پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
امیرحسین مردانی، دانشجوی دکتری فناوری اطلاعات و کارشناس اقتصاد دیجیتال / امروز صبح طبق معمول تلفن همراهم را برداشتم و تلگرام‌ام را چک کردم. اولین خبری که دیدم خیلی‌ها درباره‌اش صحبت می‌کردند، نسخه آزمایشی «بلاکچین» تلگرام و رفع فیلترینگ آن بود. طبق معمول هم این صحبت‌ها در کانال‌ها و شبکه‌های ایرانی بود و در وب‌سایت تلگرام خبری از این موضوع نبود.
همین داستان بهانه‌ای بود که به زبان ساده، قضیه بلاکچین، تلگرام و فیلترینگ را توضیح بدهم. پیشاپیش از طولانی شدن متن عذرخواهی می‌کنم؛ اما سعی بر این است که تا حد ممکن ساده و قابل فهم برای عموم باشد (البته نه ساده ساده، بالاخره بحث تکنولوژی، آن هم از نوع پیچیده یعنی بلاکچین است و طبیعی است که عده‌ای درک نکنند.)
قبل از بحث اصلی، چندتا مفهوم باید روشن شود. در ادامه سعی می‌کنم به صورت ساده این مفاهیم را با هدف فهم بلاکچین تلگرام توضیح بدهم.
بلاکچین و بیت‌کوین چیست؟
بلاکچین درواقع نوعی پایگاه داده توزیع‌شده است. به عنوان مثال، اطلاعات سایت دانشگاه گیلان در یک جایی (یا یک سروری) ذخیره‌سازی شده است. این سرور در یک اتاق دربسته در یکی از اتاقک‌های دانشکده مهندسی دانشگاه گیلان جا گرفته و در صورتی که برق این اتاق قطع شود یا اگر یک نفر بخواهد عمدی برق آن را قطع کند، دیگر هیچ کسی در هیچ جای دنیا به این سایت و اطلاعات آن دسترسی نخواهد داشت.
اولین کاری که بلاکچین می‌کند این است که این اطلاعات را به صورت کاملاً امن و رمزنگاری‌شده، در جاهای مختلفی (در سرورهای مختلفی) در دنیا به صورت یکپارچه با یک تکنیک خاص توزیع می‌کند.
این باعث می‌شود هر کسی یک نسخه از این اطلاعات را داشته باشد؛ بنابراین این اطلاعات هیچوقت از بین نخواهد رفت و هیچ یک نفر خاصی نمی‌تواند کنترل همه اطلاعات را در دست بگیرد یا فیلتر کند. به همین دلیل این تکنولوژی مفهومی به اسم «عدم تمرکز» یا Decentralization را مطرح می‌کند؛ یعنی هیچ نهاد یا شخصی به تنهایی تمامی کنترل را در دست ندارد و هیچ کس به تنهایی نمی‌تواند اطلاعاتی را ویرایش و حذف کند. بنابراین شفافیت هم به حداکثر میزان می‌رسد و همه اطلاعات واضح و بدون دستکاری خواهند بود.
نکته بعدی که این تکنولوژی دارد این است که، به دلیل همان تکنیک‌های رمزنگاری فوق پیشرفته، این اجازه را می‌دهد که بدون دخالت نهاد واسط امکان انتقال اطلاعات و داده‌ها توسط افراد در شبکه وجود داشته باشد.
بیت‌کوین یکی از کاربردهای بلاکچین است که از این ویژگی‌ها استفاده می‌کند و یک سیستم مالی بدون واسطه و به صورت غیرمتمرکز طراحی کرده و یک ارز تحت عنوان بیت‌کوین از دل آن متولد گشته است.
پلتفرم‌های بلاکچین، نرم‌افزارهای غیرمتمرکز و رمزارز
مفهوم بعدی که باید مورد توجه قرار بگیرد، «پلتفرم بلاکچین» است. تکنولوژی اینترنت را در نظر بگیرید. پلتفرم‌های مختلفی در اینترنت موجود هستند. به عنوان مثال «سرویس وب‌لاگ نویسی بلاگفا» یا «سرویس ساخت وب‌سایت وردپرس» پلتفرم‌هایی هستند که در اینترنت موجود است. روی این پلتفرم‌ها کاربردها پیاده‌سازی می‌شوند.
در این مثال، وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌های مختلفی که ساخته می‌شوند کاربردها هستند. برای فناوری بلاکچین نیز پلتفرم‌های گوناگونی مطرح شده است. پلتفرم‌ها در واقع محیط‌هایی هستند که آماده برای پیاده‌سازی نرم‌افزارهای غیرمتمرکز بلاکچینی هستند. به‌طور ساده‌تر، هرکسی که بخواهد یک نرم‌افزار در بستر بلاکچین پیاده‌سازی کند، در این پلتفرم‌ها می‌تواند راحت‌تر کار کند.
اتریوم (Ethereum) معروف‌ترین پلتفرم بلاکچینی دنیا است. نرم‌افزارهای غیرمتمرکز بلاکچینی مختلفی در بستر اتریوم در دنیا راه‌اندازی شده‌اند. درواقع اتریوم به توسعه‌دهندگان بلاکچینی کمک می‌کند تا چرخ را از اول نسازند. نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که این پلتفرم‌ها در دنیای بلاکچین هستند.
در دنیای بلاکچینی، پرداخت‌ها و تعامل‌ها با رمزارزها انجام می‌شود. به عنوان مثال، تصور کنید فردی نرم‌افزاری در اتریوم پیاده‌کند که اگر شخصی بیشتر از ۱۰۰۰ قدم در روز پیاده‌روی کند، برنده یک مقدار پول می‌شود.
شخص مورد نظر، برای عضویت در این برنامه باید پول خرج کند و برای دریافت جایزه هم باید پول دریافت کند. این پول در دنیای اتریوم رمزارزی به نام «اتر» است. قیمت و ارزش این اتر به میزان موفقیت پلتفرم اتریوم وابسته است و در بازار و صرافی‌ها هم تبادل می‌شود.
اتریوم بزرگ‌ترین پلتفرم بلاکچینی دنیا است. رمزارز مورد مبادله در این پلتفرم «اتر» نام دارد. این رمزارز در بازار مبادله شده و ارزش آن وابسته به عملکرد پلتفرم اتریوم است.
یک مفهوم دیگری که مهم است، نرم‌افزارهای غیرمتمرکز یا Decentralized Apps یا DApp ها هستند. به طور کلی، هر اپلیکیشن یا نرم‌افزاری که در پلتفرم‌های بلاکچین ایجاد شود به نرم‌افزارهای غیرمتمرکز شناخته می‌شوند. این نرم‌افزارهای غیرمتمرکز همان ویژگی‌هایی که در بلاکچین وجود دارد را دارا هستند.
ببینید: اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (DApp) دقیقا چیست و چه مزایایی دارد؟
عرضه اولیه سکه یا ICO
مفهوم دیگری که باید یاد بگیریم، عرضه اولیه سکه یا ICO است. در حوزه مالی و شرکت‌ها، مفهومی داریم به اسم عرضه اولیه سهام یا Initial Public Offering یا IPO. این مفهوم زمانی استفاده می‌شود که شرکت‌ها می‌خواهند وارد بازار بورس بشوند.
درواقع شرکت‌ها به صورت عمومی سهام خود را در ازای دریافت پول به مردم واگذار می‌کنند و مردم هم این مبادله را به مثابه سرمایه‌گذاری می‌بینند. در فضای بلاکچین با بهره‌گیری از این مفهوم، عرضه اولیه سکه یا Initial Coin Offering یا ICO مطرح می‌شود.
ترجمه فارسی کتاب Art of the Initial Coin Offering با عنوان هنر عرضه اولیه سکه در انتشارات راه پرداخت و با حمایت بنیاد ققنوس منتشر شد. این کتاب اثری از آندرو جی چاپین است که خود یکی از فعالان حوزه عرضه اولیه سکه یا ICO در سیلیکون ولی بوده و در این کتاب سعی کرده تجربیات و راهکارهای خود را برای افرادی که می‌خواهند به این حوزه وارد شوند، ارائه کند. برای خرید این کتاب اینجا را کلیک کنید.
قبل از اینکه عرضه اولیه سکه را توضیح دهیم، مفهوم مالی دیگری به نام تأمین مالی جمعی یا Crowdfunding را باز کنیم. در دنیا یک سری پروژه‌ها وجود دارند که برای راه‌اندازی به پول نیاز دارند. برای تأمین سرمایه این پروژه‌ها از تکنیکی به نام تأمین مالی جمعی استفاده می‌کنند. به این صورت که مقدار پول مورد نظر تعیین می‌شود، هرکسی به هراندازه که دلخواه‌اش است سرمایه‌گذاری می‌کند و از منافع آن پروژه به اندازه سهم خود برخوردار خواهد بود.
این مفهوم در فضای پروژه‌ها و نرم‌افزارهای بلاکچینی هم وجود دارد. فرض کنید یک نرم‌افزار بلاکچینی قصد توسعه دارد. این نرم‌افزار رمزارز مورد نظر خود را ارائه می‌کند و برای جذب سرمایه و تأمین مالی مورد نیاز جهت راه‌اندازی و توسعه، این رمزارزها را به صورت عمومی ارائه خواهد کرد. حال، هرکسی می‌تواند این رمزارزها را خریداری کرده و در آینده در صورت عملکرد مثبت این نرم‌افزار، ارزش رمزارز افزایش پیدا کند.
به این فرآیند، عرضه اولیه سکه یا ICO می‌گویند. دقت شود که، برخلاف IPO، در ICO ها کسی مالک نرم‌افزار نمی‌شود؛ بلکه رمزارز آن نرم‌افزار را خریداری کرده و ارزش آن را تصاحب می‌کند. در این لینک وب‌سایت بزرگ‌ترین ICO ها جهان به همراه اطلاعات آن‌ها را می‌توانید مشاهده کنید.
دقت شود که برخلاف IPO که در آن خریدار صاحب سهام شرکت هم می‌شود، در ICO اینطور نیست. درواقع خریداران در ICO صرفا رمزارز منتشر شده را صاحب می‌شوند و سودشان وابسته به ارزش آن رمزارز است.
شبکه باز تلگرام یا TON چیست؟
مفهوم بلاکچین با پلتفرم بلاکچین دو چیز مجزا هستند. به زبان ساده، TON یک پلتفرم بلاکچین جدید است که شرکت تلگرام قصد راه‌اندازی آن را دارد. درواقع، تلگرام قصد دارد یک محیط بلاکچینی فراهم کند تا هر توسعه‌دهنده‌ای که قصد توسعه نرم‌افزارهای بلاکچینی را دارد، در آن بتواند فعالیت کند.
پلتفرم‌های بلاکچینی همانطور که گفته شد با یک رمزارز ویژه تبادلات را انجام می‌دهند. رمزارز ارائه شده توسط تلگرام «گرام» یا «Gram» نام دارد. طبق گفته خود تلگرام، این زیرساخت یک زیرساخت متن‌باز خواهد بود و تلگرام هم عضوی از آن بوده و کنترلی در آن ندارد؛ بنابراین شبکه کاملا غیرمتمرکز است.
گرام (Gram) شما را پولدار نمی‌کند!
طبق گفته خود تلگرام، گرام یک رمزارزی است برای تبادلات شبکه بلاکچین تلگرام تولید شده و تضمینی ندارد که ارزش آن افزایش پیدا کند. درواقع این ارزش به عملکرد این شبکه بستگی دارد؛ مانند تمامی رمزارزها در پلتفرم‌های بلاکچینی. بنابراین؛ گرام تنها یک ابزار مبادله در شبکه بلاکچین خواهد بود و نه یک ابزار سرمایه‌گذاری صرف.
اگر کسی گرام (Gram) خریداری کند، این به معنای سهامداری در شرکت تلگرام نیست؛ همانطور که داشتن یورو به معنی سهامداری در اتحادیه اروپا نیست! بیانیه عمومی تلگرام
حال هدف تلگرام از گرام چیست؟ درواقع تلگرام با استفاده از گرام به نوعی یک ICO یا عرضه اولیه سکه ارائه کرده است. هدف از این ICO هم تأمین مالی پروژه بلاکچین تلگرام است و طبیعتا کسانی که به تلگرام و شبکه بلاکچینی آن اعتقاد داشته باشند، گرام‌های آن را نیز خریداری خواهند کرد. این پول صرف هزینه‌های TON Labs یا آزمایشگاه بلاکچین تلگرام می‌شود (که گفته می‌شود تعداد کارمندان آن از خود تلگرام هم بیشتر است.)
مرحله اولیه این ICO سال پیش به صورت خصوصی برگزار شد و ۸۱ شرکت سرمایه‌گذاری دعوت به این عرضه اولیه بودند. در مجموع حدود ۱٫۷ میلیارد دلار در این عرضه اولیه گرم فروخته شد و سرمایه جذب تیم تلگرام شد.
هدف تلگرام از ICO گرام جذب سرمایه برای توسعه شبکه بلاکچین TON است. در اولین مرحله عرضه خصوصی این رمزارز، ۸۱ شرکت سرمایه‌گذاری دعوت و حدود 1/7 میلیارد دلار سرمایه جذب شد و گرام فروخته شد.
ارتباط تلگرام، بلاکچین و فیلترینگ
از زمانی که پروژه TON مطرح شد، بسیاری در ایران صحبت درباره دور زدن فیلترینگ با بلاکچین توسط تلگرام صحبت می‌کردند. حال این حرف درست است یا خیر؟ تقریبا خیر! تلگرام هیچوقت به صورت رسمی درباره دور زدن فیلترینگ با بلاکچین صحبتی نکرده است.
از نظر فنی، تلگرام درحال آماده‌سازی بستری برای دیگران است تا بتوانند نرم‌افزارهای خود را در آن پیاده‌سازی کنند. همچنین، تلگرام در بیانیه خود اعلام کرده است که قصد ندارد پیام‌رسان تلگرام را با بستر بلاکچین آن یکپارچه کند؛ این به این معنا است که تلگرام در بستر بلاکچین خود قرار نخواهد گرفت.
تا به اینجا رسما از دور زدن فیلترینگ توسط تلگرام خبری نیست. حال اگر فرض کنیم برخلاف بیانیه، تلگرام پیام‌رسان خود را هم با شبکه بلاکچینی یکپارچه کند، دو سناریو مطرح می‌شود.
سناریو اول این است که سرورها و کامپیوترهای داخل ایران به شبکه بلاکچین TON متصل می‌شوند و فیلترینگ حذف می‌شود. سناریو دوم این است که ارتباط همه سرورهای ایران با خارج از کشور قطع بشود و درواقع اینترنت ملی شود. در این صورت، هیچ کامپیوتری از ایران توانایی اتصال به شبکه بلاکچین را نداشته و تلگرام همچنان فیلتر باقی می‌ماند.
تلگرام در بیانیه عمومی رسمی خود، احتمال یکپارچه‌سازی پیام‌رسان تلگرام با شبکه بلاکچین TON را کم می‌داند. بنابراین، رسما دور زدن فیلترینگ توسط تلگرام دور از ذهن و منتفی است.
در نهایت باید منتظر سایر بیانیه‌های تلگرام باشیم. تا به امروز عرضه اولیه این شبکه عمومی نبوده و بسیاری از ابعاد پروژه مشخص نیست. احتمال اینکه در سال ۲۰۲۰ اتفاقاتی در این حوزه رخ دهد زیاد است و باید منتظر خبرها از سمت تلگرام بمانیم.
