پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
حساب‌هایی که تسویه نمی‌شود / پرداخت‌یارها درباره تاخیر در تسویه حساب‌ها و عدم پرداخت کارمزد چه می‌گویند؟
مدل فعلی تسویه پرداخت‌یارها اینگونه است که پول در سیکل اول به حساب پرداختیار در یکی از بانک‌ها واریز می‌شود سپس شاپرک در سیکل دوم آن پول را از حساب پرداختیار در بانک به حساب ۱۰۰۸۰ نزد بانک مرکزی منتقل می‌کند و در سیکل سوم نیز پول از حساب ۱۰۰۸۰ به حساب پذیرنده مجددا پایا می‌شود؛ در نتیجه اگر در یکی از این فرایندها مشکلی پیش آید عملا نمی‌توان پول مردم را تسویه کرد.
پنج‌شنبه ۹ مرداد بود که بار دیگر تسویهحساب پرداخت‌یارها دچار مشکل شد و کاربران آنها با این پیام روبه‌رو شدند که «به دلیل اختلال در پردازش اطلاعات از سوی شاپرک، کلیه تسویه‌حساب‌های روز پنج‌شنبه ۹ مرداد با تاخیر و در سیکل آتی (شنبه ۱۱ مرداد) انجام خواهد شد.» این اولین باری نیست که تسویهحساب پرداخت‌یارها با دو یا سه روز تاخیر انجام می‌شود و حدود یکسالی هست که پرداخت‌یارها با این مسئله روبه‌رو هستند.
تاخیر در تسویه‌حساب‌های پرداخت‌یارها و عدم پرداخت کارمزد آنها از سوی شاپرک، از مسائلی است که اگر پای صحبت پرداخت‌یارها بنشینید حتما درباره آنها صحبت می‌کنند. پرداخت‌یارها انتقادهای زیادی به مدل فعلی تسویه دارند، اینکه این مدل به دلیل تک‌مدلی بودن، نه‌تنها خلاقیت را از پرداخت‌یارها گرفته و باعث شده مدل کسب‌وکاری آنها با مشکل مواجه شود بلکه پاسخگوی نیاز آنها نیز نیست. همچنین در بحث کارمزدها نیز گلایه‌هایی دارند؛ از اینکه چندین ماه است که کارمزدی را که در مکانیزم پرداختیاری از پذیرنده‌هایشان شناسایی کرده‌اند توسط شاپرک بلوکه شده و تا به امروز نیز هیچ مبلغی از کارمزد اخذ شده در پرداختیاری به حساب آنها واریز نشده است. با چهار تا از شرکت‌های پرداختیار درباره این مشکلات گفت‌وگو کردیم.
خطر نابودی کسب‌وکارهای پرداختیار در صورت عدم پرداخت کارمزدها
قاسم رادمان مدیرعامل آیدی‌پی با اشاره به اینکه آخرین کارمزدی که مجموعه آنها دریافت کرده است مربوط به پنج ماه گذشته است، درباره عدم پرداخت کارمزد به پرداخت‌یارها توضیح داد: «وقتی به شاپرک می‌گوییم کارمزدهایمان را بدهند، می‌گویند که بانک مرکزی گفته کل ترمینال‌هایتان را باید روی پرداختیاری بیاورید تا کارمزد به شما پرداخت شود. از طرفی ما می‌گوییم که مشکل تسویه‌ای که وجود دارد باعث می‌شود نتوانیم تمامی ترمینال‌هایمان را روی پرداختیاری بیاوریم چراکه یکسال است که مشکل تسویه داریم. ما حدود ۳۰ درصد تراکنش‌هایمان و در یک مقطع زمانی حدود ۸۰ درصد تراکنش‌هایمان را روی پرداختیاری آوردیم ولی با توجه به مشکلاتی که در تسویه وجود دارد، نمی‌توانیم کل تراکنش‌هایمان را روی پرداختیاری بیاوریم. در حال حاضر بیش از یکسال است که این مشکل وجود دارد و هیچ فکری برای آن نشده. بعضا تسویه تراکنش پذیرندگان و کاربرانمان با سه روز تاخیر انجام شده است. پنج‌شنبه جاری نیز با دو روز تاخیر پول مردم واریز شد.»
طبق صحبت‌های رادمان، پرداخت‌یارها مانند PSPها گردش مالی بالایی ندارند و اگر کارمزدهایشان را چند ماه دیرتر دریافت کنند، با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شوند.
هم‌بنیان‌گذار آیدی‌پی درباره تاخیر در تسویه پرداخت‌ها نیز با اشاره به وضع نامناسب اقتصادی توضیح داد: «به دلیل وضعیت اقتصادی نامناسب موجود، تاخیر در تسویه‌ها می‌تواند مشکلات امنیتی را برای پرداخت‌یارها ایجاد کند؛ کمااینکه برای ما این اتفاق افتاد و چند وقت پیش شاپرک با چند روز تاخیر تسویه‌ها را انجام داد و چند پذیرنده به دفتر ما آمدند و شاکی بودند و قبول هم نمی‌کردند که این موضوع سمت شاپرک است و نه سمت ما.»
به گفته رادمان، مدلی که برای تسویه پرداخت‌یارها طراحی شده، مدل پرریسکی است یعنی به گونه‌ای طراحی شده که نقاط اتصال زیادی دارد و کافی است سیکل پایا یک قسمت به مشکل بخورد تا کل تسویه‌ها با مشکل مواجه و به روز بعد موکول شوند. «این موضوع در حالی است که وقتی خودمان تسویه را انجام می‌دهیم، این ریسک‌ها را پوشش داده‌ایم و به‌گونه‌ای مدل تسویه را طراحی کرده‌ایم که می‌توانیم در چند سیکل برای پذیرنده واریز کنیم. مدل شاپرک از لحاظ فنی پرریسک طراحی شده به گونه‌ای که پول در سیکل اول به حساب پرداختیار در یکی از بانک‌ها واریز می‌شود سپس شاپرک در سیکل دوم آن پول را از حساب پرداختیار در بانک به حساب ۱۰۰۸۰ نزد بانک مرکزی منتقل می‌کند و در سیکل سوم نیز پول از حساب ۱۰۰۸۰ به حساب پذیرنده مجددا پایا می‌شود؛ در نتیجه اگر در یکی از این فرایندها مشکلی پیش آید عملا نمی‌توان پول مردم را تسویه کرد.»
به عقیده رادمان، مدل تسویه‌ای که طراحی شده به دلیل اینکه تک‌مدلی است، عملا خلاقیت کسب‌وکارهای فین‌تکی را از بین برده در صورتیکه پرداخت‌یارها مدل‌های متفاوت تسویه را دارند که باعث شده مدل‌های کسب‌وکاری متفاوتی داشته باشند و این مدل تسویه باعث شده پرداخت‌یارها با مشکل روبه‌رو شوند. «راهکار این موضوع نیز بازطراحی فنی مدل تسویه فعلی است که پیشنهادهایمان را به شاپرک داده‌ایم و یکسال است که از طرف انجمن فین‌تک با شاپرک در حال مذاکره هستیم که مدل فعلی را اصلاح و دو مدل تسویه دیگر (مانند مدل عدم تجمیع وجوه) را نیز اضافه کند تا بتوان با چند مدل تسویه را انجام داد.»
پیشنهادی برای بهبود تسویه پرداخت‌یارها که بار فنی برای شاپرک ندارد
علی فارمد بنیان‌گذار حسابیت درباره مشکل تاخیر در تسویه پرداخت‌یارها، به زمان قبل از انتشار سند پرداختیاری بازگشت و توضیح داد: «زمانیکه مستند پرداختیاری داشت تدوین می‌شد، نظر یکسری از استارت‌آپ‌ها در موارد مختلف ازجمله موضوع تسویهحساب هم در جلسات حضوری و هم به‌صورت مکتوب گرفته شد. از ابتدای امر پیشنهاد استارت‌آپ‌ها این بود که رگولاتور و بخش حاکمیت وارد موضوعات اجرایی نشوند و از قبل نیز با توجه به تجربه‌هایی که وجود داشت، احساس می‌کردیم اگر بار اجرایی هر قسمتی روی حاکمیت چه شاپرک و چه نهاد دیگری باشد، ما به مشکل خواهیم خورد. در نتیجه مدل پیشنهادی اولیه اینگونه بود که چون شاپرک وظیفه نظارت را روی شبکه پرداخت کشور دارد، تنها وظیفه نظارت را برعهده بگیرد و تسویه توسط خود پرداختیار انجام شود و تنها مکانیزمی برای نظارت روی تسویه‌هایی که انجام می‌شوند، در نظر بگیرند تا شاپرک بتواند هر زمان بر مبنای مکانیزهایش موردی را شناسایی کرد، جلوی آن را بگیرد یا تذکر دهد یا برخوردی داشته باشد.»
طبق صحبت‌های فارمد، در ابتدای شکل‌گیری پرداختیاری قرار بود دو مدل تسویه وجود داشته باشد که در نهایت به یک مدل ختم شد و آن هم مدل تسویه فعلی است. مدل فعلی اینگونه است که تمامی پول‌ها وارد یک حساب واسط می‌شود و از آنجا تسویه صورت می‌گیرد و غیر از مشکلات فنی آن، یکی از چالش‌های بزرگ این مدل، تاخیر زیادی است تا پول به دست پذیرنده برسد.
بنیان‌گذار حسابیت درباره تفاوت تسویه PSPها و پرداخت‌یارها نیز صحبت کرد. «اگر الان در PSP تراکنش داشته باشید، صبح روز بعد با شما تسویه انجام می‌شود. همچنین در روز جمعه نیز تسویه صورت می‌گیرد؛ اما در پرداختیاری اگر شما در حال حاضر تراکنشی انجام دهید، بعدازظهر روز بعد غیرتعطیل تسویه با شما انجام می‌شود و اگر هر مشکلی در این بین بوجود آید، به یک روز بعدتر موکول می‌شود و اگر در این بین به روز تعطیل یا جمعه برسد، عملا یک فاصله زیادی طول می‌کشد تا تسویه‌ها انجام شوند.»
او با اشاره به اینکه معمولا پذیرنده‌هایی که از پرداخت‌یارها سرویس می‌گیرند، کسب‌وکارهای خرد هستند و اگر به پول خود نرسند با مشکل کسب‌وکاری روبه‌رو می‌شوند، گفت: «در حال حاضر تاخیر در تسویه‌ها باعث نارضایتی شدید پذیرنده‌ها شده است چراکه روی پول خود حساب می‌کنند ولی سر وقت به دستشان نمی‌رسد.»
علاوه بر موضوع تاخیر در تسویه‌ها، فارمد درباره عدم پرداخت کارمزد پرداخت‌یارها را نیز صحبت کرد. «اگر شاپرک کارمزدها را پرداخت نمی‌کند باید به‌صورت مستند دلیل قانونی آن را اعلام کند. در حال حاضر هر استارت‌آپی دو وجه دارد؛ یکی بحث نوآوری است تا بتواند بازار بگیرد و دیگری بحث جریان درآمدی آن است که بسیار برای یک شرکت کوچک مهم است و هر مشکلی در جریان درآمدی یک استارت‌آپ ممکن است باعث نابودی آن شود. توجه داشته باشید که PSPها خیلی وابسته به این درآمدها نیستند و چون منابع دیگری مانند بانک‌ها را دارند، می‌توانند در موقع نیاز تامین منابع کنند، درنتیجه اگر همین رفتار را با یک PSP انجام دهند، برای او کشنده نخواهد بود ولی عدم پرداخت کارمزد ممکن است به نابودی یک استارت‌آپ ختم شود چراکه آن استارت‌آپ بر مبنای درآمد و کارمزدی که می‌گیرد، مدل کسب‌وکاری خود را از ابتدا شکل داده و حیات آن نیز از همین کارمزدها است. همچنین با توجه به محدود بودن مدل تسویه، عملا ایجاد نوآوری نیز از استارت‌آپ‌ها گرفته شده است.»
عده‌ای تنها اسم پرداختیاری را با خود یدک می‌کشند
میلاد جهاندار هم‌بنیان‌گذار باهمتا مشکل در تسویه پرداخت‌یارها و عدم پرداخت کارمزد آنها را موضوعی جدی می‌داند که ریشه در فرایند اجرایی شدن پرداختیاری دارد. طبق صحبت‌های جهاندار، دو سال است که از شروع پرداختیاری می‌گذرد و این شروع تنها یک شروع اسمی بوده و تنها موضوعی که شاپرک در خصوص پرداختیاری روی آن مانور می‌دهد، تعداد شرکت‌های در صف دریافت تفاهم‌نامه پرداختیاری و تعداد شرکت‌هایی که این تفاهم‌نامه را دریافت کرده است. «مسئله‌ای که وجود دارد این است که تمام بندهای پرداختیاری را باید شرکت‌هایی که این تفاهم‌نامه را دریافت کرده‌اند، اجرایی کنند. در زمان اجرایی شدن ان، ما را مجبور کردند که محدودیت‌های این چارچوب را بپذیریم و روی پرداختیاری منتقل شویم و حتی شاپرک سرویس برخی شرکت‌های پرداختیار مانند باهمتا را به علت نرسیدن به ددلاین مشخص‌شده تعیلق کرد. درواقع شاپرک در آن زمان مجبور کرد که شرکت ما به‌صورت کامل روی پرداختیاری مهاجرت کند اما سپس فرایندها تغییر کرد و در حال حاضر که با مدیران شاپرک صحبت می‌کنیم به ما تلویحا گفته می‌شود که می‌توانیم از فرایند پرداختیاری خارج شویم چراکه زیرساخت‌های لازم برای این موضوع را ندارند.»
به گفته هم‌بنیان‌گذار باهمتا، شاپرک عده‌ای را به‌عنوان پرداختیار معرفی کرده ولی در عمل پرداختیار نیستند و این موضوع ریسک جدی دارد «شاپرک با این کار به عموم مردم می‌گوید که آن شرکت مورد تایید من است ولی تمام این شرکت‌ها در خارج از فرایند پرداختیاری سرویس می‌دهند. همچنین به دلیل اینکه این شرکت‌ها به هر صورت که دوست دارند تسویه می‌کنند و تنها از برند پرداختیاری استفاده می‌کنند، مشتریان دیگران را به سمت خودشان می‌کشند. شاپرک باید تکلیف ما را مشخص کند که یا همه باید فرایند را به‌طور کامل اجرایی کنند یا بگوید که نمی‌خواهند پرداختیاری را اجرایی کنند. علاوه بر این موارد نه‌تنها دوستان پیشنهادات را گوش نمی‌دهند بلکه پاسخگو نیز نیستند.»
او درباره عدم پرداخت کارمزدها و مشکلی که در تسویه‌های روزهای پنج‌شنبه وجود دارد، توضیح داد: «پرداخت‌یارها هزینه‌های روزانه خود را از کارمزد پرداخت می‌کنند ولی وقتی کارمزدها گروگان گرفته می‌شود، یا کارمزدها در انتهای ماه به پرداخت‌یاران پرداخت می‌شود، به مشکلات جدی برخورد می‌کنند. همچنین دو هفته است که شاپرک تسویه روزهای پنج‌شنبه را انجام نداده و این موضوع یعنی اینکه جمعه نیز تسویه نمی‌شود و به شنبه موکول می‌شود. امروز نیز ساعت ۱۱ تسویه را انجام داده است که نارضایتی زیادی را سمت پذیرنده‌ها به وجود آورده است.»
به عقیده جهاندار، شاپرک باید در تعامل خود با پرداخت‌یارها و نحوه اجرایی کردن پرداختیاری تغییر رویکرد دهد و اگر قرار است موضوعی عملیاتی شود، باید به‌صورت کاملا شفاف انجام گیرد.
دو پیشنهاد برای اصلاح فرایند تسویه‌حساب‌ها پرداخت‌یارها
مصطفی امیری مدیرعامل زرین‌پال با بیان اینکه وقتی پذیرنده وجوه خود را دریافت نمی‌کند، باعث می‌شود که اعتبار پرداختیار خدشه‌دار شود، توضیح داد: «بسیاری از پذیرنده‌های ما وقتی پول به دستشان نمی‌رسد با ما تماس می‌گیرند و می‌گویند که حتما ما داریم این پول را وارد بازاری مانند ارز می‌کنیم و مدعی هستند که داریم با پول آنها کار می‌کنیم. این موضوع در حالی است که در مکانیزم پرداختیاری، ما هیچ دسترسی به وجوه مردم نداریم.»
طبق صحبت‌های امیری، در طراحی که شاپرک برای تسویهحساب پرداخت‌یارها انجام داده است، نقاط بسیار زیادی وجود دارد که اگر هر کدام از این نقاط به شکست بینجامند، تسویه با پذیرنده با تاخیر انجام می‌شود. «به واسطه تسویه‌ای که روز پنج‌شنبه انجام نشد، به بیش از ۳ هزار تماس در روزهای پنج‌شنبه و جمعه در زرین‌پال جواب دادیم و با توجه به شرایط اقتصادی ناپایداری که در جامعه وجود دارد و مشکلات متفاوتی که مردم دارند، بسیاری از پذیرنده‌های ما با مشکل روبه‌رو شدند. آنها فکر می‌کنند که ما به منابع آنها دسترسی داریم و وجوه را با آنها تسویه نمی‌کنیم. توجه داشته باشید که این موضوع حق‌الناس است و مردم حق دارند که وجوهی را که قرار بوده شاپرک در زمان‌بندی مشخص برای آنها واریز شود را مطالبه کنند.»
او درباره عدم پرداخت کارمزدها توسط شاپرک نیز توضیح داد: «چیزی حدود یک میلیارد تومان از کارمزدی که از پذیرنده‌های خود شناسایی کرده‌ایم را شاپرک به گروگان گرفته است و گفته می‌شود که باید تمامی تراکنش‌هایمان را روی پرداختیاری بیاوریم. در صورتیکه طبق گزارشی که شاپرک دیروز استخراج کرده بود، بیش از ۹۰ درصد فعالیت ما روی پرداختیاری است و تنها ۱۰ درصد آن روی پرداختیاری نیامده است.»
مدیرعامل زرین پال معتقد است که بانک مرکزی باید به‌سرعت به این موضوع ورود پیدا کند. او در این باره گفت: «پرداختیاری با تمام مشقاتی که وجود داشته، به این نقطه رسیده است و امروز اگر بانک مرکزی ادعای این را دارد که می‌خواهد فضای نوآوری را باز کند، دو سال از امضای تفاهم‌نامه پرداختیاری می‌گذرد و ایرادها و مشکلات آن کاملا مشخص است. دو هفته گذشته با بانک مرکزی جلسه داشتیم و شاپرک نیز در آن حضور داشت و قرار شد تایم‌لاینی برای حل این مشکلات ارائه شود ولی حداقل تا به امروز ما هیچ اقدامی را نمی‌بینیم که بخواهند مشکلات را حل کنند یا مسیر به سمت بهبود باشد.»
او درباره دومین پیشنهادشان نیز گفت: «دومین پیشنهادی که فکر می‌کنیم قابلیت عملیاتی شدن دارد این است که ما حساب‌هایمان را نزد بانک مرکزی منتقل کنیم. به طبع گردش مالی بهتری می‌تواند اتفاق بیفتد و چون جفت حساب‌ها یعنی هم حساب ۱۰۰۸۰ و هم حساب پرداختیاری، در نسیم بانک مرکزی است، به‌راحتی می‌توانند از حساب ما برداشت و به حساب ۱۰۰۸۰ با یک عملیات داخلی منتقل کنند و بعدا تسویهحساب را انجام دهند. هر دو این روش‌ها به نظر می‌رسد در کوتاه مدت قابل اجرا هستند ولی به شرط اینکه بانک مرکزی به موضوع ورود پیدا کند و بخواهد موضوع پرداختیاری به سرانجام برسد.»