پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
محمد مهدی شیران؛ مدیر بازرگانی شرکت سامانه ساز دلفین آپادانا / سیستم‌های پرداخت الکترونیکی، مدت زمان زیادی است برای افزایش امنیت در پرداخت و عدم نیاز به حمل کیف پول مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما پرداخت خرد در حمل‌ونقل درون شهری مبحثی کاملاً تخصصی است. پرداخت خرد با مبالغ اندک، تعداد دفعات زیاد، سرعت در انجام پرداخت و پراکندگی نقشی اساسی نه تنها در حمل‌ونقل درون شهری بلکه در اقتصاد کشوری ایفا می‌کند. باید به این نکته توجه داشت که پرداخت خرد در حمل‌ونقل درون شهری باید در امنیت کامل انجام شود، چرا که وارد کردن رمز در این فرآیند برای دستیابی به سرعت، حذف خواهد شد.
حتماً برای شما هم اتفاق افتاده است که با مشکل پول خرد در تاکسی روبه‌رو شده‌اید و حتی گاهی از حق خود گذشته و مبلغ بیشتری را به عنوان کرایه پرداخت کرده‌اید. حتی گاهی این مسئله پیچیده‌تر شده و مسافران و راننده بر سر کرایه خود شروع به نزاع و دعوا کرده‌اند. این موارد و مواردی شبیه به این اتفاقات، تصمیم‌گیران این حوزه را بر آن داشت که با تحلیل انواع روش‌های پرداخت، راه‌حلی اساسی برای پرداخت خرد پیدا کنند.
در این مقاله در ابتدا انواع روش‌های پرداخت مورد بررسی قرار گرفته است که ضمن مقایسه آنها و بیان معایب و مزایای هر یک به تحلیل پرداخت خود در حمل‌ونقل درون شهری در کشورهای پیشرفته پرداخته شده است. در ادامه چالش‌های به کارگیری پول خرد در ایران به رشته تحریر در آمده و در نهایت بهترین راه‌حل با توجه به جدول معایب و مزایا، انواع روش‌های پرداخت و همچنین موفقیت و عدم موفقیت آنها در کشورهای پیشرفته، ارائه شده است.
مقدمه
امروزه پرداخت‌های بانکی به دو دسته خرد و کلان یا غیرخرد تقسیم می‌شوند. به بیان دیگر تراکنش‌های کمتر از 500،000 ریال پرداخت خرد و بیش از آن غیرخرد محسوب می‌شوند. پرداخت‌های خرد دارای حجم زیاد، سود کم و ارزش پائین هستند. این دسته‌بندی به دلیل تفاوت فاحش این دو نوع پرداخت با یکدیگر صورت گرفته است. در اروپا حساب‌های بانکی مجزا به پرداخت‌های خرد تخصیص داده شده است، چرا که این معاملات باید سریع و در امنیت کامل و بدون نیاز به رمز ورودی انجام شوند در حالی که پرداخت‌های غیرخرد قطعاً نیازمند رمز ورودی خواهند بود. در این مقاله تمرکز بر پرداخت‌های خرد در حمل‌ونقل عمومی است و در ادامه با انواع روش‌های مورد استفاده و مناسب‌ترین آنها آشنا خواهید شد.
تاریخچه استفاده از کارت‌های شهروندی
در سال 1386 پرداخت با استفاده از کارت‌های شهروندی در اتوبوس‌ها صورت گرفت. به دلیل رند بودن کرایه تاکسی‌ها هنوز این نیاز در پرداخت خرد این ناوگان احساس نمی‌شد اما شوراهای شهر به این نتیجه رسیدند که همواره افزایش کرایه مقداری کمتر از 2،000 ریال بوده است و با کاهش ضرب سکه و حذف شدن اسکناس‌های کمتر از 2،000 ریال پرداخت کرایه در تاکسی‌ها نیز تبدیل به معضلی بزرگ شد. درگیری دائمی راننده و مسافر بر سر کرایه و خرید پول خرد توسط رانندگان این فرآیند را پیچیده‌تر کرد. افزایش جمعیت و تعدد ناوگان‌های تاکسی کمبود پول خرد را محسوس‌تر کرد. در میانه‌های راه راه‌حل‌هایی موقتی مثل خرید دستگاه‌های POS توسط رانندگان تاکسی صورت گرفته است اما به دلیل نظام نامناسب پرداخت کارمزد در ایران و همچنین تعداد زیاد تراکنش‌های خرد این روند ادامه پیدا نخواهد کرد. پس استفاده از کارت‌های هوشمند تماسی و غیرتماسی و در نهایت کیف پول موبایلی می‌تواند جایگزینی برای پرداخت خرد نقد باشد.
انواع روش‌های پرداخت
ابتدایی‌ترین روش پرداخت نه تنها در ناوگان عمومی بلکه کلیه معاملات با استفاده از پول نقد بوده است. این موضوع در ابتدا جنجال چندانی به همراه نداشت است به بیان دیگر کمبود پول خرد وجود نداشت و هر ساله سرمایه زیادی برای ضرب سکه و چاپ اسکناس هزینه می‌شد. مشکل پرداخت و عدم مدیریت کرایه ناوگان عمومی، با پول نقد امکان‌پذیر نبود. تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان حوزه شهری به این نتیجه رسیدند که اطلاعات مؤثر رفتار روزانه شهروندان در پرداخت‌های خرد و یا رفتار ترافیکی آنان تعیین‌کننده‌ترین داده‌ها هستند که نه تنها با استفاده از آنها برنامه‌ریزی اثربخش صورت خواهد گرفت بلکه تصمیم‌گیری‌های بلندمدت نیز قابل حصول خواهد بود.
پرداخت خرد در کشورهای پیشرفته
حرکت به سمت پرداخت‌های خرد غیرتماسی اجتناب‌ناپذیر است برخی از این پرداخت‌های غیرتماسی توسط کارت و برخی با استفاده از گوشی‌های موبایل و کیف پول موبایلی صورت می‌گیرد. در سال 2016 نزدیک به یک میلیارد و سیصد پرداخت غیرتماسی صورت گرفته است که پیش‌بینی می‌شود این مقدار در سال 2026 به دو میلیارد و سیصد برسد. با توجه به این رشد قطعاً پرداخت‌های غیر تماسی جایگزین کلیه روش‌های پرداخت خواهد بود.
آمریکا
یکی از روش‌هایی که در آمریکا جایگزین پول نقد شده بود PayPAL است، در اصل PAYPAL سرویسی است که از طریق آن می‌توان پرداخت، ارسال پول و تائیدیه پرداخت را دریافت کرد. در ابتدا اطلاعات کارت‌های اعتباری در اکانت PAYPAL ثبت می‌شود و با استفاده از این سرویس می‌توان به راحتی روند اکانت PAYPAL را بررسی کرد و وارد اکانت شد و همچنین لیست کلیه پرداخت‌ها را دریافت کرد؛ اما آنلاین بودن این سرویس باعث شد گرایش به سمت استفاده از پرداخت‌های آفلاین زیاد شود. چرا که امکان سرقت اطلاعات کارت‌های آنلاین زیاد بوده و هزینه‌های ناشی از این نقل‌وانتقال نیز بالا بود طوری‌که در یک معامله 100 دلاری در آمریکا 2 دلار به عنوان هزینه جابه‌جایی پول از خدمت گیرنده دریافت می‌شد ارزش تراکنش‌های پرداخت خرد تا سال 2020 به هزار میلیارد خواهد رسید در نتیجه سروسامان دادن به این بازار باید در اولویت تصمیم‌ها قرار گیرد.
اروپا
امروزه در اروپا بیش از 90 درصد معاملات با کارت‌ها و با روش‌های غیرتماسی صورت می‌گیرد و نزدیک به 90 درصد پرداخت‌ها علی‌الخصوص پرداخت‌های خرد در آمریکا توسط کیف پول موبایلی انجام می‌شود. باید به این نکته نیز توجه کرد که تا سال 2019 از بین پرداخت‌های غیرتماسی پرداخت با استفاده از کیف پول موبایلی از دیگر روش‌ها پیشی خواهد گرفت و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2026 کلیه تلفن‌های هوشمند قابلیت پرداخت غیرتماسی داشته و همه تراکنش‌ها به دلیل یکپارچه بودن کلیه کارت‌ها در نرم‌افزار کیف پول صورت می‌گیرد.
چالش‌های به‌کارگیری پول خرد در ایران
بسیاری از کسب‌وکارها در ایران بر پایه پرداخت خرد بنا شده‌اند؛ مثل سوپر مارکت‌ها، میوه‌فروشی‌ها و بسیاری از خرده فروشی‌ها، پرداخت کرایه ناوگان عمومی و حتی نانوایی‌ها از جمله کارهایی هستند که پرداخت در آنها کمتر از 500،000 ریال بوده است و خرد حساب می‌شود. به دلیل حجم بالای درخواست‌ها باید پرداخت در این کسب‌وکارها در عین سادگی با راحتی سرعت انجام شود. پرداخت خرد در ایران هم مثل بسیاری از کشورهای دیگر با چالش و بحران همراه است.
مشکلات امروز پرداخت خرد
یکی از این مشکلات عدم دسترسی آسان شهروندان به پول خرد است که همواره این مسئله باعث شده است یکی از طرفین از حق خود گذشته و قیمت را رند کند. تصور کنید خریدار از حق خود بگذرد برای یک کالای 3،250 ریالی همواره مشتری 3،500 ریال پرداخت می‌کند یعنی قیمت‌ها ناخودآگاه بالا رفته و اثرات سوء تورمی ایجاد خواهد کرد با اینکه این میزان مبلغی ناچیز است اما اثرات خود را خواهد گذاشت. این مسئله برای خرده فروشان و این قبیل کسب‌وکارها نیز مضر است چرا که بالا رفتن قیمت اجناس و خدمات و رند شدن قیمت آنها توانایی خرید از سمت مشتریان نیز کاهش می‌یابد و چه بسا ممکن است فروشنده هزینه‌ای بیش از همان مقدار خرد دریافت شده از خریداران را به دلیل عدم خرید دیگر مشتریان از دست بدهد.
راه‌حل چیست؟
قطعاً راه‌حل، پرداخت‌های آنلاین نیست چرا که زیرساخت‌های مربوط به پرداخت‌های آنلاین مبتنی بر سامانه شاپرک و شتاب است و همچنین قوانین خاص بانک مرکزی، بحث کارمزد و مدل کسب‌وکاری موجود در این حوزه پرداخت آنلاین را با مشکل مواجه کرده است.
یکی از مشکلات موجود اتصال به دامنه شاپرک برای پرداخت آنلاین است. آن هم در حالی‌که هزینه مدیریت پرداخت در شاپرک و سامانه شتاب بالاست، برای ورود به سامانه نیاز به ورود رمز است اما راهکار و مدل‌های کسب‌وکاری الکترونیکی فعلی در سامانه شاپرک پاسخگوی نیاز امروزی پرداخت خرد نیست. یکی از مسائلی که مدل آنلاین در حوزه پرداخت خرد را با چالش رو به رو می‌کند، بحث کارمزد است. باید این مسئله اصلاح شود و مدل کنونی تغییر کند.
در عمل چه باید کرد؟
به طور مثال به دلیل منتفع بودن خریدار در پرداخت‌های خرد یعنی عدم نیاز به حمل پول خرد، کارمزد توسط خریدار یا مسافر پرداخت شود، در پرداخت‌های بین 500،000 ریال تا 5،000،000 ریال که منتفع پذیرنده، راننده تاکسی یا فروشنده است باید کارمزد توسط وی پرداخت شود چرا که دیگر او نیازمند مراجعه به بانک نیست و در نهایت برای پرداخت‌های بیشتر از 5،000،000 ریال که رسوب پول زیاد است و منتفع بانک است بهتر است کارمزد توسط بانک پرداخت شود؛ اما راه طولانی تا اصلاح این روند وجود دارد.
نقش کیف پول موبایلی در پرداخت چیست؟
مدل‌های جدید پرداخت خرد در حوزه پرداخت‌های آفلاینی بر پایه موبایل هستند و کلیه نیازهای این حوزه را پوشش می‌دهند. تغییرات دنیای پرداخت با نیازها و انتظارات مشتریان پیش می‌رود. امروزه مشتریان نیازمند پرداخت سریع و بدون معطلی هستند آنها تمایلی ندارند پول نقد را با خود حمل کنند و نیازمند روشی هستند که در امنیت کامل صورت گیرد. برنامه‌ریزان حوزه حمل‌ونقل درون شهری نیز نیازمند شفافیت مالی در پرداخت‌های خرد، مدیریت و کنترل نقدینگی و همچنین مهار تورم دارند.
یکی از راه‌حل‌های جامع که پوشش دهنده نیازهای فوق است کیف پول موبایلی است.
بازار کیف پول در سال 2020 نزدیک به 635 میلیارد دلار خواهد بود پس بهتر است به بررسی این راهکار بپردازیم و با توجه به نفوذ 99 درصدی تلفن‌های هوشمند در جامعه باید کیف پول موبایلی جایگزین کیف پول الکترونیکی شود.
تفاوت بین کیف پول الکترونیکی و موبایلی چیست؟
کیف پول الکترونیکی می‌تواند یک کارت هوشمند باشد که برای پرداخت‌های غیر حضوری استفاده می‌شود اما کیف پول موبایلی تنها بر روی موبایل مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای معاملات حضوری است. با کیف پول موبایلی نیازمند یک گوشی هوشمند و یک اکانت هستید که با وارد کردن اطلاعات کارت اعتباری دیگر گوشی موبایل شما جایگزین کلیه کارت‌هایی خواهد شد که مورد استفاده روزانه قرار می‌گیرد. امنیت در این راه‌حل با پیشرفت تکسین و داده‌های بیومتریک افزایش یافته و دیگر نیاز به ورود جزئیات رمزگشایی نخواهد بود در نتیجه ریسک پرداخت کاهش پیدا می‌کند. حال روش ایده‌آل مشخص شده است.
پرداخت با کیف پول موبایلی
اما آیا بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت حاضر هستند تمامی دستگاه‌های POS را جمع آوری کرده به ماژول غیر تماسی تجهیز کنند؟ در مقابل آن چه مزیتی دریافت می‌کنند؟
یک بانک و شرکت پرداخت در صورتی حاضر است چنین هزینه‌ای را متحمل شود که به ازای هر پرداخت، کارمزد دریافت کند، به خاطر شارژ کیف پول سود پرداخت نکند و مردم نیز پول‌های خود را در حساب‌های کیف پول خود نگه دارند.
کم هزینه‌ترین راه‌حل چیست؟
به نظر شما چه مدت زمان برای اصلاح این شرایط و برقراری کلیه مسائل گفته شده لازم است؟ آیا تکنولوژی و دنیا منتظر ما خواهد ماند؟
روش سریع برای پوشش کلیه نیازهای گفته شده و استفاده از تمامی مزایای کیف پول موبایلی، استفاده از دستگاه پرداخت خرد مجهز به ماژول غیر تماسی است که کم هزینه‌ترین راه‌حل در این مسیر است.