پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
گفت‌و‌گو با احمد طاهرخانی، مدیرعامل هومکا / اقتصاد اشتراکی سلامت
مدیرعامل هومکا معتقد است که تمام مشکلات اکوسیستم نوآوری و حوزه سلامت در عبارت «بسته بودن اکوسیستم» خلاصه می‌شود.
المیرا حسینی / اکوسیستم نوآوری در ایران با مشکلات بسیاری درگیر است، اما حوزه سلامت دیجیتال در این میان مشکلات ویژه‌تری دارد. وزارت بهداشت به عنوان رگولاتور این حوزه، سفت و سخت با هرگونه نوآوری برخورد می‌کند و معتقد است این کسبوکارها با «جان مردم» بازی می‌کنند. اما احمد طاهرخانی، مدیرعامل هومکا که در حوزه خدمات سلامت و مراقبت در محل فعالیت می‌کند، می‌گوید نه‌تنها کسب‌و‌کاری مانند هومکا، ناظر بر استانداردها و محافظت از جان مردم است، بلکه می‌تواند به کمک بخش سنتی سلامت بیاید و راه حلی برای مشکلات آنها ارائه دهد؛ همان‌طور که در دوران شیوع کرونا از مراجعه بخشی از مردم به آزمایشگاه‌ها جلوگیری کرد و این توان را دارد که به اشتغال‌زایی برای پرستاران کمک کند.
با طاهرخانی درباره این نگاه رگولاتور و معضلات دیگری که همگی ذیل مفهوم «بسته بودن اکوسیستم» دسته‌بندی می‌شوند، به گفت‌و‌گو پرداختیم.
حوزه‌ای که هومکا روی آن کار می‌کند، با توجه به شیوع کرونا و اتفاقاتی که افتاد، جهش پیدا کرد و از آن استقبال شد. آماری در دست هست که بدانیم وضعیت این حوزه و درآمدهایش پیش از کرونا به چه شکل بود و حالا در چه وضعیتی قرار داریم؟ بازار چقدر گسترده‌تر شده و این مسئله روی سهم بازار سلامت دیجیتال چه تأثیری گذاشته است؟
هوم‌کر (Home Care) به معنی خدمات سلامت و مراقبت در محل قبل‌تر به عنوان یک خدمت لوکس در نظر گرفته می‌شد، به جز خدمت مراقبت از سالمندان که برای عده‌ای اجباری بود؛ اما وقتی این اپیدمی اتفاق افتاد، خدمات مراقبت در محل کاملاً به عنوان یک نیاز حس شد.
اولین موضوع هم این بود که افراد در خانه خودشان یکسری خدمات آزمایشگاهی را دریافت کنند تا از مراجعه به مراکز درمانی و آزمایشگاهی جلوگیری شود و خود مراجعه باعث انتقال آلودگی و بیماری نشود. در نتیجه هم مردم و هم کسبوکارها بیشتر به آن توجه کردند. این اتفاق فقط مختص ایران نبود و ما در کل دنیا این جهش و رشد سریع را شاهد بودیم؛ هم در سلامت دیجیتال و هم در بخش هوم‌کر.
اعداد و ارقامی در دست هست که این رشد سریع را به شکل کمی نمایش دهد؟
به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا، از سال 2019 تا 2020، بازار سلامت دیجیتال با نرخ 19.1 درصدی رشد کرد. علاوه بر رشد حجم بازار این خدمات، سرمایه‌گذاری وی‌سی‌ها در این حوزه نیز بالا رفت.
طبق گزارش پایان سال 2021 Rock Health تعداد 574 سرمایه‌گذار جدید به حوزه سلامت دیجیتال آمریکا ورود کردند که در مقایسه با سال قبل از آن رشدی 75درصدی داشته است. در سال 2021 حدود 66 میلیارد دلار اندازه بازار خدمات سلامت دیجیتال آمریکا بود و 29 میلیارد دلار روی آن سرمایه‌گذاری اتفاق افتاد؛ یعنی تقریباً به ارزش نصف کل بازار سلامت دیجیتال در این سال، روی این حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر صورت گرفته است.
البته حجم سرمایه‌گذاری در جاهای دیگر دنیا کمتر است، اما به بازار ایران هم که نگاه کنید، می‌بینید بسیاری از وی‌سی‌ها پس از شیوع کرونا، نگاه ویژه‌ای به این حوزه پیدا کردند. این در حالی است که در گذشته حجم سرمایه‌گذاری روی سلامت دیجیتال در ایران تقریباً صفر بود.
در حال حاضر همان‌طور که خودتان هم گفتید، سرمایه‌گذاران، حوزه سلامت را آینده‌دار می‌دانند. وظیفه کسبوکارها برای افزایش سهم بازار آنلاین چیست؟ الان این سهم چقدر است؟
درباره اندازه بازار سلامت دیجیتال در ایران، در گزارشی که اخیراً منتشر شده، صحبت از 1800 میلیارد تومان است. این در حالی است که اندازه کل بازار سلامت 140 هزار میلیارد تومان است. در نتیجه سهم سلامت دیجیتال هنوز بسیار اندک است و نشان می‌دهد در ابتدای راه هستیم و هنوز اتفاق عجیب و غریبی نیفتاده است.
در مورد کسبوکارها دو موضوع وجود دارد: یکی اینکه ما باید آگاهی را بالا ببریم و کاربران را درباره امکان دریافت برخی از خدمات به شکل دیجیتال و فواید آن مطلع کنیم. البته این نکته را متذکر شوم که فرهنگ‌سازی و افزایش آگاهی فقط وظیفه کسبوکارها نیست و نباید استارتاپ‌ها پول زیادی را خرج این قضیه کنند. اگر دولت همراه بود، لازم نبود ما این کار را بکنیم و خود دولت کار فرهنگ‌سازی را انجام می‌داد، اما متأسفانه چنین نیست.
بحث دوم خلق ارزش واقعی برای کاربر و نظارت درست روی کسب‌و‌کار است. خلق ارزش به چه معنا؟ شش، هفت سال است یکسری کسبوکارها در حوزه سلامت دیجیتال مشغول فعالیت هستند. باید برگردیم و مرور کنیم تا ببینیم چه اتفاقی افتاده که بعضی به دستاورد رسیده‌اند و بعضی‌ها ناکام مانده‌اند. وقتی علل این ناکامی را مرور می‌کنید، می‌بینید آن ارزشی که از آن صحبت کردم به‌درستی خلق نشده است. معتقدم کاربران هوشمند هستند، خدمتی را که برایشان ارزش خلق می‌کند، شناسایی و از آن استقبال می‌کنند. آیا ما کسبوکارها نیاز را درست تشخیص داده‌ایم و توانسته‌ایم به کاربر ارزش ارائه دهیم یا نه و آیا در زمان مناسبی بوده؟ فکر می‌کنم الان زمان مناسبی برای ارزش‌آفرینی است، زیرا کاربران آگاهی اولیه را پیدا کرده‌اند.
همین خدمت آزمایش در منزل شاید از نگاه کاربر ساده به نظر برسد. او درخواست آزمایش را به استارتاپ می‌دهد و آن استارتاپ کسی را اعزام می‌کند که نمونه خون وی را می‌گیرد و در مرحله بعد نتیجه بررسی را به کاربر ارائه می‌دهد. اما اگر بخواهیم صفر تا صد این خدمت را تقسیم‌بندی کنیم، شامل گام‌های زیادی می‌شود که در هر کدام از این گام‌ها می‌توان ارزش جدیدی را برای کاربر خلق کرد. اینکه ابتدا اولویت را روی کدام گام بگذاریم و چطور برای کاربر خلق ارزش کنیم، وظیفه ماست. اگر این کار را به‌درستی انجام دهیم، مردم استقبال می‌کنند.
چه حوزه‌های دیگری در بخش سلامت دیجیتال تکمیل‌کننده زنجیره ارزش شما هستند که اگر کسبوکارهایی در این بخش‌ها ایجاد شوند، علاوه بر ارزش‌آفرینی برای جامعه، به رونق هومکا نیز منجر می‌شود؟
ما سال‌هاست با موضوع دولت الکترونیک مواجه هستیم. در حوزه سلامت هم این موضوع مطرح بوده و از اولین مباحثی که مطرح شده، راه‌اندازی نسخه الکترونیک بوده است؛ به این معنی که پزشک‌ها نسخه کاغذی را کنار بگذارند و در سامانه‌هایی که وزارت بهداشت از قبل تعبیه کرده و به بخش خصوصی سپرده، نسخه بیمار را بنویسند که این موضوع هنوز به طور کامل محقق نشده است. به‌علاوه کسب‌و‌کارهای ای‌ویزیت یا همان ویزیت آنلاین نیز تکمیل‌کننده زنجیره ارزش ما هستند و چند استارتاپ هم در این زمینه فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. همچنین کسب‌و‌کارهای دیگری مانند نوبت‌دهی آنلاین و تحویل دارو نیز لازمه این زنجیره هستند.
در اصل هوم‌کر که ما در آن مشغول فعالیت هستیم، یکی از پنج، شش بخش اصلی این زنجیره است. طبیعتاً اینها بر هم اثر دارند و ضعف یا فقدان یکی باعث مشکلاتی در حوزه‌های دیگر می‌شود. اگر نسخه الکترونیک کامل و جامع اتفاق بیفتد، طبیعتاً روی بخش هوم‌کر اثر مثبت می‌گذارد. وقتی کاربر با فرهنگ دیجیتالی مواجه می‌شود و می‌بیند نسخه‌ای که دکتر برایش نوشته، به صورت الکترونیکی روی موبایل قابل مشاهده است، احتمال اینکه آزمایش خود را هم به صورت الکترونیکی و آنلاین درخواست دهد، افزایش می‌یابد. با نسخه الکترونیک، ای‌ویزیت هم رشد می‌کند و فرهنگ تقویت می‌شود و کاربر می‌تواند بقیه زنجیره درمانی‌اش را هم به شکل آنلاین پیگیری کند و پیش ببرد.
شما جذب سرمایه نیز داشته‌اید. درست است؟
بله، در مرحله بذری در سال 1399 از شتاب‌دهنده هلثیو جذب سرمایه کردیم. برای سری A هلثیو خروج سرمایه داشت و دو مجموعه گروه مالی لیان و هلدینگ مکس روی هومکا سرمایه‌گذاری کردند. این اتفاق در مهرماه 1400 رخ داد.
با اینکه اوضاع بهتر شده، اما هنوز حجم سرمایه‌گذاری حوزه سلامت را حتی نمی‌توانیم با کشورهای همسایه مقایسه کنیم. در ایران هم حجم سرمایه‌گذاری روی این حوزه در مقایسه با سایر حوزه‌ها مثل خرده‌فروشی یا گردشگری پایین بوده است. شما علت را در چه می‌دانید؟ آیا رگولاتوری پیچیده این بخش، سرمایه‌گذاران را بی‌رغبت کرده یا کسبوکارها نتوانسته‌اند توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کنند؟
اگر بخواهم علت‌ها را در یک عبارت خلاصه کنم، می‌گویم «بسته بودن اکوسیستم». این بسته بودن را می‌توان در وجوه مختلف بررسی کرد. مثلاً بسته بودن نگاه رگولاتور که دید درستی به حوزه و نحوه ورود به آن ندارد. بسته بودن ورود سرمایه هم باعث می‌شود سرمایه‌گذار خارجی نتواند در فضای ایران فعالیت کند.
سرمایه‌گذار به هر دلیلی که راغب می‌شود در حوزه‌ای سرمایه‌گذاری کند، به فکر خروج و چندبرابر شدن سرمایه‌اش نیز هست. همچنین به این هم فکر می‌کند که استارتاپی که در آن سرمایه‌گذاری می‌کند، بتواند بزرگ شود و خدماتش را در کشورهای دیگر نیز عرضه کند. خب این موضوع در سال‌های مختلف با فراز و نشیب مواجه بوده است، همان‌طور که سیاست ما با فراز و نشیب روبه‌روست و نمی‌دانیم در حوزه سیاست خارجه چه اتفاقاتی قرار است رخ دهد. این را من یک عامل مؤثر در سرمایه‌گذاری می‌دانم.
الان در کشور هند و حتی پاکستان، سرمایه‌گذاران آمریکایی راحت سرمایه‌گذاری می‌کنند. در حوزه خرده‌فروشی سرمایه‌گذاری‌های عجیب و غریبی انجام شده است. یک استارتاپ مشابه دیجی‌کالا یک سال بعد از آغاز فعالیتش به ارزش میلیارد دلاری رسیده، در حالی که دیجی‌کالا بعد از 15، 16 سال احتمال دارد که امسال یونیکورن شود. چرا؟ این ارزش به چه واسطه‌ای خلق می‌شود؟ به واسطه اینکه اکوسیستم باز است. اما دیجی‌کالا تا کجا می‌تواند نفوذ کند؟ آیا می‌تواند در کشورهای همسایه هم بازار خود را توسعه دهد؟ نه. در شرایطی که یک بازار بالفعل شناخته‌شده مثل خرده‌فروشی چنین وضعیتی دارد، معلوم است در سلامت نمی‌توانیم توقع چندانی داشته باشیم؛ زیرا حوزه سلامت ریسک‌های دیگر و بسته بودن نگاه رگولاتور را نیز در کنار خود دارد که فضا را مبهم می‌کند.
مجموعه این دلایل باعث می‌شود سرمایه‌گذاران با قدم‌های محافظه‌کارانه وارد این حوزه شوند و حجم سرمایه‌گذاری نسبت به خرده‌فروشی آنلاین کمتر باشد. این در حالی است که اعداد و ارقام سلامت هم بسیار بزرگ است و هم پتانسیل بالایی برای سرمایه‌گذاری و آنلاین شدن دارد.
انتقادی که به کسب‌و‌کارهای حوزه سلامت می‌شود، این است که بسیاری به سمت نوبت‌دهی آنلاین رفته‌اند. گفته می‌شود آن خلاقیت و نوآوری که باید در چنین کسبوکارهایی باشد، بین کسب‌و‌کارهای سلامت کمتر از حوزه‌های دیگر است. آیا شما این حرف را قبول دارید؟
درباره اینکه چرا همه به سمت نوبت‌دهی رفته‌اند، باید بگویم که در واقع نوبت‌دهی خیلی بیشتر بر پایه تک و برنامه‌نویسی است و فرایندهای کمتری دارد. به همین خاطر ورود به این حوزه زیاد اتفاق افتاد. در حالی که بعد از آن دیده شد توسعه همین نوبت‌دهی کاری دشوار است، زیرا پزشکان فرهنگ خاص خود را دارند و بیماران هم فرهنگی دیگر. اصلاً نوبت‌دهی قرار است چه ارزشی خلق کند؟ اینکه شما در خانه به صورت آنلاین نوبت بگیرید و وقتی وارد مطب شدید، با فاصله پنج تا ده دقیقه پیش پزشک بروید و معطلی نداشته باشید. در حالی که متأسفانه در این حوزه چندان اتفاق شاخصی نیفتاده و نوبت‌دهی‌ها هنوز نتوانسته‌اند این مسئله را حل کنند.
حالا کسانی در بازار مانده‌اند که این ویژگی را داشته باشند. در واقع ابتدا احساس می‌کنید نوبت‌دهی بسیار ساده است. کافی است سایتی را با تعدادی پزشک بالا بیاورید و برایشان یک تقویم ست کنید و بیمار از آن تقویم زمان خود را انتخاب کند. در حالی که آن ارزشی که قبلاً به شما گفتم، در اینجا این است که سیستم را برای کاربر طوری طراحی کنید که وقتی به کاربر گفته‌اید چهار، نهایتاً چهار و ده دقیقه وارد اتاق پزشک شود. اما الان برای چهار رزرو می‌کند و ساعت شش وارد اتاق معاینه می‌شود. در این شرایط چه کسبوکارهایی می‌توانند زنده بمانند و رشد کنند؟ کسانی که این مسئله را حل کنند.
اما اینکه چرا کمتر وارد حوزه هوم‌کر شده‌اند، به نظرم به خاطر سخت‌تر بودن کار است و اینکه فرایندها و گام‌های متنوع و پرچالشی دارد و در دو سر ماجرا دارید با یکسری انسان سروکله می‌زنید. این طرف نمونه‌گیر و آن طرف کاربر. کلاً کسب‌و کارهایی که در آن خدمت را به یک فرد می‌سپارید و باید بر این شخص به اندازه کافی نظارت کنید تا پلتفرم دارای قوام باشد و اعتبار ایجاد کند، سخت است و به این راحتی هم توسعه پیدا نمی‌کند.
به طور کلی شما به هر کسب‌و‌کاری که وارد می‌شوید، اگر خلاقیت و نوآوری نداشته باشید، نمی‌توانید فعالیت خود را ادامه دهید. این خلاقیت و نوآوری برای خلق ارزش است و گاهی ربطی به فناوری ندارد. ما تا می‌گوییم نوآوری، در ذهن‌مان هوش مصنوعی می‌آید. بله، هومکا می‌تواند با استفاده از هوش مصنوعی کاری کند که مسیر خانه پرستار به منزل کاربر بهترین و سریع‌ترین مسیر باشد، اما اینها قدم‌های بعدی است.
الان مسئله هومکا این است که فردی که قرار است برود منزل دیگران، طبق استانداردی رفتار کند. از بیرون که نگاه می‌کنیم، ساده به نظر می‌رسد، ولی پیچیدگی بسیاری دارد؛ زیرا این افراد انسان هستند نه ماشین. برای همین هم می‌بینید استارتاپ‌هایی که جنبه فناورانه در آنها پررنگ‌تر است در ابتدای مسیر بیشتر واردش می‌شوند و به همین دلیل کسب‌و‌کارهای نوبت‌دهی یکباره افزایش یافتند؛ اما برای ماندگاری باید از مسیر دیگری رفت.
رگولاتوری و ذی‌نفع بودن آن در حوزه سلامت یکی از مشکلات تمام کسب‌و‌کارهای سلامت دیجیتال است. رگولاتور یک کلیدواژه قدرتمند به نام جان مردم را هم دارد که از آن در مواقع لزوم استفاده می‌کند. به نظر شما چه بخش‌هایی از دغدغه رگولاتور بحق است و کدام بهانه‌گیری؟
این دغدغه که باید برای این سیستم قانون و آیین‌نامه وجود داشته باشد و رگوله شود، بحق است. ولی لزوماً هم نباید وزارت بهداشت تمام مسئولیت رگولاتوری را بر عهده بگیرد. به خاطر همین نکته‌ای که به آن اشاره کردید و من با گوشت و پوست و استخوانم در استارتاپ‌های لجستیکی با این مشکل دست و پنجه نرم کرده‌ام. در آنجا شخصی چون باربری داشت، بحث باربری آنلاین برایش ترسناک بود و نگران بود نکند باربری آنلاین بیاید و نانش آجر شود. این داستان در همه حوزه‌ها هست و حوزه سلامت استثنا نیست. به همین خاطر معتقدم رگولاتوری این حوزه نباید تنها با توجه به قوانین سلامت و بهداشت تنظیم شود و ابعاد اقتصادی و اجتماعی نیز باید در نظر گرفته شوند.
چرا رگولاتور فعلی، فواید سلامت دیجیتال مانند اشتغال‌زایی را که از این طریق ایجاد می‌شود، در نظر نمی‌گیرد؟ در حال حاضر اقتصاد اشتراکی در دنیا ترند است و برای حل چالش‌های امروز مثل اشتغال باید به این سمت حرکت کنیم. ما هر سال با مسئله نارضایتی پرستاران در مورد حقوق‌شان مواجه هستیم. به علاوه بسیاری از بیمارستان‌ها بعد از کاهش شدت کرونا، دست به تعدیل نیروهای پرستار خود زده‌اند. هومکا می‌تواند مسئله همان پرستارانی که از درآمدشان ناراضی هستند یا شغل خود را از دست داده‌اند را حل کند و فرصت کسب درآمد برایشان ایجاد کند.
برنامه‌تان برای توسعه هومکا چیست؟
ما خیلی امیدواریم و تیمی تشکیل داده‌ایم که همگی عاشق خلق ارزش هستند. من به بچه‌ها می‌گویم که به معنای واقعی ما یک کسب‌و‌کار مقدس داریم؛ چون یک طرف ما کاربری است که به سلامت خود اهمیت می‌دهد، زمان کم دارد، از شخص ناخوش‌احوالی مراقبت می‌کند یا خود بیمار است و به دنبال التیام. طرف دیگر هم نیروهای ماهر و متخصص نمونه‌گیری یا درمانی هستند که به دنبال راهی برای کسب درآمد بیشتر می‌گردند.
خیلی امیدوارانه این مسیر را دنبال می‌کنیم. سال اول فعالیت‌مان، تمرکز را روی تست کرونا گذاشتیم و در سال دوم انجام انواع آزمایش‌های خون در منزل و می‌خواهیم این مسیر را ادامه دهیم. هم نقاطی را که گفتم، بهتر بشناسیم و ارزش‌های بیشتر و بهتری خلق کنیم و هم در موضوع محافظت از جان مردم به معنای واقعی جلوتر از نظام سلامت فعلی باشیم. به علاوه توسعه جغرافیایی را هم در دستور کار داریم. در حال حاضر خدمات هومکا در هفت شهر ارائه می‌شود و می‌خواهیم تا پایان سال 1402 تمام مراکز استان‌ها را پوشش دهیم.
قصد داریم با سایر کسبوکارهایی که در حوزه سلامت دیجیتال فعالیت می‌کنند، همکاری تجاری شکل دهیم و امیدواریم در حوزه آزمایش به طور خاص باعث شویم کیفیت آزمایش‌ها بالاتر برود. این اتفاق در نهایت خواهد افتاد، زیرا خط مشی مشخصی داریم و آزمایشگاه‌ها هم خودشان را با استانداردهای هومکا تطبیق می‌دهند.
