پوشیدنی در پایانههای فروش مجهز به تکنولوژی NFC انجام دهند.
این بانک یک ناوگان حملونقل برای دستگاههای خودپرداز راهاندازی کرده است. هرکدام از این خودروها به یک گاوصندوق و یک دستگاه خودپرداز مجهز شدهاند. به جای مراجعه مشتری به بانک، این خودروها به مشتری مراجعه میکنند. درواقع مشتری از طریق اپلیکیشن گوشی هوشمند محل موردنظر را مشخص کرده و درخواست ارسال میکند.
این موسسه نگاهی متفاوت به تکنولوژیهای خودروهای هوشمند دارد. این موسسه در حال بررسی رابط کاربری جدیدی است که به طور خاص برای نمایش روی شیشه جلوی خودرو طراحی شده باشد تا مسافر بتواند کارهای خود را همزمان با حرکت به سمت مقصد بررسی کند.
این بانک از تکنولوژی بیکن در برخی از شعب خود در شهر منهتن استفاده کرده است. در یک مرحله آزمایشی این بانک از بیکنهای بلوتوثی هوشمند برای ورود مشتریان به لابیهای خودپرداز بدون نیاز به کارت استفاده کرد. همچنین مشتریان میتوانستند به صورت دلخواه پیامهای مبتنی بر مکان را روی تلفن همراه خود دریافت کنند. این بانک قابلیت صدای بیومتریک را راهاندازی کرده است که به صورت یکپارچه و خودکار هویت مشتری را در چند ثانیه اول تماس تلفنی تایید میکند.
این بانک برای مشتریان خود این امکان را به وجود آورده تا با کمک دستیار صوتی الکسا، حساب خود را مدیریت کرده و فعالیتهای بانکی انجام دهند.
این بانک هم برای مشتریانش این امکان را به وجود آورده تا با کمک دستیار صوتی گوگل، حساب خود را مدیریت کرده و فعالیتهای بانکی انجام دهند.
این بانک نرمافزاری برای مشتریان با نیازهای خاص دارد که با دستگاههای بیکن ارتباط برقرار کرده و هنگامی که مشتریانی با نیازهای خاص وارد بانک میشوند، به کارمندان بانک اطلاعرسانی میکند. به این ترتیب کارمندان میتوانند خدمات ویژهتری در جهت رفاه این دسته از مشتریان ارائه دهند.
پروژه این بانک در راستای هوشمندسازی پرداختهای بانکی با استفاده از اینترنت اشیا است و به مشتریان این امکان را میدهد که از طریق وسایل هوشمند خود به راحتی به سیستم بانکی این شرکت متصل شوند. همچنین این شرکت در حال توسعه و ایجاد یک نرمافزار متصل به سیمکارتهای ارتباطی روی اشیا مختلف مانند یخچال است که با استفاده از اثرانگشت کاربران مراحل پرداختهای بانکی انجام شود.
همکاری شرکت آیبیام با شرکت ویزا
این دو شرکت یک تیم مشترک جهت پرداخت از طریق اینترنت اشیا ایجاد کردهاند. در این پروژه، پلتفرم واتسون آیبیام و خدمات پرداخت شرکت ویزا جهت انجام پرداخت هوشمند ترکیب شدهاند. این پرداخت میتواند از طریق دستگاههای مختلف مانند یک انگشتر، ساعت یا یک خودرو انجام شود.
فعالیتهای انجامشده در ایران
همهساله، به ویژه در روز جهانی معلولان به مشکلات و سختیهایی که این افراد برای استفاده از خدمات در سطح جامعه دارند اشاره و به ندرت راهکاری برای حل این مشکلات اندیشیده میشود. رفتن به شعب و استفاده از ابزارها و سرویسهای بانکی یکی از بخشهایی است که به دلیل عدم متناسبسازی با نیازهای افراد معلول، سختیهایی برایشان ایجاد میکند. با اینکه از چندین سال پیش صحبتهایی درباره متناسبسازی این فضاها و سختافزارهای مرتبط با فعالیتهای بانکی، مانند دستگاههای خودپرداز مطرح شده بود. اما همچنان استفاده از این خدمات مشکلات خاص خودش را دارد.
ازجمه اقدامات انجامشده برای اقشار معلول در جامعه میتوان به متناسبسازی شعب بانکی، کانالهای مختلف بانکی، ارائه خدمات ارتباط با مشتریان ویژه نابینایان توسط ایرانسل، ارائه نسخه ویژه نابینایان توسط پات، ارائه کدهای کیوآر پرداختی در ونهای مخصوص حملنقل معلولان توسط ایزیپی و غیره اشاره کرد. البته که مشکلات این افراد توسط این چندمورد از کارهای اشارهشده حل نمیشود و هنوز سختیهای بسیاری برای استفاده از اپلیکیشنها و سرویسهای موردنیاز روزمرهشان دارند. یکی از شرکتهایی که در راستای برطرف کردن مشکلات موجود برای نابینایان، محصولات و خدمات بسیاری ارائه کرده، شرکت پکتوس است.
این شرکت در سال ۱۳۷۰ تاسیس شده و نزدیک به ۳۰ سال است که در حوزه تولید تجهیزات سختافزاری و نرمافزاری برای نابینایان فعالیت میکند. امیر سرمدی که خودش نابینا است، مدیر روابط عمومی شرکت و مدیر وبسایت نابینایان شرکت است. به گفته او پکتوس تنها شرکت در کشور است که در حوزه تجهیزات رایانه ویژه نابینایان فعال است و تا به حال ۱۰ ثبت اختراع داشته و توانست اولین نرمافزار تبدیل متن به گفتار فارسی را در کشور در سال ۷۶ عرضه کند.
مهمترین محصولات پکتوس
نرمافزار تبدیل متن به گفتار «پکجاز» یک فناوری Text to Speech (TTS) است که روی صفحهخوانهای ویژه نابینایان نصب میشود و خروجی صوتی به کاربر نابینا میدهد. درواقع این نرمافزار همه متنها را به صوت تبدیل میکند و برای نابینایان میخواند به همین دلیل این افراد هیچ مشکلی برای کار با سایتهای اینترنتی و نرمافزارهای اندرویدی ندارند؛ البته به یک شرط و آن اینکه تمامی این سایتها و نرمافزارها باید استانداردهای دسترسیپذیری ویژه نابینایان را رعایت کرده باشند تا این صفحهخوانها و TTSها قادر باشند همه بخشهای سایت را برای افراد نابینا بخوانند.
سرمدی در توضیح دسترسیپذیری وبسایتها و نرمافزارها برای این افراد در خارج از کشور میگوید: «در خارج از کشور این استانداردها کاملا مشخص است و توسط توسعهدهندگان پلتفرمها و اپلیکیشنها و وبسایتها مورداستفاده قرار میگیرد و قبل از اینکه سایتی طراحی و راهاندازی شود حتما باید برای معلولیتهای مختلف این استانداردها رعایت شود. در غیر این صورت برای مثال اگر فرد نابینایی با این وبسایت کار کند و ببیند که برایش دسترسپذیر نیست، میتواند شکایت کند و ازآن شرکت یا وبسایت غرامت بگیرد. اما در کشور ما متاسفانه تا سالهای اخیر به این مبحث توجه زیادی نمیشد. اما از سالهای ۹۴، ۹۵ با ابلاغ قانون حمایت از حقوق معلولان و برنامه جامع حمایت از حقوق معلولان به دستگاههای اجرایی کشور، مشخصا به این بحث اشاره شده و قانون تمام سازمانهای دولتی و غیردولتی را موظف کرده که هم وبسایتهای خودشان را برای نابینایان دسترسپذیر کنند و هم اگر اپلیکیشنی طراحی میشود، منطبق بر آن استانداردها باشد. کاری که شرکت پکتوس در این حوزه انجام میدهد این است که به شرکتها و سازمانها برای دسترسپذیری برای افراد نابینا مشاوره میدهد. کارشناسهای نابینا و بینای شرکت یک سایت را کامل بررسی میکنند و اگر ایرادی در حوزه دسترسپذیری داشته باشد، آن نقاط ضعف را به تیم توسعهدهنده و پشتیبان آن وبسایت میگویند و به آنها مشاوره میدهند تا چگونه بدون اینکه جنبههای بصری یک وبسایت تغییر کند، آن را برای نابینایان دسترسپذیر کنند.»
در حوزه سختافزاری هم میتوان به نمایشگرهای بریل شرکت پکتوس اشاره کرد که به گفته سرمدی تنها تولیدکننده این سختافزارها در کشور است. نمایشگرهای بریل به کامپیوتر متصل میشوند و مانند نرمافزارهایی که متن را بلافاصله به صوت تبدیل میکنند و برای افراد نابینا میخوانند، این نمایشگرهای بریل هم، متن را بلافاصله به خط بریل تبدیل میکند.
به گفته سرمدی اولین نمایشگر بریل با نام «دستگاه برجسته نگار یک» در سال ۱۳۷۶ در کشور عرضه شد و بعد از آن دستگاههای برجسته نگار دو و سه نیز ساخته شد. در سال ۱۳۹۶ دستگاه برجسته نگار هوشمند توسط پکتوس به بازار عرضه شد که برای استفاده از آن دیگر نیاز نیست به کامپیوتر وصل باشد. خود این دستگاه یک سیستم عامل دارد و مانند یک تبلت ویژه نابینایان با وزن ۶۸۵ گرم است. از قابلیتهای این دستگاه میتوان به دستگاه پخش موسیقی، دیکشنری ۴ زبانه، ماشین حساب، دفتر تلفن و قرآن با ترجمه فارسی و انگلیسی با خروجی بریل و اتصال به گوشی هوشمند از طریق بلوتوث اشاره کرد. به تازگی هم امکان اتصال مستقیم دستگاه به وایفای و وبگردی هم فراهم شده است.
تجهیز ۲۵۰ شعبه بانکی به سامانه نابینایان
یکی دیگر از پروژههای اصلی شرکت سامانه خدمات بانکی نابینایان در شعب بوده است. به گفته سرمدی آنها برای اولینبار سیستمی را طراحی کردند که افراد نابینا هنگام مراجعه به بانک بتوانند خودشان به صورت مستقل فرمهای بانکی را پر کنند. پکیجی که برای دسترسپذیری سامانه بانکی نابینایان توسط پکتوس درنظر گرفته شده شامل بخشهای مختلف ازجمله دسترسپذیری وبسایتهای بانک، اینترنت بانک، همراه بانک و در نهایت شعب بانکی است.
او با اشاره به اینکه دسترسپذیری شعب از ۲۳ مهر سال ۱۳۹۴ شروع شد، توضیح داد: «با گذشت پنج سال نزدیک به ۲۵۰ شعبه از ۲۵ بانک کشور به سامانه بانکی نابینایان تجهیز شد. ما نرمافزاری را طراحی کردیم که فرمهای بانکی داخلش پیادهسازی شده است. نمایشگر بریلی که به کامپیوتر باجه متصل شده، هم به صورت صوتی و هم به صورت بریل، خروجی فرمهای بانکی را دارند و افراد نابینا خودشان به صورت مستقل میتوانند فرمها را پر کنند. با ارسال فرمها به چاپگر، یک پرینت بینایی از آنچه که پر کردند گرفته میشود و در اختیار مسئول باجه قرار میگیرد و فرد نابینا بسته به قوانین بانک، مهر و امضا یا اثر انگشت خودش را پای برگه میزند.»
در رابطه با دسترسپذیری وبسایتهای بانکی هم به گفته سرمدی تا به حال پست بانک، بانک شهر، بانک مسکن، بانک کشاورزی و اخیرا هم بانک سپه وبسایت خودشان را برای نابینایان دسترسپذیر کردند. همچنین در حوزه همراه بانک هم، اپلیکیشن تولید رمز پویای بانک شهر، رمزنت و همراه بانک این بانک هم برای نابینایان دسترسپذیر شده است. از دیگر وبسایتهایی که سرمد به آنها اشاره کرد درگاه ملی خدمات دولت هوشمند، فروشگاه شهروند و برخی از صفحات وبسایت همراه اول، وبسایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و استانداری تهران است که برای نابینایان دسترسپذیر شده و پروژه دسترسپذیری سایت بورس اوراق بهادار هم در حال انجام توسط پکتوس است.
به گفته سرمدی براساس بخشنامه بانک مرکزی، همه بانکها باید در هر مرکز استان حتما یک شعبه را برای نابینایان تجهیز کنند. اولین اقدام انجامشده در رابطه با متناسبسازی بانکها برای نابینایان در سال ۱۳۹۴ و همزمان با روز جهانی عصای سفید انجام شد. در آن سال شعبه مرکزی پست بانک برای نابینایان افتتاح شد و در حال حاضر هم ۲۵۰ شعبه این دسترسپذیری را فراهم کردهاند. براساس توضیحات سرمدی بانک تجارت با ۳۷ شعبه دسترسپذیر برای نابینایان در صدر قرار دارد و بانک سپه تقریبا تمامی استانها را در رابطه با این دسترسپذیری، پوشش داده است. ۱۱ شعبه از بانک آینده، ۳ شعبه از بانک صادرات، ۳ شعبه از بانک پارسیان و ۱۳ شعبه از بانک ملی برای استفاده افراد نابینا متناسبسازی شدهاند.
همکاری با شاپرک و شرکتهای پیاسپی
به گفته سرمدی شرکت پکتوس آماده همکاری با شاپرک و شرکتهای پرداختی هم است و چند سال پیش هم جلسهای با آنها در رابطه با دسترسپذیری وبسایت و بستر پرداخت اینترنتی برای نابینایان، داشتهاند اما گویا علیرغم استقبالی که از این طرح شد، هنوز کاری انجام نشده است. به گفته سرمدی به غیر از اپلیکیشن پات که برای نابینایان دسترسپذیر شده، دیگر اپلیکیشنها به طور کامل این دسترسپذیری را ندارند.
او از این جهت دسترسپذیری بسترهای پرداخت را برای نابینایان مهم میداند چون هرچقدر هم که وبسایتها، اینترنت بانکها و همراه بانکها دسترسپذیر شوند، درنهایت به بخش پرداخت که میرسند، همهجا یک کد امنیتی تصویری وجود دارد که صفحهخوانهای ویژه نابینایان قادر به خواندن کپچاهای تصویری نیستند. پیشنهادی که پکتوس در این باره داده این است که حتما باید در کنار کپچاهای تصویری از کپچاهای صوتی به صورت مخدوش استفاده کنند تا نابینایان بتوانند عملیات بانکی و پرداختشان را انجام دهند.
راهاندازی خدمات فروشگاهی ویژه نابینایان
سال ۱۳۹۷ پکتوس سامانهای به نام خدمات فروشگاهی ویژه نابینایان در دو شعبه فروشگاههای شهروند راهاندازی کرد. سرمد درباره شیوه کار این سامانه توضیح میدهد: « نرمافزاری طراحی کردیم که به دیتابیس کالاهای فروشگاه متصل میشود و فرد نابینا زمانی که به فروشگاه مراجعه میکند به واسطه نمایشگر بریل میتواند از قیمت و اطلاعات همه کالاها به صورت صوتی و بریل بهرهمند شود و هرچه که میخواهد بخرد تا جستجو کند و در سبد محصولش در آن نرمافزار اضافه کند. درنهایت یک پرینت بینایی از سبد خریدش گرفته میشود و در اختیار مسئول سامانه فروشگاهی نابینایان گذاشته میشود و آن فرد موظف است تا همه کالاهایی که فرد انتخاب کرده را از سطح فروشگاه گردآوری کند و برایش بیاورد و فرد نابینا را به سمت گیت پرداخت راهنمایی کند.»
این سامانه در شعب بیهقی و بوستان شهروند راهاندازی شده اما به گفته سرمدی به دلیل اینکه دیگر فروشگاه از انجام چنین کاری استقبال نکردند و شهروند هم دیگر شعبش را تجهیز نکرد، درنهایت این کار بیشتر جنبه نمادین پیدا کرد.
آیا هوش مصنوعی کمکی به نابینایان میکند؟
استفاده از هوش مصنوعی در دنیا رواج بسیار پیدا کرده و سرمدی مهمترین وجهه این استفاده را در ماشینهای خودران میداند که در حال توسعه یافتن است. این تکنولوژی علاوه بر این که برای همه اقشار جامعه مفید است، یکی از مهمترین مخاطبانش افراد نابینا هستند که امکان رانندگی ندارند. سرمدی متعقد است که در کشور ما هنوز توجه چندانی به استفاده از هوش مصنوعی در توسعه تکنولوژیهای کمکی ویژه نابینایان نشده است. او با اشاره به استفاده از هوش مصنوعی در عصای سفید، توضیح داد: «یک سری از پژوهشگران شیرازی در سالهای گذشته، فناوری را توسعه دادند و عصای هوشمند ویژه نابینایان طراحی کردند که چشم الکترونیکی دارند. این عصاها میتوانند موانع را تشخیص دهند و با داشتن بوق یا ویبره، فرد نابینا را مطلع کنند. اما نه فقط در ایران بلکه در دیگر کشورهای دنیا تا به حال بهکارگیری از هوش مصنوعی در ابزارهایی مانند عصاها یا عینکهای هوشمند خیلی نتوانسته به کمک افراد نابینا بیاید. البته شاید در کشورهای دیگر کارآمدتر باشد اما در کشور ما که همه پیادهروها پر است از انواع و اقسام موانع، اگر فرد نابینا عصای هوشمندی دستش بگیرد این عصا همواره در حال بوق و ویبره زدن است و تمرکز فرد را بهم میریزد. تجربه نشان داده که استفاده از عصای عادی برای این افراد راحتتر است.»
سرمدی از نرمافزار مانی چک بهعنوان محصول دیگری که از هوش مصنوعی برای تشخیص اسکناس بهره برده، نام برد. البته او معتقد است که این اپلیکیشن هم چندان اثربخش نبوده و در این باره میگوید: «معمولا زمانی که ما میخواهیم پولی را شناسایی کنیم، بلافاصله میخواهیم قیمت آن را بدانیم. برای مثال زمانی که در تاکسی هستیم و میخواهیم با استفاده از این نرمافزار کرایه پرداخت کنیم. اینجا هوش مصنوعی به این شکل کار میکند که شما باید حتما گوشی هوشمندتان را جلوی اسکناس گرفته و از آن عکس بگیرید تا نرمافزار اسکناس را تشخیص دهد و این کارها زمانبر است.»
هرچند که او منکر کمکی که هوش مصنوعی میتواند برای این افراد داشته باشد و راحتی بیشتری برایشان فراهم کند نیست و از ساعتها و عینکهای هوشمندی در دنیا گفت که دارای تراشههای الکترونیکی هستند که این تراشهها با اتصال به مغز انسان سعی میکنند تصاویر را از مغز انسان دریافت کنند و به وسیله یک دوربین مبدل که در تراشهها طراحی شده، بتواند بینایی را به نابینایان برگرداند. اما به گفته سرمدی این تکنولوژیها هنوز در شروع کار قرار دارد و معتقد است که ما فاصله زیادی با آنها داریم.
او میگوید کاربردی که هوش مصنوعی و دیگر فناوریهای جدید میتواند برای نابینایان داشته باشد، بیشتر در نرمافزارها و نمایشگرهای بریل و عصای هوشمند خودش را نشان میدهد و در ادامه توضیح داد: «یکی از پروژههای ما توسعه TTS اندروید است تا بتوانیم نرمافزار تبدیل متن به گفتاری که روی ویندوز قرار دارد را روی گوشیهای اندروید هم مورد استفاده قرار بگیرد. اما متاسفانه چون حمایت زیادی از شرکت نمیشود، دست ما باز نیست که بتوانیم پروژههای بیشتری را توسعه دهیم.»
قیمتهای گزاف محصولات
برای استفاده از همین محصولاتی که در حال حاضر در کشور وجود دارد، افراد با چالش قیمت بالای تجهیزات مواجهاند. به گفته سرمدی نمایشگر بریل این شرکت امسال قیمتش به ۴۲ میلیون تومان رسید و دلیل اصلی این گرانی هم به خاطر سلولهای بریل است که تولیدشان در دنیا بسیار محدود است. او در صحبتهایش به نهادهای حمایتی و سازمانهای متولی مانند سازمان بهزیستی اشاره کرد که به دلیل مشکلات مالی که دارند، نمیتوانند حمایت خوبی از تجهیزات ویژه نابینایان داشته باشند. او در ادامه توضیح میدهد که این چالش در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی برطرف شده زیرا این تجهیزات تحت پوشش بیمه است و زمانی که نهاد حمایتی آسیب بینایی فرد را تایید کند، فرد نابینا بهراحتی میتواند از تجهیزات موجود بهرهمند شود.