پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ایده‌های بزرگ / تعدادی از شرکت‌ها شروع به بازتعریف معیارهای موفقیت کردند
از همان اولین روزهای بحران، خوش‌بین‌بودن به آینده‌ای روشن، کار خیلی سختی بود. تنها مزیتی که این بحران داشت، شاید کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بود که آرامشی موقتی را برای زمین به ارمغان آورده بود. تعجبی ندارد اگر برای بسیاری از افراد این سؤال پیش بیاید که آیا بعد از این دوران، دولت‌ها، کسب‌و‌کارها و دیگر ذی‌نفعان تأثیرگذار، روش کاری‌شان را برای داشتن شرایط بهتر تغییر می‌دهند یا باز هم به همان شیوه قبل بازمی‌گردند؟
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۴۰ / بعد از شیوع کووید 19، دنیایی که قبلاً می‌شناختیم، کاملاً دگرگون شد. مانند بسیاری از مردم، مجبور بودم از داخل خانه و اتاق‌های خالی مجمع جهانی اقتصاد وضعیت را ببینم و برای آگاهی از شرایط دیگران به تماس ویدئویی اعتماد کنم.
از همان اولین روزهای بحران، خوش‌بین‌بودن به آینده‌ای روشن، کار خیلی سختی بود. تنها مزیتی که این بحران داشت، شاید کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بود که آرامشی موقتی را برای زمین به ارمغان آورده بود. تعجبی ندارد اگر برای بسیاری از افراد این سؤال پیش بیاید که آیا بعد از این دوران، دولت‌ها، کسب‌و‌کارها و دیگر ذی‌نفعان تأثیرگذار، روش کاری‌شان را برای داشتن شرایط بهتر تغییر می‌دهند یا باز هم به همان شیوه قبل بازمی‌گردند؟
با نگاهی مختصر به تیتر اخبار می‌توان فهمید افراد زیادی به‌خاطر وضعیت مالی شرکت‌ها اخراج شده، شرکت‌های زیادی ورشکست شده‌اند و مشکلات زیادی به‌خاطر این بحران به وجود آمده است. احتمالاً به‌دلیل شرایط فعلی کسی نمی‌تواند به سؤالی که مطرح کردیم، خوش‌بینانه پاسخ دهد. در واقع، خبرهای بد مرتبط با کووید 19 در صدر چالش‌های بزرگ سیاسی، اجتماعی، زیستمحیطی و اقتصادی قرار می‌گیرد که پیش از همه‌گیری با آنها درگیر بودیم. بسیاری از افراد به‌طور مستقیم درگیر این مشکلات بوده‌اند. با گذشت هر سال نه‌تنها هیچ بهبودی در این مشکلات حاصل نمی‌شود؛ بلکه بدتر هم می‌شوند.
همچنین این حقیقت وجود دارد که به‌راحتی نمی‌توان از این چرخه ظالمانه خارج شد؛ حتی اگر مکانیسم خروج قابل دسترس باشد. هر روز فناوری جدیدی اختراع شده که باعث بهبود سبک زندگی و سلامت زمین می‌شود. بازارهای آزاد، مبادلات و رقابت‌ها آنچنان ثروت زیادی تولید می‌کنند که از لحاظ تئوری اگر فقط اراده می‌کردند، می‌توانستند زندگی بهتری برای دیگران بسازند، ولی این شرایط با واقعیتی که در آن زندگی می‌کنیم، متفاوت است.
پیشرفت فناوری اغلب در اقتصاد انحصاری رخ می‌دهد و باعث می‌شود سود یک شرکت خاص بر پیشرفت جامعه اولویت پیدا کند. همان سیستم اقتصادی که در دهه‌های 1950 و 1960 رونق زیادی در عصر طلایی سرمایه‌داری آمریکا به همراه داشت، در حال حاضر باعث نابرابری و تغییرات اقلیمی شده است. همچنین همان سیستم سیاسی که بعد از جنگ جهانی دوم به پیشرفت جهانی و دموکراسی کمک کرد، امروزه باعث اختلاف و نارضایتی جامعه شده است. هر کدام از این سیستم‌ها با نیت خوبی ایجاد شده‌اند، ولی پیامدهای منفی ناخواسته‌ای به همراه داشتند.
با این حال، با توجه به دلایل موجود، معتقد هستیم داشتن سیستم اقتصادی بهتر امکان‌پذیر بوده و بسیار به ما نزدیک است. زمانی که از شوک اولیه بحران کووید 19 عبور کردیم، متوجه شدیم که اگر افراد پرقدرت به جای تعداد کمی از افراد، به نفع و رفاه همه افراد فکر کنند، چه اتفاقات خوبی می‌تواند رخ دهد.
با گذشت چند ماه از همه‌گیری، بسیاری از آزمایشگاه‌ها روی 200 واکسن SARS-CoV-2 کار کردند. بسیاری از آنها همکاری چندملیتی داشتند که شامل بخش‌های خصوصی و عمومی مثل همکاری آسترازنکا با دانشگاه آکسفورد در ایالات متحده آمریکا می‌شدند. شرکت‌هایی مثل یونیلیور به پلتفرم اقدام کووید مجمع جهانی اقتصاد نزدیک شد و پیشنهادهایی برای محصولات بهداشتی، ونتیلاتور و کمک‌های حمایتی ارائه دادند. همچنین همکاری مهمی بین دولت و کسب‌و‌کارها وجود دارد تا منابع مالی لازم برای توسعه واکسن و توزیع آن فراهم شود. امیدواریم چنین ویژگی‌های خوب اخلاقی به جای اتفاقی نادر به یکی از ویژگی‌های سیستم اقتصاد تبدیل شود.
شرکت‌ها می‌توانند به جای منافع کوتاه‌مدت یا خودخواهی، به فکر سلامتی همه مردم و کل دنیا باشند. برای این کار به تغییرات کلی نیاز ندارید. نیازی نیست که شرکت‌ها سودآوری خود را برای سهام‌داران متوقف کنند. آنها فقط باید دیدگاهی که نسبت به سازمان و مأموریت‌هایشان دارند را به دیدگاهی بلندمدت تغییر دهند، یعنی به جای اینکه به فصل یا سال مالی بعدی نگاه کنند، به نسل یا دهه بعد توجه کنند. بعضی از شرکت‌ها از مدت‌ها پیش این کار را شروع کرده‌اند.
برای مثال شرکت کشتیرانی یهودی «مِرسک» (Maersk) بخش‌های نفت و گاز خود را فروخت و بر فراهم‌کردن راه‌حل‌های کشتیرانی پایدار تمرکز کرد. شرکت «بلک راک» در واکنشی نسبت به فشاری که از طرف فعالان تغییرات اقلیمی و نسل جوان‌تر وارد می‌شد، از مدیران عامل شرکت‌هایی که در آنها سرمایه‌گذاری کرده بود، خواست که با شفافیت بیشتری، اهداف اجتماعی، زیستمحیطی و حکومتی را دنبال کنند. در مقام یک سهام‌دار، این تصمیم‌گیری‌ها ممکن است به منافع کوتاه‌مدت ضرر بزند، ولی درآمد بلندمدت را در دنیایی افزایش می‌دهد که مردم آن هر روز تصمیم می‌گیرند علیه سیستمی که فکر می‌کنند ناعادلانه است، شورش کنند.
ساخت سیستمی با چنین ویژگی‌های خوب اخلاقی، ایده‌ای اتوپیایی نیست. اکثر مردم که شامل رهبران کسب‌و‌کارها، سرمایه‌گذاران و رهبران جوامع می‌شوند، نگرش مشابهی نسبت به جایگاه‌شان در جهان و زندگی دیگران دارند. بیشتر افراد تمایل دارند اعمال خوبی انجام دهند و باور دارند که این حرکت در نهایت به نفع همه است که سهام‌داران شرکت‌ها را هم شامل می‌شود. با این حال، موضوعی که طی دهه‌های گذشته نادیده گرفته شده، راهنمایی شفاف برای هدایت افرادی است که در جامعه و اقتصاد ما در جایگاه‌های مهمی حضور دارند.
در 30 تا 50 روز گذشته، ایدئولوژی نئولیبرالیستی به‌طور فزاینده‌ای در بسیاری از کشورهای دنیا گسترش یافته است. پایه اصلی این رویکرد این است که بازار دقیق‌ترین اطلاعات را در اختیار دارد، نباید مسائل سیاسی را در کسبوکار دخالت داد و دولت نباید به‌دنبال هدف‌گذاری برای بازار باشد. ثابت شد که آن باورهای متعصبانه اشتباه بودند و خوشبختانه ما مجبور نیستیم که از آنها پیروی کنیم.
در ماه سپتامبر، ایده من مبنی بر اینکه داشتن یک سیستم سرمایه‌داری با ویژگی‌های اخلاقی خوب امکان‌پذیر است، توسط طرحی از انجمن کسبوکار بین‌المللی مجمع جهانی اقتصاد دوباره تأیید شد. این انجمن توسط «برایان موینیهان» از طرف «بنک آو آمریکا» رهبری می‌شود. آنها با انتشار گزارشی، مجموعه معیارهای سرمایه‌داری ذی‌نفعان را مشخص کردند که مجموعه‌ای از معیارها و اطلاعات حقیقی است که (به‌صورت داوطلبانه) طی دو تا سه سال آینده به گزارش‌های سالانه شرکت‌ها اضافه می‌شود و امکان سنجش میزان پیشرفت آنها در طول زمان را به وجود می‌آورد.
برای انجام این کار باید به تعدادی سؤال پاسخ داد؛ عدم توازن درآمدی بین جنسیت‌ها در شرکت X چیست؟ چند نفر با پیشینه‌های فرهنگی متفاوت استخدام شده‌اند یا ترفیع گرفته‌اند؟ شرکت چه اقداماتی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام داده است؟ شرکت در سطح جهانی و در هر حوزه قضایی، چقدر بابت مالیات پول پرداخت می‌کند؟ شرکت برای آموزش و استخدام کارمندان چه تدابیری اندیشیده است؟
ایده اولیه مبنی بر اینکه شرکت‌ها باید برای اهدافی فراتر از منافع کوتاه‌مدت تلاش کنند، در سال 2016 تأیید شد. این ایده توسط تعداد کمی از رهبران کسب‌و‌کارها پذیرفته شد که می‌خواستند بخش‌های خصوصی برای به‌دست‌آوردن اهداف توسعه پایای سازمان ملل متحد، نقش مهمی را ایفا کنند. افرادی مثل «موینیهان»، «فرنز وان هوتن» از فیلیپس و «ایندرا نویی» از شرکت پپسی‌کو، نام بسیاری از هم‌ردیفان خودشان را در این تعهدنامه ذکر کردند.
طی سال‌های گذشته، فشاری که از طرف بعضی جنبش‌ها وارد شد، شرایط را اورژانسی‌تر کرد. این جنبش‌ها شامل جنبش عدالت اقلیمی و اجتماعی مثل جمعه‌هایی برای آینده که توسط «گِرتا تانبرگ» شروع شد، جنبش #من هم همین‌طور و زندگی سیاه‌پوستان مهم است، می‌شود. کسب‌و‌کارها نباید وعده‌های مبهم بدهند، حتی اگر نیت خوبی داشته باشند. آنها باید کاری فراتر از آن انجام دهند. در تابستان 2019، موینیهان و دیگران ایده ساخت ابزاری برای سنجش خودشان را گسترش دادند. تا پاییز، این پروژه در حال انجام بود و چهار شرکت بزرگ مشاوره مثل دیلویت، ارنست اند یانگ، کِی‌پی‌اِم‌جی و پرایس واترهاوس کوپرز موافقت کردند تا معیارها را تعریف کنند.
تا ژانویه 2020، اولین طرح مشاوره معیارها آماده و با اشتیاق فراوان دریافت شد. پس از آن فاجعه کووید 19 شروع شد. آیا این پروژه می‌تواند از بحران جهانی جان سالم به در ببرد؟ همچنین در مقیاسی بزرگ‌تر، آیا ایده کلی سرمایه‌داری ذی‌نفعان در بحران کووید 19 فراموش می‌شود؟ انجمن «بیزینس راندتیبل» (Business Roundtable) که یک گروه بزرگ لابی‌گری در ایالات متحده آمریکا در واشنگتن است، چند ماه پیش از وقوع همه‌گیری، استقبال خوبی از این طرح کرده بود، اما پس از همه‌گیری این نگرانی به وجود آمد که تعهد به سرمایه‌داری ذی‌نفعان ممکن است به رویکرد واقع‌‌بینانه‌تر دیگری منجر شود که باید آن قسمت‌هایی از کسبوکار را که می‌توانیم، حفظ کنیم و افراد دیگر را اخراج کرده و ارتباط‌مان را با تأمین‌کنندگان قطع کنیم.
بر خلاف تصور، اشتیاق شرکت‌هایی که در پروژه کار می‌کردند، افزایش یافت. «ماها التوبی» (Maha Eltobgy) کسی که طرح‌های مجمع اقتصاد جهانی را مدیریت می‌کند، گفت: «به نظر می‌آید که این اتفاق به‌خصوص در این بحران بسیار مهم است.» در پاییز 2020، معیارها نهایی شده و به‌صورت عمومی منتشر شدند.
به‌طور قطع، ما از هدف‌مان، یعنی دستیابی به سیستم اقتصادی بهتر برای همه افراد خیلی دور هستیم. معیارهای سرمایه‌داری ذی‌نفعان فقط یکی از برنامه‌هایی است که برای رسیدن به این نتیجه لازم است و البته زمان هم به‌سرعت در حال سپری‌شدن است. البته در دنیایی که بدبینی خیلی رایج شده و خودخواهی و سودآوری کوتاه‌مدت هنوز برای بعضی افراد فریبنده است، چنین برنامه‌هایی نشان می‌دهد که داشتن یک مدل پایدارتر و جامع‌تر امکان‌پذیر است. البته به خودمان بستگی دارد که چنین رویکردهایی را تکرار و دنبال کنیم. زمانی که این اتفاق رخ دهد، افرادی که مسیر سرمایه‌داری ذی‌نفعان را دنبال کرده‌اند، به‌زودی متوجه می‌شوند که این اقدام آنها به اقتصادی پایدارتر و فراگیرتر برای همه منجر می‌شود.
شوآب بنیان‌گذار و رئیس اجرایی مجمع اقتصاد جهانی است. این مقاله از کتاب او به نام «سرمایه‌داری ذی‌نفعان» گرفته شده تا در ژانویه 2021 در ایالات متحده آمریکا منتشر شود.
نویسنده / مترجم
کلاوس شوآب