پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
همگرایی بلاکچین و علوم داده موضوع لایو اینستاگرامی شرکت سحاب بود که در دوشنبه‌های دیتایی سحاب ( Sahab Data Mondays) میزبان محمدرضا جمالی، رئیس کارگروه بلاکچین در کمیسیون اقتصاد دیجیتال اتاق بازرگانی بود.
محمدرضا جمالی مدیرعامل نبض‌افزار در ابتدای این نشست آنلاین در اینستاگرام، خلاصه‌ای از مجموعه فعالیت‌هایی که در زمینه سیستم‌های بانکی انجام می‌دهد را ارائه کرد و گفت: «ما سعی داریم کیفیت را در سیستم‌های بانکی ارزیابی کنیم. من از دو مقطع در سیستم بانکی شروع به کارکردم یک مقطع از سال ۷۸ تا ۸۱ بود و مقطع بعدی از سال ۸۶ به بعد بود که تا کنون ادامه پیدا کرده است. آن زمان بانک‌ها و مسئله شتاب روی کار آمده بود، اما جای کیفیت سرویس خالی بود. در مورد اینکه در حدود ۱۵ سال اخیر با فناوری با استفاده از داده‌های بزرگ چه کرده‌ایم باید بگویم ما کمک کرده ایم سطح کیفی شبکه بانکی را از حدود ۵ تا ۱۰ تراکنش یک خطا به حدود ۲۰۰ تراکنش یک خطا برسد.»
او افزود: «اگر سال ۸۸ به شبکه بانکی مراجعه می‌کردید از هر ۱۰ مراجعه یکی به مشکل برمی‌خورد یعنی اگر دو روز یک بار مراجعه می‌کردید هر ۲۰ روز یک مشکل را تجربه می‌کردید والان اگر همان دو روز یک‌بار مراجعه کنید هر ۴۰۰ روز یک‌بار برایتان مشکل پیش می‌آمد. اگر همین اقدامات کیفی را در حوزه حمل‌ونقل انجام داده بودیم، به‌جای ۲۰ هزار نفر حداکثر ۱۵۰۰ نفر کشته در جاده‌ها داشتیم، اگر در شبکه برق این اقدامات انجام‌شده بود، به‌جای دسترسی ۹۷درصد دسترس پذری برق ۹۹.۹۹ درصد بود و به جای این همه خاموشی گسترده، میزان قطعی برق در سال کمتر از یک ساعت بود. اگر در مخابرات هم انجام‌شده بود به طور مسلم شرایط بهتر بود. ما از تکنولوژی و داده‌های بزرگ برای اندازه‌گیری استفاده کردیم و سطح سیگما را از سطح سه سیگما به چهار سیگما رساندیم یعنی سیزده تولید یک ضایعات وما این میزان را به بالای ۱۶۰ رساندیم. ما شبکه بانکی را خط تولیدی در نظر گرفتیم که ورودی آن تقاضای تراکنش و خروجی آن تراکنش موفق است و وقتی از سه سیگما به چهار سیگما رسیده ایم یعنی خطا از ۱۳ درصد به کمتر از ۷ دهم درصد رسیده است یا به عبارت دیگر از هر ۱۳ تراکنش یک خطا به بیش از ۱۶۰ تراکنش یک خطا رسیده ایم. اگر تراکنش درست انجام نشود مغایرت مالی پیش می‌آید و هزینه زیادی صرف آن می‌شود و درنهایت چیزی به‌عنوان سازمان پنهان ایجاد خواهد شد و فرآیند های اصلاحی پر هزینه خواهیم داشت.
زندگی چیزی به‌جز سرویس (خدمت) نیست
به گفته جمالی: «به‌طورکلی زندگی چیزی به‌جز سرویس و خدمت نیست. امروز ما برای رفع نیاز به لبنیات گاو نمی‌خریم، ما برای سفر با قطار، قطار نمی‌خریم بلکه ما محصولات لبنی داریم و سرویس راه‌آهن داریم. وقتی خدمات خوب ارائه نشود مشکلاتی که امروز در کشور شاهدش هستیم را تجربه می‌کنیم که یک روز آب نیست، یک روز برق نیست ویک روز دیگر خدمت اساسی دیگری با مشکل مواجه شده است. برای بهبود خدمات و سرویس ها چاره ای جز حاکمیت توافق نامه سطح خدمات ( Service Level Agreement ) نداریم. توافق نامه سطح خدمات مثل ملات زنجیره اجزای سرویس را به هم وصل می چسباند. توافق نامه سطح خدمات شامل دو بخش اساسی است. بخش اول اندازه گیری است و بخش دوم محاسبه جریمه و پاداش با توجه به سطح سرویس است. اگر هر کدام از این به درستی طراحی و پیاده سازی نشود، به کیفیت موردنظر برای سرویس‌ها نمی‌رسیم. وقتی به کیفیت سرویس‌ها نرسیم مثل تیم فوتبالی می‌شویم که نمی توانند درست به هم پاسکاری کنند و به طور مسلم فرآیندهای تیمی بالغانه در آن تیم مشاهده نخواهیم کرد.
او ادامه داد: «وقتی نتوانیم فرآیندهای پیچیده را اجرا کنیم، به طور مسلم جامعه در سطوح بلوغ بالای قرار نمی‌گیرد. در این ده سال خوب پیشرفته‌ایم، ولی ظاهراً مجدداً سطح کیفی در حال پایین آمدن است و حاکمیت و بانک ها پروژه بانکداری دیجیتال را شروع کرده‌اند و در حال اتصال به ثبت ودیگر سامانه های حاکمیتی هستند. در این راه یک سری از دستاوردها در حال از دست رفتن است. به عنوان مثال ثبت الآن در حدود ۵۰ درصد امکان دسترسی دارد یا پست که دسترسی پایینی دارد یا بانک مرکزی خدماتی مثل نهاب را انجام می‌دهند که دسترسی آن زیر ۹۵ درصد است. با توجه به اینکه سطح سرویس های حاکمیتی و دولت الکترونیک پایین است، این مساله باعث می شود که سطح بلوغ سرویس های بانکی هم کاهش یابد. باید توافق نامه های درست با این سازمان ها که سطح بلوغ پایین تری نسبت به شبکه بانکی دارد بسته شود و خیلی از خدمات با احتیاط دیجیتال شود.
عبور فرآیندهای اجتماعی از گذرگاه زیرساخت‌های سایبری
جمالی معتقد است که ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که سایبرفیزیکال است یعنی فرآیندهای اجتماعی از زیرساخت‌های سایبری می‌گذرد. در گذشته شخص از خانه به محل کار می رفت. با تاکسی، اتوبوس یا هر وسیله نقلیه ای که برای این منظور استفاده می کرد داده ای ثبت نمی شد. این در حالی است که الان داده های به صورت ساخت یافته و غیر ساخت یافته در نقشه گوگل، دوربین های نظارتی، مسیریاب های وطنی و همچنین تاکسی های اینترنتی مانند اسنپ و تپسی ذخیره می شوند. وقتی می خواهیم این داده ها را داشته باشیم و تحلیل کنیم نیاز به فناوری های مختلف در حوزه داده داریم و تحلیل این داده ها به ما کمک می کند که خدمات امن تر، ایمن تر و با کیفیت بالاتری در جامعه داشته باشیم. اختلال در این سیستم های سایبری نیز به شدت بر جامعه تاثیر منفی می گذارد. در گذشته ممکن بود قطعی اینترنت اثری بر ترافیک و دیگر خدمات اجتماعی نگذارد ولی الان قطعی اینترنت بر ترافیک شهری، سیستم بانکی و بقیه خدمات اجتماعی تاثیر می گذارد و امن سازی و ایمن سازی این سیستم ها ضرورت دارد.
او این مساله را عنوان کرد که در سیستم بانکی از ابزارهای هوش عملیاتی ( Operational Intelligence) و هوش تجاری ( Business Intelligence ) استفاده می کنیم بتوانیم کیفیت را بهبود دهیم. شاخص های کیفی اساسی دسترس پذیری، دسترس پذیری حس شده و قابلیت اعتماد است کهKPI های اساسی هستند. شاخص های اساسی با تکامل بدست می آیند و یا با شناسایی سیستم متغیرهای اساسی به دست می آید و ما در سیستم بانکی از تجربه دنیا و تکاملی که شاخص های سنجش کیفیت ایجاد شده است، استفاده کرده ایم.
از نگاه جمالی بسته بودن و جدا بودن کشور باعث شده است که ما از سطح فناوری دنیا فاصله بگیریم و دانشجویان ما در همه جا ترکیبی از دانشگاه های مختلف هستند و تنها راهی که می توانیم محصولات با کیفیت ایجاد کنیم استفاده از تحلیل داده و حرکت مبتنی بر شاخص های درست و اساسی است. قدم های کوچک برداریم ولی در راستای جهانی حرکت کنیم. وقتی مبتنی بر داده عمل می کنیم مثل مساله بهینه سازی است که داده جهت بردار گرادیان را در جهت بهینه سازی تابع نشان می دهد.
کاوه یزدی‌فر نیز معتقد است: «در دنیا با نگاه و تخصص هرکس ممکن است فناوری های جدیدی دیده شود. برای اینکه سرویس‌های باکیفیت خلق و زندگی مردم را بهتر کند، فناوری‌های جدید روی کار می‌آیند که هرکدام فرصت‌هایی برای همه ایجاد می‌کنند، اما یک سری تاثیرات معکوس هم هست.»
اشتهای زیاد کشور برای فناوری‌های نوین
جمالی در مورد تهدیدهای فناوری‌ها این‌گونه گفت که از دهه ۴۰-۵۰ و قبل از انقلاب نیز کشور اشتهای زیادی برای فناوری داشته است و الان هم مسیری را در زمینه صنعت می‌خواست طی کند که به دلیل تحریم‌ها و خیلی از مسائل دیگر میسر نشده است. با توجه به فاصله ما از دنیا، ریسک و زیان عملیاتی ناشی از سیستم ها بسیار بالاست. دقت کنید که هر دقیقه یک بانک بزرگ حداقل ۲۰۰ میلیون تومان ارزش دارد و حال اگر شرکتی داخلی نمی تواند کیفیت مناسب ارایه کند، زیان بسیار بالایی به کشور تحمیل می شود.
لازم است توجه کنیم که آنچه مهم است فقط فناوری نیست. فناوری شرط لازم است و از کنار هم قرار دادن فناوری در زنجیره خدمت سرویس ها ایجاد می شود و لازم است از نقطه دید سرویس نگاه کنیم واینجا نقش تنظیم گری بسیار مهم است. مخلص کلام این است که فناوری شرط لازم برای سرویس است و اگر فناوری با کیفیت مناسب و تنظیم گری نامناسب صورت گیرد ریسک و زیان زیادی به جامعه تحمیل می شود.
به عنوان یک مثال ساده، در حوزه رمز ارز هم بیش از ۱۲ کسب و کار مختلف وجود دارد. وقتی ریال می خواهد به کریپتو تبدیل شود در همه دنیا برای خرید و ورود پول به این فضا و خروج آن کارمزد پرداخت می شود. این در حالی است که در ایران خریدار و پذیرنده کارمزدی نمی دهد و این کارمزد به بانک ها تحمیل می شود و هر خرید بالاتر از ۲۵ هزار تومان ۲۷۵ تومان به اقتصاد کشور ضربه می زند. در حالی که می توانست این خریدها برای بانک ها در آمدهای غیر مشاع از طریق کارمزد ایجاد کند. حالا حساب کنید که به ازای هر ریالی که بانک به جای درآمد غیر مشاع هزینه می دهد چقدر باید وام دهد و بهره بانکی را افزایش دهد تا جبران شود.
خطرسبد انرژی کثیف در فناوری بلاک چین
در حوزه فناوری های جدید مانند بلاک چین لازم است بحث انرژی را در نظر بگیریم. به عنوان مثال ماینینگ در کشورهای ما آسیب های زیست محیطی و همچنین اقتصادی زیادی به کشور می زند که لازم است تنظیم گری مناسبی در این زمینه صورت گیرد.
اگر از بعد انرژی به ماجرا نگاه کنیم، می‌بینیم که سبد انرژی کثیفی داریم و حدود ۹۳ درصد انرژی ما از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود و ماینینگ باعث تولید کربن بیشتر می شود. همچنین یارانه های زیادی در حوزه انرژی برق داده می شود و کمبود برق هم در کشور وجود دارد و اگر تنظیم گری درستی برای تعیین قیمت واقعی برق صورت نگیرد فناوری باعث بدتر شدن وضعیت انرژی کشور می شود.
هزینه تحمیلی ابزارهای جدید مالی به بانک‌ها
مدیرعامل شرکت نبض‌افزار بیان کرد: «شاید شنیده‌اید که می‌گویند اسکناس و سکه غیر بهداشتی است، اما از کجا معلوم است که وقتی با کارتخوان پرداخت می‌کنیم و رمز را روی دستگاه می‌زنیم آلودگی آن کمتر است؟ از نظر اقتصادی هر ابزاری که ما داریم در واقع یک حامل پول است و یک برد مشخصی دارد. به عنوان مثال اگر قرار باشد به اصفهان برویم نمی‌توان از داخل اپارتمان ماشین سوار شویم بلکه باید از اپارتمان به آسانسور برویم بعد به پارکینگ برویم به فرودگاه برسیم وسفر را ادامه دهیم.
هزینه انجام تراکنش های خرد به صورت الکترونیک بین ۱۵ تا ۷۵۰ برابر سکه و اسکناس برای اقتصاد کشور هزینه دارد. همچنین از نظر اقتصادی بیش از ۲ میلیارد دلار مردم کشور هزینه بیشتری به خاطر گرد شدن مبالغ به سمت بالا می دهند. در ایالات متحده سالانه ۱۳ میلیارد سکه یک سنتی ضرب می شود که هر کدام دو سنت هزینه دارد. لازم است کشور در حوزه فناوری های سنتی، الکترونیک و همچنین فناوری های جدید بیشتر ایجاد بازار کند تا اینکه خودش مثل کارت انحصاری وارد شود و یا یک جاهایی را هم کلا رها یا ممنوع کند.
البته در همه جا این مشکل را داریم و کشور به طرز عجیبی گران اداره می شود.
جایگاه فناوری به‌درستی شناخته نمی‌شود
جایگاه فناوری را باید در طراحی خدمت به درستی بدانیم و تنظیم گری مناسب انجام دهیم. از حوزه های مالی، انرژی، حمل و نقل، بهداشت و حتی آب هم استفاده نامناسب از فناوری را مشاهده می کنیم. به عنوان مثال چند سال است که بحث دور زدن تحریم ها با استفاده از بیت کوین مطرح می شود تا توجیهی بر ماینینگ باشد. در حالی که ماینینگ برای دور زدن تحریم کمکی به ما نمی کند و أصلا ورود و خروج ارز فرآیند دیگری دارد. در حوزه آب استفاده نامناسب از فناوری چه در مکان یابی و چه در زدن سدهای کارشناسی نشده مشکلات زیادی برای کشور ایجاد کرده است. در کل این بی هنری حاکمیت درتنظیم گری نامناسب در همه جا مشاهده می شود و چون دولت و حاکمیت در اجرا هست، مشکلات زیادی ایجاد می شود. همین خشک شدن کارون و دریاچه ها را ملاحظه کنید. خیلی هنردر بی هنری می خواهد که چنین وقایعی اتفاق بیفتد که البته از این هنرها حاکمیت ما زیاد دارد.
تبدیل ابزارهای فناوری به ابزارهای کنترلی
در کشور ما از فناوری به عنوان ابزاری برای خدمت استفاده نمی شود بلکه به عنوان ابزاری برای کنترل استفاده می شود. به نظر می رسد که در خیلی از فعالیت های حاکمیت جنبه امنیتی آن از جنبه خدمت و ارزش افزوده آن بسیار بالاتر است. همچنین همیشه با یک تاخیر فناوری را با استفاده از شرکت های خصولتی به کشور وارد می کند و با قیمت ارزان از کشورهای دیگر فناوری های دست دوم و سوم را می خرد و با قیمت های گزاف با ایجاد انحصار به مردم می دهد. این در مخابرات توسط همراه اول، خدمات انفورماتیک در بانکی، ایران خودرو و سایپا در حوزه خودرو و همچنین دیگر شرکت های خصولتی وابسته به ارگان های خاص و غیر خاص مشاهده می شود و بیشتر دولت شرکت داری می کند و یک هلدینگ بسیار بزرگ با کارایی بسیار کم است.
در حمل و نقل، انرژی، بانکداری، مخابرات و همه زمینه ها این مورد را مشاهده می کنیم. این در حالی است که اگر تنظیم گری درست صورت گیرد مثل یک ژن سالم، باعث تولید یک ساختار سالم و متوازن خواهد شد.
فرانسیس بیکن فیلسوف و سیاستمدار انگلیسی معتقد بود که باید علم و دانش را در اختیار بگیریم و بشر را از بردگی در آوریم.
فلسفه ارزهای رمز نگاری شده، دموکراسی اقتصادی است به صورتی که هر کس ارز مورد نظر یا ارزهای مورد نظر خود را انتخاب کند و عدالت ایجاد شود و به عنوان مثال ادیداس و نایک، ارز خود را داشته باشند و جامعه خودشان را تشکیل دهند و ورزشکاران و مشتریان این برندها از مزایای خاصی در کل دنیا بهره مند شوند و بی عدالتی و انحصار دولت ها و فشار گمرک ها باعث بی عدالتی و عدم دسترسی به خدمات و کالاها نشود.
بحران تمرکزگرایی و تأثیر بر جریان سرمایه
جمالی در پاسخ به سؤالی پیرامون این موضوع که آیا امروز بلاکچین جنبه تحقیقی و پژوهشی دارد یا در مرحله کاربردی است و در ایران می‌توان شغل‌هایی داشت که بر اساس این فناوری کار کند، توضیح داد: کاربردهای زیادی برای استفاده از فناوری های جدید متصور است. به نظر من قرارداد های هوشمند و همچنین شفافیت های ایجاد شده توسط بلاک چین فرصت های زیادی را برای کشور ایجاد می کند. تصور کنید طرح ترافیک به صورت یک قرارداد هوشمند و بر بستر بلاک چین ایجاد شود. در آمد شهرداری و هزینه های شهرداری در این حوزه مشخص می شود. امکان بررسی ورود و خروج خودرو ها ایجاد و همچنین حریم خصوصی و عمومی رعایت می شود. علاوه بر این امکان برنامه ریزی و هماهنگی بین وزارت بهداشت، سازمان کنترل ترافیک، محیط زیست و پلیس راهور فراهم می شود. همچنین برای میزان برداشت بانک ها از بانک مرکزی نیز می توان از ابزارهای مشابه استفاده کرد که نهاد های نظارتی به صورت مناسب بررسی های لازم را بتوانند داشته باشند و نظارت و اجرا و همچنین تعاملات کلان بین بانک ها در بستربلاک چین انجام شود و در صورت تخلف بانکی و یا کسری و اضافه برداشت، مستقیم جریمه شود و یا دارایی های آن بلوک شود و در بازار سرمایه به فروش برسد. فعالیت هایی در راستای ایجاد بستر برای قرارداد های هوشمند توسط شرکت ققنوس صورت گرفته است که می تواند به عنوان یک سکوی قابل اعتماد مورد استفاده قرارگیرد.
صرافی های دیجیتال نیز فرصت بسیار خوبی هستند که می توانند بخش زیادی از نقدینگی را جذب کنند. اگر شخص پولی که در صرافی می برد از بین برود بهتر از این است که در بازارهایی مانند خرید دلار کاغذی استفاده شود. اگر شخص سود هم کرد که به نوعی ارز وارد کشور می شود. به عبارتی صرافی ها می توانند به عنوان یک سوپاپ اطمینان مناسب برای نقدینگی در کنار بقیه ابزارها و سیستم ها عمل کند. همچنین ورود و خروج پول به این سیستم ها با قوانین مناسب صورت گیرد که برای بانک ها و شرکت های پرداخت درآمدهای کارمزدی ایجاد کنند و مالیات مناسب نیز از این فعالیت ها گرفته شود.
تبدیل بلاکچین و حوزه رمزارز به ثروت مشاع جهانی
متاسفانه تمرکزگرایی در بانک مرکزی به شدت مشکل ساز است. حتی سیستم چندارزی مشابه با ترکیه در ایران وجود ندارد که لیر درکنار دلار باشد و صرافی ها در شرایط تورمی بهتر عمل کنند و یک حالت خازنی برای ارزها ایجاد کنند. سیستم چند ارزی می تواند به اقتصاد کشور کمک کند و می توان قوانینی تنظیم کرد که پروژه های با دوره انجام چند ساله به صورت دلاری تحت تنظیم گری های مناسب پولی، مالیاتی و بیمه ای انجام شود.
ارزرمزها یک ثروت مشاع جهانی ایجاد کرده اند که می توانند خارج از سیاست های و سو عملکرد بانک های مرکزی دارایی های خود را حفظ کنند. این یک ثروت مشاع جهانی است که می تواند تاثیر مثبتی در زندگی همه داشته باشد و دسترسی به پول را عادلانه تر کند.
بیت‌کوین شاید سقوط کند، اما تاثیراتش می‌ماند
به نظر من بلاک چین و همچنین علوم شناختی، دو فناوری هستند که به ما در پردازش اطلاعات مقیاس می دهند و باعث پیشرفت بیشتر ما در حوزه پردازش اطلاعات و بالا رفتن قدرت محاسبات می شوند. بیت کوین و آلت کوین ها اگر از بین هم بروند اثرات آن ها می ماند. اینکه قیمت آن ها چقدر است و نوسانات آن ها یکی از ابعاد این فناوری هاست و میزان قدرت پردازش با بوجود آمدن فناوری های جدید مبتنی بر بلاک چین به شدت افزایش یافته است. برقراری امنیت، محاسبات پیچیده، توزیع شدگی، شفافیت، حریم خصوصی و دیگر چالش ها، دانش وسطح فناوری دنیا را در حوزه های مختلف علوم کامپیوتر افزایش داده است.