هسته معاملات بورس، نه مقیاس‌پذیر و نه قابل به‌روز شدن است / راهکار چیست؟

اختلالات هسته معاملات بورس با افزایش تعداد سهامداران بیشتر قوت گرفته است. حالا دیگر کارگزاری‌های کارکشته‌ای که سال‌های زیادی است در بازار سرمایه فعالیت دارند، در برابر این اختلالات شانه خالی کرده‌اند و در بیشتر مواقع شاهد این اتفاق هستیم که آنها اختلال در سیستم معاملاتی را که هر از گاهی ایجاد می‌شود، به ضعفی که در هسته وجود دارد، ربط می‌دهند.

در پی زیاد شدن اختلالات در زمان معامله، سازمان بورس زمان معاملات را شیفتی کرد، اما عمر این آزمون و خطا یک هفته بیشتر طول نکشید و زمان معاملات دوباره به حالت قبلی برگشت؛ از سوی دیگر قرار است تا سه ماه دیگر سامانه معاملات بورس تهران در دو زیرساخت مجزا ارائه شود. این راهکارهای کوتاه‌مدت قرار است تا اجرای وعده‌ای که مدت‌هاست از آن صحبت می‌شود، یعنی راه‌اندازی سامانه معاملات بومی ادامه داشته باشد.

فارغ از اینکه چه زمانی این سامانه قدیمی تغییر خواهد کرد، احتمالا بازار سرمایه فراز و نشیب‌های زیادی تا آن زمان خواهد داشت. احمد زندی، هم‌بنیانگذار سوشیانت در گفت‌وگو با راه پرداخت درباره مشکلات سیستم معاملاتی فعلی و اینکه چرا این اختلالات قابل حل نشدن نیست توضیح داده‌ است. علاوه‌بر آن پیشنهاداتی برای بهتر شدن اختلالات ارائه داده است.

---

سیستم فعلی معاملات، توزیع‌پذیر نیست

---

احمد زندی درباره مشکلاتی که هسته برای سهامداران ایجاد کرده توضیح داد و گفت: «فناوری‌ها و زیرساخت‌های معاملاتی مورد استفاده در شرکت‌های بورس تهران، فرابورس ایران و سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه (سمات) همگام با رشد و همه‌گیر شدن بازار سرمایه کشور که نتیجه آن افزایش قابل توجه تعداد سفارش‌ها و معاملات بوده، توسعه داده نشده است.

در ماه‌های گذشته مشکلاتی که در هسته معاملات و معاملات آنلاین بورس رخ داده، موجب بروز اختلال‌های فراوانی در معاملات سرمایه‌گذاران شده است. به صورتی که در برخی از روزها سامانه معاملات آنلاین (برخط) بعضی از کارگزاری‌ها از دسترس خارج شد و حتی در روزهای عرضه اولیه سهام تازه‌وارد به برخی از کدهای سهامداران تخصیص نیافت. از دیگر پیامدهای بروز مشکل در هسته معاملات این بود که برخی از معاملات باطل شد و حتی در برخی از موارد بازار فرابورس با تأخیر شروع به کار کرد.»

به‌گفته او هسته معاملات فرانسوی Atos یا همان هسته فعلی که قرار بوده روزانه پاسخگوی ۲۰ هزار معامله باشد، هم‌اکنون پاسخگوی بیش از یک میلیون معامله در روز شده که مهمترین مشکل این سیستم در معماری آن نهفته است.

او با اشاره به اینکه این سیستم scalable (مقیاس‌پذیر) نیست و نمی‌توان آن را براساس استراتژی‌های مختلف فنی scalable کرد، توضیح داد: «به همین دلیل افزایش کیفیت پردازش سیستم معاملات تنها از طریق بهبود کدها و یا جایگزین کردن بخش‌های خاصی از سیستم که البته ریسک‌های خاص خود را نیز دارد امکان‌پذیر است.»

---

دلیل به‌روزرسانی نشدن هسته چیست؟

---

زندی دلیل به‌روز رسانی نشدن هسته را توضیح داد و گفت: «سامانه هسته معاملات بورس‌‌ها در حدود سال ۱۳۸۷ خریداری شده است، حجم، اندازه، تعداد سفارش‌ها و تعداد مشتریان بازار سرمایه در آن روزها را در نظر بگیرید. برای این سامانه، در سال ۱۳۹۵، به دلیل شرایطی که بعد از برجام ایجاد شد، دو اتفاق خوب رخ داد. هم هسته‌های بورس و فرابورس تفکیک شدند و هم به‌روزرسانی آن با تلاش بورس‌ها انجام شد.»

---

---

او در ادامه گفت: «سال ۱۳۹۵ بورس‌ها با حمایت سازمان شروع به رایزنی برای خرید سامانه هسته معاملات دیگری کردند که در کشورهایی با ساختار بورس مشابه ایران در حال سرویس‌دهی بودند، اما به دلایلی از جمله تحریم‌ها و محدودیت‌هایی که در داخل کشور ایجاد شده بود، خرید آن متوقف شد.»

---

اقدامات انجام شده برای کاهش بار هسته در نبود امکان به‌روزرسانی

---

هم‌بنیانگذار سوشیانت با ذکر یک مثال نداشتن ظرفیت برای توزیع هسته معاملات فعلی را توضیح داد و گفت: «فرض کنید هسته معاملات یک شیر آب است که خروجی آن مخزنی به حجم ۲۰۰ لیتر در طول روز است، اگر این سیستم به یک حوض تبدیل شود و مخزن آبی که قرار بوده ۲۰۰ لیتری باشد، بزرگ‌تر شده باشد، با توجه به معماری آن، این امکان وجود ندارد که شیرهای آب را زیاد کرد. منطقاً در این نمونه باید به اندازه کافی شیر تخلیه تعبیه شود.

با برخی تکنیک‌ها و کارهای فنی که استاندارد هم نیست، می‌توان خروجی شیر آب را زیاد کرد، اما در نهایت فقط تا حد کمی این مشکل حل می‌شود. سیستم‌های جدید در دنیا به‌صورت مقیاس‌پذیر طراحی می‌شوند، یعنی اگر درخواست‌های کاربر زیاد شد، این امکان وجود دارد که سیستم به‌صورت اتوماتیک توزیع شود و بتواند حجم زیادی از این درخواست‌ها را پاسخگو باشد.»

باتوجه به صحبت‌های زندی در این شرایط، بازار مجبور است خود را منطبق کند و در اقدام‌های ضرب العجلی سعی در حل مشکل کند، از این نمونه اقدامات که برخی از آنها نیز قابل تحسین است، می‌توان به اقدام‌های فوری بازبینی و تغییر قواعد معاملاتی برای کاهش تعداد سفارش‌های در زمان اوج یا peak بدون نیاز به انجام توسعه‌های نرم‌افزاری اشاره کرد. پیشنهادهای فوری شامل افزایش حداقل ارزش ریالی سفارش‌ها، تنظیم Tick Size هر نماد بر مبنای قیمت آن و زیاد کردن محدوده نوسان قیمت برای کاهش پدیده صف و مسابقه سرعت ورود سفارش در رأس ساعت 8:30 است.

زندی در ادامه به پیشنهادهای مطرح شده در خصوص کاهش بار روی هسته معاملات اشاره کرد و در این باره توضیح داد: «راه دیگری نیز وجود داشته که نیاز به هماهنگی با ارکان دیگر بازار بین کارشناسان فنی درگیر در هسته معاملات و دیگر سامانه‌های چرخه معاملات همانند OMSها و سامانه پایاپای و تسویه دارد. پیشنهادهای کوتاه‌مدت علاوه‌بر کاهش تعداد سفارش‌ها در زمان اوج، با هدف کاهش زمان پردازش‌ها در گلوگاه‌ها و تقویت پردازشی آنها مطرح شده است.

پیشنهادهای کوتاه‌مدت شامل محول کردن بعضی از کنترل‌های انجام شده در هسته معاملات به سامانه‌های OMS یا عملاً کارگزاری‌ها، دادن امکان ثبت دسته سفارش به کارگزاری‌ها و تخصیص معاملات بعد از جلسه معاملاتی، حذف امکان ثبت سفارش‌های از نوع Ice Berg در هسته معاملات و ایجاد امکان ثبت این نوع سفارش‌ها درOMSها و نهایتاً تصادفی کردن زمان گشایش بازار از ساعت 9:00 به بازه زمانی بین 8:55 تا 9:05 است. این پیشنهادها با هدف کاهش بار روی هسته معاملات با کاهش تعداد سفارش‌های وارد شده یا افزایش توان پردازشی این هسته مطرح شده است.»

---

به سیستم‌های بومی اعتماد کنیم

---

هم‌بنیانگذار سوشیانت در رابطه با میزان توانایی سامانه بومی که سازمان بورس وعده داده تا آخر سال راه‌اندازی کند، گفت: «اطلاعات زیادی از این تیم در دسترس نیست ولی می‌توان امیدوار بود که این سامانه در ایران طراحی شود.»

او در خصوص بهینه‌سازی سیستم معاملات بورس کالا و رفع مشکلات کندی آن، گفت: «در بورس کالا تصمیم به تغییر سیستم به یک سیستم خارجی بود و با حمایت برخی از مدیران آن زمان و دادن فرصت که البته خیلی زیاد هم نبود، در حدود یک ماه سیستم آتی سکه را با کمک افراد فنی بورس کالا بازسازی کرده و بنیان آنلاین شدن آن بازار پی‌ریزی شده و معماری سیستم، مدرن شده است.»

به اعتقاد زندی اعتماد و دادن فرصت به تیم‌ها و افراد و رعایت حق معنوی و مادی آن تیم‌ها می‌تواند مهم‌ترین تضمین در رفع این نوع مشکلات باشد. به اندازه کافی تجربه و مهارت برای توسعه و نگهداری این نوع سیستم‌ها در داخل وجود دارد، متاسفانه خرید این نوع از سیستم‌ها از چشم رنگی‌ها جذابیت بیشتری دارد.

او اضافه کرد: «حدود ۱۵ سال است که مشغول توسعه سیستم‌های مختلف مربوط به بازار سرمایه هستم، می‌توانم با اطمینان بگویم که می‌توان این سیستم را در ایران به بهترین شکل و مناسب‌ترین راه توسعه دهیم.»