پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
راه پرداخت؛
آمار ابزار و تجهیزات مورد استفاده در شبکه بانکی و حوزه بانکداری الکترونیک، هر ماه توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود و به عنوان اطلاعات مستند می‌تواند مبنای تحلیل‌های مختلفی قرار گیرد. طبق آخرین آمار منتشر شده، تعداد خودپرداز‌های نصب شده در سطح کشور، از مرز ۲۴ هزار دستگاه گذشته است و این درحالی است این میزان نسبت به ماه قبل، حدود ۲۰% رشد داشته است. حال این سوال مطرح است که این همه شتاب در توسعه شبکه خود‌پرداز آیا فرصتی برای توسعه بانکداری الکترونیکی است یا تهدیدی برای آن به شما می‌رود؟! با اینکه سرویس‌های ارائه شده در شبکه خود‌پرداز فقط در برداشت وجه خلاصه نمی‌شود و شبکه بانکی توانسته است سرویس‌های مختلفی را مانند انتقال وجه، دریافت موجودی حساب، پرداخت قبوض و حتی خرید اعتبار برای تلفن‌های همراه در درستگاه خود‌پرداز ارائه نماید، ولی نگاهی به آمار منتشر شده نشان می‌دهد که بیشترین سهم در تراکنش‌های انجام شده در خودپرداز‌ها، همچنان متعلق به همان سرویس معروف، یعنی برداشت الکترونیک وجه است. مزیت‌هایی که خود‌پرداز در شبکه بانکی دارد، بر کسی پوشیده نیست ولی آیا این همه شتاب در گسترش آن، در توسعه بانکداری الکترونیک، شبکه‌های پرداخت الکترونیک و فرهنگ سازی در جامعه برای استفاده از آن‌ها، مفید است؟ آیا راه اندازی سرویسی که در کوتاه مدت ممکن است مفید باشد و منبعی درآمدزا برای متولیان آن‌ها یعنی بانک‌ها به شمار رود، همچنان در آینده هم مفید باقی خواهد ماند؟! آیا بانک‌ها با توسعه شبکه خود‌پرداز، مانعی در راستای خلق پول به شمار نمی‌روند؟! این‌ها سوال‌هایی هستند که پاسخ دادن به آن بسیار دشوار است ولی شاید بتوان با نگاهی دیگر به وضعیت اسکناس‌های در گردش و قدرت خلق پول در اقتصاد و بحث‌هایی از این قبیل، پاسخی برای آن‌ها پیدا کرد. در شبکه داد و ستد در داخل کشور، اسکناس‌های مختلفی وجود دارد ولی اسکناس‌هایی که در حال حاضر در شبکه خود‌پرداز ارائه می‌شود، ۲۰۰۰، ۵۰۰۰، ۱۰۰۰۰ و ۵۰۰۰۰ تومانی است. به ندرت می‌توان دستگاه خود‌پردازی پیدا کرد که اسکناس ۱۰۰۰ تومانی ارائه نماید. با یک حساب سرانگشتی می‌توان دریافت که هر خود‌پرداز می‌تواند بیش از صد و سی میلیون تومان پول و وجه نقد را در خود ذخیره نماید و با احتساب آن برای همه خودپرداز‌های موجود در شبکه بانکی به رقمی قابل توجه، بیش از ۳۰۰۰ میلیارد تومان، بیش از مبلغ اختلاص شده اخیر در شبکه بانکی، رسید. از یک طرف مردم این وجوه نقد را از دستگاه برداشت می‌نمایند و از آن طرف، بانک‌ها و برپا دارندگان شبکه خود‌پرداز، تلاش بر آن دارند که این شبکه عظیم را همواره مملو از اسکناس نگه دارند. این مبلغ ذخیره شده در شبکه خود‌پرداز، به مبلغی که مردم در دست خود نگه می‌دارند، اضافه می‌شود. نیاز مردم به منابع مالی از جمله اسکناس در دوره‌های مختلف زمانی، تغییر می‌کند و واضح است که هر چه مردم احساس امنیت بیشتری نمایند و دسترسی به منابع مالی خود بدون محدودیت باشد، ذخیره اسکناس نیز توسط مردم کاهش خواهد یافت. هر چه میزان اسکناس موجود در دست مردم بیشتر باشد، قدرت خلق پول توسط شبکه بانکی کم می‌شود و این خود مانعی در برابر توسعه اقتصادی به شمار می‌رود که خود بانک‌ها در ایجاد آن سهم عمده را دارند. مبلغ ذخیره شده در شبکه خود‌پرداز کشور، رقم کوچکی نیست و بیش از ۱۲% اسکناس موجود در شبکه پول را تشکیل می‌دهد و می‌تواند در شبکه بانکی، قدرت بالایی برای خلق پول داشته باشد. محور بسیاری از تحلیل‌ها و یادداشت‌هایی که منتشر می‌شود این است که سرانه خود‌پرداز (تعداد خود‌پرداز به ازای جمعیت کشور) در سایر کشور‌ها بیشتر از ایران است و این را دلیل عدم رشد بانکداری الکترونیکی می‌دارند. مثلا در اخبار آورده می‌شود که در کشور‌های پیشرفته به ازای هر ۸۰۰ تا هزار نفر در کشور‌های پیشرفته، یک دستگاه خود‌پرداز وجود دارد در حالی که در ایران این رقم، یک خود‌پرداز برای هر ۳۰ هزار نفر می‌باشد. البته در این نوع تحلیل‌ها معمولا به این مهم نیز پرداخته نمی‌شود که بسیاری از همان کشور‌های پیشرفته، جمعیتی کمتر از ۱۰% جمعیت ایران را دارند. نگاه از یک زاویه دیگر به مساله، مسائل مهمتری را آشکار می‌نماید. برای آنهایی که در شبکه بانکی و یا حوزه خدمات بانکداری الکترونیک، فعالیت می‌نمایند، روشن است که با هزینه تامین، نصب، راه اندازی و پشتیبانی یک دستگاه خود‌پرداز، می‌توان حداقل ۲۰ دستگاه پایانه فروشگاهی تامین نموده و نصب و پشتیبانی نمود. این مورد بدون احتساب وجه نقدی است که از بدو نصب خود‌پرداز تا خروج آن از چرخه (که معمولا اتفاق نمی‌افتد) در آن ذخیره می‌شود. اگر رشد خود‌پرداز را که در ماه اخیر ۲۰% بوده و هزینه ۲۰ برابر آن نسبت به پایانه فروشگاهی را در نظر بگیریم، و بخواهیم به جای خود‌پرداز، پایانه فروشگاهی نصب کنیم، به رشد ۴۰ درصد کارتخوان فروشگاهی در ماه اخیر، ۴۰۰ درصد اضافه می‌شود. یعنی ۱۰ برابر سرعت بیشتر در توسعه شبکه پایانه‌های فروشگاهی!
در چند سال اخیر در کشور، توسعه شبکه خود‌پرداز توسط شبکه بانکی، به موضوعی بسیار داغ تبدیل شده است و عاملی برای رقابت بین بانک‌ها. رقابت بانک‌ها و موسسات مالی در توسعه شبکه خود‌پرداز و ارائه وجه نقد به دارندگان کارت بانکی در کشور به جایی رسیده است که حتی در داخل بنگاه معاملات مسکن پر تردد نیز دستگاه خود‌پرداز مستقل نصب می‌شود و یا حتی رقم یک میلیون تومان به عنوان بالا‌ترین سقف برداشت از خود‌پرداز ذکر شده و در مورد آن تبلیغ نیز می‌شود. این فرهنگ سازی در مورد برداشت وجه الکترونیک حتی باعث شده است که دغدغه مردم و درخواست آن‌ها، افزایش تعداد خود‌پرداز باشد نه توسعه شبکه پرداخت الکترونیک. در جراید نیز از عدم افزایش خود‌پرداز شکایت می‌شود نه عدم ارائه راهکار مورد نیاز در پرداخت الکترونیک!
روشن است که نصب پایانه فروشگاهی که تامین، حمل و تبادل اسکناس را حذف می‌کند و علاوه بر آن مبلغ ذخیره شده در شبکه خود‌پرداز به جای انتظار بریا انتقال به مردم، برای خلق پول در شبکه اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. الته ناگفته نمایند که نصب پایانه‌های فروشگاهی در کشور نیز متعادل نبوده است. بیش از یک میلیون و چهارصد هزار واحد فروشگاهی در کشور وجود دارد که فقط ۶۰۰ هزار فروشگاه از پایانه بهره‌مند هستند و در بقیه آن‌ها همچنان پول نقد و اسکناس حرف اول و آخر را می‌زند. و می‌توان گفت که هنوز در شبکه داد و ستد در ایران وجه نقد رکرد دار است و این یک واقعیت است. زیرا با اینکه تعداد پایانه‌های نصب شده در کشور تقریبا ۸۰ برابر تعداد خود‌پرداز هاست ولی تعداد تراکنش‌های انجام شده در خود‌پرداز تقریبا ۵۰۰ برابر تعداد تراکنش‌های انجام شده در شبکه فروشگاهی است. با تمام مزیت‌هایی که شبکه بانکی توانسته است با ایجاد و توسعه شبکه خود‌پرداز در عرصه بانکداری الکترونیک، ایجاد نماید آیا بهتر نیست که شبکه بانکی به جای اینکه به فکر توسعه شبکه خود‌پرداز و قدرتمند کردن برداشت الکترونیک باشد،
-
فکری به حال توسعه شبکه پرداخت با کارت در فروشگاه‌ها با پایانه فروشگاهی و بدون وجه نقد نماید؟
-
در راستای توسعه کارت اعتباری در کشور که قدرت خلق پول را افزایش می‌دهد، بیشتر فعالیت نماید؟
-
از هزینه تخصیص داده شده به تامین و نگهداری خود‌پرداز، برای فرهنگ سازی در استفاده از پرداخت الکترونیک به جای برداشت الکترونیک استفاده نماید؟
-
از وجه نقد ذخیره شده در شبکه خود‌پرداز، برای خلق پول و هزاران طرح‌های اقتصادی مولد پول استفاده نماید.
یاشار علمدار، کارشناس سیستم های پرداخت الکترونیک
