استارت‌آپ‌هایی که در نطفه خفه شدند / نگاهی به خروجی برخی مراکز نوآور و شتابدهنده‌

سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی کشور در افق 1404 و پایان برنامه 20 ساله 50 درصد برآورد شده، اما اینک با گذشت 10 سال از برنامه توسعه سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی حدود نیم تا یک درصد است. با این حال در این سال‌ها کارخانه‌ها، مراکز، آزمایشگاه‌های زیادی با مفاهیمی از نوآوری، رشد، شتابدهی، فضای کار اشتراکی و غیره تأسیس شده که همه آنها یک شعار اصلی دارند؛ حمایت از استارت‌آپ‌ها در مراحل اولیه رشد آنها.

با کمی اغماض می‌توان گفت بیشتر از آنکه رشد استارت‌آپ‌ها در این چند سال به چشم بخورد، قصه متوقف شدن آنها، عدم ادامه فعالیت یا بدهی بالا آورده آنها به گوش می‌رسد. در این مسیر به‌دنبال مقصر نیستیم، اما می‌خواهیم این موضوع را بررسی کنیم که چرا با وجود راه‌اندازی تعداد زیادی از مراکز نوآوری، خروجی قابل توجهی از آنها نمی‌بینیم؟ از این مراکز نوآوری چند استارت‌آپ موفق بیرون آمده و بر روی چه تعداد از آنها سرمایه‌گذاری بلندمدت صورت گرفته است؟

در حوزه فین‌تک و فناوری اطلاعات در چند سال اخیر مراکز نوآوری جدیدی به‌وجود آمده‌اند و هر روز نیز شاهد بیشتر شدن آنها هستیم. در این میان نام‌های مختلفی از این مراکز با وظایف گوناگون وجود دارد. یک فضای کار اشتراکی با یک شتابدهنده و مرکز نوآوری وظیفه متفاوتی دارد. حتی آزمایشگاه‌های نوآوری نیز مفاهیم دیگری هستند که اخیرا شکل گرفته‌اند.

فضاهای کار اشتراکی (Coworking Space) فضاهای بزرگی هستند که افراد می‌توانند به‌عنوان محل کار از آنجا استفاده کنند. آ‌نها میز و قسمت مخصوص به خود را دارند، از امکانات استفاده می‌کنند و فضای مورد نیاز خود را اجاره می‌کنند، اما مسلماً بدون پول پیش یا اجاره‌های آنچنانی. افراد در کنار یکدیگر و دیگر گروه‌های مستقر مشغول به فعالیت می‌شوند برای همین به آنها فضار کار اشتراکی می گویند.

شتابدهنده‌ها (Accelerator) از یک تیم استارت‌آپ که ایده‌ مورد تأیید آنها را دارد حمایت می‌کنند، در واقع ایده‌های استارت‌آپ‌های مختلف را گلچین می‌کنند و بهترین آنها که در کمترین زمان به بیشترین سود برسد را انتخاب می‌کنند. آنها شرکتی با گروه استارت‌آپ تأسیس و در مقابل سرمایه‌گذاری اولیه و آموزش‌ها و خدماتی که به صاحبان ایده می‌دهند سهمی از شرکت را در اختیار می‌گیرند، البته می‌تواند تأسیس شرکت هم در کار نباشد و در قبال حمایت‌های مالی و معنوی از طرح‌ها، سهمی از آینده تولیدی محصول را در اختیار بگیرند.

معمولاً شتاب‌دهنده‌ها فعالیت‌هایی با سرعت بالا انجام می‌دهند و بعد آن را به حالت شرکتی مستقل رها می‌سازند (پس از پذیرش نهایی طرح و سرمایه‌گذاری بیشتر شتاب‌دهنده) البته با سهام محفوظ شتاب‌دهنده، اما در مراکز نوآوری (innovation center) این گونه عمل نمی‌کنند و در هسته‌های پژوهشی خود در زمینه‌های مختلف به مطالعه طرح‌های مختلف می‌پردازند و بحث تجاری‌سازی را با یک شریک یا همکار صنعتی یا دولتی انجام می‌دهند. البته این مراکز از پژوهشگرانی که ایده‌های مناسب دارند هم دعوت به همکاری می‌کنند.

شتاب‌دهنده‌ها معمولاً با برگزاری مسابقاتی به جذب ایده می‌پردازند. ولی مراکز نوآوری معمولاً اینگونه نیستند، افراد خود درخواست بررسی ایده را می‌دهند و یا به‌عنوان یک پژوهشگر از آنها دعوت به همکاری می‌شود. شتاب‌دهنده‌ها معمولاً کوتاه‌مدت هستند، عموماً حداکثر شش ماه، ولی مراکز نوآوری اکثراً با پروژه‌های بلندمدت کار می‌کنند. شتاب‌دهنده‌ها معمولاً هر ایده‌ای که در ابتدا حتی هیچ ربطی به علم ندارند را می‌پذیرند، ولی در مراکز نوآوری معمولاً کارها بر مبنای پژوهش و تحقیق انجام می‌شود.

برای اینکه بیشتر با فعالیت این مراکز آشنا شویم، به چند مورد از آنها که در یکی دو سال اخیر فعالیت محسوسی داشته‌اند اشاره می‌کنیم و می‌خواهیم بدانیم آنها تاکنون چه تعداد از استارت‌آپ‌ها را جذب کرده‌ و چه تعداد نیز در این مسیر شکست خورده یا موفق نبوده‌اند؟

.

شتابدهنده تریگ‌آپ

ابتدای سال 13۹۴ شتاب‌دهنده‌ای تحت عنوان تریگ‌آپ افتتاح شد. این شتابدهنده تاکنون چهار دوره شتابدهی داشته و اکنون در دوره چهارم است. در سال 1396 تریگ‌آپ شکل جدیدی به خود گرفت. تریگ آپ به شناسا، صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر پیشرو در اکوسیستم و اولین سرمایه‌گذار خطرپذیر در حوزه سلامت پیوست.

اکنون بیش از 20 استارت‌آپ تحت حمایت شتابدهی این مرکز قرار گرفته‌اند. در این چهار دوره برخی از استارت‌آپ‌ها مانند ابرآروان، لینک‌اپ، اسمارت‌مدیکو، آسانیسم، فیکس‌شو حضور داشتند و برخی از آنها هم از قالب استارت‌آپ به شرکت تغییر یافته‌اند.

اما استارت‎‌آپ‌هایی بوده‌اند که خروجی موفقی از این شتابدهنده نداشته‌ یا شکست خورده‌اند. از این میان می‌توان به استارت‌آپ قلمستون، پرواز روح، کاناپه، تهاتری، تله طب، موزیکا، ایران تراول، ویت و وی‌کلیک اشاره کرد.

.

شتابدهنده آواتک

آواتک از سال ۱۳۹۳ شروع به‌کار کرد و تاکنون شش دوره شتابدهی را انجام داده است. استارت‌آپ‌هایی مانند ریحون، پی‌پینگ، اخبار رسمی و وب‌یاد از این شتابدهنده بیرون آمده‌اند. اما استارت‌آپ‌های لندم، جرمینال و پرداختم ازجمله استارت‌آپ‌هایی بودند که از این شتابدهنده موفق بیرون نیامدند.

.

شتاب‌دهنده دیموند

گروه گسترش نوآوری دیموند از سال 13۹۳ فعالیت خود را در راستای حمایت، شتابدهی و سرمایه‌گذاری بر روی استارت‌آپ‌های حوزه فناوری اطلاعات آغاز کرد. تاکنون بیش از ۳5۰ استارت‌آپ وارد کمپ دیموند در شهرهای تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و بوشهر شده‌اند و از این میان استارت‌آپ‌هایی مانند نواک، اوبار، آچاره، کادرو، ویترین نت، بوکینگ ویلا، تگموند و نیو در این شتابدهنده فعال هستند.

در میان 23 استارت‌آپی که وارد مرحله شتابدهی دیموند شده‌اند، شش استارت‌آپ می‌بریم، تاینی بیبی، ادلیفت، تایپی شاپی، اسیست و آرتزی غیرفعال هستند.

.

شتا‌بدهنده شریف

شتابدهنده شریف، با هدف شتابدهی به استارت‌آپ‌های شریفی (تیم‌هایی که حداقل ۵۰% بنیان‌گذاران آن از دانشجویان و یا فارغ‌التحصیلان شریف باشند) از سال 1393 آغاز به‌کار کرد. این شتابدهنده تا سقف 25 میلیون تومان از استارت‌آپ‌ها پشتیبانی می‌کند و فرایند شتابدهی تیم‌ها نیز بین دو تا شش ماه است.

تاکنون بیش از 70 استارت‌آپ در این شتابدهنده ورود کرده‌اند که برخی از آنها نیز وارد مرحله سرمایه‌گذاری شده است.

استارت‌آپ‌هایی مانند کوانت‌کن، قبضینو، چنکا، استاد بانک، نت رای، ترب استارت‌آپ‌هایی هستند که از مرحله شتابدهی بیرون آمده و وارد مرحله سرمایه‌گذاری شده‌اند. در این میان استارت‌آپ‌های X-Trader و سلام سینما خروجی موفقی نداشته و صرفا مرحله شتابدهی خود را تمام کرده‌اند.

.

فینووا

مرکز نوآفرینی فینووا فعالیت خود را در سال ۱۳۹۴ با راه‌اندازی اولین فضای کار اشتراکی ایران آغاز کرد. این مرکز ابتدا به‌عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا، از استارت‌آپ‌ها حمایت کرد. حوزه‌های تحت پوشش فینووا حوزه‌های شتابدهی، فضای کار اشتراکی و سرمایه‌گذاری است.

تاکنون بیش از 42 استارت‌آپ در فضای کار اشتراکی این مرکز فعالیت کرده‌اند که از این تعداد 25 استارت‌آپ از فینووا خارج شده‌اند. استارت‌آپ‌های پی‌پینگ، نظربازار، ایزی‌پز، بوتیک، فول‌فکر، بدان، الوین، ایوند، پولیتو، پول‌وست، ویرا ساینس، تپسی، جاب‌اینجا، نگین پردازش، پین‌تایم، دوپرو، ایت‌بیت، باهمتا، بامارو، دراپز، پروفایل، تریدآپ، برنا، آناناس جاب و پلوتو استارت‌آپ‌های خارج‌ شده هستند. در این میان، هشت استارت‌آپ خارج‌ شده نظربازار، ایزی‌پز، پول‌وست، پین‌تایم، ایت‌بیت، برنا و پلوتو خروجی موفقی نداشته‌اند.

در حوزه شتابدهی استارت‌آپ‌های سایبورگ، مه کارت، راهت، نگین پردازش، لامینگو حضور دارند و بر روی بیش از پنج استارت‌آپ دیگر نیز سرمایه‌گذاری شده که از این میان استارت‌آپ هدهد بعد از جذب سرمایه با مشکل مواجه شد.

.

شتابدهنده نوین‌تک

نوین‌تک شتاب‌دهنده‌ای است که از سال 1396 کار خود را آغاز کرد و در سه حوزه تخصصی از استارت‌آپ‌ها حمایت می‌کند. حمایت نوین‌تک شامل امکانات موردنیاز برای رشد استارت‌آپ‌ها ازجمله فضای کار اشتراکی، مربی‌ها، سرمایه اولیه به مبلغ ۳۰ میلیون تومان و کارگاه‌ها و آموزش‌های لازم است.

نوین‌تک تاکنون در سه دوره بیش از 20 استارت‌آپ‌ را شتابدهی کرده است. از این میان برخی استارت‌آپ‌ها مانند فلت، ارتباط، آویدا و آنا کوانت خروجی موفقی نداشته یا شکست خورده‌اند.

.

شتا‌بدهنده اَکسل

شتابدهنده اَکسل (AXELL Accelerator) با سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت همکاران راهپویان همتا از دی‌ماه 13۹۵ فعالیت خود را در استان‌های پر پتانسیل کشور آغاز کرد. در سایت این شتابدهنده نام هشت استارت‌آپ دیده می‌شود که از این میان استارت‌آپ‌هایی مانند Rainsoft و میدوپیا اکنون فعالیتی ندارند.

.

شتابدهنده فارابی

شتاب‌دهنده فارابی در سال ۱۳۹۵ فعالیت خود را در حوزه فناوری‌های مالی (fintech) آغاز کرده است. در این مرکز تا سقف ۲۰۰ میلیون تومان برای هر استارت‌آپ در دوره شتابدهی سرمایه‌گذاری می‌شود و تاکنون بر روی 11 استارت‌آپ شتابدهی شده که از این میان استارت‌آپ «فینوپا»، پلتفرم معاملات آنلاین بازار سرمایه‌ و ارائه‌دهنده زیرساخت بورسی و بانکی و «هوشمند سهم» خروجی موفقی نداشته‌اند.

و

مرکز فناوری سامسونگ-امیرکبیر

مرکز فناوری سامسونگ-امیرکبیر در اردیبهشت‌ماه سال 13۹۶ راه‌اندازی شد. هدف این مرکز، حمایت از تحقیق و توسعه در حوزه تولید نرم‌افزار و اپلیکیشن و ارائه راه‌حل‌های نوین در موضوعات مهندسی پزشکی، بهداشت و سلامت، آب و محیط‌زیست، انرژی و آموزش است.

حمایت‌ها و خدمات مرکز فناوری سامسونگ-امیرکبیر در سه سطح به استارت‌آپ‌های پذیرفته شده ارائه می‌شود و تاکنون نیز هفت دوره شتابدهی را با حدود 40 استارت‌آپ پشت سر گذاشته است. اما از این تعداد استارت‌آپ‌های ویتامید، گردافشان، بستف، توگدر، گیم لوپرس، جینودیپ، پراکسو، نیک آرتز، دوپرو، اینوان، تجارا، بهین یاد و همه‌چیزدان تاکنون خروجی موفقی نداشته‌اند.

.

توسعه کسب‌وکار شتاب سرزمین پارس (رایان‌ونچرز)

رایان‌ونچرز یک شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر است که با هدف مرتفع کردن خلأ موجود در زیست‌بوم سرمایه‌گذاری خطرپذیر کشور و به‌منظور ارائه خدمات موردنیاز برای گذار موفق ایده‌ها به استارت‌آپ و استارت‌آپ به مرحله انسجام و جلوگیری از رها شدن طرح‌هایی که از شبکه شتابدهی کشور خارج شده‌اند، سال 1395 تاسیس شد. به‌عبارت‌دیگر رایان‌‌ونچرز یک Early Stage VC Firm است.

استارت‌آپ‌های شتاب داده شده در ونچرز همپا، اینستاچاپ، کارچین و دیالوگ هستند که از این میان استارت‌آپ همپا که از سال 1395 کار خود را شروع کرد، حدود یک سال است که شکست خورده است.

.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر تاکنون چه عملکردی داشته‌اند؟

سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) یا به‌اختصار، «VC» که از آن با عنوان‌های «سرمایه‌گذاری جسورانه» یا «سرمایه‌گذاری کارآفرینی» نیز نام می‌برند، عبارت است از تأمین سرمایۀ لازم برای شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها که مستعد جهش، رشد ارزش و البته ریسک فراوانی است. این شرکت‌ها در مراحل ابتدایی رشد و تکامل اقتصادی خود، مورد توجه سرمایه‌گذارانی هستند که با ارزیابی موشکافانۀ خود، شکاف سرمایه و کمبود نقدینگی شرکت‌های کارآفرین را جبران می‌کنند و در گروه سهام‌داران آنها قرار می‌گیرند.

وقتی صحبت از صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه می‌کنیم، بعنی به دنبال مدل سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار خطرپذیر هستیم که در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، با ریسک‌های متنوعی روبه‌رو است. برای راه‌اندازی استارت‌آپ صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، یک شتابدهنده خوب محسوب می‌شوند، چراکه ریسک بالا دارند و گاها سودآوری بالاتر از عرف سالانه بازار به سرمایه‌گذاری می‌دهند.

در حال حاضر صندوق‌های جسورانه‌ای وجود دارند که بیشتر دولتی هستند یا سهامشان دولتی است. به گزارش ایسنا طی دو سال اخیر بیش از ۲۰ صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه به اداره نهادهای نوین مالی فرابورس ایران درخواست دادند تا برای تاسیس، موافقت اصولی بگیرند ولی بیشتر این صندوق‌ها بعد از گرفتن موافقت اصولی خالی ماندند و حدود شش صندوقی که پذیره‌نویسی شدند و توانسته‌اند مبالغ اندکی را جذب کنند، تقریبا تمامی منابع خود را یا در بانک سپرده‌گذاری کرده‌اند یا اوراق با درآمد ثابت خریده‌اند و سود بانکی و اوراق به حساب هیات مدیره و مدیر صندوق رفته است.

این اتفاق درحالی می‌افتد که این صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آگهی پذیره‌نویسی خود اعلام می‌کنند که می‌خواهند منابع خود را در شرکت‌های نوپا با ریسک بالا سرمایه‌گذاری کنند.

طبق آخرین گزارش عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی، سرمایه اولیه صندوق نوآوری و شکوفایی، ۳۰ هزار میلیارد ریال بوده و ۰.۵ درصد از بودجه عمومی سالیانه کشور نیز باید هر سال به این صندوق تخصیص یابد. در لایحه بودجه ۱۳۹۸، بودجه عمومی ۴۷۸ هزار میلیارد تومان برآورد شده بود که با این حساب بودجه این صندوق دو هزار و ۳۹۰ میلیارد تومان است. همچنین ۳۳۴ میلیارد تومان تسهیلات و ۷۷۹ میلیارد تومان تسهیلات مصوب تا اسفند ۱۳۹۴ به استارت‌آپ‌ها پرداخت شده است. حال این سؤال پیش می‌آید که با پرداخت این هزینه‌ها استارت‌آپ‌ها در کجای اقتصاد کشور قرار دارند و آیا توانسته‌اند با فعالیت خود منجر به افزایش تولید ناخالص داخلی کشور شوند؟

البته باید این نکته را نیز مد نظر قرار دهیم که این وام‌های پرداخت شده توسط صندوق نوآوری و شکوفایی به غیر از سرمایه‌ای است که بانک‌ها و دانشگاه‌ها برای استارت‌آپ‌ها صرف کرده‌اند.