پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در سلسلهنشستهای صنایع خلاق و توسعه اجتماعی مطرح شد / هوش مصنوعی باعث برقراری عدالت بیشتر در سطح جامعه می‌شود
نخستین نشست از سلسلهنشستهای صنایع خلاق و توسعه اجتماعی با عنوان «کاربرد فناوری‌های نوین در صنایع خلاق» با حضور میترا فردوسی، دبیر کارگروه ارتباطات نوآوری انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات (دبیر نشست)؛ رضا جمیلی، کارشناس وب ۳ و مدیر توسعه کسب‌وکار راهکار؛ مصطفی قمری، فعال حوزه بلاکچین و رئیس هیئت‌مدیره بینوست و پوریا حداد، کارآفرین حوزه هوش مصنوعی و مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر برگزار شد. هدف این نشست، بررسی روندهای صنایع خلاق توسط آژانس خلاق «مانستِرَکت» با تمرکز بر صنایع خلاق است.
این سلسله‌نشست‌ها با حمایت ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم و میزبانی انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در روزهای ۱۸ تا ۲۰ آذرماه در سالن خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌شود.
در نخستین نشست مباحث مختلفی ازجمله وضعیت فناوری و نوآوری در ایران، تشریح وب 3، وضعیت هوش مصنوعی در ایران و جهان و ترسیم آینده تکنولوژی در ایران و جهان مورد بررسی قرار گرفت.
در ابتدای این نشست میترا فردوسی، دبیر کارگروه تخصصی ارتباطات نوآوری در انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و دبیر پنل، ضمن تببین رویکردهای اصلی و شاخص نشست و اهداف مورد انتظار آن، به ساختار فعالیت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات اشاره کرد و گفت: «این انجمن یکی از نهادهای علمی غیرانتفاعی معتبر ایران در حوزه علوم انسانی است که به صورت فرادانشگاهی در تلاش است به نسبت رفتار مرسوم نهادهای دانشگاهی یک گام به جلو بردارد و سراغ حوزه‌ها و صنایع مختلف برود و دیالوگ بین‌رشته‌ای بین حوزه‌های متفاوت ایجاد کند.»
او تصریح کرد: «یکی از دغدغه‌های مهم انجمن به‌خصوص در کارگروه ارتباطات نوآوری و کارگروه بازی‌های دیجیتال این بوده که فرصت مطالعه و رصد فضای نوآوری اکوسیستم ایران را از دست ندهد؛ چراکه باور داریم بسیاری از تغییرات و تحولات جامعه ایران در ۲۰ سال اخیر به‌واسطه فعالیت‌هایی بوده که در این اکوسیستم و بخش‌های مختلف؛ بخصوص بخش صنایع خلاق شکل گرفته است.»
دبیر این نشست هدف برگزاری این پنل‌ها را ایجاد گفت‌وگو و دیالوگ بین پیشگامان صنایع خلاق و متخصصان فناوری و جامعه علوم انسانی و پژوهشگران مطالعات فرهنگی و ارتباطات عنوان کرد و گفت: «می‌خواهیم به‌واسطه این نشست‌ها، چیستی نسبت جامعه با صنعت و نیز دورنمایی از چگونگی پویایی و بالندگی این اکوسیستم در آینده را پیش رو قرار دهیم.»
وی با بیان اینکه در این نشست‌ها قرار است با فاصله گرفتن از زبانی فنی و تکنیکال، فناوری را از بعدی بین‌رشته‌ای ببینیم، افزود: «در انتهای این هم‌نشینی‌ها انتظار این است که بتوانیم بخشی از دغدغه‌های حوزه مطالعات فرهنگی و ارتباطات را به ذهن نوآوران و متخصصان اکوسیسم نوآوری منتقل کنیم تا به کمک این بینش بتوانند استفاده بهتری از نوآوری بکنند، نتایج بهتری از نوآوری بگیرند و نسل بهتری از نوآوران تربیت کنند. برای پژوهشگران دانشگاهی علوم اجتماعی نیز این نشست‌ها فرصتی است تا با مسائل، چالش‌ها و زمینه‌های این حوزه‌ها آشنا شوند و برای غنای نظری و علمی آن همت کنند.»
واژه صنایع خلاق چرا و چگونه جایگزین دانش‌بنیان شد؟
رضا جمیلی، با تأکید بر اینکه مفاهیم در اکوسیستم نوآوری اکثراً وارداتی هستند، گفت: «برخلاف مفاهیم ارتباطات اجتماعی که درونی و متناسب با مختصات جامعه ایرانی شده است، مفاهیم در اکوسیستم نوآوری اکثراً وارداتی هستند. اما آن چیزی که مردم در سطح کاربری با آن ارتباط گرفتند، اقتصاد دیجیتال است. اکوسیستم استارتاپی در ۱۳ سال گذشته باعث آشتی کسب‌وکارها و مردم شد.»
وضعیت ایران در حوزه فناوری از موضوعاتی بود که او به آن اشاره کرد و با بیان اینکه مفاهیم ابتدا با پیش‌فرض فناوری وارد شدند، اظهار کرد: «ایران در حوزه فناوری و توسعه آن از جهان عقب است؛ فناوری یک موضوع تزریقی نیست و در حال حاضر در دست کشورهایی است که در دهه‌های گذشته سرمایه‌گذاری کرده‌اند.»
این کارشناس وب ۳ با اشاره به واژه دانش‌بنیان گفت: «در این حوزه بنای نادرستی هم از ابتدا پایه‌گذاری شد؛ چراکه همیشه عادت داریم واژه‌هایی را بدون شناخت دقیق از معنای آن، به این فضا الصاق کنیم. یکی از این واژه‌ها «دانش‌بنیان» بود که از طرف حاکمیت بخصوص در دوره مدیریت دکتر ستاری مرسوم شد. یعنی هر کسب‌وکاری که دوست داشت فناور و نوآور باشد، الگویی با عنوان دانش‌بنیان برایش تعریف کردند. اما از همان ابتدا انتقادهایی را مطرح کردیم که متوجه شوند این نام‌گذاری چقدر اشتباه است. اصل بحث ما این بود که وقتی شما عنوان «دانش‌بنیان» را به تعدادی از اشخاص یا کسب‌وکارها الصاق می‌کنید، یعنی دارید به زبان بی‌زبانی به بقیه می‌گویید «بی‌دانش» هستند. و این تبدیل به پرسشی جدی شد که اگر دیجی‌کالا دانش‌بنیان است، مثلاً مایی که در حوزه رسانه فعالیت می‌کنیم و اتفاقاً دیجی‌کالا هم مشتری ماست، بی‌دانشیم؟ اینجا بود که دوستان به مفهوم «صنایع خلاق» رسیدند و در نام‌گذاری برخی کسب‌وکارها و فناوری‌های فرهنگی که در دسته دانش‌بنیان نمی‌توانستند تعریف شوند -مثل صنایع دستی، فعالیت‌های رسانه‌ای و غیره- از این عنوان استفاده شد.»
به گفته جمیلی، فناوری فرهنگی مستقیم یا غیرمستقیم بر حوزه فرهنگ تأثیرگذار است و از فناوری‌های فرهنگی به صنایع خلاق رسیدیم که برای مثال اسنپ در آن جای می‌گیرد؛ در حالی که اسنپ تولید محتوا نمی‌کند.
او ادامه داد: «باید مدام به این نام‌گذاری‌ها که دایره شمول کوچکی دارند به دیده تردید نگریست و آنها را بازنگری کرد. مثلاً 15 سال پیش به اکوسیستمی که در آن کار می‌کردیم، «اکوسیستم استارتاپی» می‌گفتیم. جلوتر که آمدیم متوجه شدیم با این تعریف عده‌ای را از دایره نوآوری و دایره رصد خودمان خارج کرده‌ایم. پس چهار، پنج سالی است که مفهوم و عبارت «اکوسیستم نوآوری» جایگزین «اکوسیستم استارتاپی» شده است؛ یعنی هر آدم، ایده و کسب‌وکاری که در دایره و مفهوم نوآوری قرار می‌گیرد، مخاطب هدف ما می‌شود. اگر ما خودمان و دایره مفاهیم‌مان را در اکوسیستم نوآوری تعریف کنیم، می‌توانیم با دولت و رگولاتور که علاقه به مفهوم‌سازی دارد و پای صنایع خلاق را به میان آورده است به زبان مشترک بهتری برسیم.»
جمیلی با تأکید بر اینکه تعریف ما از صنایع خلاق، فناوری‌هایی است که تأثیری روی جامعه و فرهنگ می‌گذارد، اظهار کرد: «بنابراین بسیاری از استارتاپ‌های مهم ایرانی ازجمله اسنپ هم بخشی از صنایع خلاق هستند؛ چراکه تأثیرات زیادی بر جامعه، فرهنگ، نیروی کار و شمایل اقتصادی جامعه گذاشته‌اند. سه سال پیش نشستی را در کلاب‌هاوس با حضور مدیران ارشد اسنپ و با عنوان «کارگران پلتفرمی» برگزار کردیم. آنجا این سؤال مطرح شد که شما می‌گویید ارتباط میان مصرف‌کننده و فراهم‌کننده خدمت را آسان کرده‌اید، اما در هر صورت نسل جدیدی از کارگران را شکل داده‌اید و باید به حقوق کارگران که توسط نهادهای اجتماعی دهه‌هاست مفهوم‌سازی و گسترش داده شده‌اند توجه داشته باشید. اما اصلاً این حوزه را نمی‌شناختند و وقتی صحبت از بیمه و رفاه اجتماعی برای این قشر جدید کارگران می‌کردیم، موضوع برایشان غربیه بود و می‌گفتند این کارگران خودشان صاحبان پلتفرم هستند و نیازی به این چتر حمایتی ندارند. اما وقتی به جهان نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که برای مسائل اجتماعی حوزه نوآوری تدبیرهایی می‌اندیشند. برای مثال، سال گذشته شهردار پاریس اعلام کرد که اجازه نمی‌دهم اوبر یا آمازون در این شهر کار کند. چون کسب‌وکارهای خرد که هویت شهر پاریس هستند را از بین می‌برد. یعنی نگاه کردند که فرهنگ و زیست شهری پاریس با حضور یک استارتاپ بزرگ از بین می‌رود. البته اصلاً منظورم این نیست که نتیجه‌گیری کنیم که باید کسب‌وکار اسنپ را ببندیم، بلکه می‌خواهم بگویم هر جا که فناوری روی فرهنگ تأثیر می‌گذارد، یک صنعت خلاق است و باید پژوهشگران اجتماعی به آن توجه داشته باشند.»
اینستاگرام از نگاه رضا جمیلی، کارشناس وب ۳ و مدیر توسعه کسب‌وکار راهکار یکی از مصادیق صنایع خلاق شناخته شد. او در این مورد توضیح داد: «یکی از مهم‌ترین مصادیق صنایع خلاق اینستاگرام است؛ پلتفرمی که صدای بی‌صدایان شد؛ چراکه رسانه را به‌عنوان رکن مهم فرهنگ کنار زد و به آدم‌ها رسانه داد. هرچند ممکن است برخی صداها، ازجمله صدای بلاگرهایی که فرهنگ تولید می‌کنند و به خورد جامعه می‌دهند گوش‌خراش باشد که باید این موضوع را آسیب‌شناسی کرد.»
او ضمن مخالفت با واژه دانش‌بنیان عنوان کرد: «پژوهشگران اجتماعی باید واژه‌سازی کنند. ریشه مفهوم‌سازی در جامعه است. یک گام جلوتر پلتفرم‌ها مفهوم‌سازی می‌کنند. جایی که امکان وایرال شدن محتوا را به آدم‌هایی که امکان وایرال شدن نداشتن می‌دهد. هر فناوری و نوآوری‌ای که روی فرهنگ تأثیر می‌گذارد یک صنعت خلاق است.»
تفاوت وب 3 با وب 1 و زمان استفاده از آن
جمیلی در ادامه در مورد تفاوت وب 2 با وب 3 توضیح داد: «در وب 1 با فلاپی سروکار داشتیم، در واقع فرد امکان تغییر دیتا را نداشت و فقط می‌توانست آن را بخواند. در وب 2 امکان تولید محتوا برای افراد فراهم شد و شبکه‌های اجتماعی گل سرسبد وب 2 بودند. وب 3 تلاش دارد این شرایط را یک گام به جلو ببرد. یکی از باگ‌های وب 2 حریم خصوصی است، برای مثال زمانی که فردی از خود عکسی منتشر می‌کند امکان پاک کردن آن عکس از سرورها وجود ندارد. در وب 3 بحث پرایوسی مطرح است. در وب 3 پروفایل ژنتیک فرد ثبت می‌شود و این پروفایل به جای فرد می‌تواند به پزشک مراجعه کند. وب 3 افراد را در بر می‌گیرد؛ یعنی به جای اینکه افراد وارد نت شوند، در نت حضور دارند زیرا دیتای فرد در نت است.»
به گفته او وب یک مشاهده‌گر، وب 2 هم مشاهده‌گر و هم نویسنده و وب 3 دربرگیرنده است و موضوع فشار محیطی زمان استفاده از وب 3 را مشخص می‌کند.
رضا جمیلی ضمن تأکید بر اهمیت فشار محیطی به کرونا اشاره کرد و گفت: «ابزارهای فناوری آموزش از راه دور از ابتدا در ایران وجود داشتند اما مورد استفاده قرار نمی‌گرفتند، در نهایت فشار محیطی کرونا باعث شد این ابزارها به مهم‌ترین ابزار ارتباطی افراد تبدیل شوند.»
جامعه ایرانی به فناوری خوشبین است
جمیلی با تأکید بر اینکه جامعه ایرانی به فناوری خوشبین است، گفت: «در ۱۵ سال گذشته اینترنت بیشترین تغییر را در ایران ایجاد کرده است. یکی از دلایل اشتیاق به فناوری، محدودیت در زندگی واقعی است. در کنار اشتیاق یک بازار ۸۵ میلیون نفری وجود دارد. ایرانی‌ها فناوری را دوست دارند. با تحریم ایران هم مردم ایران آسیب می‌بینند و هم فناوری‌های دنیا. اگر فناوری طوری باشد که مردم ایران از داخل و خارج تنبیه نشوند هم انسان ایرانی تغییر خواهد کرد هم انسان ایرانی فضا را تغییر خواهد داد.»
تأثیر فشار محیطی بر استفاده از فناوری
در ادامه، مصطفی قمری با بیان اینکه نوع فعالیت کسب‌وکارها متفاوت است، توضیح داد: «مشتری‌های کسب‌وکارها متفاوت هستند؛ چراکه برخی کسب‌وکارها B2B، برخی B2C و برخی نیز B2G به شمار می‌روند. زمانی که جامعه تغییر شکل می‌دهد، کسب‌وکارها هم تغییر شکل می‌دهند.»
او با اشاره به نسل Z عنوان کرد: «نسلی که در شرایط متفاوتی به دنیا آمده و رشد کرده، دنیا را متفاوت می‌بیند. برای مثال این نسل برای فروش برنج به جای باز کردن مغازه یک پیج اینستاگرام باز می‌کند؛ بنابراین هرچه جامعه تغییر شکل می‌دهد کسب‌کارها هم تغییر شکل می‌دهند.»
علاقه دولت به واژه‌سازی از دیگر مواردی است که این فعال بلاکچین به آن اشاره کرد و گفت: «برخی دولت‌ها خود را با تغییراتی که در جامعه رخ می‌دهد وفق می‌دهند اما برخی دیگر سعی می‌کنند جامعه را با دیدگاه خود تغییر داده و مفهوم‌سازی کنند.»
قمری به نقش رشد فناوری بر تغییر جامعه اشاره کرد و توضیح داد: «هرچه جامعه تغییر کند، نیاز به ابزار بیشتر خود را نشان می‌دهد. مفهومی وجود دارد تحت عنوان فشار محیطی؛ بر این اساس فناوری‌های زیادی در جامعه وجود دارند اما به دلیل اینکه فشاری وجود ندارد مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.»
او به اهمیت نقش کسب‌وکارها در درجه تأثیرگذاری فناوری روی جامعه اشاره کرد و توضیح داد: «بعضاً فناوری از طریق کسب‌وکارها به جامعه ارائه می‌شود. سال‌هاست در مورد هوش مصنوعی صحبت می‌شود اما حدود یک سال است که تأثیر آن را در زندگی روزانه مشاهده می‌کنیم.»
هوش مصنوعی باعث برقراری عدالت بیشتر در سطح جامعه می‌شود
قمری ادامه داد: «صنعت نشر Knowledge gap (شکاف دانایی) را برطرف کرد. پیش از آن یک اندیشمند نظرات خود را داخل یک کاغذ می‌نوشت و در نهایت می‌توانست کاغذ را حداکثر در اختیار 200 نفر قرار بدهد، اما صنعت نشر باعث شد دامنه افراد به میلیون‌ها نفر برسد و سنگ بنای پیشرفت در جوامع گذاشته شد. اینترنت distance gap (شکاف فاصله) را برطرف کرد. تأثیرات اینترنت بسیار گسترده‌تر از چیزی بود که بشر در ابتدا گمان می‌کرد. هوش مصنوعی نیز global intelligent gap (شکاف هوشمند جهانی) را برطرف خواهد کرد.»
رئیس هیئت‌مدیره بینوست با اشاره به ابزاری که هوش مصنوعی ارائه می‌دهد، اظهار کرد: «ممکن است آی‌کیو یک فرد پایین باشد اما با استفاده از هوش مصنوعی به هوش جهانی دسترسی پیدا خواهد کرد. کاری که شبکه‌های اجتماعی با صنعت رسانه کردند این بود که رسانه را دموکراتایز کردند و باعث شدند فرصت استفاده از رسانه یکسان شود.»
قمری درمورد بلاکچین توضیح داد: «به زبان ساده، در حوزه بلاکچین دو نفر قصد دارند با یکدیگر همکاری داشته باشند و ملزم می‌شوند در قبال هم کاری را انجام دهند. چیزی که در بلاکچین وجود دارد بحث قرارداد هوشمند است. در بلاکچین ولت وجود دارد و هر کدام از ولت‌ها متعلق به یک شخص است که می‌تواند از طریق آن با یک فرد در نقطه دیگر دنیا قرارداد هوشمند امضا کند و افراد یکدیگر را به انجام کاری ملزم کنند. در واقع کل زیرساخت قراردادهای هوشمند کد و برنامه‌نویسی است.»
او ادامه داد: «همان‌طور که اینترنت دنیا را به دهکده جهانی تبدیل کرده، بلاکچین شکاف اعتماد را برطرف خواهد کرد و افراد به سادگی می‌توانند در هر جای دنیا که هستند با یکدیگر همکاری کنند. در واقع بلاکچین دسترسی انسان‌ها را به اقتصاد جهانی دموکراتایز کرده و هوش مصنوعی باعث برقراری عدالت بیشتری در سطح جامعه می‌شود.»
به گفته این فعال بلاکچین دولت‌های توتالیتر بیشتر با اینترنت مشکل دارند.
قمری با تأکید بر اینکه در بحث فناوری باید واقع‌بین باشیم، اظهار کرد: «باید از خودمان بپرسیم چه انتظاری از گوگل داریم؟ از یک طرف توقع داریم گوگل پاسخ درست بدهد و از یک طرف نمی‌خواهیم اطلاعات خودمان را به گوگل بدهیم. نوآوری نسل ما مشکل نسل آینده خواهد بود. وب 3 پاسخ به این مشکلات است زیرا افراد می‌توانند مالک دیتای خود باشند.»
او ادامه داد: «در حوزه شبکه‌های اجتماعی مرز زبان ماست. اما به واسطه هوش مصنوعی و ابزارهای هوش مصنوعی اتفاق جذابی به زودی رخ خواهد داد؛ چراکه در چند سال آینده زیرساخت‌ها در اختیار همه افراد قرار می‌گیرد و فردی که به زبان فارسی دانشی دارد و به زبان‌های دیگر تسلط ندارد می‌تواند خود را بدون محدودیت زبان نشان دهد.»
هوش مصنوعی توانایی فکر کردن و تصمیم‌گیری دارد
در ادامه، پوریا حداد، کارآفرین حوزه هوش مصنوعی و مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر بر این موضوع تأکید کرد که هر کدام از فناوری‌ها بخشی از کاری که انسان انجام می‌داد را برعهده گرفتند و باعث تنبلی انسان شدند.
او ادامه داد: «برای مثال نقشه‌های مسیریاب باعث شدند افراد به آنها تکیه کنند و برای پیدا کردن مسیر خود را به زحمت نیندازند. چت جی‌پی‌تی هم باعث تغییر انسان شده و کار به جایی رسیده که افراد سؤالات خود را از آن می‌پرسند.»
هوش مصنوعی از موضوعاتی بود که مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر به آن اشاره کرد و توضیح داد: «در سال ۱۳۹۸، زمانی که در مورد هوش مصنوعی صحبت می‌شد، افراد گمان می‌کردند قرار است ربات وارد زندگی انسان شود اما اکنون هوش مصنوعی در تلفن همراه همه است و باعث تغییر زندگی شده است.»
ویژگی‌های نسل Z نیز توسط حداد مورد توجه قرار گرفت و عنوان کرد: «طرز فکر نسل Z متفاوت است. باید بررسی شود چه کاری می‌توان انجام داد که نسل Z و سایر نسل‌ها با یکدیگر هماهنگ شوند.»
او در ادامه در مورد صنایع خلاق و عبارت دانش‌بنیان گفت: «زمانی که عبارت دانش‌بنیان مطرح و مشخص شد بسیاری از صنایع جزو آن قرار نمی‌گیرند، صنایع خلاق مطرح شد و اکنون صنایع خلاق مجموعه بزرگی از کسب‌وکارها را تشکیل می‌دهند و صنایعی هستند که لازم نیست روی لبه فناوری حرکت کنند اما با کاری که انجام می‌دهند می‌توانند ارزش بزرگی خلق کنند.»
کارآفرین حوزه هوش مصنوعی و مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر با اشاره به تأثیر انقلاب‌های صنعتی روی زندگی انسان‌ها گفت: «در انقلاب صنعتی اول زندگی انسان‌ها تغییرات زیادی کرد، در انقلاب صنعتی دوم اختراع برق باعث شد تولید کارخانه‌ها شبانه‌روزی شود، در انقلاب صنعتی سوم تلفن همراه و کامپیوتر اختراع شد و در انقلاب صنعتی چهارم برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۶ مطرح شد و گفتند هوش مصنوعی و بلاکچین سردمدار هستند.»
او در مورد هوش مصنوعی توضیح داد: «فرق هوش مصنوعی در این است که به ماشین توانایی یادگیری و تصمیم‌گیری داده شد. به همین دلیل هوش مصنوعی برای افراد ترسناک بود، زیرا شخصیتی ایجاد شد که مثل انسان قابلیت فکر کردن و تصمیم‌گیری دارد و می‌تواند رقیب انسان باشد. ممکن است در آینده کامپیوترهای کوانتومی به صورت تجاری در اختیار مردم قرار بگیرد؛ در کامپیوترهای معمولی بیت داریم که یا می‌تواند صفر یا یک باشد اما در کوانتوم هم‌زمان می‌تواند صفر و یک باشد.»
جامعه ایران در استفاده از ابزارهای فناوری به‌روز است
مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر با تأکید بر اینکه برای پیش‌بینی آینده ایران باید خود را با هم‌رده‌های خود مقایسه کند، توضیح داد: «یک طرف دولت قرار دارد و یک طرف مردم. در سمت دولت یا مجلس افرادی در مورد هوش مصنوعی تصمیم‌گیری می‌کنند که سن آنها اجازه حرکت همگام با سرعت اتفاقات در این حوزه را نمی‌دهد. تا بخواهند سندی تصویب کنند همه‌چیز به‌سرعت تغییر می‌کند. از طرف دیگر نمی‌شود قانونی هم وجود نداشته باشد.»
حداد با بیان اینکه جامعه ایران در دانش به‌روز است، گفت: «ابزارهای فناوری که در جامعه ایران استفاده می‌شود در آمریکا استفاده نمی‌شود؛ در حالی که جامعه ایران در دسترسی به اینترنت هم با مشکلات عدیده مواجه است. ما نیاز داریم یک رگولاتوری واقعی وجود داشته باشد که دسترسی را ایجاد کند.»
