مردم مجبور شده‌اند سهام بخرند

احمد حاتمی‌یزد، مدیرعامل اسبق بانک صادرات ایران، ماهنامه عصر تراکنش شماره 27 / برای پاسخ به این سوال که چرا مردم ایران همواره سرمایه‌هایشان را به سمت بازارهای تکراری می‌برند، باید اقتصاد کشور را از جنبه سودآوری مورد بررسی قرار داد؛ واقعیت این است که بازار سودآوری در ایران خیلی محدود است و در بازارهای دلار، سکه، طلا، مسکن و بورس خلاصه می‌شود.

در ماه‌های اخیر بازار مسکن راکد شده و افزایش قیمت بسیار بالایی را پشت سر گذاشته است؛ به همین دلیل احتمال افزایش دوباره نرخ‌های آن در کوتاه‌مدت وجود ندارد. شرایط حال حاضر حداقل برای شش ماه تا یک سال آینده پایدار خواهد بود؛ بنابراین طبیعی است که مردم، سرمایه‌گذاری در بازار مسکن را انتخاب نکنند.

ببینید: سرگردان میان بازارها / انگیزه مردم برای حرکت به سمت بازار بورس چه بود؟

همزمان بازارهای دلار و سکه نیز چند ماهی است که از تب‌وتاب گذشته افتاده و قیمت‌ها به ثبات نسبی رسیده است. از سوی دیگر عده‌ای که در این بازارها فعالیت داشتند، به جرم اخلال در نظام اقتصادی به زندان افتادند و حتی برخی‌هایشان اعدام شدند. بانک مرکزی هم مدام هشدار می‌دهد که نرخ دلار دیگر افزایش پیدا نخواهد کرد و مردم نسبت به خرید آن اقدام نکنند.

مجموعه این اتفاقات باعث شده افراد عادی، تمایل چندانی برای خرید دلار و سکه نداشته باشند؛ به نحوی که بازدهی سرمایه‌گذاری در آن در بهترین شرایط به صفر درصد رسیده و در مواقع متعدد هم منفی شده است. در کنار این موارد، سپرده‌های بلندمدت بانک‌ها نیز بیشتر از 20 درصد به مردم سود نمی‌دهد و بانک مرکزی نیز این موضوع را تحت کنترل دارد. این در حالی است که تورم بیش از 40 درصد برآورد شده است.

در این شرایط تنها بازاری که شاهد افزایش شاخص بوده، سهام است؛ بنابراین طبیعی است که هزاران نفر از شهروندان برای حفظ سرمایه‌شان و کسب سود به سمت بورس کشیده شوند. در حال حاضر پول هنگفتی در اختیار مردم است که نمی‌دانند با آن چه کار کنند.

وقتی بازارهای دلار، سکه و طلا، مسکن و… راکد می‌شود یا جلوی ورود نقدینگی به آنها گرفته می‌شود، طبیعی است که سرمایه‌ها سر از بازار بورس درآورد. آمارها نشان می‌دهد سالانه بین 20 تا 30 درصد به حجم نقدینگی اقتصاد ایران افزوده می‌شود که نتیجه آن، تورم بین 40 تا 50درصدی است.

بانک مرکزی می‌گوید رشد تورم را متوقف کرده، اما تصور من این است که تورم در حدود 50 درصد است. با چنین نرخ تورمی، نگه‌داشتن پول نقد به معنای نصف‌شدن ارزش آن در عرض یک سال است. در واقع مردم برای جلوگیری از کاهش 50درصدی دارایی نقدی‌شان است که به‌دنبال بازارهای مختلف می‌گردند.

به عبارت دیگر، می‌توان گفت مردم در شرایط اقتصادی این روزهای ایران مجبور هستند هر بازاری را که با رشد ناگهانی شاخص‌ها روبه‌رو می‌شود، انتخاب کنند؛ حتی اگر ریسک آن بالا باشد و پیش‌بینی‌ها از احتمال ضرر و زیان حکایت کند.

آمارها می‌گوید حدود 400 هزار نفر در شش ماه نخست سال جاری برای اولین‌بار در بازار بورس سرمایه‌گذاری کرده‌اند که حجم سرمایه‌گذاری این افراد حدود سه هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

به نظر من این افراد بیشتر جزء اقشار متوسط جامعه هستند، زیرا دهک‌های کم‌درآمد به نان شب خود نیز محتاج‌اند و بر اساس گزارش مرکز آمار با کسری درآمد هم روبه‌رو هستند؛ بنابراین دهک‌های چهارم تا هفتم می‌مانند که برای جلوگیری از کاهش ارزش دارایی‌شان به سمت بورس حرکت کرده‌اند.

این در حالی است که پیش‌بینی‌ها می‌گوید بازار سهام با افت همراه خواهد شد. کما اینکه در اواخر مهرماه امسال، ریزش 10 هزار واحدی را هم به چشم دید. علت این است که کارخانه‌های ایران با ظرفیت کامل کار نمی‌کنند و بین 30 تا 50 درصد ظرفیت‌شان بلااستفاده رها شده است.

برخی کارخانه‌ها هم که به‌دلیل تحریم‌ها، نبود تجهیزات، نقدینگی و… تعطیل شده‌اند. مشکلات حوزه بانکی به‌دلیل تحریم‌ها هم باعث شده فعالیت‌های اقتصادی ایران در یک سال و نیم اخیر کاهش پیدا کند و رشد اقتصادی منفی شود.

وقتی این شاخص منفی است، انتظار اینکه با سرمایه‌گذاری در بورس به سودآوری برسیم، اشتباه است. در شرایط فعلی، فقط صنایعی که جنبه صادراتی دارند، مانند معدنی‌ها، فلزی‌ها و پتروشیمی‌ها می‌توانند افزایش درآمد داشته باشند؛ درآمد شرکت‌های صادراتی نیز به شکل ارزی است که به‌دلیل رشد حدودا چهاربرابری نرخ ارز در یک سال و نیم گذشته، با افزایش دارایی‌هایشان مواجه شده‌اند.

همچنین پتروشیمی‌ها هنوز مواد اولیه‌شان (گازی و نفتی) را به قیمت ریالی خریداری می‌کنند، به همین دلیل سود هنگفتی نصیب‌شان می‌شود.

پیش‌بینی من این است که شاخص بورس در آینده دوباره ریزش می‌کند؛ در این صورت مردم یک بار دیگر بازارهای محدود گذشته را انتخاب خواهند کرد. شهروندان در کوتاه‌مدت، بانک‌ها را انتخاب می‌کنند، اما ممکن است دوباره سر از بازارهای طلا، ارز و مسکن درآورند. این چرخه سود و زیان بارها در اقتصاد ایران تکرار شده است.

در واقع تاوان سیاست‌های نادرست مجموعه حکومت را مردم می‌دهند. در تورم بالای 50درصدی، مردم دیر یا زود مجبور می‌شوند بپذیرند که ارزش دارایی‌هایشان کاهش پیدا کرده است. آنها برای جلوگیری از این اتفاق، هرازگاهی که با رشد ناگهانی قیمت‌ها در بازارهای مختلف مواجه می‌شوند، سرمایه‌شان را وارد میدان می‌کنند، اما به‌دلیل شرایط اقتصادی نامناسب، معمولا بعد از مدتی ضرر می‌کنند.

این اتفاق در بازار دلار هم رخ داد و عده‌ای که تصور می‌کردند قیمت‌ها به سیر صعودی خود ادامه می‌دهد، به خرید اقدام کردند، اما نتیجه‌ای جز ضرر عایدشان نشد. برای بهبود این شرایط باید رشد اقتصادی مثبت شود؛ این اتفاق نیز تا زمانی که مشکلات بین‌المللی رفع نشود، رخ نخواهد داد؛ خصوصا در شرایطی که موانع حوزه بانکی و نقل‌وانتقال مالی باعث شده تجارت ایران با اختلال و هزینه‌های زیادی همراه شود.