پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
احسان شمشیری؛ روزنامه تعادل / پرسش اساسی برای مدیران و کارشناسان و فعالان بانکی این است که باید متناسب با تحولات فناوری، دیجیتالی شدن پرداخت‌های بانکی، انعطاف‌پذیر باشند و خود را با دنیای دیجیتال و اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، نرم‌افزار تلفن‌های همراه و انواع کسب‌وکارهای جدید وفق دهند و حتی از آنها حمایت مالی کنند و نقدینگی و گردش پول و سود گردش مالی را با آنها شریک شوند و حتی به این کسب‌وکارها وام بدهند یا اینکه باید با فین‌تک‌ها و استارت‌آپ‌ها و انواع کسب‌وکارها و فناوری‌های جدید، رقابت سختی را پیگیری کرده و به دوئل با فین‌تک‌ها مشغول شوند؟ به گزارش «تعادل»، در شرایطی که انواع خرید و فروش و کسب‌وکارهای اینترنتی و دیجیتالی، تلفن‌های همراه را تبدیل به شعبه‌ای از بانک‌ها کرده و انواع نرم‌افزارها و خدمات و فعالیت‌ها را گسترش داده‌اند و هر ماه میلیاردها تراکنش خرد و متوسط و انتقال پول از طریق فرمان مشتریان با دکمه‌های تلفن‌های همراه انجام می‌شود، بانک‌ها چاره‌ای جز پذیرش این واقعیت بزرگ ندارند که تراکنش‌های بانکی، از کارت‌خوان‌های فروشگاهی و کسب‌وکارها گرفته تا تلفن‌های همراه دقیقاً معادل مبادله پول با چک‌های بانکی و حواله‌ها پول جابه‌جا کنند و به رقیبی قدرتمند برای بانک‌ها در انتقال وجه تبدیل شوند.
در چنین شرایطی که انتقال وجه و گردش مالی فین‌تک‌ها و استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای بسیار، در کنار ایجاد میلیون‌ها شغل و کمک به رونق فعالیت‌های ریز و درشت مالی، توانسته به اندازه انتقال وجه میلیون‌ها چک عادی و رمزدار در اقتصاد حضور داشته باشد، بانک‌ها ضرورت انطباق و تعامل با فین‌تک‌ها و فعالیت‌های دیجیتالی و اینترنتی را احساس کرده‌اند و بسیاری از بانک‌ها به جای اینکه روبه‌رو و در رقابت با فین‌تک‌ها باشند خود را به شریک و حامی آنها تبدیل کرده‌اند تا از این طریق، هزاران میلیارد تومان گردش مالی این فعالیت‌ها را به حساب‌های بانکی منتقل نمایند و از سود آن هر دو صنعت بانکداری و فین‌تک بهره‌مند شوند. باتوجه به برگزاری هفتمین همایش سالانه بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت در دوم و سوم بهمن‌ماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد تهران که به موضوعات بازیگران جدید و کارایی در کسب‌وکار مالی، خدمات پرداخت، نوآوری، فناوری نظارتی، امنیت و هوشمندی توجه دارد، لازم است که جدای از مسائل فنی و… مباحثی چون وضعیت نظام کارمزد‌ها و فعالیت پی‌اس‌پی‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات نیز بررسی شود. به گزارش «تعادل»، هر چند بخشنامه اخیر در موضوع ارکان و ضوابط اجرایی فعالیت پرداخت یاران و پذیرندگان پشتیبانی شده در نظام پرداخت کشور را می‌توان نقطه عطفی در کسب‌وکارهای نوآورانه مبتنی بر فناوری مالی یا فین‌تک تلقی کرد، اما ارزیابی جنبه‌های مختلف صنعت پرداخت و شبکه بانکی متناسب با تحولات جدید بانکداری بین‌المللی و استانداردسازی و تقویت نظارت‌ها باید با سرعت بیشتری در دستور کار باشد تا ایران از جنبه‌های مختلف نظام‌های بانکی و پرداخت الکترونیک از کشورهای جهان عقب نماند. در بسیاری از کشورها به دلیل خدمات و ظرفیت‌های متقابل بانک و فین‌تک، راهبردهایی نظیر مشارکت در پروژه‌ها، خرید سهام فین‌تک‌ها توسط بانک‌ها و تأسیس شرکت‌های مشترک پیگیری می‌شود و طی سال‌های گذشته، امـواج بلند نوآوری‌های مالی به ایران رسیده و علاوه بر راه‌اندازی و فعالیــت استارت‌آپ‌های مالی، رویدادهای متعددی نیز صورت گرفته است. سرعت تغییر و تحولات داخلی و فرامرزی آنچنان بوده که در برخی زمینه‌ها عقب افتاده و با چالش‌هایی مواجـه هستیم. حال باتوجه به اهمیت قانون‌گذاری در این زمینه و نقش فین‌تک‌ها در روال جاری و آتی حاکم بر صنعت مالی، تأمل و تحلیل گذشته و تنظیم نقشه راه آینده در این زمینه ضروری است، زیرا ظهور فین‌تک‌ها را بسیاری دوئل بانک و فین‌تک می‌دانند و تصویری از به محاق بردن بانک‌ها توسط فین‌تک‌ها ارائه کرده‌اند. امـا فراتر از میزان درستی این تحلیل، آن چیزی که در عمل اتفاق افتاده انعطاف مناسب بانک‌ها درخصوص گذار از بانکداری الکترونیک به بانکداری دیجیتال و حتـی پیشگامی در حمایت و هدایت نوآوران مالی بوده است. در ایران نیز بسیاری از بانک‌های مطرح، در نظر و عمل با پیگیری مفاهیمی مانند بانکداری باز، برگزاری رویدادهای تشـویق نوآوری و راه‌اندازی شتاب‌دهنده‌ها، دسترسی و زیرساخت‌های متعددی را جهت تعامل با فین‌تک‌ها برقرار کرده‌اند کـه ایـن امر نوعی بلندپروازی و جسارت برای بانک‌ها محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، بانک‌ها به جای دوئل با فین‌تک‌ها بهتر است با انعطاف‌پذیری لازم، به ایجاد تعامل با فین‌تک‌ها بپردازند. در کشور ما در دو دهه گذشته نظام بانکی کشور در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، تولیدی و خدماتی در بهره‌گیری از فناوری‌های نویـن موفق‌تر عمل کرده است. مروری اجمالی بر عملکرد چند دهه گذشته نظام بانکی کشور حاکی از آن است که این بخش از فناوری تا حد بسیار مناسبی در جهت ارتقای عملکرد مدل‌های کسب‌وکار موجود به‌کار گرفته شده است. به‌طور نمونه بانک مرکزی در بهبود زیرسا‌خت‌ها و توسعه سامانه‌های بانکی از قبیل پایا، شتاب، شاپرک، چکاوک، ساتنا و بسیاری از فناوری‌های دیگر توانسته منشأ خدمات ارزنده به مصرف‌کنندگان جامعه و کسب‌وکارهای بانکی شود. همچنین در سال‌های اخیر فعالیت‌های ارزشمندی در جهت ایجاد کسب‌وکارهای جدید با اتکا به فناوری‌های دیجیتال از قبیل بانکداری همراه و اینترنتی، رایانش ابری، بانکداری باز و مجازی و پرداخت الکترونیک انجام شده است.
عدم درک گفتمان دیجیتالی و بانکداری
اهمیت گفتمان تحول دیجیتالی و ظرفیت‌های آن در سیستم بانکی کشور به خوبی درک نشده است. بی‌توجهی و هم‌راستایی و توازن در مؤلفه‌های تحول دیجیتالی شامل تکنولوژی با مؤلفه‌های سازمانی مرتبط چون استراتژی، فرآیند، ساختار و فرهنگ سازمانی و تأکید بیش از حد به تکنولوژی و فرآیندهای عملیاتی و توجه کمتر به ابعاد سازمانی چون استراتژی‌های کسب‌وکار اصلاح ساختارها و توانمند‌سازی و ارتقای فرهنگ سازمانی و نیروی انسانی و پشتیبانی از تصمیمات هوشمند مدیران ارشد به‌طور مثال اکثر سامانه‌های فعال تراکنش‌محور هستند که با استفاده از تکنولوژی در خدمت فرآیندهای عملیاتی و نه سطوح راهبردی و پشتیبان تصمیم‌گیری هستند.
ازجمله مهم‌ترین ارکان و پدیده‌هایی که در سال‌های اخیر در نظام بانکداری جهانی به‌طور فزاینده‌ای در رأس مباحث و گفتمان تحول دیجیتالی قرار گرفته است مقوله فین‌تک‌ها هستند. این شرکت‌ها که تکنولوژی و مدل‌های نوین کسب‌وکار را در خدمت بخش مالی قرار می‌دهند تحت تأثیر عواملی چون افزایش انتظارات مشتریان، کاهش موانع ورود، افزایش نوآوری‌های تکنولوژی و… از مصادیق اصلی عوامل برهم زننده در صنعت بانکی محسوب می‌شوند.
این شرکت‌ها با ورود به صحنه انتظارات مشتریان را بازتعریف می‌کنند. نظام سنتی را تهدید کرده، مرزهای صنعت موجود را برهم می‌زنند و منجر به حذف واسطه‌گری سنتی شده و یکپارچگی خدمات مالی را برهم می‌زنند. فین‌تک‌ها معمولاً بخش‌هایی از بازار را هدف‌گذاری می‌کنند که مؤسسات مالی رسمی موجود کمتر بدان‌ها می‌پردازند. به‌طور مثال SMEها که نقش بسیار مؤثری در رشد و توسعه کشورها دارند معمولاً به‌دلیل پیچیدگی‌ها و طبیعـت نیازهای‌شان برای مؤسسات مالی و بانکی مشتریان مقرون به‌صرفه‌ای نیستند درنتیجه هدف اصلی فین‌تک‌ها محسوب شده و خدماتی چون وام‌دهی فرد به فرد، فاینانس سرمایه در گردش، فاینانس تجارت، فاینانس صورت‌حساب و تجارت و زنجیره تامین آنالین را اخذ می‌کنند. براساس یک مطالعه حدود 50درصد مشتریان کشورها به‌طور متوسط حداقل از یک فین‌تک استفاده می‌کنند. در مورد کشورهایی مثل چین و هند این رقم معادل 80درصد و برخی کشورهای اروپایی مثل هلند و بلژیک حداقل 30درصد است. از نظر رفتار متقابل بین شرکت‌های کوچک و بزرگ متکی به فناوری‌های دیجیتال کـه به‌طور فزاینده به صنعت خدمات مالی وارد می‌شوند مؤسسات مالی و بانکی موجود رفتارهای مختلفی از نوع کم‌توجهی و تلاش در جهت حذف یکدیگر بروز می‌دهند.
به نظر می‌رسد راهبرد هوشمندانه مؤسسات مالی و بانکی پیشرفته برخوردی فعال با این پدیده بوده و تلاش می‌کنند که مواجهه با فین‌تک‌ها را در چارچوب استراتژی‌های تحول دیجیتالی خود مدیریت کنند و از طریق تعامل سازنده و همکاری به‌خصوص در تعامل با مشتریان موجبات تداوم سرویس‌ها و خدمات خود را فراهم می‌آورند. نظام بانکی کشور در سال‌های اخیر با مشکلات و چالش‌های عدیده‌ای چون دارایی‌های غیرمولد، کاهش سودآوری، مطالبات معوق، ریسک‌های عملیاتی و سیستمیک، نارضایتی مشتریان و برخی ذی‌نفعان، مدل‌های کسب‌وکار، ساختارها و فرآیندهای ناکارا مواجه شده است که برون‌رفت از آنها نیازمند اصلاحات ساختاری عمیق و گسترده است.
درعین حال به دلیل وابستگی بیش از حد اقتصاد و تولید کشور به منابع بانکی انتظار جامعه و سرمایه‌گذاران و کارآفرینان و بنگاه‌های اقتصادی برای تحقق رشد و شکوفایی اقتصاد کشور بیش از ظرفیت پاسخگویی نظام بانکی است. یک سؤال مهم آن است که فناوری اطلاعات و ارتباطات و تکنولوژی‌های مرتبط با صنعت دیجیتال چه کمکی به اصلاح ساختار و ارتقای عملکرد نظام بانکی می‌تواند انجام دهد؟