پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بررسی چالش‌ها، دغدغه‌ها و فرصت‌های موجود سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر در پنل فرصت‌های سرمایهگذاری در حوزه ICT
پنل «فرصت‌های سرمایهگذاری در حوزه ICT» با حضور رضا زرنوخی رئیس انجمن VC کشور، شهاب جوانمردی مدیرعامل شکت فناپ و عضو هیئت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، سعید زرندی مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی پیام، علی نیازی عضو سندیکای مخابرات با مدیریت سجاد بنابی دستیار وزیر ارتباطات کشور نوزدهمین نمایشگاه تلکام برگزار شد. در این پنل علاوه بر فرصت‌های موجود در این حوزه از چالش‌ها، مشکلات، دغدغه‌ها و همینطور عدم دخالت مستقیم دولت در این حوزه صحبت شد و پنل با سه سوال اصلی در جریان بود هر کدام از اعضای پنل نقطه نظرات خودشان را درباره سوال‌های مطرح‌شده بیان کردند.
اولین سوالی که بنابی برای شروع پنل مطرح کرد این بود که بحث سرعت تغییرات تکنولوژی به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی در حوزه سرمایهگذاری خطرپذیر مطرح میشود و از اعضای پنل خواست تا نظر خودشان را درباره این تغییر پارادایم بیان کنند.
ما در ایران پختگی لازم را نداریم
زرنوخی برای پاسخ به این سوال خودش سوال دیگری را مطرح کرد و آن اینکه چرا علی‌رغم فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی که در شرکت‌ها و پروژه‌هایی که در حوزه تکنولوژی وجود دارد، کسی پول به این بخش نمی‌آورد و در پاسخ به این سوال گفت:
«پاسخ به این سوال از دو منظر امکان پذیر است، اول از منظر دولت است که جایی پول‌ها را دپو می‌کند و البته بنده هم نماینده دولت نیستم که جواب دهم چرا این اتفاقات می‌افتد. شرکت‌های سرمایهگذاری، Private Equityها و صندوق‌های سرمایهگذاری خطرپذیر و همینطور هلدینگ‌های مالی علاقه‌مند هستند که در حوزه فناوری و استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش محور سرمایهگذاری کنند. اما اینها ماموریت انحصاری برای این کار ندارند و می‌توانند پولشان را جای دیگری هم ببرند و به همین دلیل هم با گزینه‌های دیگری که برایشان وجود دارد اول مقایسه می‌کنند و بعد وارد سرمایهگذاری روی این حوزه می‌شوند. نکته دیگر تصویر نامناسبی است که از پروژه‌ها و بخش‌های سرمایه‌پذیر ارائه میشود. همه سرمایه‌گذاران حس می‌کنند که تعداد زیادی پروژه تکراری وجود دارد و وقتی آنها را کنار هم قرار می‌دهیم نمی‌دانیم که کدام رهبر و پیشرو اصلی بازار است و همه مدعی هستند. وقتی صف زیاد میشود، بازار سرمایه و بازار پول ریسک‌گذیر است و خودش را کنار می‌کشد و منتظر است تا کسانی که مدعی هستند دعواهایشان را انجام دهند و درنهایت روی آن تعداد پروژه اصلی که باقی می‌ماند را سرمایهگذاری می‌کند. نکته بعدی دخالت‌های نامناسبی است که دولت انجام می‌دهد. ما چندین سال است که روی ظرفیت سرمایهگذاری خطرپذیر از بخش غیردولتی کار می‌کنیم ولی تا هلدینگ‌ها و مدیرها را آماده می‌کنیم که سرمایهگذاری کنند، بلافاصله بخش نامه‌ای پیش می‌آید که دولت گفته می‌خواهد با نرخ 4 یا 6 درصد وام بدهد و به این ترتیب به قول معروف همه مشتری‌ها بلند می‌شوند و می‌روند.»
زرنوخی در ادامه صحبت‌هایش به کشور لبنان هم اشاره کرد که در حوزه سرمایهگذاری خطرپذیر، در منطقه MENA توانسته بعد از امارات و اردن، در رتبه سوم قرار بگیرد. سال گذشته ظرفیت سرمایهگذاری خطرپذیر این کشور 225 میلیون دلار بوده است و به گفته زرنوخی بانک مرکزی لبنان بخش‌نامه‌ای هم اعلام کرده که طی آن بانک‌ها موظف هستند 5 درصد از پورتو خودشان را صرف سرمایه‌گذری خطرپذیر و شتابدهی کنند اما او معتقد است که ما در ایران چنین پختگی نداریم.
آهسته برو آهسته بیا
جوانمردی در صحبت‌هایش به گرته‌برداری‌هایی اشاره کرد که ما از شرایط و موقعیت‌های خارج از کشور انجام می‌دهیم و در همین راستا هم سرمایه‌گذاری‌هایمان را در همان سمت و سوها پیش می‌بریم اما در صورتی که یا بازار ما و یا صنعت ما کشش و آمادگی جذب آن تکنولوژی را ندارد. اما به گفته جوانمردی اگر ما بهترین حوزه‌ها را هم برای سرمایهگذاری انتخاب کرده باشیم، ولی دسترسی به بازارهای جهانی نداشته باشیم، که عمدتا هم نداریم، بنابراین سرمایهگذاری مناسبی انجام نشده است و ریسک سرمایهگذاری ما بالا می‌رود.
مدیرعامل فناپ در صحبت‌هایش با اشاره به اینکه یکی از مشکلات سرمایه‌پذیرهای ما هم عدم آمادگی برای ادغام است، گفت: «آنها فکر می‌کنند تنها راهی که وجود دارد این است که مدام به آنها سرمایه تزریق شود و آنها هم یک کسب‌وکار موفق مستقل باشند در حالی که عمده کسب‌وکارهایی که در دنیا روی آنها سرمایهگذاری انجام میشود به دنبال یونیکورن شدن نیستند. خیلی از اینها بخشی از یک تکنولوژی را توسعه می‌دهند و بعدا یا آن را واگذار می‌کنند و یا در یک کسب‌وکار بزرگتر ادغام می‌شوند. اما اینجا وقتی درباره ادغام با استارت‌آپ‌ها صحبت میشود انگار درباره یک موضوع ناموسی حرف زده شده و اصلا فکرش را هم نمی‌کنند که بخواهند وارد این عرصه شوند.»
از دیگر مواردی که جوانمردی در صحبت‌هایش به آن اشاره کرد موضوع ریسک مداخله مداوم دولت است که به شدت در این صنعت تاثیرگذار خواهد بود. لب مطلب حرف‌های جوانمردی این بود که چرا سرمایه‌گذاران باید پولشان را وارد حوزه‌های بکنند که یا به دلیل فیلترینگ و مصوبات مختلف روز به روز در حال تضعیف شدن هستند و یا به عناوین مختلفی مانند جاسوسی، مخالف و اخلالگر اقتصادی شناخته می‌شوند و توصیه‌ای هم که باتوجه به وضعیت موجود به سرمایه‌گذاران کرد این بود که «آهسته بروند و آهسته بیایند.»
عادت به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت
زرندی در این بخش بیشتر به بازار تقاضا اشاره کرد و معتقد بود که اگر بازار تقاضایمان را شکل دهیم و تحریکش کنیم تا محصولات مبتنی بر فناوری را بپذیرند، زنجیره‌های بعدی خود به خود کامل می‌شوند. او در ابتدای صحبت‌هایش گفت: «الان در این اکوسیستم همه به دنبال شتابدهنده هستند. اگر به تاریخچه ایجاد شتابدهنده‌ها نگاه کنیم متوجه می‌شویم که در سال 2004، 2005 این شتابدهنده‌ها شکل گرفتند تا گپی را پر کنند. درواقع VCها عدد بزرگی از سهام شرکت ها را برمی‌داشتند. درنتیجه یک فضای ناامیدی در شرکت‌های فناوری شکل گرفت. همچنین خیلی از VC ها هم دیگر پذیرش نداشتند. درنتیجه یک گروهی داوطلب شدند و خواستند تا در یک دوره زمانی، افرادی که هنوز پذیرش نشدند را آماده کنند تا VCها آن افراد و ایده‌ها را راحت‌تر پذیرش کنند. اما چیزی که من الان می‌بینم این است که هنوز VC و بازار مصرف‌کننده هم وجود ندارد اما چندین شتابدهنده در حال شکل‌گیری است. همچنین VCهای ما هم باید به انجام سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت عادت کنند.»
از طرف دیگر، نیازی بیشتر به موضوع سیاست‌گذاری در این حوزه اشاره کرد و توضیح داد: «اولین درسی که سیاست‌گذار باید به آن توجه کند این است که VC هم خودش یک بنگاه اقتصادی است و برای یک منافع اقتصادی هم باهم رقابت می‌کنند. سیاست‌گذاران باید به این نکته هم توجه کنند که سیاست‌گذاری در این حوزه یعنی تنظیم مقررات و نه دخالت و حضور مستقیم. این حضور مستقیم دولتی‌ها خیلی اذیت‌کننده است. اگر هم می‌خواهند در جایی ورود پیدا کنند باید جاهایی باشد که بخش خصوصی هیچ علاقه‌ای به آنها ندارد ولی بایستی که توسعه پیدا کنند؛ مانند حوزه‌هایی که سرمایه‌گذاری‌ها سنگین‌تر و دیربازده‌تر است.»
دومین سوالی که در این پنل مطرح شد درباره فضای ایده‌ها، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌هایی است که در این حوزه فعال هستند و اینکه آیا به سطح و درجه خوبی رسیده‌اند یا نه. زرنوخی به‌عنوان اولین کسی که به این سوال پاسخ داد، از عدم توازن میان ایده و فرصت‌های سرمایهگذاری گفت و توضیح داد: «همه افراد یکدفعه می‌خواهند وارد یک حوزه شوند آنهم به دلیل سیاست‌گذاری‌های نامناسب و یا نگاه نامناسب و یا ترویج نامناسب و هیجانی که از سمت دولت و یا بقیه جاها به وجود آمده است.»
نگاه کل‌نگر داشته باشید
جوانمردی همه اشکلات که در زمینه تکراری بودن ایده‌ها وجود دارد را سمت خود استارت‌آپ‌ها و افراد نمی‌داند و می‌گوید: «واقعیت این است که اگر استارت‌آپ‌ها سمت کسب‌وکار به کسب‌وکار هم بروند نمی‌توانند به راحتی کار انجام دهند چراکه رابطی تعبیه نشده و درک چانه‌زنی وجود ندارد. باید بپذیریم که همه ایرادها سمت عرضه و ارائه ایده‌های تکراری نیست. از طرف دیگر کسانی که می‌خواهند ایده‌ای هم ارائه دهند می‌بینند که اگر به سمت کسب‌وکار به مشتری بروند می‌توانند جریان نقدینگیشان را دست خودشان داشته باشند. همچنین نگاهمان این نباشد که ما به عنوان استارت‌آپ قرار است کل بازار را شکل دهیم. استارت‌آپ‌ها تنها بخش کوچکی از بازار هستند.»
جوانمردی معتقد است تا زمانی که ما بازیگران بزرگ و SMEها را نداشته باشیم و فقط استارت‌آپ‌ها را داشته باشیم صرفا بخش کوچکی از بازار را داریم و باید به بخش‌های دیگر صنعت هم تمرکز کنیم و روی آنها فرهنگ‌سازی انجام دهیم؛ چراکه اگر می‌خواهیم به این صنعت فکر کنیم باید به کل پازل فکر کنیم و باید نگاه کل‌نگر داشته باشیم.
در زنجیره ارزش بین‌المللی نیستیم
زرندی راه‌حل رسیدن به پختگی کامل ایده‌ها را قرار گرفتن در زنجیره ارزش بین‌المللی می‌داند و معتقد است برای اینکه محصولات نوینی داشته باشیم باید به زنجیره ارزش بین‌المللی وصل شویم. او در ادامه صحبت‌هایش آمارهای جالبی از یک گزارش جهانی در سال 2018 ارائه کرد که نشان می‌داد در بسیاری از شاخص‌ها مانند Startup Skill، شاخص ایران تقریبا دو برابر متوسط جهانی است و یا در شاخص‌های دیگری مانند نتورکینگ و مانیع انسانی یا از متوسط جهانی بالاتر هستیم و یا نزدیک به آن قرار داریم و در ادامه گفت: «اما وقتی به شاخص بین المللی میرسیم تقریبا صفر هستیم و گیر کار هم اینجا است و کارفرماهای بزرگ ما هم خیلی این دغدغه را ندارند.»
زرندی هم با اشاره به اینکه باید فرصت‌های داخلی خودمان را حفظ و از آنها استفاده کنیم گفت که باید به سمت توسعه Open Innovation و Corporate Venture Capital برویم.
دولت خرابکاری نکند
آخرین موضوعی که بنابی در پنل مطرح کرد درخصوص نقشی است که دولت در این اکوسیستم دارد و می‌تواند ایفا کند. بنابی معتقد است که دولت باید یک سری کارهایی را انجام دهد ولی نباید خرابکاری کند و در این باره نظر بقیه اعضای پنل را هم جویا شد.
زرنوخی ابتدا از خلا دانشی که در بخش سرمایهگذاری روی پروژه‌ها وجود دارد گفت و در ادامه توضیح داد که اگر کسانی که در سابقه و تجربه بیشتری در حوزه تکنولوژی دارند به سمت راه‌اندازی صندوق‌های سرمایهگذاری خطرپذیر بروند، بهتر است و تعاملات بهتر انجام میشود.
او در ادامه صحبت‌هایش گفت: «ما در صنعت سرمایهگذاری خطرپذیر در سال 96 رشد داشتیم اما در سال 97 به دلیل شوک‌های اقتصادی دچار افت شدیم. الان دولت باید از منابع اهرمی خودش استفاده کند و نگذارد این جریان رو به رشد متوقف شود. دولت و وزارت ICT باید مقرراتی وضع کند و به جای اینکه پول را مستقیما به استارت‌آپ‌ها بدهد، به شیوه Co-invest و Match Fund پول بدهد.»
شهاب جوانمردی هم با اشاره به اینکه اگر بگوییم دولت کاری نکن شاید برداشت اشتباه از آن بشود توضیح داد: «خواهش ما این است که اگر دولت قبلا برای انجام کاری با خبرگان آن هماهنگ نکرده، کاری انجام ندهد.»
زرندی معتقد بود که دولت نباید به‌عنوان تصدی‌گر در این حوزه فعالیتی انجام دهد و گفت که نقش دولت‌ها، نه تنها در ایران بلکه خارج از ایران، در شکل‌دهی VCها، بسیار مهم و کلیدی است اما صرفا به‌عنوان هماهنگ‌کننده این عرصه. به نظر علی نیازی هم تنها کاری که دولت می‌تواند در این اکوسیستم انجام دهد، بهبود فضای کسب‌وکار است.
در پایان پنل بود که مرتضی براری معاون وزیر و رئیس سازمان فضایی به جمع اعضای پنل اضافه شد و از فرصت‌هایی که در حوزه فضایی کشور و همینطور دنیا وجود دارد گفت. براساس گفته‌های براری، طی سال‌های 2008 تا 2016، رشد اقتصاد فضا 139 درصد و متوسط رشد اقتصاد دنیا 19/5 درصد بوده است و این اختلاف تا سال 2040 ادامه خواهد داشت و همچنین اعلام آمادگی کرد که بخش فضا برای شکل‌گیری و جان گرفتن استارت‌آپ‌های فضاپایه در کشور از هیچ کمکی دریغ نمی‌کند.
براری در پایان صحبت‌هایش به این موضوع هم اشاره کرد که دولت یازدهم در بخش توسعه ارتباطات Broadband، حدود 5 هزار میلیارد و بخش خصوصی 25 هزار میلیارد سرمایهگذاری کرده است و در حال حاضر شبکه خوبی در کشور داریم.
