پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
راه پرداخت رویکرد اعضای کمیسیون ویژه بررسی طرح حمایت (صیانت) را بررسی کرد / کفه ترازو به نفع موافقان
آویده علم جمیلی / در نیمه اول شهریورماه، خبرگزاری مهر از آغاز به کار کمیسیون مشترک بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی از مهرماه خبر داده بود. قرار بود در این کمیسیون حدود 24 نماینده از 9 کمیسیون مجلس حضور داشته باشند تا در خصوص این طرح به بررسی و تبادل نظر بپردازند. اگرچه با وجود موافقت نمایندگان در تصویب این طرح و مخالفت‌هایی که کارشناسان، صاحبان کسب‌وکارها و البته مردم داشتند، کار این کمیسیون مشترک تا حدی مشخص است، اما برای فهم بیشتر، به سراغ ترکیب کمیسیون مشترک، میزان تحصیلات و سوابق اجرایی و البته صحبت‌هایی که در خصوص این طرح بر زبان رانده بودند، رفتیم.
نکته‌ای که در بین تمام اعضای معرفی‌شده این کمیسیون وجود دارد، کارمند بودن آنهاست. برخی در دانشگاه و برخی دیگر نیز در حوزه مشغول بودند و به همین دلیل می‌توان ادعا کرد درآمد خود را سر ماه دریافت می‌کردند. در سوابق هیچ‌کدام کارآفرینی وجود ندارد که این امر می‌تواند کاستی جدی و مهمی برای بررسی این اصل در کمیسیون ویژه‌اش باشد. عمده موافقان بر قانونمند کردن فضای مجازی تأکید دارند. مخالفان نیز بر این باورند که با این قانون مخاطرات بیشتری متوجه کشور خواهد بود. آنچه از همه عجیب‌تر است، حضور برخی نمایندگان موافق این طرح در پلتفرم‌های فیلترشده‌ای مانند توییتر است. با وجود اینکه نمایندگان از قانونمند کردن فضای مجازی سخن می‌گویند، اما هیچ‌کدام به آنچه پس از اجرای این طرح رخ می‌دهد، اشاره‌ای نکرده‌اند.
حداقل 24 نماینده
قرار است از 9 کمیسیون مجلس اعضای کمیسیون مشترک بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی انتخاب شوند. چندی پیش یزدی‌خواه، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفته بود که تعداد اعضای این کمیسیون کمتر از 24 نفر نیستند و تا زمان اظهارنظر او (نیمه دوم شهریور) نیز 15 نفر برای این کمیسیون معرفی شدند. تا میانه شهریورماه خبرگزاری‌ها، اعضای کمیسیون ویژه بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی را اعلام کرده بودند که شامل احمدحسین فلاحی و مهرداد ویس‌کرمی از کمیسیون آموزش، احمد امیرآبادی فراهانی و محمد باقری بناب از کمیسیون اقتصادی، غلامرضا منتظری، بیژن نوباوه‌وطن، حسین میرزایی و سیدعلی یزدی‌خواه از کمیسیون فرهنگی، رضا تقی‌پور و لطف‌الله سیاهکلی، علی جدی و مصطفی طاهری از کمیسیون صنایع و معادن، همچنین الیاس نادران و مهرداد گودرزوند چگینی از کمیسیون برنامه‌وبودجه و نصرالله پژمان‌فر از کمیسیون اصل 90 بودند. اگرچه در نگاه اول ترکیب این کمیسیون کمی مبهم است و از همه مهم‌تر اینکه از میان فعالان و صاحبان کسب‌وکارهای خارجی نیز کسی در این کمیسیون وجود ندارد، اما مرور آنچه این افراد گفته‌اند، نشان می‌دهد که احتمالاً آینده سختی در انتظار کسب‌وکارها و مردم باشد.
مخالفت‌های تلویحی نمایندگان با طرح صیانت
مهرداد گودرزوند چگینی، عضو کمیسیون برنامه‌وبودجه یکی از انتخاب‌شدگان این کمیسیون است که تحصیلات مرتبط با مدیریت و حسابداری دارد. او پیش از اینکه به‌عنوان یکی از اعضای کمیسیون مشترک بررسی این طرح انتخاب شود، در مرداد سال جاری گفته بود که مشکل کشور آب و برق است، نه فضای مجازی. به باور او؛ «مدیریت فضای مجازی باید از طریق هدایت دستگاه‌های فرهنگی صورت گیرد و چنین مسئله‌ای با قانون‌های ضرب‌الاجلی و کار غیرکارشناسی قابل مدیریت نیست.»
البته اضافه کرده بود که باید منتظر ماند تا دولت روی کار آید و در خصوص فضای مجازی لایحه دهد. از آنجایی که به نظر می‌رسد وزارت ارتباطات نیز موضعی تعامل‌گرایانه دارد، حدس نظر دولت در این زمینه سخت نخواهد بود. البته عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات هیچ‌گاه به‌صورت واضح نظر و موضع خود در خصوص این طرح را بیان نکرده بود و فقط در یک برنامه تلویزیونی پس از گرفتن رأی اعتماد از مجلس گفته بود: «به‌دنبال مسدودسازی و محدودسازی نیستیم و فضای مجازی باید نظام‌مند باشد.» تقریباً مشابه همان صحبت‌هایی که موافقان این طرح در مجلس مطرح می‌کردند. اما به نظر می‌رسد حضور گودرزوند چگینی در این کمیسیون، برای مخالفت با اجرای این طرح باشد؛ چراکه او پیش‌تر گفته بود: «داشتن شبکه ملی ارتباطات حق مردم ایران است، اما اینکه ما بیاییم روی کاری که هنوز پایه و مبنای آن را نداریم و نتوانسته‌ایم این شبکه را ایجاد کنیم؛ به سمت فضایی برویم که کسب‌وکار و اشتغال بخش قابل توجهی از مردم را با مخاطره مواجه می‌کند، اقدام درستی نیست. به نظر من در شرایطی که ما باید به اولویت‌های دیگر کشور و جامعه بپردازیم، پرداختن به این موضوع، آن هم در این شرایط کشور اقدام مناسبی نیست.»
الیاس نادران، اقتصاددان و عضو کمیسیون برنامه‌وبودجه نیز از دیگر اعضای این کمیسیون است که با سخنرانی خود در جلسه غیرعلنی مجلس در مرداد سال جاری به‌صورت تلویحی مخالفت خود با این طرح و موافقتش با لغو بررسی آن را این طرح طبق اصل ۸۵ قانون اساسی اعلام کرده بود. اگرچه او در خصوص این طرح کمتر مصاحبه کرده، اما با استناد به آنچه در آن جلسه گفته بود، بر این باور بود که نباید پنهان‌کاری کرد و با زندگی مردم درافتاد.
لطف‌الله سیاهکلی، رئیس پیشین سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی از دیگر اعضای کمیسیون ویژه بررسی این طرح است که با وجود عضویت در این کمیسیون، موضع خود را به‌صورت رسمی بیان نکرده است. او در جایی عنوان کرده بود: «فضای مجازی یک فرصت است، اما اینکه چگونه از آن استفاده شود، نیازمند تأمل است. کسی مخالف وضع قانون برای این حوزه نیست، ولی اینکه این قانون چگونه باشد تا مردم متضرر نشوند، مورد بحث است.» پس از تصویب این طرح در جای دیگری نیز گفته بود: «فضای مجازی به قانون نیاز دارد؛ اما نه قانون سلبی و بهتر است که این قانون در قالب لایحه مطرح شود.» به نظر می‌رسد او مخالف وضع قانونی برای فضای مجازی نیست، اما مخالفتش با این طرح، تقریباً آشکار است.
محمد باقری بناب، دانشجوی دکتری فلسفه، به این دلیل که این طرح نمی‌تواند مشکلات فضای مجازی را حل کند، با آن مخالف است و حتی در توضیح این دلیل خود مثالی نیز از برخورد با ماهواره آورده و گفته بود: «اگر بنا داریم تا مشکلات در فضای مجازی را سروسامان بخشیم، باید از تجربیات کشورهای دنیا استفاده کنیم که کدام کشورها موفق بوده‌اند؛ نباید صورت‌مسئله را پاک کنیم. محدودیت‌ها نتوانست برای کشور جوابگو باشد، باید فضای مجازی را با تولید محتوای قوی تقویت کنیم. مگر از داستان ماهواره، تجربه کسب نکردیم، باید برای تولید محتوای قوی برای فضای مجازی، عملکرد مثبت داشته باشیم.»
مصطفی طاهری، مهندس برق نیز از دیگر مخالفان این طرح است؛ چراکه آن را واقع‌بینانه و آینده‌نگرانه نمی‌بیند و معتقد است: «در تدوین طرح‌ها و قوانین در خصوص فناوری اطلاعات و حوزه فضای مجازی نباید فقط گذشته یا دو، سه روز آینده را دید.»
حمایت قاطع از طرح صیانت
رضا تقی‌پور، محوری‌ترین چهره این طرح و مغز متفکر آن است؛ کسی که در سال‌های ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد سکان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را در دست داشت و خوب می‌داند که این طرح به چه معناست. اغلب نمایندگان از او به‌عنوان «طراح» یاد می‌کنند. البته از صحبت‌هایش مشخص است که چه در سر دارد؛ او در مرداد سال جاری گفته بود: «در هشت سال گذشته در فضای مجازی کشورمان خیانت شد. فضای مجازی را بدون قید‌و‌شرط در اختیار دشمنان گذاشتند. امروز فضای مجازی ما اشغال شده و باید در این زمینه قانون‌گذاری شود.» او مشخص نکرده که در اختیار گذاشتن بی‌قیدوشرط به چه معناست، اما شاید بتوان حدس زد که در پس اجرای آن چه می‌شود. با وجود اینکه تقی‌پور بارها اعلام کرده که هدف از این طرح حمایت از کاربران است اما صحبت‌های او در دوران وزارتش مبنی بر اینکه اینترنت با سرعت ۱۲۸K برای کارهای علمی کفایت می‌کند، باعث می‌شود کفه ترازو به سمت اعمال محدودیت سنگینی کند. البته او در جای دیگر نیز موتورهای جست‌وجو را موتورهای جاسوسی و اینترنت فعلی را نیز که افراد از آن استفاده می‌کنند، اومانیستی و لیبرالیستی دانست. با وجود تجربه کاری و صحبت‌هایی که در خصوص اینترنت زده بود، مثبت‌اندیشی پیرامون وعده‌هایی مبنی عدم مسدودسازی سرویس‌های خارجی تقریباً ناممکن است.
نصراله پژمان‌فر، یکی از مهم‌ترین اعضای این کمیسیون است که همواره و بدون هر گونه تعارفی از این طرح حمایت کرده و اجرای آن را باعث و بانی اشتغال‌زایی 10 میلیون نفری می‌داند. البته این سخنان او به سال 1397 و زمانی که این طرح به‌تازگی به مجلس راه یافته بود، بازمی‌گردد و آنچه در اخبار و جراید از صحبت‌های او منتشر می‌شود، نشان می‌دهد که نظرش را در این سال‌ها تغییر نداده و همچنان معتقد است این طرح می‌تواند به زندگی افراد کمک کند. او در میانه مرداد علاوه بر تأکید بر اشتغال‌زایی چند میلیونی گفته بود: «حدود ۱۰۰ هزار شغل در فضای مجازی وجود دارد که پایدار نیست اما در صورت اجرای طرح صیانت این اشتغال پایدار خواهد شد.»
پژمان‌فر در حالی از ناپایداری کسب‌وکارهای حاضر در فضای مجازی و البته به خطر افتادن زندگی افراد به واسطه طرح صیانت از فضای مجازی گفته بود که در کارزار مخالفت با این طرح تعداد افراد شرکت‌کننده به حدود یک میلیون نفر رسید و چندین کسب‌وکار آنلاین که اتفاقاً اسم و رسمی نیز برای خود دارند، خواستار توقف بررسی این طرح شدند. از سوی دیگر گزارش‌های غیررسمی نیز نشان می‌دهد که حیات مادی حدود 11 میلیون نفر به اینترنت گره خورده که عمده این افراد نیز کسب‌وکار خود را از طریق فضای مجازی و استفاده از پلتفرم‌های خارجی تبلیغ می‌کنند. بنابراین مشخص نیست منظور دبیر کمیته فضای مجازی مجلس از اشتغال‌زایی 10 میلیون نفری دقیقاً متوجه کدام حوزه‌هاست. پژمان‌فر تحصیلات حوزوی دارد و قرار است در کمیسیون ویژه بررسی صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی از این طرح و اشتغال‌زایی چند میلیونی آن دفاع کند.
احمدحسین فلاحی، عضو کمیسیون آموزش نیز از دیگر مدافعان جدی و سرسخت طرح صیانت است. او که تحصیلات حوزوی دارد، پیش از به تصویب رسیدن این طرح در صحن مجلس، در تیرماه 1399 سخنان تند و تیزی در خصوص فضای مجازی گفته و در آن مستقیماً خواستار کنترل فضای مجازی توسط نیروهای مسلح شده بود. او در این خصوص تأکید کرده: «در دیگر کشورها فضای مجازی در اختیار نیروهای مسلح است، بنابراین فضای مجازی کشور نباید در اختیار دولت باشد. مجلس تلاش کند فضای مجازی را از دستان دولت خارج کرده و مانند سایر کشورها آن را به نیروهای مسلح بسپارد، چراکه این موضوع مسئله امنیتی ـ حیثیتی است و می‌تواند از ابعاد اجتماعی به چالش‌های امنیتی تبدیل شود.»
البته او در مرداد سال جاری موضع خود را کمی تغییر داده و در مصاحبه‌ای با خبرگزاری فارس در خصوص طرح صیانت گفته بود: «مسدودسازی اینترنت و فیلتر اینستاگرام دروغ محض است که از سوی عده‌ای با اهداف خاص مطرح می‌شود. ضابطه‌مندی هدف اصلی طرح است.»
حمایت نصفه و نیمه از طرح؟
مهرداد ویس‌کرمی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نیز از دیگر اعضای کمیسیون ویژه بررسی طرح صیانت است؛ هرچند صحبت‌هایش نشان می‌دهد که برایش طرحی با توانایی بالای اجرایی مهم‌تر است. البته بر این باور بود که به‌دلیل حساسیت اجتماعی بهتر است به جای بررسی در کمیسیون مشترک، در صحن مجلس بررسی شود. او در مرداد سال جاری گفته بود: «تمام کشورهای جهان با توجه به فرهنگ و قانون اساسی‌شان برای فضای مجازی دارای قواعد و قوانینی هستند، پس در اصل اینکه فضای مجازی نیازمند توجه جدی است و قطعاً باید نسبت به ابعاد مختلف آن تدابیر کارشناسی اندیشیده شود، شکی نیست، اما بحث بر سر این است که طرح فعلی ما تا چه میزان می‌تواند هدف سامان‌دهی فضای مجازی را محقق سازد؟» البته او به هدف معین‌شده برای سامان‌دهی فضای مجازی اشاره‌ای نکرد و همزمان نیز بر «بازتاب پیشنهادهای مردم و اجتماعی طرح» هم تأکید داشت. او اصولگراست و دکتری پزشکی و تفسیر قرآن دارد.
احمد امیرآبادی فراهانی که دکترای آینده‌پژوهی دارد نیز از دیگر اعضایی است که به‌طور دقیق نمی‌توان گفت که او موافق این طرح است یا مخالف؛ او در خرداد سال جاری و پیش از آنکه طرح در مجلس به تصویب برسد، در توییتی نوشته بود: «طرح فضای مجازی که برخی به‌غلط آن را به مجلس انقلابی نسبت داده‌اند، صرفاً طرح شخصی چند نماینده از جمله آقای تقی‌پور است و دیدگاه کل مجلس نیست.»
با وجود اینکه امیرآبادی بر این نکته تأکید داشت که نباید نظر چند نماینده را به کل نمایندگان مجلس تعمیم داد، اما موافقت خود را با بررسی این طرح در ذیل اصل 85 اعلام کرده بود. البته در روزهای اخیر صحبتی مبنی بر مخالفت خود با این طرح نکرده؛ از این رو در زمره افرادی قرار می‌گیرد که با این طرح موافقت نصفه و نیمه دارند.
صف موافقان طولانی‌تر است
غلامرضا منتظری نیز از دیگر موافقان این طرح است و حتی در واکنش به امضای طوماری از مخالفت مردم و صاحبان کسب‌وکارها با این طرح گفته بود: «بحث اصلی این است که آیا ما قانون می‌خواهیم یا نمی‌خواهیم؟ این سؤال کلیدی است. اکثر کشورهای جهان در حوزه فضای مجازی، قانون دارند و نمی‌توان آن را انکار کرد.» او نیز به‌صراحت گفته که منظور از این طرح فیلتر شدن و مسدود کردن نیست و حتی از صاحبان کسب‌وکارها و تجارت الکترونیکی نیز خواسته شده که اظهارنظر کنند. او دکترای الهیات دارد و قرار است به‌زودی در کمیسیون مشترک طرح صیانت، این طرح را بررسی کند. البته او مخالف این طرح نیست و عمده جوسازی‌های علیه این طرح را به‌دلیل نگرانی افراد از قانونمند شدن فضای مجازی می‌داند.
بیژن نوباوه‌وطن دیگر فرد موافق طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی است. او که فوق لیسانس تولید از دانشکده صداوسیما دارد، به مانند سایر نمایندگان موافق، این طرح را محدودکننده نمی‌داند، اما وجود نماینده حقوقی در ایران و پذیرفتن عواقب کارشان را از مهم‌ترین ارکان ادامه فعالیت پلتفرم‌های خارجی در کشور می‌داند. نوباوه وجود قوانین در خصوص فضای مجازی را الزامی دانسته و برای آن دلیل می‌آورد؛ «این‌گونه قوانین محدود و منحصر به کشور ما نیست و به‌عنوان مثال اخیراً آمریکا ۳۳ سایت مربوط به جبهه مقاومت را با استناد به قانون دادگستری این کشور مسدود کرده و استدلالش هم این بوده که این کار را با استناد به قوانین داخلی خود انجام داده است.» نکته در این است که او نیز به مانند منتظری اعتقاد دارد که جو راه‌افتاده علیه این طرح توسط دشمن صورت گرفته است.
حسین میرزایی، مهندس عمران و دارای تحصیلات حوزوی نیز از دیگر موافقان این طرح است. او نیز به مانند سایر موافقان بر این عقیده پافشاری می‌کند که با این طرح قرار نیست پلتفرمی مختل یا مسدود شود. اگرچه او یکی از نتایج اجرایی‌شدن این طرح را اشتغال‌زایی می‌داند، اما بر خلاف پژمان‌فر که معتقد است 10 میلیون نفر سر کار می‌روند، رقمش را یک میلیون نفر عنوان کرده بود. میرزایی بر در دستور کار نبودن سیاست فیلترینگ اشاره کرده و گفته بود: «قرار است در مسیری حرکت کنیم که خدماتی بهتر و ارزان‌تر از خارجی‌ها ارائه شود؛ در این صورت بدون اینکه احتیاج داشته باشیم فیلتر کنیم، عموم مردم به این سمت حرکت خواهند کرد؛ ما این سیاست را در این طرح در نظر گرفتیم، نه سیاست فیلترینگ را.» البته پس از فیلترینگ تلگرام در سال 1397 باور اینکه سیاستی به آن شکل در دستور کار مجلس قرار نداشته باشد، سخت است.
سیدعلی یزدی‌خواه که مدرک دکترای مدیریت فناوری نیز دارد از دیگر موافقان این طرح است و همان صحبت‌های هم‌کمیسیونی‌هایش را تکرار می‌کند؛ عدم فیلترینگ و مسدودسازی، حمایت از حقوق کاربران و راه‌اندازی پلتفرم‌های ملی برای رفع نیازهای مردم. با وجود اینکه تقریباً همه موافقان این طرح که در کمیسیون ویژه بررسی نیز عضو شده‌اند از عدم فیلترینگ و مسدودسازی سخن می‌گویند، اما آنچه در این طرح دیده می‌شود و فعالان و کارشناسان نیز بارها به آن اشاره کردند، چیز دیگری است. البته یزدی‌خواه در هفته اول مرداد گفته بود این طرح مسیر طولانی تا تصویب دارد اما آنچه در مجلس رخ داد، نشان می‌دهد که مسیر طولانی، طی شده و یک گام تا اجرا باقی مانده است.