پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
پدیده‌های مختلف دنیای مجازی که به زندگی عصر ما اضافه شده است؛
اینترنت در ایران از اولین پست الکترونیک تا سایت‌های همسریابی؛
نمی‌دانم چند نفر از شما، آن تلفن‌های حلبی را یادتان هست؟ همان‌ها که از دو قوطی کوچک و یک رشته سیم یا نخ کلفت ساخته می‌شدند. ماهم از تخیل کودکانه‌مان کمک می‌گرفتیم تا تصور کنیم این حلبی‌ها ما را به آن سوی دنیا وصل می‌کنند. آن تخیلات کودکانه بالاخره کار دستمان داد و با باز شدن پای پدیده‌ای با عنوان «اینترنت» به زندگی ما، این آرزو شکل واقعیت به خود گرفت. اما در این میان ارتباطات آن چنان وابسته به این پدیده شد که حالا فرستادن یک پیام از مسیر سیستم چت به همکارتان که می‌زش چند متری بیشتر از شما فاصله ندارد، یک اتفاق عادی تلقی می‌شود. قصه ورود این سوغات فرنگی به جامعه ایران هم جالب است. از دنگ و فنگ‌های نبود امکانات و زیر ساخت‌ها و حتی مخالفت مخابرات ایران با این دنیای مجازی که بگذریم، می‌رسیم به سال‌های ابتدایی دهه ۷۰ که بستر تحولات مهم ارتباطی کشورمان در آن دوران بود. اما ورود این فناوری به خاک ایران آن قدر سریع و در چشم بر هم زدنی رخ داد که نفس متولیان فرهنگی را برای برنامه ریزی و فرهنگ سازی گرفت و تا به خودشان آمدند دیدند که یک سوم جمعیت کشور، مخاطب این جهان مجازی هستند. این روز‌ها نسل اینترنت و رایانه، ماجرای آب خوردنشان را هم توئیت می‌کنند، آب به آب شدن مزاجشان را روی وال فیس بوک می‌گذارند تا لایک بخورد و به همه دوستانشان پیام می‌دهند که با ماجرای دعوایشان با نانوای محله در وبلاگشان به روز هستند. این پدیده اگرچه مسیر به هم رسیدن‌ها را کوتاه کرد اما در طول سال‌های گذشته با خود آسیب‌هایی را نیز به همراه آورد که اولین قربانیانش، جوان‌ترین قسمت بدنه هر خانواده بودند. این پرونده به سیر تحولات اینترنت در ایران و بالطبع آسیب‌های آن می‌پردازد.
اولین پست الکترونیک در ایران در این تاریخ ارسال شد.
حدود یک سال بعد، اتصال ایران در شبکه آموزش و پژوهش اروپا به ثبت رسید. در همین سال تعداد اندکی از دانشگاه‌های ایران مثل شریف و گیلان هم بر موج فناوری سوار شدند و فرصت رد و بدل کردن ایمیل را یافتند.
این بار اتصال ایران به اینترنت، در همه جهان به رسمیت شناخته شد.
این سال برای اینترنت ایران سال خوبی بود. اولین دامنه ir از سوی مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات در ایران ثبت شد. اقدام مهم دیگر در سال ۷۲ تدوین و انتشار نسخه فارسی مرورگر اینترنتی «موزاییک» بود تا کاربران ایرانی بتوانند متن فارسی را در وب سایت‌ها به نمایش درآورند. پس از این اقدام محتوای روزنامه همشهری برای اولین بار به زبان فارسی روی وب قرار گرفت.
در این سال تقریبا موتور اینترنت در کشورمان در حال گرم شدن بود. بر اساس اعلام موسسات جهانی حدود ۲ هزار نفر در ایران کاربر اینترنت می‌شدند که با توجه به سرعت دسترسی پایین و پهنای باند چند بیت در ثانیه، تنها موفق به فرستادن و دریافت ایمیل می‌شدند. به گفته کار‌شناسان کاربردهای اینترنت در سال‌های اول ورود به ایران، تنها در زمینه فرستادن و دریافت ایمیل آن هم در قد و قواره چند کیلوبایت بود و برای فرستادن یک عکس دو هزار کیلوبیتی کاربر باید حدود دو ساعت زمان صرف می‌کرد. در آن سال‌ها بیشترین سرعت اینترنت حداکثر ۶۴ کیلوبیت در ثانیه بود.
تبلیغات
چه طور گل کرد؟
در این سال برای اولین بار در تاریخ انتخابات ایران، نامزدهای ریاست جمهوری وب سایت‌های رسمی خود را منتشر کردند تا فعالیت‌های تبلیغاتیشان را به خارج از ایران گسترش دهند. بعد از این اتفاق، اینترنت به محل مناسبی برای تبلیغات بدل شد. بی‌حد و مرز بودن مخاطبان یک تبلیغ، فرا‌تر از زمان و مکان بودن و البته هزینه مناسب‌تر آن، باعث شد تا این فضا خوراک مناسبی برای تبلیغات باشد.
آسیب‌ها: بی‌سرو سامان بودن و فقدان نظارت و کنترل بر مجموعه تبلیغات اینترنتی باعث شده است تا کلاهبرداران، گنجشک‌های زیادی را به جای قناری رنگ کنند و به مردم بدهند. گاهی هم یک کلیک ساده روی تبلیغ خرید فلان جنس معمولی، باعث می‌شود تا کاربر سر از سایت‌های مستهجن درآورد. هم چنین از آنجا که دروغ هم مالیات ندارد، بعضی از این سایت‌های تبلیغاتی در پی جریان سازی و جذب افراد و افکار هستند و بازار تبلیغات اینترنتی با بازار شام تفاوتی ندارد.
چت و ایمیل
از نیمه دهه ۷۰ شروع شد و تا نیمه دهه ۸۰ به اوج خودش رسید. حالا با ورود شبکه‌های اجتماعی، پدیده مهمی نیست.
چه طور گل کرد؟
«هات میل» سال ۷۴ کارش را آغاز کرد. بعد از آن هم به فاصله یک سال سر و کله یاهو میل به میدان آمد. سال ۷۶ بود که یاهو پیجر به عنوان یک پیغام رسان پیدا شد. از همان اول، ایرانی‌های کنجکاو مشتری پر و پاقرص این وسیله ارتباطی بودند. یاهوپیجر اوایل فقط پیغام‌ها را می‌رساند و به کاربر نشان می‌داد کدامیک از افراد عضو فهرست وی، آن یا آف لاین هستند؟ اما سال ۸۳ که یاهومسنجر سر و کله‌اش پیدا شد، هم امکان گفتگوی صوتی و بعد تصویری را فراهم کرد و هم یاهو۳۶۰ پرطرفدار را پایه گذاشت. اگر چه یاهو۳۶۰ در سال ۲۰۰۹ میلادی، درش تخته شد. «جی میل» هم سال ۸۲ به این‌ها اضافه شد تا ۳ شرکت بر‌تر جهان با پرطرفدار‌ترین برنامه‌های ارتباطیشان باهم رقابت کنند.
ماجرای گل کردن چت در ایران هم برای خودش حکایتی دارد. آن‌ها که حافظه‌شان قد می‌دهد، به یاد می‌آورند که چه طور کافی نت‌های آن دوران، پر می‌شد از جوان‌های شاخ شمشادی که تشنه ارتباط و تجربه دنیایی متفاوت بودند. تشکیل گروه‌های چت و تالارهای گفت‌و‌گو هم به این جریان دامن زد.
آسیب‌ها: این کیفیت از آن زمان و حتی حالا هم یکی از دغدغه‌های مهم والدین است. فضای چت و تالارهای گفتگو این فرصت را فراهم می‌کند تا افراد با نقاب‌های متفاوت وارد این تالار‌ها شوند و مثل نقل و نبات دروغ بگویند. این وسط ایجاد ارتباطات اینترنتی با دنیای واقعی و قرار و مدارهای دو جنس مخالف، اوضاع را حسابی نگران کننده کرده بود.
شبکه‌های اجتماعی
از همان نیمه دهه ۸۰ و هر سال به اوج آن افزوده شد.
چه طور گل کرد؟
نخستین سایت شبکه اجتماعی اینترنتی سال ۹۷ به آدرس SixDegrees. com راه اندازی شد. البته کار و بار این سایت نگرفت و سه سال بعد درش را تخته کردند. بعد از آن در سال ۲۰۰۲، انفجار تجارت در وب سایت‌های اجتماعی در سال ۲۰۰۲ باعث به وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی فرنداستر (Friendster)، اورکات (Orkut) و لینکداین (LinkedIn) شد و باعث شکوفایی قارچ گونه وب سایت‌های شبکه‌های اجتماعی در اینترنت شد. وقتی سال ۲۰۰۶ «توئی‌تر» و بعد «فیس بوک» وارد بازار رقابت شدند؛ رقبا عرصه را تنگ دیدند. آخر کار هم این دو شبکه یک زیر خم اساسی از رقبایشان گرفتند. آخرین شبکه اجتماعی که به این عرصه اضافه شد؛ گوگل پلاس در سال گذشته میلادی بود که خیلی‌ها فکر می‌کردند بتواند فیس بوک را خاک کند اما نشان داده است هنوز آن قدر‌ها پرزور نیست.
آسیب‌ها: در سال‌های گذشته بار‌ها و بار‌ها در مورد آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی بحث و بررسی انجام شده است از آنجا که این شبکه‌ها که دیوارهای حریم خصوصی افراد را هم شیشه‌ای می‌کرد، بار‌ها مورد نقد قرار گرفته بود. اما کار‌شناسان برای بیم دادن خانواده‌ها از ورود بی‌محابای فرزندانشان به این فضا، دلایل بیشتری داشتند. دلایلی مثل:
الف) سرقت هویت: حملات سرقت هویت نوعی از حملات مهندسی اجتماعی است. در این حملات از ایمیل‌ها یا وب سایت‌های خرابکاری که ظاهرا به یک سازمان قابل اطمینان تعلق دارند، برای به دست آوردن اطلاعات از افراد سوءاستفاده می‌شود.
ب) نشت داده‌ها: مهم‌ترین کار در شبکه‌های اجتماعی، «به اشتراک گذاردن» داده‌های مختلف با دیگران است. متاسفانه بسیاری از کاربران، اطلاعات زیادی را درباره خودشان یا حرفه‌شان در این شبکه‌ها قرار می‌دهند که بعد‌ها زمینه سوء استفاده را فراهم می‌کند.
ج) جعل هویت: هویت‌های دروغین اسباب رفاقت‌های دروغین و در نهایت سوء استفاده را فراهم می‌کند.
د) اعتماد: نقطه اشتراک میان تمامی تهدیداتی که در بالا فهرست شد، اعتماد زیادی است که کاربران به شبکه‌های اجتماعی دارند. اغلب مردم به لینک‌ها، تصاویر، فیلم‌ها و فایل‌های اجرایی که از طرف دوستان آن‌ها فرستاده شده است اعتماد می‌کنند، مگر اینکه چند بار از این طریق دچار مشکل و با خطری روبه رو شوند.
اشتراک گذاری
از سال ۸۳ شروع شد و کم کم اوج گرفت و هنوز هم در اوج است.
چه طور گل کرد؟
کمی بعد از داغ شدن موتور اینترنت در جهان، سایت‌ها یا شبکه‌هایی ایجاد شد که به کاربران اجازه می‌داد، مطالب، عکس‌ها و حتی ویدئو‌هایشان را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. «یوتیوب» شاید یکی از معروف‌ترین سایت‌های اشتراک گذاری تصاویر است. این سایت از سال ۲۰۰۵ فعال و همان دوران هم در کشورمان کار و بارش سکه شد. جریان‌های سیاسی سال‌های اخیر به بازار این سایت حسابی رونق دادند. یکی دیگر از شبکه‌های پرطرفدار اشتراک گذاری، «گوگل باز» بود که سال ۲۰۱۰فعالیتش را آغاز کرد. این شبکه اگر در دنیا با اقبال مواجه نشد، اما در ایران حسابی مشتری پیدا کرده بود. طوری که وقتی خبر پایین کشیده شدن کرکره‌هایش اعلام شد؛ مرثیه‌ها در فقدان «باز» نوشته شد.
آسیب‌ها: آسیب این شبکه‌ها و سایت‌ها، جریان سازی‌های کاذب آن‌ها بود. از آنجا که مشتری‌های زیادی هم داشتند، خیلی زود تصاویر یا عکس‌های خصوصی افراد مشهور و حتی معمولی سر از این شبکه‌ها درآورد. انتشار تصاویر و اخبار کذب، در مناسبت‌های سیاسی، یکی دیگر از این آسیب‌ها بود.
ورود محصولات فرهنگی به اینترنت
چه طور گل کرد؟
راه یافتن محصولات فرهنگی ایرانی عمدتا با موسیقی شروع شد. سایت کرشمه، وب سایت شخصی محمدرضا شجریان و سایت ملودی، اولین‌های این عرصه بودند. بعد‌ها کتاب‌ها و فیلم‌ها هم سر از دنیای صفر و یک درآوردند.
آسیب‌ها: این تعامل فرهنگی یک آسیب مهم داشت. نبود قوانین درست و درمان برای حق مولف (کپی رایت) باعث شد که آلبوم یک خواننده که بعد از یک سال زحمت وی روانه بازار شده بود، یک هفته بعد، سر از سایت‌های دانلود درآورد. به این‌ها فیلم‌های سینمایی و کتاب‌هایی که کلی بودجه پایشان خرج شده بود را هم اضافه کنید.
وبلاگ نویسی
سال ۸۰ و در نیمه این دهه به اوج خود می‌رسد. در سال‌های اخیر، ورود شبکه‌های اجتماعی، بازار وبلاگ نویسی را قدری از تب و تاب انداخته است.
چه طور گل کرد؟
آغاز اولین پدیده وبلاگ نویسی در ایران نیز به سال ۸۰ برمی گردد. اولین سرویس وبلاگ نویسی ویژه فارسی زبانان «پرشین بلاگ» در ایران آغاز به کار می‌کند. هدف گروه ارائه دهنده این سرویس رایگان ایجاد محیطی کاملا فارسی از جمله متن‌نویس سازگار با زبان فارسی، تقویم شمسی و سیستم نظرخواهی فارسی، متمرکز کردن وبلاگ نویسان فارسی زبان در یک سایت و در نتیجه افزایش بینندگان این وبلاگ‌ها است که در عرض ۷ ماه نزدیک به ۲۱ هزار ایرانی، برای استفاده از این سرویس ثبت نام می‌کنند.
آسیب‌ها: اواسط دهه ۸۰ تقریبا همه آن‌هایی که از ساز و کار اینترنت سر در می‌آوردند، وبلاگ داشتند و می‌شد گفت که بلاگر بودن هم نوعی مد شده بود. جریان سازی‌های کاذب را شاید بتوان مهم‌ترین آسیب وبلاگ‌ها دانست. افرادی که تا دیروز حتی بچه محل‌ها یشان هم آن‌ها را نمی‌شناختند، ناگهان در فضای مجازی و وبلاگ‌ها اسم و رسم یافتند و حرفشان؛ حجت شده بود. برای همین بسیاری از بازدیدکننده‌ها، تحت تاثیر جریان آن قرار می‌گرفتند. کافی بود پای یک نفر در فلان عرصه سیاسی، اجتماعی و حتی علمی روی پوست موز بلغزد تا جریانی در وبلاگ‌های ایرانی راه بیفتد که موجش دنیای واقعی را هم متاثر از خود می‌کرد. البته از رونق افتادن وبلاگ‌ها با ورود شبکه‌های اجتماعی، این فضا را تا حدی تعدیل کرد. حتی شنیده شده بود که بعضی از این وبلاگ‌ها تا ۲۰۰هزار پست از سوی مخاطبانشان در یک بازه زمانی مشخص داشته‌اند.
ازدواج‌های اینترنتی
چه طور گل کرد؟
می‌گویند، این فرانسوی‌های سانتی مانتال بوده‌اند که برای اولین بار ازدواج اینترنتی و همسریابی آنلاین را، در یکی از شهرهای اطراف پاریس پایه گذاشته‌اند، البته شرط آستین بالا زدن این سایت برای جوانان چشم و گوش بسته فرانسوی، دوستی حداقل دوساله طرفین بود. اما جالب است بدانید، در ایران نیز هرچند استقبال از سایت‌های غیررسمی همسریابی اینترنتی در میان کاربران به شدت افزایش یافته است اما این پدیده در کشور ما سابقه‌ای ۳ ساله دارد چون هنوز مدت زمان زیادی از تاسیس و راه اندازی نخستین بنگاه‌های همسریابی اینترنتی نمی‌گذرد. در حال حاضر مسئولان از وجود ۳۹ سایت و مرکز همسریابی مجازی خبر می‌دهند اما تجربه نشان داده که شمار این سایت‌ها بیشتر است.
آسیب‌ها: آسیب‌های این نوع ازدواج‌ها هم معلوم است. چه آن‌هایی که بنگاه‌های ازدواج اینترنتی باعث و بانی‌اش شده‌اند، چه آشنایی دو غنچه نشکفته از مسیرهای دیگر در این فضا. این وسط بی‌سر و سامانی نظارت بر مراکز همسریابی اینترنتی باعث شده است تا صدای کار‌شناسان دربیاید که در ۹۰ درصد این گونه رابطه‌ها، اهداف جنسی مدنظر است.
مریم توکلی
منبع: خراسان