پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بررسی همگرایی بلاکچین و علوم داده از نگاه محمدرضا جمالی / تجربه زندگی در دنیای سایبرفیزیکال و ابعاد مختلف آن
فاطمه رستمی / همگرایی بلاکچین و علوم داده موضوع لایو اینستاگرامی شرکت سحاب بود که در دوشنبه‌های دیتایی سحاب ( Sahab Data Mondays) میزبان محمدرضا جمالی، رئیس کارگروه بلاکچین در کمیسیون اقتصاد دیجیتال اتاق بازرگانی بود.
سیستم‌های بانکی و تحولات در مسیر فناوری
جمالی در ابتدای این نشست آنلاین در اینستاگرام، خلاصه‌ای از مجموعه فعالیت‌هایی که در زمینه سیستم‌های بانکی انجام می‌دهد را ارائه کرد و گفت: «ما سعی داریم کیفیت را در سیستم‌های بانکی ارزیابی کنیم. من از دو مقطع در سیستم بانکی شروع به کارکردم یک مقطع از سال 78 تا 81 و مقطع بعدی از سال 86. آن زمان بانک‌ها و مسئله شتاب روی کار آمده بود، اما جای کیفیت سرویس خالی بود. در مورد اینکه در حدود 15 سال اخیر با فناوری با استفاده از داده‌های بزرگ چه کرده‌ایم باید بگویم ما سطح کیفی شبکه بانکی را از حدود 5 تا 10 تراکنش یک خطا به حدود 200 تراکنش یک خطا رسانده‌ایم.»
او افزود: «اگر سال 88 به شبکه بانکی مراجعه می‌کردید از هر 10 مراجعه یکی به مشکل برمی‌خورد یعنی اگر دو روز یک بار مراجعه می‌کردید هر 20 روز یک مشکل را تجربه می‌کردید والان اگر همان دو روز یک‌بار مراجعه کنید هر 400 روز یک‌بار برایتان مشکل پیش می‌آمد. اگر همین اقدامات کیفی را در حوزه حمل‌ونقل انجام داده بودیم، به‌جای 20 هزار نفر حداکثر 1500 نفر کشته در جاده‌ها داشتیم، اگر در شبکه برق این اقدامات انجام‌شده بود، به‌جای دسترسی 97درصد در جایگاه 99/99 بودیم. اگر در مخابرات و… هم انجام‌شده بود قطعاً شرایط بهتر بود. ما از تکنولوژی و داده‌های بزرگ برای اندازه‌گیری استفاده کردیم و سطح سیگما را از سطح سه سیگما به چهار سیگما رساندیم یعنی سیزده تولید یک ضایعات و ما این میزان را به بالای 160 رساندیم. ما شبکه بانکی را خط تولیدی در نظر گرفتیم که ورودی آن تقاضای تراکنش و خروجی آن تراکنش موفق است. تا تراکنش درست انجام نشود مغایرت مالی پیش می‌آید و هزینه زیادی صرف آن می‌شود و درنهایت چیزی به‌عنوان سازمان پنهان ایجاد خواهد شد».
زندگی چیزی به‌جز سرویس نیست
به گفته جمالی: «به‌طورکلی زندگی چیزی به‌جز سرویس نیست. امروز ما برای رفع نیاز به لبنیات گاو نمی‌خریم، ما برای سفر با قطار، قطار نمی‌خریم بلکه ما سرویس راه‌آهن داریم. وقتی خدمات خوب ارائه نشود مشکلاتی که امروز در کشور شاهدش هستیم را تجربه می‌کنیم که یک روز آب نیست، یک روز برق نیست و… وقتی قرار است سرویسی ارائه شود که مثل ملات اجزای مختلف جامعه را به هم بچسباند شامل دو بخش می‌شود؛ اندازه‌گیری و ایجاد بازه مناسب، اگر این دو همزمان درست اجرا نشود به کیفیت موردنظر برای سرویس‌ها نمی‌رسیم. وقتی به کیفیت سرویس‌ها نرسیم مثل تیم فوتبالی می‌شویم که بازیکنانش پاس دادن بلد نیستند.
او ادامه داد: «وقتی نتوانیم فرآیندهای پیچیده را اجرا کنیم، مسلماً جامعه در سطوح بلوغ بالای قرار نمی‌گیرد. در این ده سال خوب پیشرفته‌ایم، ولی ظاهراً مجدداً سطح کیفی در حال پایین آمدن است و دوستان پروژه بانکداری دیجیتال را شروع کرده‌اند و در حال اتصال به ثبت و… هستند. در این راه یک سری از دستاوردها در حال از دست رفتن است مثلاً ثبت الآن در حدود 50 درصد امکان دسترسی دارد یا پست که دسترسی پایینی دارد یا دوستان در بانک مرکزی خدماتی مثل نهاب را انجام می‌دهند که دسترسی آن زیر 95 درصد است. این موارد اوضاع را بدتر هم می‌کند.»
عبور فرآیندهای اجتماعی از گذرگاه زیرساخت‌های سایبری
جمالی معتقد است که ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که سایبرفیزیکال است یعنی فرآیندهای اجتماعی از زیرساخت‌های سایبری می‌گذرد. قبلاً فرد از خانه‌اش راه می‌افتاد با اتوبوس به سرکارش می‌رفت و عملاً دیتایی ذخیره نمی‌شد، امروز اما از نقشه راهی که استفاده می‌کنیم، مترویی که سوار می‌شویم و… پر از داده‌های ساختاری و غیر ساختاری ما را طرف می‌کند و عملاً در حال ذخیره شدن است و وقتی می‌خواهیم روی این داده‌ها کارکنیم نیاز به فن‌های مناسب داده کاوی، داده ورزی دارد.
به گفته او، در سیستم‌های بانکی ما وضعیت پیچیده‌ای داریم و از ابزارها BI (هوش تجاری Operational Intelligence) و OI (هوش عملیاتیOperational Intelligence) استفاده می‌کنیم تا شاخص‌های دسترسی، دسترس‌پذیری حس شده و… را اندازه‌گیری کنیم. ما به‌عنوان انسان محدودیت‌هایی داریم. این محدودیت‌ها ما را گاهی از ماشین برتر و گاهی پایین‌تر می‌آورد. زمانی که از داده کاوی استفاده می‌کنیم، باید KPI یا شاخص کلیدی عملکرد را به دست آوریم. این شاخص یا با تکامل به‌دست‌آمده مثل تولید ناخالص داخلی یا تورم که به‌عنوان شاخص آن‌ها را می‌شناسیم، یا بر اساس شناسایی سامانه.
از نگاه جمالی: «شرکت‌های ما وطنی هستند و همان دانشجوهایی که در صنعتی شریف و دانشگاه تهران و… درس خواندند در چنین فضاهای کاری جمع شده‌اند و کار می‌کنند. آنچه از کار حاصل می‌شود با چیزی که در دنیا وجود دارد فاصله دارد، اما بهترین کار این است که با استفاده از داده بهترین راه را انتخاب کنیم و همان‌طور که روی تابع برخلاف جهت گرادیان به مینیمم یا ماکسیمم می‌رسیم اینجا هم داده‌ها مسیر گرادیانی را برای رسیدن به نقطه بهینه به ما نشان می‌دهد.»
کاوه یزدی‌فر نیز معتقد است: «در دنیا با نگاه و تخصص هرکس ممکن است چیزهای جدیدی دیده شود. برای اینکه سرویس‌های باکیفیت خلق و زندگی مردم را بهتر کند، فناوری‌های جدید روی کار می‌آیند که هرکدام فرصت‌هایی برای همه ایجاد می‌کنند، اما یک سری تاثیرات معکوس هم هست.»
اشتهای زیاد کشور برای فناوری‌های نوین
جمالی در مورد تهدیدهای فناوری‌ها این‌گونه گفت که از دهه 40-50 کشور اشتهای زیادی برای فناوری داشته است و مسیری را در زمینه صنعت می‌خواست طی کند که به دلیل تحریم‌ها و خیلی از مسائل دیگر میسر نشده است. بنابراین فناوری در کشور تبدیل به ریسک شد. متأسفانه ما بحث‌های رگولیشن را در زمینه فناوری به‌خوبی در نظر نمی‌گیریم و ریسک‌های فناوری به‌شدت کشور را تهدید می‌کند. مثلاً کریپتوکارنسی حدود 12 شاخه مختلف دارد مثل ماینینگ، صرافی دیجیتال و… الآن در مورد همین ماینینگ وقتی تنظیم‌گری خوبی نباشد، همه چیز بهم می‌ریزد.
او ادامه داد: «وقتی ریال می‌خواهد به کریپتو تبدیل شود همین حالا بانک‌ها به ازای هر مبلغ بالاتر از 25 هزارتومان، 250 تومان بانک‌ها کارمزد می‌دهند درحالی‌که در دنیا حتی یکتا سه درصد از بانک‌ها به ازای هر تراکنشی که اضافه می‌شود کارمزد می‌گیرند؛ یعنی با هر خرید ارز به شبکه بانکی 250 تومان تحمیل می‌شود. این درآمد از درآمد غیر مشاء تأمین نمی‌شود چون کارمزدی نیست بلکه به هزینه‌بر درآمد مشاء تبدیل می‌شود یعنی بانک باید وام‌های زیادی بدهد تا یک درصد سود کند و این 250 تومان را جبران کند.»
خطر انرژی‌های کثیف در کمین فناوری
جمالی در ادامه این لایو اینستاگرامی بیان کرد: «اگر از بعد انرژی هم به ماجرا نگاه کنیم، می‌بینیم که سبد انرژی کثیفی داریم و حدود 93 درصد انرژی ما از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود. انرژی اتمی هم با ریسک‌هایش تقریباً انرژی تمیز نیست. پس انرژی که مصرف می‌کند موجب بدتر شدن اوضاع می‌شود و از سویی سوبسید هم پرداخت می‌شود. چون رگولیشن درست انجام نمی‌شود و بازه درستی را طراحی نمی‌کنیم فناوری تبدیل به معضل می‌شود.»
هزینه تحمیلی ابزارهای جدید مالی به بانک‌ها
مدیرعامل شرکت نبض‌افزار بیان کرد: «شاید شنیده‌اید که می‌گویند اسکناس و سکه کثیف است، اما از کجا معلوم است که وقتی با کارتخوان پرداخت می‌کنیم و رمز را روی دستگاه می‌زنیم آلودگی آن کمتر است؟ هر ابزاری که ما داریم یک بردی دارد. مثلاً اگر قرار باشد به اصفهان برویم نمی‌توان از داخل خانه ماشین سوار شویم بلکه باید از خانه به آسانسور برویم بعد به پارکینگ برویم به فرودگاه برسیم و… امروز کاری کرده‌ایم که در سیستم‌های بانکی مثل ساتنا، پایا و.. برای کمترین مبلغی که کاربر شارژ دریافت می‌کند، پرداخت الکترونیک صورت می‌گیرد. بنابراین هزینه 15 تا 750 برابر نسبت به ابزار سنتی در ابزارهای جدید به اقتصاد کشور تحمیل می‌کنیم. مردم کشور ما نزدیک دو میلیارد دلار هزینه بالاتر می‌پردازند و گران‌تر می‌خرند چراکه پول خرد نیست. در ایالات متحده سالانه حدود 13 میلیارد سکه یک سنتی زده می‌شود که هرکدامش دو سنت است چراکه به قول ما مهندسان کامپیوتر و برق اگر پرداخت‌های خرد نتواند به‌درستی صورت بگیرد، خطایی به وجود می‌آید به اسم خطای کوانتیزاسیون. خطالی کوانتیزاسیون همیشه به بالاگرد می‌شود و همین بالا رفتن هزینه‌ها را در بردارد. به‌جای اینکه دولت یک بازار ایجاد کند و آن را به‌گونه‌ای در نظر بگیرد که هرکدام از ابزارها رشد خودش را داشته باشد، دولت به‌صورت انحصاری وارد می‌شود مثلاً به حوزه خودرو ورود می‌کند، مترو، اتوبوس، دوچرخه و… را از بین می‌برد.»
جایگاه فناوری به‌درستی شناخته نمی‌شود
بر اساس گفته جمالی: «وقتی بحث بلاکچین و کریپتوکارنسی به میان می‌آید دوستان می‌پرسند به‌واسطه این فناوری چطور تحریم‌ها را دور بزنیم؟ درحالی‌که اصلاً روی آن مطالعه نکرده‌اند. در کشور ما جایگاه فناوری به‌درستی شناخته نمی‌شود همین‌طور از فناوری بدون اینکه رگولیشن شده باشد و جایگاهش را مشخص کنند به‌عنوان ظاهرسازی و… که من نمی‌دانم واقعاً دلیلش چیست، استفاده غلط می‌کنند. من معتقدم باید از هر سرویسی در هر طیفی که وجود دارد به‌گونه‌ای از فناوری استفاده کرد که در کل برای جامعه کمترین هزینه را داشته باشد. ما این مسئله را موردتوجه قرار نمی‌دهیم و از یک فناوری غلط بهره می‌برند و وقتی همه چیز خراب شد سراغ فناوری دیگر می‌روند! خشک‌کردن کارون را در نظر بگیرید، این کار واقعاً هنر در عین بی‌هنری است. ما کارون را در دهه‌های قبل دیده‌ایم. وضعیت کارون نشانگر استفاده نادرست از فناوری است.»
تبدیل ابزارهای فناوری به ابزار کنترلی
ازنظر جمالی هلدینگ خصولتی (شبه دولتی) با تأخیر تکنولوژی‌ها را وارد کشور می‌کنند. او دراین‌باره توضیح داد: «اینکه ما فناوری را چطور وارد کشور کنیم و این بازی را بسازیم که مثلاً مترو با اتوبوس و خودروها و… بازاری را بسازد که نیاز همه را برطرف کند رگولیشن خوب می‌خواهد و وقتی خوب رگوله نمی‌شود و قوانین و مقررات در آن حوزه طراحی درستی ندارد، موجب توسعه نامتوازن می‌شود. این توسعه نامتوازن مثل ژن می‌ماند و اگر در هر کشور و قومیت دیگری به دنیا می‌آمدم شاید تفاوت‌هایی داشتم، اما باز همین ژن بر من حاکم بود و تقریباهمین شکلی که الآن هستم، بودم. فرانسیس بیکن معتقد بود باید علم را برای بیرون آوردن بشر از حالت بردگی به کار بگیریم. ازنظر فلسفی هم ما قوانین پایه و سطح بالا را به‌گونه‌ای در نظر بگیریم که ما را از این حالت دربیاورد. امروز فناوری ابزاری کنترلی شده و کمتر می‌بینیم که تبدیل به ابزارهایی برای ارائه سرویس‌های بهتر شده باشد.»
این متخصص هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین معتقد است در آینده همان‌طور که از نایک و ادیداس استفاده می‌کنیم، از پول خودمان هم استفاده خواهیم کرد و بحث پذیرش ارزها هم‌شکل می‌گیرد و به‌نوعی ارزهای رمزنگاری‌شده می‌تواند آینده خوبی را در راستای دموکراسی اقتصادی رقم بزند.
جمالی در مورد بلوغ در تکنولوژی نکاتی را یادآور شد و با بسط این موضوع به بلاکچین و کریپتوکارنسی‌ها اشاره کرد: «اوایل زنجیره بیت کوین مزارعی درجاهایی که انرژی زیاد تولید می‌شد و لازم بود که جایی مصرف شود تا شبکه‌های برق متعادل شوند، ایجاد شده بود و بعد از مدتی که کشورهایی مثل ونزوئلا، ایران و… به این حوزه وارد شدند، 80 درصدی که از انرژی‌های تجدید پذیر تأمین می‌شد زیر 70 درصد آمده یعنی حضور این کشورها با سبد انرژی کثیفی که دارند، ازنظر زیست‌محیطی برای بیت کوین مشکلاتی را ایجاد کرد و این مسئله شاید دامن بقیه ارزهای رمزنگاری‌شده را بگیرد. به‌مرور که فناوری پیشرفت می‌کند، وضعیت بهتر می‌شود حتی کسانی که در مورد انرژی خورشیدی صحبت می‌کنند بحثشان این است که پنل‌های خورشیدی در ابتدا آنقدر آب و انرژی مصرف می‌کنند که دیگر این صفحات توجیه ندارد و با عمر سی ساله‌ای که دارند همان اول برای تولید آنقدر انرژی زیادی مصرف می‌کنند و هزینه‌دارند و ازنظر مواد و… وقتی قرار است از رده خارج شود، مشکلاتی زیادی ایجاد می‌کنند. برای همین اظهارنظر در مورد اینکه هر فناوری خوب است یا بد نیاز به بررسی‌های بسیار دقیق دارد، اما اگر بخواهیم به صحبت اول برگردیم رگولیشن می‌تواند بازاری را ایجاد کند تا فناوری‌ها درعین‌حال که کمترین هزینه و بهترین خدمت را دارند، می‌توانند باهم رقابت کنند و به نقاط مناسب برسند.»
بحران تمرکزگرایی و تأثیر بر جریان سرمایه
جمالی در پاسخ به سؤالی پیرامون این موضوع که آیا امروز بلاکچین جنبه تحقیقی و پژوهشی دارد یا در مرحله کاربردی است و در ایران می‌توان شغل‌هایی داشت که بر اساس این فناوری کار کند، توضیح داد: «بعضی وقت‌ها می‌توان از زیرساخت‌ها استفاده کرد. مثلاً اگر بخواهیم اقداماتی کنیم زیرساخت‌های تهران را می‌توان برای قراردادهای هوشمند استفاده کرد یا اجزای پروژه را خرد کرد و بر اساس سهم هرکسی که کار انجام داده طبق قرارداد هوشمند به او پرداختی داشت. در ایران فعالیت‌هایی در این زمینه شده است. پروژه ققنوس یکی از تجربه‌های تقریباً موفق ایران در این زمینه است که البته اشکالاتی دارد. به‌عنوان‌مثال صرافی‌های دیجیتال مثل اکسیر و… در ایران کار می‌کنند و حتی بیت کوینی که در ایران تولید می‌شود می‌تواند در این فضا عرضه شود. حجم نقدینگی خیلی بالایی داریم که این حجم وارد هر حوزه‌ای شود آن را با مشکل مواجه می‌کند. وقتی این حجم نقدینگی را به صرافی‌های دیجیتال ببریم چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر صرافی‌ها افت کنند نقدینگی آنجا سوخت‌وسوز شده، اما اگر سود کنند ارزآوری به همراه دارد منتها ما از این ظرفیت‌ها استفاده نکرده‌ایم و بانک مرکزی با حجم نقدینگی بالا نتوانست ارز را به‌صورت اسکناس تهیه کنند.»
تبدیل بلاکچین و حوزه رمزارز به ثروت مشاء
در ادامه جمالی از تمرکزگرایی بانک مرکزی گفت و تاکید کرد: «با تمرکزگرایی اجازه داده نشد مثلاً شبیه ترکیه دلار صرافی‌ها به‌صورت پراکنده باشند و دلار در کنار سایر ارزها گردش کند. در ترکیه افراد می‌توانند با دلار، لیر و… قرارداد ببندند هرچند شاید مالیات‌هایش متفاوت باشد، اما این امکان را می‌دهد تا پروژه‌ای پنج‌ساله را باقیمت دلاری انجام بدهم که برفرض تورمش دو درصد باشد. در ایران ما هیچ چشم‌اندازی به یک پروژه پنج‌ساله نداریم و آنقدر قیمت ریال تغییر می‌کند که پروژه به مشکل برمی‌خورد. این چندهسته‌ای بودن خوب است یعنی همان‌طور که در حمل‌ونقل تنوع ابزار و وسایل نقیه داریم برای پول هم ابزارهای مختلف داریم یعنی ابزارها باید کنار هم باشد همین سیاست باعث شده این پول‌ها در جریان قرار نگیرد و دلار به‌عنوان ارز داخل کشور استفاده نشود بلکه تبدیل به کالای سرمایه شود. آن‌طرف آن‌ها پول را تولید می‌کنند و وقتی به اینجا می‌آید و مسدود می‌شود به نفع آن‌ها هم هست. ایرانی‌ها هم اینجا فکر می‌کنند سرمایه‌شان با توجه به تورم‌ها حفظ شود.»
بیت‌کوین شاید سقوط کند، اما تاثیراتش می‌ماند
جمالی در مورد پیش‌بینی نسبت به گسترش تکنولوژی بلاکچین و کاربردهایش با توجه به اینکه قدرت‌های متمرکز مثل بانک مرکزی، ممیزی محتوا، آموزش متمرکز و… دوست ندارند همه چیز غیرمتمرکز شود، عنوان کرد: «ابزارهایی مثل بلاکچین و حوزه رمز ارز می‌تواند به ثروت مشاء تبدیل شود که بین همه مردم مشاء شده است. سال 2008 که مشکل رکود اقتصادی در ایالات متحده اتفاق افتاد این موضوع روی کشورهای مختلف حتی در آسیای شرقی و چین و… هم تأثیر گذاشت. به نظرم به‌مرور این ابزارها جایگاه خودشان را پیدا می‌کنند. اگر ازنظر تکنولوژی بخواهیم بررسی کنیم به نظرم حجم محاسبات و فرآیندهایی که انجام می‌شود تأثیراتی در ریزپردازنده‌ها و ابزارهای پردازشی که برای این منظور ساخته می‌شود، می‌گذارد که همین‌ها مشکلاتی را که وجود دارد مثل مشکلات کوآنتوم کامپیوتر و… را از بین می‌برد.
به گفته او، این دانش به وجود آمده درجاهای دیگر هم استفاده می‌شود. ما تکنولوژی را به دست می‌آوریم که می‌تواند در حوزه‌های دیگر هم استفاده شود. بنابراین توسعه‌هایی که در بلاکچین و… صورت می‌گیرد، فعالیت‌های توسعه و تحقیق که توجیه‌پذیر نبوده را توجیه‌پذیر می‌کند. یکی از دلایلی که من معتقدم روی فرآیندها تأثیر می‌گذارد همین مدل‌هایی است که دیگر مبتنی بر مدل فون نیومن نیست. یک بحث دیگر بحث‌های شناختی است اینکه ما بتوانیم مغز را شبیه‌سازی کنیم. یکی از محورهایی است که جدیداً شکل‌گرفته و من معتقدم این دو در آینده خیلی کمک می‌کنند تا ما قدرت پردازش بالاتر از این سطحی که الآن داریم را به دست بیاوریم. بیت کوین شاید سقوط کند، اما اثراتی که روی فناوری می‌گذارد و توسعه‌ای که صورت می‌گیرد می‌تواند سرمنشأ خیر برای کاربردهای درخواستی مناسب باشد.»
