پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
انتخابات نصر تهران؛ آینده‌ای که دیگر مانند گذشته نیست
نباید صنف به نهادی خاص برای عده‌ای خاص تبدیل شود. خاستگاه نظام صنفی رایانهای کشور در راستای نمایندگی از تمامی اعضای صنف بود، اما با توجه به اینکه صنف خود را به‌روزرسانی نکرد، نهادهایی به شکل موازی در کنار صنف شکل گرفت
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۴۳ و ۴۴ / روز 29 آبان‌ماه 1399 اتفاقی را برای نظام صنفی رایانهای استان تهران رقم زد که دیگر هیچ‌گاه نمی‌توان به شرایط ماقبل آن بازگشت (+). انتخابات هیئت‌مدیره ششم نظام صنفی استان تهران در این روز برای اولین‌بار بر بستر بلاکچین برگزار شد و هرچند روند برگزاری انتخابات با چالش‌هایی مواجه شد، اما در نهایت روز اول آذر نتیجه انتخابات به‌طور رسمی اعلام شد. نتیجه‌ای که نشان داد آرایش هیئت‌مدیره ششم با هر دوره دیگری در نصر متفاوت است.
از همان ابتدا، این نتیجه، بسیاری را متعجب و حتی شوکه کرد. میزان مشارکت صنف در این دور از انتخابات از تمام ادوار انتخابات صنف در تهران بیشتر بود. بیش از 46 درصد از واجدین شرایط در این انتخابات شرکت کردند؛ چه‌بسا اگر مباحث فنی در این انتخابات به وجود نمی‌آمد، شاید میزان مشارکت بیشتر نیز می‌شد. اما اگر بخواهیم به درک بهتری از نتایج انتخابات برسیم، ابتدا نیاز است به مقدمه‌ای در خصوص نحوه پیدایش نظام صنفی رایانهای بپردازیم.
نظام صنفی رایانهای چرا شکل گرفت
در اواسط دهه 70 شمسی با توسعه تولید نرم‌افزار در داخل کشور، بحث حفاظت از مالکیت معنوی آن نیز مطرح شد. در سال 1379 بود که مجلس شورای اسلامی قانونی را تحت عنوان حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزار‌های رایانهای به تصویب رساند. طبق این قانون تأکید شده که حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره‌برداری مادی و معنوی نرم‌افزار رایانهای متعلق به پدیدآورنده آن است.
اما نقطه مهم بحث در ماده 12 این قانون قرار دارد. در این ماده آمده است: «به‌منظور حمایت عملی از حقوق یادشده در این قانون، نظم‌بخشی و سامان‌دهی فعالیت‌های تجاری رایانهای مجاز، نظام صنفی رایانهای توسط اعضای صنف یادشده تحت نظارت شورا به وجود خواهد آمد. مجازات‌های مربوط به تخلفات صنفی مربوط، برابر مجازات‌های جرائم یادشده در لایحه قانونی امور صنفی مصوب 13/4/1359 و اصلاحیه‌های آن خواهد بود.»
در اینجا منظور از شورا، شورای عالی انفورماتیک است که در سال 1395 این شورا منحل و با دستور رهبری شورای عالی فضای مجازی شکل گرفت. اما نکته چالش‌برانگیز این نظام در متن این قانون وجود دارد که موجب اختلافات جدی و فراوان شد. بسیاری بر این عقیده بودند که این قانون و نظام صنفی باید فقط در چارچوب مباحث حمایت از قانون پدیدآورندگان فعالیت کند که به بخش نرم‌افزار می‌پردازد و حق ورود به سایر مباحث را نخواهد داشت، اما تفسیر جمله سامان‌دهی فعالیت‌های رایانهای مجاز باعث شد تا حین اینکه تفسیر نهایی و آیین‌نامه‌ای برای آن در دولت تنظیم می‌شود، بحث سخت‌افزار نیز به‌طور مستقیم در آن گنجانده شود. آیین‌نامه اجرایی نظام صنفی رایانهای کشور در تیرماه 1383 به تصویب هیئت دولت رسید و در سال 1384 نیز این نظام صنفی که بسیاری آن را سازمان می‌نامیدند، کار خود را رسماً آغاز کرد.
رای دیوان به نفع نصر
در تاریخ 20 خرداد 1387 برای نصر روز بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای بود؛ روزی که مشخص می‌کرد که آیا چتر نصر می‌تواند کل فعالیت صنفی در حوزه رایانهای کشور را دربر بگیرد یا خیر. شخصی با نام احمد ابراهیمی، شکایتی را در دیوان عدالت اداری به ثبت می‌رساند تا بتواند بر اساس رأی دیوان بخشی از آیین‌نامه اجرایی دولت را باطل کند. این طرح شکایت بار دیگر بر این موضوع تأکید داشت که صلاحیت نظام صنفی رایانهای کشور فقط در محدوده حمایت از قانون پدیدآورندگان و شاخه نرم‌افزار است و نمی‌تواند خارج از این حیطه فعالیت کند. در صورتی که آیین‌نامه هیئت وزیران و تفسیر بند 12 قانون (مبنی بر سایر موارد مربوط به حوزه رایانه) باعث شده بود چتر نصر بر سر صنف گسترده باشد. در آن دوران دیوان در رأی خود عنوان کرد بحث نظام صنفی نرم‌افزار و سخت‌افزار را دربر می‌گیرد. در حقیقت شاید بتوان رأی دیوان را بزرگ‌ترین پشتوانه برای تثبت جایگاه نصر در آن دوران دانست.
مرد پشت پرده نصر
بسیاری بر این عقیده هستند که در آن دوران نصرالله جهانگرد، فرد کلیدی تشکیل‌دهنده نظام صنفی رایانهای بوده است. شاید به پشتوانه او و تأثیرگذاری در بحث فناوری اطلاعات بود که کشور توانست این مسیر سخت تشکیل چنین نهاد صنفی در بحث رایانه را در آن دوران سخت و حساس هموار کند. بسیاری جهانگرد را چهره پشت پرده و تعیین‌کننده حوزه فناوری اطلاعات کشور طی بیش از دو دهه گذشته می‌دانند. حتی برخی عنوان می‌کنند که در ابتدا هیچ‌گاه بنا نبوده که در ماده 12 قانون پدیدآورندگان کلمه سامان‌دهی فعالیت‌های مجاز رایانهای گنجانده شود، اما او بوده که توانسته با نفوذ خود این قانون را تغییر و به تصویب برساند و سایر مراحل را در دولت و حتی پس از دولت اصلاحات دنبال کند.
برگزاری انتخابات دوره ششم هیئت‌مدیره بر بستر بلاکچین
در دوره‌های گذشته انتخابات نظام صنفی رایانهای، همه‌چیز به‌صورت دستی و حضوری انجام می‌شد. در این انتخابات، افراد به‌صورت وکالتی یا شخصی رأی خود را درون صندوق می‌انداختند. اما با شیوع ویروس کرونا و عدم برگزاری انتخابات به‌صورت حضوری، این نظریه مطرح شد که انتخابات به‌صورت الکترونیکی و با استفاده از فناوری بلاکچین برگزار شود. اتفاقی که بنا بود برای اولین‌بار در کشور رخ دهد و می‌توانست مبداء یک کار بزرگ در برگزاری انتخابات در کل کشور باشد. در ابتدا بنا شد انتخابات در کل کشور بر بستر بلاکچین و توسط شرکت ققنوس برگزار شود، اما با نزدیک‌‌شدن به انتخابات این شائبه مطرح شد که با توجه به اینکه تعدادی از ذی‌نفعان کنسرسیوم ققنوس در انتخابات به‌طور مستقیم حضور دارند، برگزاری انتخابات تهران و البرز بر عهده شرکت دیگری قرار گیرد.
بنابراین «همراستا» به‌عنوان دومین شرکت برای برگزاری انتخابات در این دو استان معرفی شد. به نظر می‌رسید که همراستا به اندازه ققنوس تجربه و آمادگی لازم برای برگزاری چنین رویدادی را ندارد؛ هرچند انتخابات در نصر از ابعاد گسترده‌ای برخوردار نیست، اما پیچیدگی‌های خاص خود را دارد؛ زیرا انتخابات در سه شاخه شرکت‌ها، مشاوران و فروشگاه‌ها برگزار می‌شود. از طرفی شرکت‌ها بسته به سابقه و ابعادشان ضرایب متفاوتی در انتخابات دارند. همچنین نقش افراد حقیقی و حقوقی در انتخابات متفاوت است؛ از همین رو فرایند انتخابات به‌خصوص فرایند برگزاری در بستر بلاکچین بسیار پیچیده است. اما اتفاقی که روز انتخابات در تهران رخ داد، شرایط را پیچیده‌تر کرد.
زمانی که از ساعت 9 صبح روز پنجشنبه 29 آبان‌ماه انتخابات تهران آغاز شد، سیستم همراستا با مشکلات جدی مواجه شد. از همان دقایق ابتدایی سیستم کُند شد و زمزمه‌هایی در خصوص حملات سایبری به سامانه انتخابات مطرح شد که البته تأثیر این موضوع بر روند انتخابات رد شد. نکته اینجا بود که با توجه به بالا رفتن میزان رأی‌دهندگان، سیستم با یک شبهDdoS مواجه شد؛ چراکه ورودهای متعدد برای انجام رأی باعث شده بود بار سنگینی به شبکه وارد شود. این انتخابات بنا بود تا ساعت 5 بعدازظهر پنجشنبه 29 آبان به پایان برسد، اما در نهایت هیئت‌مدیره پنجم و هیئت نظارت تصمیم گرفتند انتخابات را تا روز شنبه اول آذر ساعت 5 بعدازظهر تمدید کنند.
مهرداد فرنوش، مدیرعامل همراستا در خصوص شرایط آن روز پس از انتخابات به راه پرداخت گفت: «حمله سایبری بسیار محدود بود و اصلاً اثری بر روند انتخابات نداشت؛ بلکه نحوه برگزاری انتخابات و درخواست‌های زیاد در ساعات اولیه برگزاری باعث کُندی روند انتخابات شد و سیستم نیز عملاً از کار افتاد، ولی توانستیم در نهایت تا حدود ساعت 6 بعدازظهر روز 29 آبان مشکل را برطرف کنیم.»
نکته اینجا بود که هرچند این اتفاق در برگزاری انتخابات ضربه‌ای جدی در راستای اعتماد به انتخابات و الکترونیکی‌بودن آن وارد کرد، اما نکته اینجاست که شجاعت در برگزاری انتخابات بر بستر بلاکچین، بسیار ستودنی بود. به نحوی که محمدجواد صمدی‌راد، قائم‌مقام شرکت ققنوس عنوان کرد که پس از برگزاری انتخابات نصر، برگزاری بیش از 30 انتخابات دیگر بر بستر بلاکچین به این شرکت پیشنهاد شد؛ چراکه بسیاری از شرکت‌ها و انجمن‌ها علاقه‌مند شدند با توجه به اینکه نمی‌توانند به‌صورت حضوری مجامع خود را برگزار کنند و جهت اطمینان بیشتر از صحت و فرایند انتخابات به سمت برگزاری انتخابات بر بستر بلاکچین روی آورند.
این موضوع شاید یکی از ارزشمندترین خروجی‌های انتخابات نظام صنفی رایانهای کشور بود که دریچه‌ای جدید را به روی برگزاری انتخابات‌های بزرگ‌تر، با اطمینان و صحت کامل در داخل کشور باز کرد؛ زیرا چه بخواهیم، چه نخواهیم، این روندی است که در آینده، پیش روی خود خواهیم داشت.
ترکیب هیئت‌مدیره ششم تهران
به‌طور معمول در دوره‌های گذشته برای انتخابات نظام صنفی تهران و به احتمال بسیار زیاد در سایر استان‌ها پیش از انتخابات تصمیم‌گیری می‌شد؛ چراکه قبل از انتخابات، اعضای صنف و بزرگان آن به یک جمع‌بندی در خصوص لیستی که بناست مدیریت نظام صنفی رایانهای استان را برعهده بگیرند، می‌رسیدند و حتی هیئت‌رئیسه نیز پیش از انتخابات تعیین تکلیف می‌شدند. اما اتفاقی که در دوره ششم هیئت‌مدیره تهران رخ داد و آن را نیز می‌توان کاتالیزور افزایش مشارکت در صنف دانست، رقابتی بود که بین دو گروه شکل گرفت.
نصر فراگیر با هدایت «آزاد معروفی» و هم‌آفرینی صنفی با هدایت «حسین اسلامی» دو گروه اصلی در این انتخابات را شکل دادند؛ رقابتی که در ابتدا نشان نمی‌داد به حدی سخت و نفس‌گیر باشد که حتی اثرات آن پس از انتخابات نیز باقی بماند. نتیجه انتخابات در نهایت نشان داد که از مجموع 20 کرسی، 12 صندلی به هم‌آفرینی و 8 صندلی به نصر فراگیر رسید، تا در این رقابت مشخص شود که حسین اسلامی می‌تواند رئیس هیئت‌مدیره نصر تهران باشد و علاوه بر آن خود را در آستانه ریاست بر نصر کشور ببیند، اما این پایان ماجرا نبود.
آغاز اختلافات در نصر
هرچند در روز اول آذرماه نتیجه انتخابات توسط هیئت نظارت بر انتخابات به‌طور رسمی تأیید شد، اما به نقطه پایان رقابت‌های انتخاباتی تبدیل نشد. به نظر می‌رسید همه اختلافات پیش از انتخابات در ابعادی جدید خود را نمایان کرد. طبق روال، هیئت نظارت فرصت دارد طی 48 ساعت شکایت‌ها را دریافت کند و 10 روز پس از انتخابات گزارش خود را ارائه دهد. همچنین طبق قانون تا دو هفته پس از انتخابات نیز هیئت‌مدیره جدید باید کار خود را آغاز کند. اما در این میان چند اتفاق رخ داد. هیئت نظارت بیش از 48 ساعت زمان برای دریافت شکایت‌ها قرار داد.
حتی گزارش هیئت نظارت خارج از زمان تعیین‌شده نیز به‌طور رسمی منتشر شد و زمانی که گزارش در دسترس همگان قرار گرفت، به نظر می‌رسید به نحوی با انتخابات سلیقهای برخورد شده است. در این گزارش هیئت نظارت عنوان کرد که هیچ‌گونه تخلف یا تقلبی رخ نداده، اما عده‌ای در این میان رأی داده‌اند که نباید چنین اتفاقی رخ می‌داد. در گزارش عنوان شد که انتخابات شاخه فروشگاه‌ها باید ابطال شود و در سویی دیگر در گزارش اولیه نیز بیان شد که 32 نفر در شاخه مشاوران بر خلاف آیین‌نامه اجازه رأی پیدا کرده‌اند، اما با توجه به اینکه تأثیری روی نتیجه آرای نهایی نداشت، نتایج انتخابات مشاوران تأیید شد. در این میان انتخابات شاخه شرکت‌ها به‌طور کامل تأیید شد. به نظر می‌رسید هیئت نظارت دقیقاً روی نقاطی دست گذاشته که می‌توانست در نتیجه نهایی و سرنوشت چیدمان هیئت‌رئیسه نصر تهران اثرگذار باشد.
در نهایت پس از چالش‌های فراوان، هیئت‌مدیره ششم نصر تهران تشکیل جلسه داد و اعضای هیئت‌رئیسه نیز تعیین شد؛ حسین اسلامی، رئیس؛ صادق فرامرزی و شهرداد یوسفی‌زاده، نایب‌رئیس و فرهاد کرم‌زاده به‌عنوان خزانه‌دار انتخاب شدند. اما باز هم این پایان ماجرا نبود. از یک طرف هیئت نظارت با سه تن از نامزدهای انتخابات که بر خلاف آیین‌نامه توانسته بودند به‌عنوان نامزد شرکت کنند با تساهل برخورد کرد و از طرف دیگر با سایر افرادی که با مجوز هیئت نظارت و دبیرخانه سازمان توانسته بودند در انتخابات شرکت کنند، با سخت‌گیری هرچه تمام‌تر برخورد کرد.
سپس نامه‌های پراکنده‌ای در اعتراض به انتخابات منتشر شد. هر چقدر برخی پیشکسوتان صنف تمام تلاش خود را به کار بستند تا این حاشیه‌ها کمتر شود، اما افاقه نکرد و گزارش ثانویه هیئت نظارت با گذشت حدود دو ماه از انتخابات که هیئت‌مدیره جدید بر سرکار قرار گرفته بود نیز بنزین جدیدی بر آتش اختلافات ریخت.
گزارش دوم نیز که در عمل به لحاظ قانونی اعتبار نداشت، بدون هیچ‌گونه سربرگ و شماره نامه‌ای منتشر شد. خطاب تمام این نامه‌ها نیز هیئت‌مدیره پنجمی بود که دیگر در نصر حضور نداشت و به لحاظ قانونی دوره آن به پایان رسیده بود. در گزارش دوم هیئت نظارت عنوان شده بود که در شاخه مشاوران 93 نفر مدارک‌شان برای حضور در انتخابات کامل نبوده است. موضوعاتی همچون نبود مدارک مرتبط یا تشکیک در معرفی‌نامه شرکت از جمله مواردی بود که در دوره‌های گذشته با تساهل و تسامح از کنار آنها رد می‌شدند و در این دوره با سخت‌گیری هرچه تمام‌تر و با وجود مجوزی که پیش از انتخابات به آنها برای حضور در این دوره انتخابات داده شد، تلاش بر ابطال آرای آنها داشتند. هرچند 93 رأی هم بر نتیجه انتخابات تأثیر نمی‌گذاشت، اما هیئت نظارت به این بهانه که ممکن است بر نتیجه آرای افراد علی‌البدل اثرگذار باشد، خواستار ابطال انتخابات شاخه مشاوران شدند.
صنفی که باید متحد باشد
اگر به روند انتخابات نظام صنفی رایانهای کشور نگاه کنیم، با یکی از دموکراتیک‌ترین انتخابات‌های نهادی مواجه می‌شویم. انتخاباتی که اگر می‌خواهید تأیید صلاحیت شوید باید امضا و تأییدیه تعدادی از هم‌صنفان خود را داشته باشید. اقدامی که شاید یکی از دموکراتیک‌ترین روندهای تأیید صلاحیت باشد. اما نکته اینجاست که نباید صنف به نهادی خاص برای عده‌ای خاص تبدیل شود. خاستگاه نظام صنفی رایانهای کشور در راستای نمایندگی از تمامی اعضای صنف بود، اما با توجه به اینکه صنف خود را به‌روزرسانی نکرد، نهادهایی به شکل موازی در کنار صنف شکل گرفت.
شاید هم اینکه هیئت نظارت بخشی از فروشگاه‌ها در انتخابات را نپذیرفت، دلیل اصلی‌اش همین عدم به‌روزرسانی و انطباق با شرایط موجود در فضای فناوری اطلاعات کشور باشد. نصر اگر بخواهد کماکان معطوف به ساختار نرم‌افزار و سخت‌افزار باشد، قطعاً روزبه‌روز تضعیف خواهد شد، ولی اگر بناست نصری متحد و به‌روز شکل بگیرد، باید تمامیت‌خواهی و ماندن در سنت گذشته را کنار بگذارد.
نویسنده / مترجم
میثم سلیمانی